1, 2. Inki salamaka ntangu bambeni sosaka kubuyisa Bakristu ya ntete na kulonga nsangu ya mbote?

 BANTU ke niokula ngolo balongoki ya Yezu mpi Saule me yantika “kufwa” mabundu. Bangogo ya bo me balula nde kufwa mabundu na ndinga ya kisina ke tendula nde bo pesaka Bakristu mpasi mingi mpenza. (Bis. 8:3) Balongoki me tina. Mbala ya nkaka bantu ke yindula nde Saule ta lungisa mpenza lukanu na yandi ya kusukisa dibundu ya Bukristu. Kansi kima mosi ya kuyituka me salama mutindu balongoki me tina mpi me panzana na bisika mingi. Inki kima me salama?

² Balongoki yina me panzana me yantika “kuzabisa nsangu ya mbote ya ndinga” ya Nzambi na bisika yina bo me kwenda. (Bis. 8:4) Yindula diambu yai, mpasi yina bantu me pesa balongoki me kanga ve balongoki nzila ya kulonga nsangu ya mbote, nkutu yo me sadisa bo diaka mingi na kumwanga nsangu ya mbote! Mutindu bambeni me panza balongoki na bisika mingi, kukonda kuzaba bo me sadisa balongoki na kumwanga nsangu ya mbote na bisika ya ntama yina bo me kwenda. Mutindu beto ta mona yo, bubu yai mpi mambu ya mutindu mosi ke salamaka.

3. (a) Filipo vandaka nani? (b) Sambu na nki bantu mingi na Samaria waka ntete ve nsangu ya mbote, kansi nki Yezu tubaka sambu na bantu ya Samaria?

³ Filipo a vandaka na kati ya “bantu yina panzanaka.” (Bis. 8:4; tala lupangu “ Filipo Vandaka Longi ya Nsangu ya Mbote.”) Yandi kwendaka na Samaria, mbanza yina bantu mingi waka ntete ve nsangu ya mbote, sambu Yezu songaka bantumwa na yandi nde: “Beno kota ve ata na mbanza mosi ya bantu ya Samaria; kansi beno landa kukwenda  na mameme ya me vilaka ya nzo ya Izraele.” (Mat. 10:5, 6) Kansi, Yezu zabaka nde na bilumbu ke kwisa, balongoki na yandi ta longa nsangu ya mbote na Samaria sambu na ntwala ya kuvutuka na zulu, Yezu tubaka nde: “Beno ta vanda bambangi na mono na Yeruzalemi, na Yudea yonso mpi na Samaria, mpi tii na kisika ya kuluta ntama ya ntoto.”​—Bis. 1:8.

4. Inki mutindu bantu ya Samaria ndimaka nsangu ya Filipo mpi mbala ya nkaka nki pusaka bo na kundima yo?

⁴ Filipo bakisaka nde bantu ya Samaria vandaka bonso ‘bilanga yina ntangu ya kukatula bima me lunga.’ (Yoa. 4:35) Nsangu na yandi sepedisaka bantu mingi yina vandaka kuzinga kuna. Sambu na nki? Sambu Bayuda vandaka ve kuwakana ti bantu ya Samaria. Nkutu Bayuda mingi vandaka kuvweza bo. Kansi bantu ya Samaria bakisaka nde nsangu ya mbote kele sambu na bantu yonso mpi yo me swaswana ti bangindu ya mbi ya kupona-pona yina Bafarize vandaka ti yo. Sambu Filipo longaka bantu ya Samaria nsangu ya mbote na kikesa yonso kukonda kupona-pona, yandi monisaka nde yandi vandaka ve kuvweza bantu ya Samaria. Yo ke yitukisa ve na kumona nde bantu mingi ya Samaria ndimaka nsangu ya Filipo “na bumosi kibeni.”​—Bis. 8:6.

