1. Inki mambu Bakristu ya ntete vandaka kusala yina Bambangi ya Yehowa ke salaka mpi bubu yai?

 BAKRISTU ya ntete vandaka kulonga nsangu ya mbote ti kikesa. Bo vandaka kundima lusadisu mpi lutwadisu ya mpeve santu. Bampasi yina bantu vandaka kupesa bo kangaka bo ve nzila ya kulonga. Nzambi vandaka kusakumuna bo mingi. Bambangi ya Yehowa ke salaka mpi mambu yai yonso bubu yai.

2, 3. Inki ke sala nde mukanda ya Bisalu kuswaswana ti mikanda yonso ya nkaka ya Biblia?

² Ntembe kele ve nde masolo mingi ya ke pesa kikesa yina mukanda ya Bisalu ya Bantumwa ke tubila, me kumisa lukwikilu na nge ngolo! Mukanda yai me swaswana ti mikanda yonso ya nkaka ya Biblia sambu yo mpamba ke tubila disolo ya dibundu ya Bukristu ya ntete.

³ Mukanda ya Bisalu ke tubila bazina ya bantu 95, ya bansi to baprovense 32, ya bambanza 54 mpi ya bisanga 9. Yo ke tubila disolo ya kitoko ya bantu ya mpamba-mpamba, ya bantu ya lulendo yina vandaka kusambila banzambi ya luvunu, ya bamfumu ya politiki ya lulendo mpi ya bantu ya nku yina vandaka kuniokula Bakristu. Kansi yo ke tubila mingi-mingi bampangi na beto na bilumbu ya bantumwa yina vandaka kulonga nsangu ya mbote ti kikesa ata na bantangu ya mpasi.

4. Inki kuwakana ya ngolo kele na kati na beto ti ntumwa Polo, Tabita mpi bansadi ya nkaka ya Nzambi na ntangu ya ntama?

⁴ Bubu yai, bamvula kiteso ya 2 000 me luta banda bampangi yai zingaka: bantumwa ya kikesa Piere ti Polo, munganga Luka yina beto ke zolaka mingi, Barnabasi yina vandaka kukaba, Etiene yina vandaka kikesa, Tabita yina vandaka ntima-mbote, Lidia yina vandaka kuyamba bantu mpi bansadi mingi ya nkaka ya Yehowa yina sadilaka yandi na ntima ya mvimba. Ata bamvula mingi me luta, beto ke sepelaka ti bo mingi. Sambu na nki? Sambu beto mpi ke salaka kisalu ya kukumisa bantu balongoki bonso bo. (Mat. 28:19, 20) Kusala kisalu yai kele lukumu ya nene mpenza!

5. Na wapi balongoki ya ntete ya Yezu yantikaka kulonga nsangu ya mbote?

 ⁵ Yindula fioti kisalu ya Yezu me pesaka balongoki na yandi. Yandi tubaka nde: “Beno ta baka ngolo ntangu mpeve santu ta kwisa na zulu na beno, mpi beno ta vanda bambangi na mono na Yeruzalemi, na Yudea yonso mpi na Samaria, mpi tii na kisika ya kuluta ntama ya ntoto.” (Bis. 1:8) Ntete, mpeve santu pesaka balongoki na yandi ngolo ya kuvanda bambangi “na Yeruzalemi.” (Bis. 1:1–8:3) Diaka, mpeve santu sadisaka bo na kulonga nsangu ya mbote “na Yudea yonso mpi na Samaria.” (Bis. 8:4–13:3) Na nima, bo yantikaka kulonga nsangu ya mbote “tii na kisika ya kuluta ntama ya ntoto.”​—Bis. 13:4–28:31.

6, 7. Ntangu beto ke longaka, nki bima beto ke vandaka ti yo yina Bakristu ya ntete vandaka ve ti yo?

