1-3. (a) Muyimbi-bankunga Davidi vandaka kuwa kilo ya nki, mpi nki mutindu yandi bakaka kikesa sambu na mpasi ya ntima na yandi? (b) Kana beto me sala disumu, beto lenda wa nki kilo, kansi Yehowa ke ndimisa beto inki?

DAVIDI, muyimbi-bankunga sonikaka nde: “Mono ke fwa na masumu bonso muntu ke dinda na masa, kilo na yo melutila mono. Mono ke na ngolo diaka ve, mono me lemba.” (Nkunga 38:5, 9) Davidi zabaka nde kana muntu me sala mbi, kansansa na yandi ke yangisaka yandi mpi yo ke kumaka kilo mpenza. Kansi yandi bakaka kikesa sambu na mpasi ya ntima na yandi. Yandi bakisaka nde, ata Yehowa ke mengaka masumu, yandi ke mengaka ve nsumuki yina me balula ntima na masonga yonso mpi me yambula masumu na yandi. Sambu Davidi ndimaka na ntima ya mvimba nde Yehowa ke zolaka mpenza kumonisa mawa na bantu yina me balula ntima, yandi tubaka nde: “Sambu nge, O Yehowa, nge kele . . . ya kuyilama na kulolula.”—Nkunga 86:5, NW.

² Kana beto me sala disumu, beto lenda kuma mpi kuwa kilo ya kansansa yina ke niokwamaka. Kuwa mpasi mutindu yina ke vandaka mfunu. Yo lenda pusa beto na kusala kikesa sambu na kuyidika bifu na beto. Kansi, kudiyangisa kuluta ndilu sambu na mbi ya beto salaka ke vandaka kigonsa. Ntima na beto ya ke bedisa beto lenda zabisa beto mbala na mbala nde, Yehowa ta lolula beto ve ata beto me balula ntima. Kana beto kuma kuwa “mawa ya kuluta ndilu” sambu na mbi na beto, Satana lenda kupusa beto na kulemba nitu mpi kuyindula nde beto kele na mfunu ve na meso ya Yehowa, mpi beto me fwana ve na kusadila yandi.—2 Bakorinto 2:5-11.

³ Keti Yehowa ke tadilaka mambu mutindu yai? Ata fioti ve! Ndolula kele na kati ya mambu yina Yehowa ke salaka sambu na zola na yandi ya nene. Yandi ke songa beto na Ndinga na yandi  nde, kana beto me balula ntima na masonga yonso, yandi talolula beto na luzolo yonso. (Bingana 28:13) Sambu na kuyindula ve nde Yehowa lenda lolula beto ve, bika beto tadila sambu na nki yandi ke lolulaka beto mpi mutindu yandi ke salaka yo.

4. Inki Yehowa ke vilaka ve na yina me tala kimuntu na beto, mpi nki mutindu yo ke vandaka ti bupusi na mutindu yandi ke sadilaka beto mambu?

⁴ Yehowa ke zabaka bandilu na beto. Nkunga 103:14 ke tuba nde: “Yandi zaba na nki yandi salaka beto, yandi zaba mbote nde beto kele kaka putulu.” Yandi ke vilaka ve nde yandi gangaka beto na putulu, mpi kukonda kukuka ke salaka nde beto vanda na mwa bifu Bangogo yai, “yandi zaba na nki yandi salaka beto,” ke yibukisa beto nde Biblia ke fwanisaka Yehowa na muntu yina ke salaka banzungu, mpi beto kele banzungu ya ntoto yina yandi ke salaka. * (Yeremia 18:2-6) Ntangu Musadi Banzungu ya Nene ke sadilaka beto mambu, yandi ke vilaka ve nde kimuntu na beto ya masumu ke pusaka beto na kusala bifu, mpi yandi ke monaka kana beto kele ti luzolo ya kuzitisa minsiku na yandi to ve.

