1-4. Sambu na nki Polo ke kwenda na Yeruzalemi mpi nki mambu ta kumina yandi kuna?

 POLO ti Luka ke kabwana na mawa ya ngolo ti bankuluntu ya Efezo na Mileti. Yo kele ve pete sambu na Polo mpi Luka na kukabwana ti bankuluntu ya Efezo yina bo ke zolaka mingi! Bamisionere yai zole me mata na maswa. Bo me tula bima yina bo ta vanda ti yo mfunu sambu na voyage na basaki na bo. Bo ke nata mpi mbongo ya makabu yina mabundu me tindila Bakristu ya bansukami na Yudea mpi bo kele na kiese ya kunatila bampangi makabu yai.

² Mupepe me yantika kubula na bilele ya bo ke kangisaka na maswa mpi maswa me yantika kukatuka na dibungu yina makelele kele mingi. Bantu yai zole ya ke sala voyage ti banduku na bo 7 ke landa kutala bampangi ya me bikala mawa-mawa na dibungu. (Bis. 20:4, 14, 15) Bampangi yai ya ke sala voyage ke landa kupesa bo mbote ya maswa tii ntangu maswa me kuma ntama mpi bo ke mona bo diaka ve.

³ Bamvula kiteso ya tatu, Polo me sala mbote kisalu ya Nzambi na Efezo ti bankuluntu yai. Ntangu yai yandi ke kwenda na Yeruzalemi sambu mpeve santu me lomba yandi na kukwenda kuna. Yandi kele mpi ti mwa ngindu ya mambu yina ta kumina yandi kuna. Nkutu mwa bilumbu na ntwala, yandi songaka bankuluntu ya Efezo nde: “Mpeve ke pusa mono na kukwenda na Yeruzalemi, ata mono me zaba ve mambu yina ta kumina mono kuna, katula kaka nde na konso mbanza, mpeve santu ke landa kukebisa mono nde boloko mpi bampasi ke vingila mono.” (Bis. 20:22, 23) Ata Polo ke zaba kigonsa yai, yandi me bakisa nde yandi fwete landa lutwadisu ya ‘mpeve santu yina ke pusa’ yandi na kukwenda na Yeruzalemi mpi yandi kele ti luzolo ya kukwenda kuna. Yandi ke bakaka luzingu na yandi na valere kansi sambu na yandi, kusala luzolo ya Nzambi kele mfunu mingi kuluta.

⁴ Keti nge ke tadilaka mpi mambu mutindu mosi? Ntangu beto ke kudipesaka na Yehowa, beto ke silaka yandi nde kusala luzolo na yandi ta vanda kima ya kuluta mfunu na luzingu na beto. Beto ta baka mambote mingi kana beto ke longuka mbandu ya mbote ya Polo.

5. Na nki nzila Polo ti banduku na yandi lutaka ntangu bo vandaka kukwenda na Tire?

⁵ Maswa yina Polo ti banduku na yandi kotaka, “kwendaka mbala mosi.” Yo ke tendula nde bo tambulaka mbote mpi nde mupepe nataka maswa nswalu tii ntangu bo kumaka na Kosi kaka na kilumbu yina. (Bis. 21:1) Yo ke monana nde na mpimpa, maswa telamaka na Kosi na ntwala ya kukwenda na Roda mpi na Patara. Na Patara, na sudi ya Asie Mineure, bampangi kotaka na maswa mosi ya nene yina nataka bo mbala mosi na mbanza Tire na provense ya Fenisia. Na nzila, bo lutaka “kisanga ya Shipre . . . na diboko ya kimama.” (Bis. 21:3) Sambu na nki Luka, yina sonikaka mukanda ya Bisalu, ke tuba nde bo lutaka na lweka ya kisanga ya Shipre?

6. (a) Mbala ya nkaka sambu na nki Polo bakaka kikesa ntangu yandi monaka Shipre? (b) Inki mambote beto ta baka kana beto ke yibuka mpi ke yindula mutindu Yehowa me sakumunaka beto mpi me sadisaka beto?