5-7. Pesa bambandu ya ke monisa nde ntangu bampangi ke kwendaka na bisika ya nkaka, yo ke sadisaka na kumwanga diaka mingi nsangu ya Kimfumu.

 ⁵ Bonso na bilumbu ya Bakristu ya ntete, bubu yai mpasi yina bantu ke monisaka bansadi ya Nzambi ke kangaka bo ve nzila ya kulonga nsangu ya mbote. Mbala mingi ntangu bambeni ke nataka bampangi na bisika ya nkaka, mu mbandu na boloko to na insi ya nkaka, yo me sadisaka bampangi na kulonga nsangu ya mbote na bisika yina. Mu mbandu na Bitumba ya Zole ya Ntoto ya Mvimba, Bambangi ya Yehowa longaka mbote-mbote nsangu ya mbote na bisika yina basoda ya Allemagne vandaka kusadisa bantu bisalu ya ngolo. Muyuda mosi yina kutanaka ti Bambangi ya Yehowa kuna ke tuba nde: “Kikesa ya Bambangi ya Yehowa yina vandaka na boloko ndimisaka mono nde Biblia ke sadisaka bo na kuvanda ti lukwikilu ya ngolo, yo yina mono mpi kumaka Mbangi ya Yehowa.”

⁶ Bantangu ya nkaka, nkutu bantu yina ke niokulaka beto ke waka nsangu ya mbote mpi ke ndimaka yo. Mu mbandu, ntangu bo tindaka mpangi Franz Desch na boloko ya Gusen na Autriche, kisika bo vandaka kusadisa bantu bisalu ya ngolo, kuna yandi longukaka Biblia ti soda mosi. Yindula kiese ya mingi yina bo zole waka na bamvula yina landaka ntangu bo kutanaka na lukutakanu mosi ya nene ya Bambangi ya Yehowa mpi na ntangu yina bo zole vandaka balongi ya nsangu ya mbote!

⁷ Mambu ya mutindu mosi ke salamaka ntangu bampangi ke tinaka insi na bo sambu bantu ke pesa bo mpasi mpi ke kwendaka na bansi ya nkaka. Mu mbandu, na bamvula 1970, bampangi longaka mbote-mbote nsangu ya mbote na Mozambique ntangu bampangi ya Malawi tinaka insi na bo mpi kwendaka na Mozambique. Na nima, ata ntangu bantu kumaka kutelemina bampangi ya Mozambique, bampangi landaka kulonga nsangu ya mbote. Mpangi Francisco Coana ke tuba nde: “Bo kangaka bampangi ya nkaka na kati na beto, sambu beto landaka kulonga nsangu ya mbote. Ata mpidina bantu mingi ndimaka nsangu ya Kimfumu mpi beto ndimaka nde Nzambi vandaka kusadisa beto kaka mutindu yandi sadisaka Bakristu ya ntete.”

8. Inki mutindu mavwanga ya politiki mpi mpasi ya mbongo me sadisaka mpi na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote?

⁸ Ya kieleka, bampasi yina bantu ke pesaka beto kele ve kima mosi kaka ya ke salaka nde beto kwenda kulonga nsangu ya mbote na bisika ya nkaka. Na bamvula me katuka kuluta, mavwanga ya politiki mpi mpasi ya mbongo, me sadisaka mpi sambu bantu ya bandinga mingi mpi ya bansi mingi kuwa nsangu ya mbote. Bantu ya nkaka me katukaka na bisika yina bo vandaka kuzinga sambu na bitumba to mpasi ya mbongo mpi bo me kwendaka kuzinga na bisika ya nkaka. Kuna, bo me kumaka kulonguka Biblia. Mutindu bantu mingi ke kwendaka kuzinga na bansi ya nzenza, yo ke pesaka bampangi dibaku ya kulonga  banzenza yai nsangu ya mbote. Keti nge ke salaka bikesa ya kulonga nsangu ya mbote na bantu yai “ya me katuka na makanda yonso, na mabuta yonso, na bansi yonso, mpi na bandinga yonso” ya kele na kisika yina beno ke zingaka?​—Kus. 7:9.