5. Inki mutindu mukanda ya Baroma ke monisa ngolo ya kieleka yina disumu ke vandaka na yo?

⁵ Yehowa ke bakisaka ngolo yina disumu ke vandaka na yo. Ndinga na yandi ke tubaka nde, disumu kele bonso kima mosi ya ngolo mingi yina ke kangaka bantu sambu na kufwa bo. Yo ke kangaka bantu nki mutindu? Ntumwa Polo tendulaka na mukanda ya Baroma nde: Beto “kele na nsi ya kiyeka ya disumu” kaka bonso basoda ke vandaka na nsi ya kiyeka ya komanda na bo (Baroma 3:9); disumu ‘ke yalaka’ bantu bonso ntotila (Baroma 5:21); yo “kele na kati” “ke zinga na kati” na beto (Baroma 7:17, 20); “nsiku” na yo ke salaka ntangu yonso kisalu na nitu na beto, mpi yo ke sosaka kuyala luzingu na beto. (Baroma 7:23, 25) Disumu ke vandaka na ngolo mpenza na nitu na beto ya kukonda kukuka!—Baroma 7:21, 24.

6, 7. (a) Inki mutindu Yehowa ke tadilaka bantu yina ke sosaka ndolula na yandi ti ntima yina ke wa mawa sambu na disumu ya bo salaka? (b) Sambu na nki beto fwete yindula ve nde, ata beto sala masumu na nku, Nzambi ta wila beto kaka mawa?

 ⁶ Yo yina, Yehowa me zaba nde beto lenda lemfukila yandi ve na mutindu ya kukuka, ata beto kele na mpusa ya ngolo ya kusala yo. Yandi ke ndimisa beto na zola yonso nde, kana beto wa mawa na ntima sambu na masumu na beto mpi kulomba yandi ndolula, yandi ta lolula beto. Nkunga 51:17 ke tuba nde: “Bimenga ya ke pesaka Nzambi kiese kele mpeve ya kupasuka; Ntima yina me pasuka mpi ya me tutama, O Nzambi, nge ta buya yo ve, NW.” Yehowa ke buyaka ve ata fioti, to kulosa, ntima yina kele ya ‘kupasuka mpi ya kututama’ sambu na mpasi ya masumu.

⁷ Keti yo ke tendula nde beto lenda sala konso kima yina beto me zola, ebuna Nzambi ta wila beto mawa sambu kaka beto kele bantu ya masumu? Yo ke mpidina ve! Yehowa ke twadisamaka ve kaka na mawi ya mpamba. Mawa na Yandi ke vandaka ti nsuka. Yandi ta lolula ve ata fioti bantu yina ke salaka masumu na nku mpi ke balulaka ve ntima. (Baebreo 10:26) Kansi, yandi ke lolulaka kana yandi me mona nde muntu me wa mawa na ntima sambu na disumu yina yandi salaka. Bika beto tadila ntangu yai bangogo ya nkaka yina bo sadilaka na Biblia sambu na kutubila mawa ya Yehowa yina ke monisaka zola na yandi.

8. Beto lenda tuba nde Yehowa ke salaka nki kana yandi me lolula masumu na beto, mpi yo ke pesa beto nki kivuvu?

⁸ Na nima ya kubalula ntima, Davidi tubaka nde: “Na nima mono ndimaka masumu na mono na meso na nge, mono bumbilaka nge ata kima mosi ve ya mbi; . . . ebuna nge lolulaka mono sambu na mbi yina yonso.” (Nkunga 32:5) Ngogo ya Kiebreo ya bo me balula nde “lolulaka” ke tendulaka ntete-ntete “kunangula” to “kunata.” Na verse yai yo ke tendula, kukatula “mambi, disumu, mpi mawa yina yo ke nataka.” Ya kieleka, Yehowa nangulaka disumu ya Davidi mpi nataka yo ntama. Ntembe kele ve nde, yo katulaka Davidi mawa yina yandi vandaka na yo sambu na disumu yina yandi salaka. (Nkunga 32:3) Beto lenda tula mpi ntima ya mvimba na Nzambi yina ke nataka ntama masumu ya bantu yina  ke sosaka ndolula na yandi, na nzila ya lukwikilu na bo na kimenga ya nkudulu ya Yezu.—Matayo 20:28.

