KAPU 15

“Yandi Vandaka Kupesa Mabundu Kikesa”

TALA NA

Bankengi ya ke tambula na mabundu ke sadisa bampangi na kuvanda ti lukwikilu ya ngolo

1-3. (a) Polo me kuma kusala voyage ti nani mpi muntu yango kele nki mutindu? (b) Inki beto ta longuka na kapu yai?

NTANGU Polo ke tambula ti leke mosi na nzila mosi ya kubeba mpi ke kwenda na konso mbanza, yandi ke tala ti dikebi ya mingi leke yai Timoteo ya kele na lweka na yandi. Timoteo kele ngolo mingi sambu yandi kele leke mpi mbala ya nkaka yandi kele ti bamvula kiteso ya 20. Mutindu bo ke landa kusala voyage, bo ke kuma ntama ti mbanza na bo Listre mpi Ikoniumi yina kele pene-pene ti yo. Inki mambu bo ta kutana ti yo? Polo ke zaba mwa mambu yina bo ta kutana ti yo sambu yai kele voyage na yandi ya zole ya kimisionere. Yandi ke zaba nde bo ta kutana ti bigonsa mpi bampasi mingi. Keti Timoteo ta kuka kukangila yo ntima?

² Polo ke tudila mpenza Timoteo leke yai ya kudikulumusa ntima kuluta nkutu mutindu Timoteo yandi mosi ke kuditadilaka. Mambu ya me salama ntama ve me pusa Polo na kubakisa mpenza mfunu ya kuvanda ti nduku mosi ya mbote yina yandi ta tambulaka ti yandi. Polo ke zaba nde kisalu ya kutala mabundu mpi ya kupesa bampangi kikesa, ta lomba nde yandi ti muntu ya ke tambula ti yandi kuvanda ti lukanu ya ngolo ya kusala yo mpi bo sala na kuwakana. Inki lendaka kupusa Polo na kuyindula mutindu yina? Mbala ya nkaka yandi ke yindula mpidina sambu na mavwanga ya basikaka na kati na yandi ti Barnabasi.

³ Na kapu yai, beto ta longuka mutindu ya kuluta mbote ya kuyidika mavwanga. Beto ta longuka mpi kikuma yina pusaka Polo na kupona Timoteo sambu yandi kuma nduku na yandi ya voyage mpi beto ta longuka kisalu ya mfunu yina bankengi ya nziunga ke salaka bubu yai.

“Beto Vutuka Sambu na Kukwenda Kutala Bampangi” (Bisalu 15:36)

4. Sambu na nki Polo salaka voyage na yandi ya zole ya kimisionere?

⁴ Na kapu yina me luta, beto monaka mutindu bampangi yai iya: Polo, Barnabasi, Yudasi mpi Silasi yina nto-kimvuka tindaka, pesaka bampangi ya dibundu ya Antioshe kikesa ntangu bo songaka bo lukanu ya nto-kimvuka sambu na luyotisu. Inki Polo salaka na nima? Yandi songaka Barnabasi nde: “Beto vutuka sambu na kukwenda kutala bampangi na bambanza yonso yina beto zabisaka ndinga ya Yehowa, sambu na kuzaba kana bo kele nki mutindu.” (Bis. 15:36) Lukanu ya Polo vandaka kaka ve ya kulutisa ntangu ti bantu yina kumaka Bakristu. Mukanda ya Bisalu ke monisa pwelele kikuma yina Polo salaka voyage na yandi ya zole ya kimisionere. Ya ntete, yandi vandaka ti lukanu ya kulanda kuzabisa mabundu bansiku yina nto-kimvuka basisaka. (Bis. 16:4) Ya zole, Polo, nkengi yina vandaka kutambula na mabundu, vandaka ti lukanu ya kupesa mabundu kikesa mpi kusadisa bampangi na kuvanda ti lukwikilu ya ngolo. (Bar. 1:11, 12) Inki mutindu dibundu ya Yehowa na bilumbu na beto ke landaka mbandu ya bantumwa?