9. Simoni vandaka nani mpi yo ke monana nde nki pusaka yandi na kusepela ti Filipo?

⁹ Na Samaria, Filipo salaka mambu mingi ya kuyituka. Mu mbandu, yandi belulaka bantu yina vandaka ti bifu na nitu mpi basisaka bampeve ya mbi na bantu. (Bis. 8:6-8) Simoni, muntu mosi yina vandaka pana, yitukaka mingi na mambu ya kuyituka yina Filipo salaka. Simoni vandaka nganga-nkisi mpi bantu vandaka kuzitisa yandi mingi. Nkutu bo vandaka kutuba nde: “Muntu yai kele ngolo ya Nzambi.” Kansi mambu ya kuyituka yina Filipo salaka sadisaka Simoni na kumona kibeni ngolo ya kieleka ya Nzambi, yo yina Simoni kumaka Mukristu. (Bis. 8:9-13) Kansi nki kibeni pusaka Simoni na kukuma Mukristu?

10. (a) Inki Piere mpi Yoane salaka na Samaria? (b) Inki Simoni salaka ntangu yandi monaka balongoki ya mpa ke baka mpeve santu ntangu Piere mpi Yoane tulaka bo maboko?

¹⁰ Ntangu bantumwa waka nde bantu mingi na Samaria me kuma balongoki, bo tindaka Piere ti Yoane kuna. (Tala lupangu “ Piere Ke Sadila ‘Bansapi ya Kimfumu.’”) Ntangu bantumwa yai zole kumaka na Samaria,  bo tulaka balongoki yai ya mpa maboko mpi na mbala mosi konso muntu na kati na bo bakaka mpeve santu. b Ntangu Simoni monaka mambu yai, yo yitukisaka yandi. Yandi songaka bantumwa yai nde: “Beno pesa mono mpi kiyeka yai, sambu konso muntu yina mono ta tula maboko kubaka mpeve santu.” Nkutu Simoni zolaka kupesa bo mbongo mpi yandi yindulaka nde yandi ta sumba dikabu yai ya santu ti mbongo!​—Bis. 8:14-19.

11. Inki lukebisu Piere pesaka Simoni mpi nki Simoni salaka?

¹¹ Piere kebisaka Simoni nde: “Bika nge fwa ti [mbongo] na nge, sambu nge ke yindula nde nge lenda baka dikabu ya ofele ya Nzambi na mbongo. Nge kele ve ti dikabu na diambu yai, sambu ntima na nge kele ve ya [kieleka] na meso ya Nzambi.” Na nima Piere songaka Simoni na kubalula ntima mpi na kusamba sambu Nzambi kulolula masumu na yandi. Piere tubaka nde, “bondila Yehowa, sambu kana mpila kele yandi lolula ngindu ya mbi yina kele na ntima na nge [to “mabanza na nge ya mbi,” Bible en Kituba].” Yo kele pwelele nde, Simoni vandaka ve muntu ya mbi. Yandi vandaka ti nzala ya kusala mambu ya mbote, kansi na ntangu mosi buna, yandi landaka banzala na yandi ya mbi. Yo yina yandi bondilaka bantumwa nde: “Beno bondila Yehowa sambu na mono sambu ata diambu mosi ve na kati ya mambu ya beno me tuba kubwila mono.”​—Bis. 8:20-24.

12. “Simonie” ke tendula nki mpi nki mutindu kikalulu yai me kotaka na mabundu ya luvunu?