9. Yehowa ke losaka masumu na beto na wapi?

⁹ Davidi sadilaka bangogo ya nkaka ya pwelele sambu na kutubila ndolula ya Yehowa: “Mutindu este kele ntama na weste, mutindu yo yina mpi yandi ke losa ntama masumu na beto.” (Nkunga 103:12) Bakilometre ikwa ke kabulaka este (kisika ntangu ke basikaka) ti weste (kisika ntangu ke dindaka)? Este ke vandaka ntangu yonso ntama ti weste. Bandambu yai yonso zole lenda kutana ve ata fioti. Muntu mosi ya mayele tubaka nde, bangogo yai ke tendula, “ntama mingi kibeni; kitamina yina beto lenda bakisa ve.” Bangogo yai ya kupema ya Davidi ke zabisa beto nde ntangu Yehowa ke lolulaka, yandi ke losaka masumu na beto ntama kibeni, na kitamina yina beto lenda bakisa ve.

10. Kana Yehowa me lolula masumu na beto, sambu na nki beto fwete mona ve nde beto ta bikala ti tashe ya masumu yango luzingu na beto ya mvimba?

¹⁰ Keti nge me mekaka dezia kukatula tashe ya mvindu na lele mosi ya mpembe? Ziku, ata nge salaka bikesa ya mingi, tashe yango vandaka kaka kumonana. Tala mutindu Yehowa ke tubila  makuki na yandi ya kulolula: “Ata beno ke na batashe mingi ya mbwaki-mbwaki sambu na masumu na beno, mono ta kumisa beno mpembe mpenza bonso mvula ya neze, mono ta sukula beno beno kuma bonso mika ya mameme.” (Yezaya 1:18) Ngogo “mbwaki-mbwaki” ke monisa mbwaki mosi ya ngolo mpenza. * Beto lenda kuka ve ata fioti kukatula tashe ya disumu na ngolo na beto mosi. Kansi Yehowa lenda sala nde masumu yina me kuma mbwaki-mbwaki, kukuma mpembe mpenza bonso mvula ya neze, to mika ya mameme ya mpembe. Kana Yehowa me lolula masumu na beto, beto fwete yindula ve nde beto ta bikala ti mvindu ya disumu yango na luzingu na beto ya mvimba.

11. Na nki mutindu Yehowa ke losaka masumu na beto na nima na yandi?

¹¹ Na nkunga mosi ya kitoko yina Ezekiasi salaka sambu na kupesa Nzambi matondo na nima ya kubeluka na kimbefo yina zolaka kufwa yandi, yandi zabisaka Yehowa nde: “Masumu na mono yonso nge ke yindula yo diaka ve.” (Yezaya 38:17) Awa, bo ke tubila Yehowa bonso nde yandi ke katulaka masumu ya nsumuki yina me balula ntima mpi ke losa yo na nima na Yandi, kisika yina Yandi ta mona yo ve mpi ta tudila yo diaka ve dikebi. Mukanda mosi tubaka nde, beto lenda balula ngindu ya verse yai nde: “Nge me salaka nde masumu na mono kukuma bonso nde yo salamaka ve.” Keti yo ke pesa ve kikesa?

12. Inki mutindu profete Mishe monisaka nde, ntangu Yehowa ke lolulaka, yandi ke katulaka masumu na beto kimakulu?

¹² Ntangu profete Mishe tubilaka lusilu ya kuvutulama ya Izraele, yandi monisaka nde, yandi kele ti kivuvu nde Yehowa ta lolula bantu na yandi yina ke balula ntima; yandi tubaka nde: “Mfumu Nzambi, ata nzambi ya nkaka kele ve bonso nge. Beto bantu ya nge yai me bikala, nge ke wila beto mawa sambu na masumu na beto; . . . nge ta losa yo tii na nsi ya nzadi-mungwa.” (Mishe 7:18, 19) Yindula fioti ntendula ya bangogo yai sambu na bantu ya ntangu yina. Keti yo vandaka diaka na mpila ya kuzwa kima mosi ya bo losaka “na nsi ya nzadi-mungwa”? Bangogo ya Mishe ke monisa  nde, ntangu Yehowa ke lolulaka, yandi ke katulaka masumu na beto kimakulu.