 ⁶ Mbala ya nkaka, Polo songaka bo kisanga ya Shipre mpi telaka bo mambu yina yandi kutanaka ti yo kuna. Bamvula kiteso ya 9 na ntwala, na Shipre na voyage ya ntete ya kimisionere ya Polo, Polo ti Barnabasi mpi Marko kutanaka ti Elimasi, nganga mosi ya vandaka kuzola ve nde bo longa nsangu ya mbote. (Bis. 13:4-12) Mbala ya nkaka ntangu Polo monaka Shipre, yandi yibukaka mutindu Yehowa sadisaka yandi na Shipre. Yo pesaka yandi kikesa sambu na mambu yina vandaka kuvingila yandi na Yeruzalemi. Yo ta vanda mbote mpi nde beto yibuka mpi beto yindula mutindu Nzambi me sakumunaka beto mpi me sadisaka beto na kukanga ntima na bantangu ya mpasi. Kuyibuka mpi kuyindula mambu ya mutindu yai, ta sadisa beto na kutuba bonso Davidi nde: “Muntu ya lunungu ke kutanaka ti bampasi mingi, kansi Yehowa ke gulusaka yandi na bampasi yina yonso.”​—Nk. 34:19.

7. Bampangi yina vandaka kusala voyage salaka nki kaka ntangu bo kumaka na Tire?

⁷ Polo vandaka kuzaba nde kulutisa ntangu ti bampangi kele mfunu mingi. Yo yina, yandi vandaka kuzola mingi kuvanda ti bampangi. Kaka ntangu bo kumaka na Tire, Luka ke tuba nde “beto sosaka balongoki mpi monaka bo.” (Bis. 21:4) Bampangi yai ya vandaka kusala voyage zabaka nde bampangi na bo Bakristu vandaka na Tire, yo yina bo sosaka bo mpi mbala ya nkaka bo bikalaka mwa ntangu ti bo. Lusakumunu mosi ya nene yina beto Bambangi ya Yehowa ke vandaka ti yo kele nde na konso kisika yina beto ke kwenda, beto ke kutaka bampangi yina ke yambaka beto. Ya kieleka, bampangi yina ke zolaka Nzambi mpi ke sadilaka mambu yina bo ke longukaka, ke vandaka ti banduku na ntoto ya mvimba.

8. Mambu yina kele na Bisalu 21:4 ke tendula mpenza nki?

⁸ Ntangu Luka ke tubila bilumbu 7 ya bo lutisaka na Tire, yandi ke tubila mpi kima mosi ya lenda yitukisa. Yandi ke tuba nde: “Na nzila ya mpeve [bampangi ya Tire] vandaka kutubila Polo mbala na mbala na kutula ve dikulu na Yeruzalemi.” (Bis. 21:4) Keti Yehowa sobaka kisika yina yo lombaka nde Polo kukwenda? Keti yandi vandaka diaka ve kuzola nde Polo kukwenda na Yeruzalemi? Ve. Mpeve santu monisaka nde bo ta niokulaka Polo na Yeruzalemi kansi ve nde yandi fwete kwenda diaka ve na Yeruzalemi. Yo ke monana nde mpeve santu sadisaka bampangi ya Tire na kubakisa nde Polo ta kutana ti bampasi na Yeruzalemi. Yo yina, bo vandaka kudiyangisa sambu na Polo mpi bo songaka yandi na kukwenda ve na Yeruzalemi. Yo vandaka ve mbi mutindu bo vandaka kudiyangisa sambu na kutanina Polo na kigonsa yina vandaka kuvingila yandi na Yeruzalemi. Ata mpidina, Polo vandaka kaka ti lukanu ya kusala luzolo ya Yehowa, yo  yina yandi landaka kukwenda na Yeruzalemi.​—Bis. 21:12.

9, 10. (a) Mbala ya nkaka nki mambu ya mutindu mosi Polo yibukaka ntangu yandi waka bampangi ya Tire ke kudiyangisa sambu na yandi? (b) Bantu mingi ke zolaka kusala mambu ya nki mutindu mpi nki mutindu mambu ya Yezu tubaka me swaswana ti mutindu na bo ya kutadila mambu?

⁹ Ntangu Polo waka mutindu bampangi vandaka kudiyangisa sambu na yandi, mbala ya nkaka yandi yibukaka mambu ya mutindu mosi yina bo songaka Yezu ntangu yandi songaka balongoki na yandi nde yandi ke kwenda na Yeruzalemi mpi nde kuna yandi ta kutana ti bampasi mingi mpi nde bo ta fwa yandi. Bangindu ya kimuntu pusaka Piere na kutuba nde: “Mfumu, kutuba ve diambu ya mutindu yina; mambu yai ta bwila nge ve.” Yezu songaka yandi nde: “Luta na nima na mono, Satana! Nge kele kima ya ke budisa mono sakuba, sambu nge ke yindula ve bangindu ya Nzambi, kansi bangindu ya bantu.” (Mat. 16:21-23) Yezu vandaka ti lukanu ya ngolo ya kundima kufwa sambu yo vandaka luzolo ya Nzambi. Polo vandaka mpi ti lukanu ya mutindu mosi. Bonso Piere, yo kele pwelele nde bampangi ya Tire tubaka mambu yina ti bangindu ya mbote kansi bo sosaka ve kubakisa luzolo ya Nzambi.