5. Inki mutindu Nto-Kimvuka bubu yai ke twadisaka mpi ke pesaka mabundu kikesa?

⁵ Bubu yai, Kristu ke sadilaka Nto-Kimvuka ya Bambangi ya Yehowa sambu na kutwadisa dibundu na yandi. Sambu na kutwadisa mpi kupesa mabundu ya Bambangi ya Yehowa ya ntoto ya mvimba kikesa, Nto-Kimvuka ke salaka yo na nzila ya mikanda yina bo ke sonikilaka bankuluntu, mikanda ya papie mpi yina bo ke tulaka na Internet, na nzila ya balukutakanu mpi na mitindu ya nkaka. Diaka, bampangi ya Nto-Kimvuka ke zolaka kuzaba bansangu ya konso dibundu mpi nde bansangu na bo kukuma na konso dibundu. Yo yina bo me tulaka bankengi yina ke tambulaka na mabundu. Na ntoto ya mvimba, Nto-Kimvuka ke ponaka bankuluntu yina me fwana sambu bo vanda bankengi ya nziunga.

6, 7. Tanga mwa mambu yina bankengi ya nziunga ke salaka.

⁶ Bubu yai, bankengi ya nziunga ke tudilaka bampangi yonso na mabundu dikebi mpi bo ke salaka yonso sambu na kusadisa bampangi na kuvanda ti lukwikilu ya ngolo. Inki mutindu bo ke salaka yo? Bo ke landaka mbandu ya Bakristu ya ntete, mu mbandu Polo. Polo songaka Timoteo, nkengi yina vandaka kutambula ti yandi na mabundu, nde: “Longa nsangu; sala yo [nswalu] na bantangu ya mbote mpi na bantangu ya mpasi; nganina, kebisa ngolo, siamisa, ti ntima ya nda yonso mpi mayele ya kulonga. . . . Sala kisalu ya nsamuni.”—2 Tim. 4:2, 5.

⁷ Na kuwakana ti mambu yai, nkengi ya nziunga ti nkento na yandi, kana yandi me kwelaka, ke longaka nsangu ya mbote na mitindu mingi ti bampangi ya mabundu yina bo ke kwendaka kutala. Bankengi ya nziunga ke longaka mbote mpi ti kikesa mpi yo ke pusaka bampangi na kulanda mbandu na bo ya mbote. (Bar. 12:11; 2 Tim. 2:15) Bankengi ya nziunga ke kudipesaka mingi na kisalu ya Nzambi. Bo ke vandaka na kiese ya kudipesa sambu na bampangi, yo yina bo ke ndimaka kutambula na nsi ya ntangu, ya mvula to mpi nkutu na bisika ya bigonsa. (Bafil. 2:3, 4) Diaka, bankengi ya nziunga ke pesaka bampangi kikesa, ke longaka mpi ke pesaka bo bandongisila na nzila ya badiskure yina bo ke salaka. Bampangi yonso na dibundu ke bakaka mambote ntangu bo ke landaka bikalulu ya mbote ya bankengi ya nziunga mpi mbandu ya lukwikilu na bo.—Baeb. 13:7.

“Bo Swanaka Ngolo Kibeni” (Bisalu 15:37-41)

8. Inki Barnabasi salaka ntangu Polo pesaka ngindu ya kukwenda kutala bampangi?

⁸ Barnabasi ndimaka ngindu ya Polo ya “kukwenda kutala bampangi.” (Bis. 15:36) Polo ti Barnabasi vandaka kusala mbote kisalu bo zole mpi bo zole zabaka mbote babwala mpi bampangi ya mabundu yina bo zolaka kukwenda kutala. (Bis. 13:2–14:28) Yo yina yo ke monana nde ngindu yina Polo pesaka ya kuvutukila mabundu yina bo zole, vandaka ngindu ya mbote. Kansi diambu mosi ya mpasi basikaka. Bisalu 15:37 ke tuba nde: “Barnabasi vandaka ti lukanu ya kunata Yoane, yina bo vandaka kubinga Marko.” Barnabasi vandaka ve na mfunu ya kuyula Polo kana bo fwete nata Marko to ve, kansi yandi “vandaka ti lukanu” ya kunata Marko mpangi (kisoni) na yandi na voyage yina ya kimisionere.