¹² Lukebisu yina Piere pesaka Simoni kele mpi mfunu sambu na beto bubu yai. Ya kieleka, ngogo ya Kifalansa “simonie” katukaka na  mambu yai ya Simoni salaka. “Simonie” ke tendula kusumba to kuteka mikumba, mingi-mingi na kati ya dibundu. Banda ntama, mambu ya mutindu yai ke salamaka mingi na mabundu ya luvunu. Mukanda mosi, (la neuvième édition de l’Encyclopædia Britannica 1878) ke tuba nde: “Konso mbala yina bo vandaka kusala vote sambu na kupona Pape, yo ke monana nde Bapape vandaka kupesa mbongo sambu na kubaka kiyeka yina. Bapape mingi vandaka ve kuwa nsoni ya kusala yo mpi bo vandaka ve kusala yo ya kubumbana.”

13. Inki beto fwete sala sambu na kubwa ve na disumu ya Simonie?

¹³ Beto fwete keba sambu beto bwa ve na disumu yai ya Simonie. Mu mbandu, beto fwete kabila ve bampangi yina kele ti mikumba bima to kukumisa bo na kiteso ya kuluta ndilu sambu bo pesa beto mikumba. Diaka, bampangi yina kele ti mikumba fwete monisa ve kikalulu ya kupona-pona mpi bo fwete pesa ve bampangi mikumba sambu bo kele ti mbongo. Kusala mambu na mitindu yai zole kele mbi. Ya kieleka, bansadi yonso ya Nzambi fwete kuditwadisa bonso ‘bantu ya fioti,’ bo fwete vingila nde mpeve santu ya Yehowa kupona bo sambu bo baka mikumba. (Luka 9:48) Dibundu ya Yehowa kele ve kisika yina bantu fwete sosa “nkembo” na bo mosi.​—Bing. 25:27.

14, 15. (a) Muntu ya Etiopia vandaka nani mpi nki mutindu Filipo kutanaka ti yandi? (b) Inki muntu ya Etiopia salaka na nima ya kuwa nsangu yina Filipo zabisaka yandi mpi sambu na nki beto fwete tuba ve nde yandi bakaka mbotika kukonda kuyilama? (Tala noti na nsi ya lutiti.)

¹⁴ Wanzio ya Yehowa zabisaka Filipo na kukwenda na nzila yina ke katukaka na Yeruzalemi mpi ke kwenda na Gaza. Mbala ya nkaka Filipo kudiyulaka nki yandi ke kwenda kusala kuna. Kana mpidina,  yandi bakaka mvutu nswalu ntangu yandi kutanaka ti muntu mosi ya Etiopia yina vandaka ‘kutanga mukanda ya profete Yezaya na ndinga ya ngolo.’ (Tala lupangu “ Muntu ya Etiopia Vandaka ‘Tongu’​—Yo Ke Tendula Nki?”) Mpeve santu ya Yehowa pusaka Filipo na kukwenda pene-pene ya pusu-pusu ya muntu yango. Filipo kwendaka ntinu na lweka ya pusu-pusu mpi yandi yulaka muntu yina ya Etiopia nde: “Keti nge [ke bakisa] kibeni mambu ya nge ke tanga?” Muntu ya Etiopia vutulaka nde: “Inki mutindu mono lenda [bakisa] kana muntu kutendudila mono ve?”​—Bis. 8:26-31.

¹⁵ Muntu ya Etiopia bingaka Filipo na kumata na pusu-pusu. Yo ke monana nde bo solulaka mbote. Bonso bantu mingi, muntu yai ya Etiopia vandaka ve kubakisa ntendula ya “dimeme” to “nsadi” yina mukanda ya Yezaya ke tubila. (Yez. 53:1-12) Kansi, ntangu bo vandaka kukwenda, Filipo tendudilaka yandi nde mambu yina Yezaya ke tubila ke tadila Yezu Kristu. Bonso bantu yina bakaka mbotika na Pantekoti ya mvula 33 ya ntangu na beto, muntu ya Etiopia, yina vandaka dezia muntu ya dibundu ya Bayuda, bakisaka nswalu mambu yina yandi fwete sala. Yo yina yandi songaka Filipo nde: “Tala! Masa yo yai; inki ke kanga mono nzila na kubaka mbotika?” Na mbala mosi, Filipo pesaka muntu ya Etiopia mbotika! c (Tala lupangu “ Mbotika ‘na Kisika Mosi Yina Masa  Vandaka.’”) Na nima, mpeve ya Yehowa tindaka Filipo na Ashdodi, kuna yandi landaka kulonga nsangu ya mbote.​—Bis. 8:32-40.