¹⁰ Bubu yai, bantu mingi ke zolaka ve kusala mambu ya mfunu yina kele mpasi na kusala. Bantu mingi ke zolaka kuvanda na mabundu yina ke bikilaka bantu na yo nswa ya kusala konso kima ya bo me zola. Kansi Yezu tubaka nde Bakristu fwete tadila ve ata fioti mambu mutindu yai. Yandi songaka balongoki na yandi nde: “Kana muntu ke zola kulanda mono, bika yandi kudibuya, yandi baka nti na yandi ya mpasi, mpi yandi fula kulanda mono.” (Mat. 16:24) Kulanda Yezu kele lukanu mosi ya mayele mpi ya mbote kansi yo kele ve luzingu mosi ya pete.

11. Inki mutindu bampangi ya Tire monisaka nde bo vandaka kuzola Polo mpi kusadisa yandi?

¹¹ Yo bikalaka ntangu fioti sambu Polo, Luka mpi bampangi yina vandaka ti bo kulanda kusala voyage. Mambu yina salamaka ntangu bo kabwanaka ti bampangi ya Tire, ke pesa kibeni kikesa. Yo ke monisa nde bampangi ya Tire vandaka kuzola Polo mingi mpi nde bo vandaka kusadisa Polo mingi na kisalu na yandi ya kulonga. Nkutu babakala, bankento mpi bana fidisaka Polo ti banduku na yandi na dibungu. Bo yonso fukamaka  mpi sambaka mpi na nima, bo pesanaka bambote ya nsuka. Na nima, Polo ti Luka mpi bampangi yina vandaka kusala voyage ti bo, kotaka na maswa ya nkaka yina nataka bo na Tolemaisi. Kuna, bo monanaka ti bampangi mpi bo lutisaka kilumbu mosi ti bo.​—Bis. 21:5-7.

12, 13. (a) Inki kikesa Filipo monisaka na kisalu ya Nzambi? (b) Inki mbandu ya mbote Filipo me bikilaka batata?

¹² Na nima, Luka ke tuba nde Polo ti bampangi yina vandaka ti yandi kwendaka na Sezarea. Ntangu bo kumaka na Sezarea, bo ‘kotaka na nzo ya Filipo yina vandaka nsamuni.’ a (Bis. 21:8) Yo fwete vanda nde bo waka kiese ntangu bo monaka Filipo. Bamvula kiteso ya 20 na ntwala na Yeruzalemi, bantumwa ponaka Filipo na kukabula madia ntangu dibundu ya Bukristu yantikaka. Filipo vandaka kulonga nsangu ya mbote ti kikesa banda bamvula mingi. Kuvila ve nde ntangu bantu yantikaka kuniokula balongoki ya Yezu, Filipo kwendaka na Samaria mpi yandi yantikaka kulonga kuna. Na nima, yandi longaka muntu ya Etiopia nsangu ya mbote mpi pesaka yandi mbotika. (Bis. 6:2-6; 8:4-13, 26-38) Filipo vandaka kusadila Yehowa na ntima ya mvimba banda bamvula mingi!

¹³ Filipo vandaka kaka kikesa na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote. Mutindu Luka ke binga yandi nde “nsamuni,” ke monisa nde kuna na Sezarea, kisika yandi kumaka kuzinga, yandi vandaka kaka kulonga nsangu ya mbote ti kikesa. Luka ke tuba mpi nde na ntangu yina, Filipo kumaka ti bana-bankento iya yina vandaka kubikula. Yo ke monisa nde bo landaka mbandu ya mbote ya papa na bo. b (Bis. 21:9) Yo fwete vanda nde, Filipo salaka bikesa mingi sambu na kusadisa dibuta na yandi na kuzola Yehowa mingi mpi na kusadila yandi. Bubu yai, yo kele mbote nde batata kulanda mbandu ya Filipo, disongidila kupesa mbandu ya mbote na kisalu ya kulonga  nsangu mbote mpi kusadisa bana na bo na kukuma kuzola mingi kisalu yai.

14. Inki vandaka kusalama ntangu Polo vandaka kukwenda kutala bampangi mpi nki mabaku ya mutindu mosi beto ke vandaka ti yo bubu yai?