9. Sambu na nki Polo ndimaka ve ngindu ya Barnabasi ya kunata Marko?

⁹ Kansi Polo ndimaka ve. Sambu na nki? Biblia ke tuba nde: “Kansi Polo buyaka nde bo nata [Marko], sambu yandi bikisaka bo na Pamfilia mpi yandi kwendaka ve kusala ti bo.” (Bis. 15:38) Marko kwendaka ti Polo mpi Barnabasi na voyage na bo ya ntete ya kimisionere kansi yandi bikisaka bo na nzila. (Bis. 12:25; 13:13) Kaka na luyantiku ya voyage yina ntangu bo vandaka ntete na Pamfilia, Marko bikisaka bo mpi vutukaka na Yeruzalemi. Biblia ke tubila ve sambu na nki Marko bikisaka bo kansi yo kele pwelele nde ntumwa Polo sepelaka ve ti mambu yina Marko salaka. Mbala ya nkaka, Polo vandaka kudiyula kana yo fwanaka na kutudila diaka Marko ntima.

10. Inki salamaka na nima ntangu Polo ti Barnabasi wakanaka ve na diambu mosi?

¹⁰ Barnabasi vandaka kaka ti lukanu ya kunata Marko. Kansi Polo buyaka na ntima ya mvimba ngindu yina ya kunata Marko. Bisalu 15:39 ke tuba nde: “Ebuna bo swanaka ngolo kibeni, yo yina bo kabwanaka.” Barnabasi kotaka na maswa mpi kwendaka na bwala na bo Shipre ti Marko. Kansi Polo landaka kusala voyage yina ya kimisionere. Biblia ke tuba nde: “Polo [ponaka] Silasi, ebuna bampangi bikisaka yandi na maboko ya Yehowa sambu yandi monisila yandi ntima ya mbote ya nene, na nima [bo] kwendaka” bo zole. (Bis. 15:40) Polo ti Silasi “lutaka na Siria mpi na Silisia, yandi vandaka kupesa mabundu kikesa.”—Bis. 15:41.

11. Inki bikalulu ke sadisaka beto na kutanina kinduku na beto ntangu mpangi mosi me sala kima mosi ya me pesa beto mpasi?

¹¹ Disolo yai ke yibusa beto nde beto mpi kele bantu ya kukonda kukuka. Bampangi ya nto-kimvuka bantu tindaka Polo ti Barnabasi. Yo ke monana nde Polo yandi mosi mpi kumaka mpangi ya nto-kimvuka yango. Kansi na dibaku yai, Polo ti Barnabasi kudiyalaka ve ata bo vandaka bampangi ya mbote. Keti bo bikaka nde mambu yai kufwa kinduku na bo? Ve, ata Polo ti Barnabasi vandaka bantu ya kukonda kukuka, bo vandaka bantu ya kudikulumusa mpi bo vandaka kusala bikesa ya kulanda mbandu ya Kristu. Yo kele pwelele nde nsuka-nsuka, bo lolulanaka mpi bo vutukilaka kinduku na bo. (Baef. 4:1-3) Na nima, Polo kumaka diaka kusala kisalu ya Nzambi ti Marko. a—Bakol. 4:10.