16, 17. Inki mutindu bawanzio ke sadisaka beto bubu yai na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote?

¹⁶ Bubu beto ke salaka mpi kisalu bonso yina Filipo vandaka kusala. Mbala mingi, beto ke longaka nsangu ya mbote na bantu yina beto ke kutanaka ti bo na ntangu yina beto kanaka ve kulonga nsangu ya mbote, mu mbandu ntangu beto ke sala voyage. Mbala mingi yo ke monanaka nde ntangu beto ke kutanaka ti bantu ya ntima ya mbote, yo ke vandaka ve sambu na bikesa na beto mosi. Biblia ke monisa pwelele nde bawanzio ke sadisaka beto na kisalu yai sambu bantu ya ‘makanda yonso, ya mabuta yonso mpi ya bandinga yonso’ kuwa nsangu ya mbote. (Kus. 14:6) Yezu monisaka na ntwala nde bawanzio ta sadisa beto na kisalu yai. Na kingana ya ble mpi ya matiti ya mbi, Yezu tubaka nde na nsungi ya kukatula bima na bilanga, disongidila na nsuka ya nsi-ntoto yai ya mbi, “bantu ya ke katulaka bima na bilanga kele bawanzio.” Yandi yikaka nde bawanzio “ta katula na Kimfumu na yandi bima yonso yina ke budisaka sakuba mpi bantu yina ke fwaka bansiku.” (Mat. 13:37-41) Na ntangu yina, bawanzio ta vukisa mpi bantu yina ta yala ti Yezu na Kimfumu ya zulu mpi na nima bo ta vukisa bantu ya ‘kimvuka ya nene’ yina Yehowa ke zola kukotisa na dibundu na yandi.​—Kus. 7:9; Yoa. 6:44, 65; 10:16.

¹⁷ Kima ya ke ndimisa beto mambu yai kele nde, bantu ya nkaka yina beto ke solulaka ti bo ke tubaka nde bo vandaka kusamba sambu Nzambi kusadisa bo na kuzaba yandi. Mu mbandu, kilumbu mosi bampangi zole vandaka kulonga nsangu ya mbote ti mwana mosi ya fioti. Ntangu bo zolaka kumanisa kisalu na bo na ntwala ya midi, mwana yina vandaka kaka ti mpusa ya ngolo ya kulonga na nzo yina me landa. Yo yina, mwana yina kwendaka mpi kokulaka na porte ya nzo yango mpi nkento mosi kangulaka porte ebuna bampangi yina zole pusanaka mpi solulaka ti yandi. Bampangi yitukaka sambu nkento yina songaka bo nde yandi katukaka kusamba sambu Nzambi kutindila yandi muntu yina ta sadisa yandi na kubakisa malongi ya Biblia. Bo kumaka kulonguka Biblia ti yandi.

18. Sambu na nki beto fwete meka ve ata fioti kumona mpamba dibaku na beto ya kulonga nsangu ya mbote?

¹⁸ Mutindu nge kele na dibundu ya Yehowa, nge kele ti dibaku ya mbote ya kusala ti bawanzio na kisalu ya nene ya kulonga ya ke salama bubu na mutindu yina me salamaka ntete ve. Kumeka ve ata fioti kumona mpamba dibaku ya nene ya nge kele na yo ya kulonga nsangu ya mbote. Yo yina, landa kulonga nsangu ya mbote ti kikesa, mpidina nge ta kuma ti kiese ya mingi ya kulanda kulonga “nsangu ya mbote ya Yezu.”​—Bis. 8:35.