¹⁴ Na bisika yonso yina Polo vandaka kukwenda, yandi vandaka kusosa bampangi mpi kulutisa ntangu ti bo. Yo kele pwelele nde bampangi ya bisika yina vandaka kusepela mingi kuyamba Polo ti banduku na yandi. Ntembe kele ve nde bo vandaka ‘kupesana kikesa’ ntangu yandi vandaka kukwenda kutala bo. (Bar. 1:11, 12) Bubu yai mpi, beto ke vandaka ti mabaku ya mutindu mosi ya kupesana kikesa. Beto ke bakaka mambote mingi kana beto me yamba nkengi ya nziunga ti nkento na yandi na nzo na beto ata nzo na beto kele ve kitoko mingi.​—Bar. 12:13.

15, 16. Inki Agabusi tubaka mpi nki mutindu bantu yina vandaka pana kudiwaka?

¹⁵ Ntangu Polo vandaka na nzo ya Filipo, Agabusi kwisaka pana. Bampangi yina vandaka na nzo ya Filipo zabaka nde Agabusi kele profete sambu yandi muntu tubilaka na ntwala nzala ya ngolo yina vandaka na bilumbu ya ntotila ya nene Klode. (Bis. 11:27, 28) Mbala ya nkaka bo kudiyulaka nde: ‘Agabusi me kwisa kusala nki awa? Inki nsangu yandi me nata?’ Ntangu bo vandaka kutala Agabusi ti dikebi, yandi simbaka mukaba ya Polo. Mukaba yango vandaka lele mosi ya nda yina bo lendaka kutula mbongo to bima ya nkaka na kati mpi bo vandaka kulwata yo na luketo. Agabusi kudikangaka yo na makulu mpi na maboko. Na nima, yandi tubaka mambu yai ya kubaka ve na nsaka: “Mpeve santu ke tuba nde, ‘Munkwa mukaba yai, Bayuda ta kanga yandi mutindu yai na Yeruzalemi, mpi bo ta pesa yandi na maboko ya bantu ya makanda.’”​—Bis. 21:11.

¹⁶ Mambu yina Agabusi me tuba sambu na Polo me ndimisa bampangi nde Polo ta kwenda na Yeruzalemi. Yo me monisa mpi nde Bayuda ta pesa Polo “na maboko ya bantu ya makanda.” Mambu ya ta kumina Polo yina Agabusi me tubila, me yangisa mingi bampangi ya kele pana. Luka ke tuba nde: “Ntangu beto waka mambu yai, beto ti bantu yina vandaka pana, beto yantikaka kubondila yandi na kukwenda ve na Yeruzalemi. Ebuna Polo vutulaka nde: ‘Sambu na nki beno ke dila mpi beno ke meka kulembisa lukanu na mono? Beno zaba nde, mono kele ya kuyilama kaka ve sambu bo kanga mono kansi mpi sambu na kufwa na Yeruzalemi sambu na zina ya Mfumu Yezu.’”​—Bis. 21:12, 13.

17, 18. Inki mutindu Polo monisaka lukanu na yandi ya ngolo ya kusala luzolo ya Nzambi mpi nki bampangi salaka?

¹⁷ Yindula mambu yai. Bampangi mpi Luka ke bondila Polo na kukwenda ve na Yeruzalemi. Bampangi ya nkaka ke dila mpi Polo me bakisa nde bampangi ke zolaka yandi mpi ke kudiyangisaka sambu na yandi. Yo  yina, yandi me zabisa bo na zola yonso nde bo “ke meka kulembisa lukanu na [yandi]” to mutindu Babiblia ya nkaka ke balulaka yo nde bo “ke pesa mono mpasi na ntima.” Ata mpidina, Polo vandaka kaka ti lukanu ya ngolo ya kukwenda na Yeruzalemi mpi kaka mutindu yandi salaka ti bampangi ya Tire, na dibaku yai mpi, yandi ke bika ve nde bidilu mpi mambu yina bampangi ya Sezarea ke tuba kusoba lukanu na yandi. Nkutu, yandi me tendudila bo sambu na nki yandi fwete kwenda na Yeruzalemi. Polo monisaka kikesa ya mingi mpi yandi vandaka ti lukanu ya ngolo! Bonso Yezu, Polo vandaka ti lukanu ya ngolo ya kukwenda na Yeruzalemi. (Baeb. 12:2) Polo vandaka ve na mfunu nde bo fwa yandi, kansi yandi zabaka nde yo kele lukumu ya nene sambu na yandi kana bo me fwa yandi sambu yandi kele longoki ya Yezu Kristu.