12. Inki bikalulu bankuluntu fwete monisa bubu yai na mbandu ya Polo mpi Barnabasi?

¹² Yo vandaka ve kikalulu ya Barnabasi to Polo ya kuwa makasi ngolo mbala na mbala, yo salamaka kaka mbala mosi. Barnabasi vandaka ntima-mbote mpi yandi vandaka kukaba. Yo yina na kisika ya kubinga yandi na zina na yandi Yozefi, bantumwa kumaka kubinga yandi Barnabasi, disongidila muntu yina ke pesaka bantu kikesa. (Bis. 4:36) Polo vandaka ntima-mbote mpi yandi vandaka kutudila bampangi dikebi. (1 Bate. 2:7, 8) Yo yina bonso Polo ti Barnabasi, bankuluntu yonso bubu yai, ti bankengi ya nziunga mpi, fwete sala bikesa ya kumonisa kudikulumusa ntangu yonso mpi kusadila bampangi na bo bankuluntu mpi bampangi yonso na dibundu mambu na mawete mpi zola.—1 Pie. 5:2, 3.

Bampangi “Vandaka Kutuba Mambu ya Mbote Sambu na Yandi” (Bisalu 16:1-3)

13, 14. (a) Timoteo vandaka nani mpi mbala nkaka nki mutindu Polo kutanaka ti yandi? (b) Inki salaka nde Polo kusepela mingi ti Timoteo? (c) Inki mukumba Timoteo bakaka?

¹³ Na voyage na yandi ya zole ya kimisionere, Polo kwendaka kutala mabundu ya Galatia, provense yina bantu ya Roma vandaka kuyala. Nsuka-nsuka, “yandi kumaka na Derbe mpi na Listre.” Biblia ke tuba nde: “Longoki mosi vandaka kuna, zina na yandi Timoteo; mama na yandi vandaka Muyuda yina vandaka kukwikila, kansi tata na yandi vandaka Mugreki.”—Bis. 16:1. b

¹⁴ Yo ke monana nde Polo zabanaka ti dibuta ya ba Timoteo ntangu yandi lutaka na mbanza na bo na voyage na yandi ya ntete ya kimisionere pene-pene ya mvula 47 ya ntangu na beto. Na voyage yai ya zole ya kimisionere ya Polo salaka bamvula zole to tatu na nima, yandi sepelaka mingi ti leke Timoteo. Sambu na nki? Sambu “bampangi . . . vandaka kutuba mambu ya mbote sambu na” Timoteo. Bampangi yonso na dibundu yina Timoteo vandaka mpi na mabundu ya pene-pene vandaka kusepela ti Timoteo sambu na bikalulu na yandi ya mbote. Biblia ke tuba nde bampangi ya mbanza Listre mpi Ikoniumi, mbanza yina vandaka na bakilometre kiteso ya 30 ti Listre, vandaka kutuba mambu ya mbote sambu na Timoteo. (Bis. 16:2) Yo yina mpeve santu pusaka bankuluntu na kupesa leke Timoteo mukumba mosi ya nene ya kusadisa Polo ti Silasi na kisalu ya kutala mabundu.—Bis. 16:3.

15, 16. Sambu na nki bampangi vandaka kutuba mambu ya mbote sambu na Timoteo?

¹⁵ Sambu na nki bampangi vandaka kutuba mambu ya mbote sambu na leke yai? Keti yo vandaka sambu na mayele na yandi, kitoko na yandi to sambu na mambu yina yandi zabaka kusala mbote? Mbala mingi, bantu ke tulaka dikebi mingi na mambu yai. Nkutu na ntangu mosi buna, profete Samuele mpi tulaka dikebi na mutindu bantu vandaka kumonana na meso na yandi. Kansi, Yehowa yibusaka yandi mambu yai: “Muntu ke monaka ve mutindu Nzambi ke monaka, sambu muntu ke monaka yina ke monikaka na meso, kansi Yehowa ke monaka na ntima.” (1 Sam. 16:7) Bampangi vandaka kusepela ti Timoteo sambu yandi vandaka ti bikalulu ya mbote kansi ve sambu na mambu yina yandi zabaka kusala mbote.