13. Bangogo ya Yezu, “Lolula bamfuka na beto” ke tendula nki?

¹³ Yezu sadilaka mbandu ya muntu ya me defisa ti ya muntu yina me defa sambu na kutendula mutindu Yehowa ke lolulaka. (Matayo 18:23-35) Yezu siamisaka beto mpi na kusamba nde: “Lolula bamfuka na beto.” (Matayo 6:12, noti na nsi ya lutiti) Ntangu beto ke salaka disumu, beto ke kumaka ti “mfuka” ya Yehowa. Mukanda mosi ke tuba nde ngogo ya Kigreki yina bo ke balulaka nde “kulolula,” lenda tendula “kubikisila muntu mfuka mpi kulomba yo diaka ve.” Na mutindu mosi buna, kana Yehowa me lolula beto, yandi ke vwansaka mfuka yina beto vandaka na yo. Yo lenda pesa nsumuki yina me balula ntima kikesa. Yehowa ta lomba ve ata fioti mfuka yina yandi me yambulaka!—Nkunga 32:1, 2.

14. Bangogo, “kuvwansa masumu na beno,” ke pesa nki ngindu?

¹⁴ Na Bisalu 3:19, Biblia ke tubila diaka mutindu Yehowa ke lolulaka: “Yo yina, beno balula ntima mpi beno baluka [soba] sambu bo vwansa masumu na beno.” Nsa yai ya nsuka ke balula ngogo ya Kigreki yina lenda tendula “kukombula, . . . kuyambula to kuvwansa.” Bantu ya nkaka ya mayele ke tubaka nde, ngogo yango ke pesa ngindu ya kuvwansa mambu yina bo me sonika. Inki mutindu? Na ntangu ya ntama, bo vandaka kuvukisa makala, masa ya nti mpi masa, sambu na kusala tinta (encre) yina bo vandaka kusadila mingi. Kana yo me sala ntangu mingi ve, nsoniki lendaka kuvwansa yo na éponge mosi ya kele na mwa masa. Yo ke tendula na mutindu ya mbote mpenza mawa ya Yehowa. Ntangu yandi ke lolulaka masumu na beto, yo ke vandaka bonso nde yandi me baka éponge mpi me vwansa yo.

15. Yehowa ke zola nde beto zaba nki sambu na yandi?

¹⁵ Ntangu beto ke yindulula bambandu yai ya kitoko, keti yo ke monisa ve pwelele nde Yehowa ke zolaka beto zaba nde yandi kele mpenza ya kuyilama sambu na kulolula masumu na beto kana beto me balula ntima na masonga yonso? Beto ke waka boma ve nde yandi ta yibuka diaka masumu yango na bilumbu ke kwisa. Yo ke monana na diambu ya nkaka yina Biblia ke tubaka sambu na mawa ya nene ya Yehowa: Kana yandi me lolula, yandi ke vilaka.

16, 17. Ntangu Biblia ke tubaka nde Yehowa ke vilaka masumu na beto, yo ke tendula nki, mpi sambu na nki nge ke tuba mpidina?

¹⁶ Yehowa silaka sambu na bantu yina kele na kuwakana ya mpa nde: “Mono ta wila bo mawa sambu na masumu na bo, mono ta yindula diaka ve mambu ya mbi ya bo salaka.” (Yeremia 31:34) Keti yo ke tendula nde kana Yehowa me lolula muntu, yandi lenda zaba diaka ve masumu yina muntu yango salaka? Ve. Sambu Biblia ke tubilaka masumu ya bantu mingi yina yandi lolulaka, mu mbandu Davidi. (2 Samuele 11:1-17; 12:13) Ntembe kele ve nde tii bubu yai, Yehowa ke zabaka masumu yina bo salaka. Bo me sonikaka masumu yina bo salaka, kubalula ntima na bo, mpi mutindu Nzambi lolulaka bo, sambu na mambote na beto. (Baroma 15:4)  Kansi ntangu Biblia ke tuba nde Yehowa ke “yindulaka ve” masumu ya bantu yina yandi me lolulaka, yo ke tendula nki?