¹⁸ Inki bampangi salaka? Bo zitisaka lukanu ya Polo. Bo tubaka nde: “Sambu beto monaka nde beto kukaka ve kundimisa yandi, beto yambulaka kutula ntembe mpi beto tubaka nde: ‘Luzolo ya Yehowa kusalama.’” (Bis. 21:14) Bampangi yina sosaka kubuyisa Polo na kukwenda na Yeruzalemi, yambulaka kusala yo. Bo wilaka Polo mpi ndimaka mambu yina yandi tubaka, bo bakisaka luzolo ya Yehowa mpi ndimaka yo ata yo vandaka mpasi sambu na bo. Polo yantikaka kusala voyage yina ta nata yandi nsuka-nsuka na lufwa mpi yandi zolaka diaka kusala yo  kukonda mpasi kana bampangi yina vandaka kuzola yandi sosaka ve kukanga yandi nzila ya kukwenda na Yeruzalemi.

19. Mambu yina kuminaka Polo ke longa beto nki dilongi ya mfunu?

¹⁹ Mambu yina kuminaka Polo ke longa beto dilongi yai ya mfunu: Beto fwete sosa ve ata fioti kukanga bampangi nzila ya kuditambika na kisalu ya Nzambi. Beto lenda sadila dilongi yai na mambu mingi kansi ve kaka na mambu ya ke tadila luzingu mpi lufwa. Mu mbandu, bibuti mingi ke waka mpasi mingi ntangu bana na bo ke katukaka na nzo mpi ke kwendaka kusadila Yehowa na bisika ya ntama, ata mpidina bo ke buyisaka ve bana na bo ata fioti. Mpangi Phyllis, na Angleterre, ke yibuka mutindu yandi kudiwaka ntangu mwana na yandi mosi kaka ya nkento kwendaka misionere na Afrika. Mpangi Phyllis ke tuba nde: “Mono waka mpasi mingi ntangu mono zabaka nde yandi ta kuma kuzinga ntama ti beto. Yo vandaka kupesa mono mawa mpi kiese. Mono sambaka mingi sambu na yo. Kansi yo vandaka lukanu na yandi mpi mono mekaka ve ata fioti kubuyisa yandi. Yo lombaka nde mono ndima lukanu yina sambu mono muntu longaka yandi na kutula mambu ya Kimfumu na kisika ya ntete! Yandi me sala dezia bamvula 30 na kisalu na yandi ya kimisionere na bansi ya nzenza mpi mono ke pesaka Yehowa mersi konso kilumbu sambu mwana na mono ke landa kukangama ngolo na yandi.” Yo kele mbote mingi na kusikisa bampangi sambu na mpeve na bo ya kuditambika na kisalu ya Nzambi!

20, 21. Inki ke monisa nde Polo vandaka kuzola kulutisa ntangu ti bampangi mpi sambu na nki yandi vandaka kuzola kulutisa ntangu ti bo?

²⁰ Polo yilamaka mpi yandi landaka kusala voyage na yandi mpi bampangi ya nkaka ya Sezarea kwendaka ti yandi. Yo monisaka lukanu na bo ya ngolo ya kusadisa yandi. Ntangu Polo ti bampangi yina fidisaka yandi vandaka kukwenda na Yeruzalemi, bo vandaka kusosa mabaku ya kulutisa ntangu ti bampangi. Na Tire, bo kutanaka ti bampangi mpi bo bikalaka ti bo bilumbu 7. Na Tolemaisi, bo kwendaka kupesa bampangi mbote mpi bo lutisaka ti bo kilumbu mosi. Na Sezarea, bo lutisaka bilumbu mingi na nzo ya Filipo. Na nima, bampangi ya nkaka ya Sezarea fidisaka Polo ti banduku na yandi na Yeruzalemi. Kuna na Yeruzalemi, bo nataka bo na nzo ya Nazoni, longoki mosi ya ntama. Ntangu bo kumaka na Yeruzalemi, Luka ke tuba nde “bampangi yambaka beto na kiese yonso.”​—Bis. 21:17.

²¹ Yo kele pwelele nde, Polo vandaka kuzola kuvanda ti bampangi. Kaka bonso beto bubu yai, ntumwa Polo vandaka kubaka kikesa ntangu yandi vandaka kulutisa ntangu ti bampangi. Ntembe kele ve nde kikesa yina Polo vandaka kubaka, sadisaka yandi na kukanga ntima ntangu bambeni ya nku vandaka kusosa kufwa yandi.