¹⁶ Bamvula mingi na nima, Polo tubilaka bikalulu ya nkaka ya mbote ya Timoteo. Polo monisaka nde Timoteo vandaka ti mabanza ya mbote, yandi vandaka kudipesa na zola yonso sambu na mambote ya bantu ya nkaka mpi yandi vandaka kusala ngolo sambu na mambote ya dibundu. (Bafil. 2:20-22) Bampangi yonso zabaka mpi nde Timoteo vandaka ti “lukwikilu . . . ya kukonda luvunu.”—2 Tim. 1:5.

17. Inki mutindu baleke ke landaka mbandu ya Timoteo bubu yai?

¹⁷ Bubu yai mpi, baleke mingi ke monisaka bikalulu ya mbote bonso Timoteo. Yo yina, Yehowa mpi bansadi na yandi ke sepelaka ti bikalulu na bo ya mbote nkutu ata bo kele ntete baleke. (Bing. 22:1; 1 Tim. 4:15) Bo ke monisaka lukwikilu ya kukonda luvunu mutindu bo ke buyaka nkutu kusala mambu ya mbi ya kubumbana. (Nk. 26:4) Yo yina bonso Timoteo, baleke mingi lenda baka mpi mikumba na dibundu. Ntangu baleke ke bakaka lukanu ya kulonga nsangu ya mbote, ya kudipesa na Yehowa mpi ya kubaka mbotika, bo ke pesaka bampangi yonso ya ke zolaka Yehowa kikesa mpi kiese!

“Mabundu Vandaka Kibeni Kukuma Ngolo na Lukwikilu” (Bisalu 16:4, 5)

18. (a) Inki Polo ti Timoteo vandaka kusala ntangu bo vandaka kutambula na mabundu? (b) Inki mambote kisalu na bo natilaka mabundu?

¹⁸ Polo ti Timoteo salaka bamvula mingi bo zole. Ntangu bo vandaka kutambula na mabundu, bo vandaka kusala mambu yina nto-kimvuka vandaka kulomba bo. Biblia ke tuba nde: “Ntangu bo vandaka kuluta na bambanza yina, bo vandaka kupesa bampangi bansiku yina bantumwa mpi bankuluntu yina vandaka na Yeruzalemi basisaka, sambu bo zitisa yo.” (Bis. 16:4) Yo kele pwelele nde, mabundu vandaka kuzitisa mambu yina bantumwa ti bankuluntu yina vandaka na Yeruzalemi vandaka kusonga bo. Yo yina sambu na bulemfu na bo, “mabundu vandaka kibeni kukuma ngolo na lukwikilu mpi kukuma mingi konso kilumbu.”—Bis. 16:5.

19, 20. Sambu na nki beto fwete lemfukila ‘bampangi yina ke twadisaka beto’?

¹⁹ Mutindu mosi mpi, Bambangi ya Yehowa bubu yai ke bakaka mambote ntangu bo ke lemfukaka na ntima ya mvimba na lutwadisu yina bo ke bakaka na ‘bampangi yina ke twadisaka bo.’ (Baeb. 13:17) Mambu ya nsi-ntoto yai ke landa na kusoba, yo yina yo kele mfunu nde beto landa kutula dikebi mpi kusadila mambu yina “mpika ya kwikama mpi ya mayele” ke songa beto. (Mat. 24:45; 1 Bak. 7:29-31) Kana beto ke sala mutindu yai, lukwikilu na beto ta landa kuvanda ngolo mpi yo ta sadisa beto na kudikumisa ve mvindu na mambu ya nsi-ntoto yai.—Yak. 1:27.