¹⁷ Ngogo ya Kibreo ya bo me balula nde “mono ta yindula,” ke tadila ve kaka kuyibuka mambu ya me lutaka. Mukanda mosi ya teolozi (Theological Wordbook of the Old Testament) ke tuba nde ngogo yina ke tendulaka mpi “kubaka lukanu ya nkaka ya me fwana.” Ntendula yai ke monisa nde, “kuyindula” disumu ke tadila mpi kupesa bansumuki ndola. (Ozea 9:9) Kansi ntangu Nzambi ke tuba nde ‘mono ta yindula diaka ve masumu na bo,’ yandi ke ndimisa beto nde kana yandi me lolula bansumuki yina me balula ntima, yandi ta pesa bo diaka ve ndola na bilumbu ke kwisa sambu na masumu yina. (Ezekiele 18:21, 22) Yehowa ke vilaka masumu mutindu yandi ke yibukaka yo ve mbala na mbala sambu na kumonisa beto nde beto salaka mbi to kupesa beto ndola mbala na mbala. Keti yo ke pesa ve kikesa na kuzaba nde Nzambi na beto ke lolulaka mpi ke vilaka?

18. Sambu na nki kulolula ke tendula ve nde nsumuki ta kutana ve ti malanda ya mbi ya masumu na yandi?

¹⁸ Keti mutindu Yehowa ke vandaka ya kuyilama sambu na kulolula ke tendula nde nsumuki yina me balula ntima ta kutana ve ti malanda ya disumu na yandi? Ata fioti ve. Kana beto me sala disumu beto ta buka mbuma ya malanda na yo. Ntumwa Polo sonikaka nde: “Konso kima yina muntu ke kuna, yandi ta katula yo mpi.” (Bagalatia 6:7) Beto lenda kutana ti malanda ya mambu yina beto ke salaka. Yo ke tendula ve nde, kana Yehowa me lolula beto, yandi ta sala nde bampasi kukumina beto ve. Kana bampasi me kumina Mukristu mosi, yandi fwete yindula ve nde, ‘Ziku Yehowa ke pesa mono ndola sambu na masumu na mono ya ntama.’ (Yakobo 1:13) Ata mpidina, Yehowa ke katulaka mpi ve malanda ya mbi ya masumu yina beto salaka. Kana beto me sala disumu, malanda ya mbi lenda kumina beto—kufwa ya makwela, kubaka divumu ya kukonda kukana, maladi yina bo ke bakaka na nzila ya kuvukisa nitu, kukonda kuditudila ntima to kubebisa lukumu. Yibuka nde, ata ntangu Yehowa lolulaka masumu ya Davidi, ya ke tadila Batsheba mpi Uria, yandi taninaka ve Davidi na malanda ya mbi yina kuminaka yandi.—2 Samuele 12:9-12.

19-21. (a) Inki mutindu nsiku yina kele na Levi 6:1-7 vandaka sambu na mambote ya muntu yina bo yibaka mpi ya muyibi? (b) Kana masumu na beto me pesa bantu ya nkaka mpasi, Yehowa ke sepelaka kana beto me sala nki?

 ¹⁹ Masumu na beto lenda vanda ti malanda ya nkaka ya mbi, mingi-mingi kana mambu ya beto salaka pesaka bankaka mpasi. Mu mbandu, tadila disolo yina kele na Levi kapu 5. Awa, Nsiku ya Moize ke tubila muntu ya me sala disumu mosi ya nene: Yandi me yiba, me botula na kingolo-ngolo bima ya mpangi na yandi muntu ya Izraele, to me kusa yandi. Na nima, nsumuki yango me buya kundima mpi me dia ndefi ya luvunu. Na ntangu yina, mambu ya muntu mosi me tuba ke wakana ve ti yina muntu ya nkaka tubaka. Kansi na nima, kansansa ya nsumuki yina me yantika kuyangisa yandi mpi yandi me funguna disumu na yandi. Sambu Nzambi kulolula yandi, yo lombaka nde yandi sala mambu yai tatu: Kuvutudila nkwa-bima bima na yandi, kufuta mpi amande yina kele na valere ya bima yina yandi yibaka, kabula yo na bitini tanu (20%), mpi kupesa kimenga ya dimeme ya bakala sambu na mbi yina. Na nima, nsiku tubaka nde: ‘Nganga-Nzambi ta pesila yandi dimeme makabu na Mfumu Nzambi, ebuna yandi ta lolula muntu yina.’—Levi 6:1-7.