²⁰ Ya kieleka, bankuluntu bubu yai, ti bampangi ya Nto-Kimvuka mpi, kele bantu ya kukonda kukuka bonso Polo, Barnabasi, Marko mpi bankuluntu ya nkaka yina Nzambi tulaka mafuta na mpeve santu na bilumbu na bo. (Bar. 5:12; Yak. 3:2) Kansi beto ke tudilaka mpenza bampangi ya Nto-Kimvuka ntima sambu bo ke landaka mbote-mbote mambu ya Ndinga ya Nzambi mpi mbandu ya bantumwa. (2 Tim. 1:13, 14) Yo yina, mabundu ke landa kubaka kikesa mpi kukuma ngolo na lukwikilu.

TIMOTEO SALAKA BONSO MPIKA “SAMBU NA KUNATA NSANGU YA MBOTE NA NTWALA”

Timoteo sadisaka ntumwa Polo mingi mpenza. Na nima ya kusala ti Timoteo bamvula kiteso ya 11, Polo sonikaka sambu na Timoteo nde: “Mono kele ve ti muntu ya nkaka yina kele ti [mabanza ya mbote] bonso ya yandi; yandi ke kudibanzaka na masonga yonso sambu na mambu na beno. . . . Beno me zaba nzikisa yina yandi pesaka sambu na yandi mosi, nde bonso mwana ti tata na yandi, yandi salaka ti mono bonso mpika sambu na kunata nsangu ya mbote na ntwala.” (Bafil. 2:20, 22) Timoteo salaka ngolo sambu na kunata kisalu ya kulonga nsangu ya mbote na ntwala, yo yina Polo zolaka Timoteo mingi mpi Timoteo me bikilaka beto mbandu ya mbote.

Tata ya Timoteo vandaka Mugreki mpi mama na yandi vandaka Muyuda mpi yo ke monana nde Timoteo yelaka na Listre. Yantika kileke ya Timoteo, mama na yandi Enise ti nkaka na yandi ya nkento Loisi longaka yandi Ndinga ya Nzambi. (Bis. 16:1, 3; 2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Mbala ya nkaka bo yonso kumaka Bakristu ntangu Polo kwendaka na mbanza na bo na mbala ya ntete.

Mwa bamvula na nima, ntangu Polo vutukaka kuna, mbala ya nkaka Timoteo vandaka ti bamvula kiteso ya 20 mpi “bampangi ya Listre ti ya Ikoniumi vandaka kutuba mambu ya mbote sambu na yandi.” (Bis. 16:2) Mpeve santu ya Nzambi pusaka bantu na kutubila na ntwala mambu ya leke Timoteo, yo yina na kuwakana ti mambu yango, Polo ti bankuluntu ya dibundu na bo bakaka lukanu ya kupesa Timoteo kisalu mosi ya mfunu mingi. (1 Tim. 1:18; 4:14; 2 Tim. 1:6) Yandi kumaka kusala ti Polo na kisalu ya kimisionere. Yo lombaka nde Timoteo kubika dibuta na bo mpi bo sala yandi luyotisu sambu yo yangisa ve kansansa ya Bayuda yina yandi zolaka kukwenda kutala.—Bis. 16:3.

Timoteo tambulaka na bisika mingi. Yandi longaka nsangu ya mbote ti Polo mpi Silasi na Filipi mpi yandi longaka yo ti Silasi na Berea mpi na nima yandi longaka yo yandi mosi na Tesalonika. Ntangu Timoteo kutanaka diaka ti Polo na Korinto, yandi pesaka Polo bansangu ya mbote ya me tala zola yina bampangi ya Tesalonika vandaka kumonisa mpi kukangama na bo na Nzambi ata bo vandaka kukutana ti bampasi. (Bis. 16:6–17:14; 1 Bate. 3:2-6) Ntangu Polo vandaka na Efezo, yandi waka bansangu ya mpasi sambu na bampangi ya Korinto, yo yina yandi tindaka diaka Timoteo kuna. (1 Bak. 4:17) Na nima, ntangu Polo vandaka kaka na Efezo, yandi tindaka Timoteo ti Eraste na Masedonia. Kansi ntangu Polo sonikilaka bampangi ya Roma, Timoteo vutukaka dezia ti Polo na Korinto. (Bis. 19:22; Bar. 16:21) Yai kele kaka mwa ba voyage fioti na kati ya ba voyage mingi yina Timoteo salaka sambu na mambote ya nsangu ya mbote.

Mambu ya Polo sonikilaka Timoteo ke monisa nde mbala ya nkaka Timoteo vandaka kumona nde yandi me fwana ve na kulungisa mukumba na yandi. Polo songaka yandi nde: “Kubika ve nde muntu kuvweza kileke na nge.” (1 Tim. 4:12) Ata mpidina, Polo vandaka kutudila Timoteo ntima, yo yina yandi tindaka Timoteo na kusadisa dibundu mosi ya vandaka na mavwanga. Yandi songaka Timoteo nde: “Songa bantu ya nkaka nde bo longa ve malongi ya nkaka.” (1 Tim. 1:3) Diaka, Polo pesaka Timoteo mukumba ya kutula bankuluntu mpi bansadi ya kisalu na mabundu.—1 Tim. 5:22.

Polo kumaka kuzola Timoteo mingi sambu na bikalulu na yandi ya mbote. Biblia ke monisa nde Timoteo kumaka bonso mwana ya Polo; yandi vandaka nduku ya ngolo ya Polo, yandi vandaka kukangama ngolo ti Polo mpi yandi vandaka nduku na yandi ya mbote ya kisalu. Polo sonikaka nde yandi vandaka kuyibuka mansanga ya Timoteo, yandi vandaka na mpusa ya ngolo ya kumona Timoteo mpi nde yandi vandaka kusamba sambu na Timoteo. Bonso tata mosi ya zola, Polo vandaka kudiyangisa sambu na Timoteo, yo yina yandi pesaka Timoteo bandongisila sambu Timoteo ‘vandaka kubela’ mbala ya nkaka maladi ya divumu ‘mbala na mbala.’—1 Tim. 5:23; 2 Tim. 1:3, 4.

Ntangu bo tulaka Polo na boloko na mbala ya ntete na Roma, Timoteo vandaka ti yandi. Na ntangu mosi buna, bo tulaka mpi Timoteo na boloko. (Film. 1; Baeb. 13:23) Beto me zaba nde bantu yai zole zolanaka mingi sambu ntangu Polo bakisaka nde lufwa na yandi me kuma pene-pene, yandi sonikilaka Timoteo nde: “Sala ngolo kibeni na kukwisa nswalu awa na mono.” (2 Tim. 4:6-9) Biblia me tuba ve kana Timoteo kutaka tata na yandi ya kimpeve, yina yandi vandaka kuzola mingi, na luzingu.

MARKO BAKAKA MIKUMBA MINGI

Evanzile ya Marko ke tuba nde bantu yina kangaka Yezu sosaka mpi kukanga “leke mosi ya bakala” kansi yandi “tinaka kinkonga.” (Mar. 14:51, 52) Sambu kaka Marko, yina bo vandaka kubinga Yoane, muntu sonikaka disolo yai, yo ke monana nde leke yango ya bakala vandaka Marko yandi mosi. Kana yo kele mpidina, Marko lutisaka bantangu ti Yezu.

Bamvula kiteso ya 11 na nima, ntangu Erode Agripa vandaka kuniokula Bakristu, “balongoki mingi” ya dibundu ya Yeruzalemi vukanaka na nzo ya Maria mama ya Marko, sambu na kusamba. Ntangu wanzio basisaka Piere na boloko na mutindu mosi ya kuyituka, Piere kwendaka na nzo ya Maria. (Bis. 12:12) Yo ke ndimisa beto nde bampangi kumaka kusala balukutakanu ya dibundu na nzo yina Marko yelaka. Ntembe kele ve nde Marko zabaka mbote balongoki ya ntete ya Yezu mpi nde bo pesaka yandi mbandu ya mbote.