²⁰ Nsiku yai vandaka ngidika mosi ya Nzambi bakaka na mawa na yandi. Yo vandaka sambu na mambote ya muntu yina bo yibaka, sambu bo vutudilaka yandi bima na yandi. Ntembe kele ve nde ntima na yandi vandaka kukita na ntangu muyibi yango ke funguna disumu na yandi. Kansi yo vandaka mpi sambu na mambote ya muntu yina kansansa vandaka kuyangisa, mpi nsuka-nsuka, yandi ndimaka disumu na yandi mpi yidikaka mambu. Kana yandi buyaka kuzitisa nsiku yai, Nzambi zolaka ve kulolula yandi.

²¹ Ata beto kele ve na nsi ya Nsiku ya Moize, Nsiku yina ke sadisa beto na kubakisa mabanza ya Yehowa, mu mbandu, yina ke tadila kulolula. (Bakolosai 2:13, 14) Kana masumu na beto me pesa bantu ya nkaka mpasi, Nzambi ke sepelaka kana beto me sala yonso sambu na kuyidika mambu. (Matayo 5:23, 24) Yo lenda lomba kundima disumu na beto, kundima nde beto salaka mbi, mpi kulomba bantu yina beto salaka mbi ndolula. Kana beto sala mpidina, beto lenda didila Yehowa na nsadisa ya kimenga ya Yezu mpi kundima nde yandi ta lolula beto.—Baebreo 10:21, 22.

22. Kana Yehowa me lolula, yandi lenda sala mpi nki?

 ²² Mutindu konso tata yina ke zolaka bana na yandi ke salaka, Yehowa lenda lolula beto mpi kupesa beto mwa disipline. (Bingana 3:11, 12) Yo lenda sala nde bo katula Mukristu yina me balula ntima mukumba ya kinkuluntu, ya nsadi ya kisalu, to ya nsamuni ya ntangu yonso. Kuvanda diaka ve ti mikumba yina yandi vandaka kuzola mingi lenda pesa yandi mpasi mpenza. Kansi, disipline ya mutindu yai ke tendula ve nde Yehowa me buya kulolula yandi. Beto fwete yibuka nde, disipline yina Yehowa ke pesaka beto ke monisaka zola na yandi sambu na beto. Kundima yo mpi kusadila yo kele mpenza sambu na mambote na beto.—Baebreo 12:5-11.

23. Sambu na nki beto fwete tuba ve ata fioti nde Nzambi lenda wila beto ve mawa, mpi sambu na nki beto fwete landa mbandu na yandi mpi kulolula bankaka?

²³ Yo ke pesa kikesa mpenza na kuzaba nde Nzambi na beto kele ya “kuyilama sambu na kulolula”! Ata beto salaka mbi ya nki mutindu, beto fwete tuba ve nde Yehowa ta wila beto ve mawa. Kana beto balula ntima na masonga yonso, beto baka bangidika sambu na kuyidika mambu, mpi kulomba ndolula na masonga yonso na nsadisa ya menga ya Yezu yina tiamukaka sambu na beto, beto lenda tula ntima ya mvimba nde Yehowa ta lolula beto. (1 Yoane 1:9) Na bangwisana na beto ti bantu ya nkaka, bika beto landa mbandu na yandi ya kulolula. Kana Yehowa, yina ke salaka ve disumu, lenda lolula beto na zola yonso, keti beto bantu ya masumu fwete sala ve yonso sambu na kulolula bantu ya nkaka?