Marko salaka ti bankengi mingi ya mabundu ya Bakristu ya ntete. Mutindu beto me zaba yo, yandi bakaka mukumba ya ntete ya kukwenda kusala na Antioshe ya Siria ti mpangi (kisoni) na yandi Barnabasi mpi ntumwa Polo. (Bis. 12:25) Ntangu Barnabasi ti Polo kwendaka na voyage na bo ya ntete ya kimisionere, Marko mpi kwendaka ti bo; ntete yandi kwendaka ti bo na Shipre mpi na nima na Asie Mineure. Marko bikisaka bo kuna mpi vutukaka na Yeruzalemi sambu na bikuma ya me zabana ve. (Bis. 13:4, 13) Ntangu mavwanga basikaka na kati ya Barnabasi ti Polo mutindu Bisalu kapu 15 ke monisa yo, Marko ti Barnabasi landaka kusala voyage na bo ya kimisionere na Shipre.—Bis. 15:36-39.

Yo kele pwelele nde bo yonso yidikaka mavwanga yina basikaka na kati na bo sambu na mvula 60 to 61 ya ntangu na beto, Marko kumaka diaka kusala ti Polo kansi na mbala yai na Roma. Polo, yina vandaka na boloko na Roma, sonikilaka dibundu ya Kolose nde: “Aristarke, nduku na mono ya boloko me tindila beno mbote; mpi Marko kisoni ya Barnabasi me tindila beno mbote (bo songaka beno na kuyamba yandi mbote kana yandi kwisa kuna na beno).” (Bakol. 4:10) Polo vandaka na mfunu ya kutinda Marko, yina bo vandaka kubinga Yoane, na Kolose sambu Marko kusadisa dibundu ya Kolose.

Marko salaka mpi mwa ntangu ti ntumwa Piere na Babilone, disongidila banda na mvula 62 tii na mvula 64 ya ntangu na beto. Mutindu beto monaka yo na Kapu 10 ya mukanda yai, Marko ti Piere kumaka banduku ya ngolo yo yina nkutu Piere bingaka leke Marko nde “mwana na mono Marko.”—1 Pie. 5:13.

Nsuka-nsuka, pene-pene ya mvula 65 ya ntangu na beto, ntangu bo tulaka ntumwa Polo na boloko na Roma na mbala ya zole, yandi sonikilaka Timoteo nduku na yandi ya kisalu yina vandaka na Efezo nde: “Kwisa ti Marko, sambu yandi ta sadisa mono na kisalu.” (2 Tim. 4:11) Ntembe kele ve nde, Marko ndimaka na mbala mosi kukatuka na Efezo mpi kuvutuka na Roma. Beto ke bakisa pwelele sambu na nki Barnabasi, Polo mpi Piere vandaka kusepela mingi ti Marko!

Marko bakaka mukumba ya kuluta nene ya kusonika Evanzile na nsadisa ya mpeve santu ya Yehowa. Bantu ya nkaka ke tubaka nde Marko zwaka bansangu mingi ya Evanzile na yandi na ntumwa Piere. Yo fwete vanda mutindu yina sambu mambu mingi yina Marko ke tubila na Evanzile na yandi fwete vanda mambu yina muntu yandi mosi monaka, mu mbandu Piere. Ata mpidina, yo ke monana nde Marko sonikaka Evanzile na yandi na Roma kansi ve na Babilone ntangu yandi vandaka ti Piere. Marko ke sadila bangogo mingi ya Kilatini mpi ke balula bangogo ya Kiebreo sambu bantu yina kele ve Bayuda kubakisa; yo ke monisa nde yandi sonikilaka ntete-ntete Bantu ya Makanda.

a Tala lupangu “ Marko Bakaka Mikumba Mingi.”

b Tala lupangu “ Timoteo Salaka Bonso Mpika ‘Sambu na Kunata Nsangu ya Mbote na Ntwala.’”