⁶ Bampangi na beto Bakristu ya ntete vandaka ve ti Biblia ya mvimba yina bo lendaka kusadila ntangu bo vandaka kulonga. Bo manisaka ntete ve kusonika Evanzile ya Matayo na ntwala ya mvula 41 ya ntangu na beto. Polo sonikaka mikanda na yandi ya nkaka na ntwala nde bo manisa kusonika mukanda ya Bisalu pene-pene ya mvula 61 ya ntangu na beto. Na bilumbu yina, ata Mukristu mosi ve vandaka ti Biblia ya mvimba to mikanda na beto yina yandi lendaka kupesa bantu ya vandaka kusepela ti nsangu ya mbote. Na ntwala ya kukuma balongoki ya Yezu, Bakristu ya Bayuda vandaka kuwa Ndinga ya Nzambi yina bo vandaka kutangila bo na sinagoga. (2 Bak. 3:14-16) Ata mpidina, bo vandaka kulonguka yo mbote-mbote sambu mbala ya nkaka yo vandaka kulomba nde bo kanga baverse na ntu.

⁷ Bubu yai, bantu mingi na kati na beto kele ti Babiblia na bo mosi mpi mikanda na beto mingi. Beto ke longaka nsangu ya mbote mpi ke kumisaka bantu balongoki na bansi 240 mpi na bandinga mingi.

8, 9. (a) Mpeve santu sadisaka balongoki ya Yezu na kusala nki? (b) Mpeve santu ke sadisaka mpika ya kwikama na kusala nki?

⁸ Ntangu Yezu pesaka balongoki na yandi kisalu ya kulonga, yandi songaka bo nde: “Beno ta baka ngolo ntangu mpeve santu ta kwisa na zulu na beno.” Nsuka-nsuka, mpeve santu ya Nzambi to ngolo na yandi ya kisalu ta sadisa balongoki ya Yezu na kulonga nsangu ya mbote na ntoto ya mvimba. Mpeve santu sadisaka Piere mpi Polo na kubelula bambefo, na kubasisa bantu bademo mpi nkutu na kufutumuna bafwa! Kansi mpeve santu pesaka bantumwa ngolo ya kusala kisalu ya nkaka ya mfunu mingi. Yo sadisaka bo ti balongoki ya nkaka na kulonga malongi ya Biblia yina ke pesaka bantu dibaku ya kubaka luzingu ya mvula na mvula.​—Yoa. 17:3.

⁹ Na Pantekoti ya mvula 33 ya ntangu na beto, balongoki ya Yezu tubaka  “na bandinga mingi, mutindu mpeve vandaka kupesa bo nzila ya kutuba.” Yo yina, bo longaka “mambu ya nene ya Nzambi.” (Bis. 2:1-4, 11) Bubu yai, beto ke tubaka ve na bandinga mingi na mutindu ya kuyituka. Kansi mpeve santu ya Nzambi ke sadisaka mpika ya kwikama na kubasisa mikanda na bandinga mingi. Mu mbandu konso ngonda, beto ke basisaka bamilio ya ba Nzozulu ya Nkengi mpi ya Telama! mpi site na beto jw.org kele ti mikanda mpi bavideo na bandinga kuluta 1 000. Mikanda mpi bavideo yai yonso ke sadisaka beto na kulonga “mambu ya nene ya Nzambi” na bantu ya makanda yonso, ya mabuta yonso mpi ya bandinga yonso.​—Kus. 7:9.

10. Inki mpika ya kwikama ke salaka banda na 1989?

¹⁰ Banda na 1989 mpika ya kwikama ke zolaka mingi kubasisa Biblia​—Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa na bandinga mingi. Beto me balulaka dezia Biblia yai na bandinga kuluta 200 mpi beto me basisaka bakopi na yo bamilio kuluta 240 mpi beto ta landa kubasisa yo diaka mingi. Beto ke salaka bisalu yai yonso kaka na ngolo ya Nzambi mpi ya mpeve santu na yandi.

11. Inki mutindu kisalu ya kubalula mikanda na beto ke salamaka?

¹¹ Bampangi ya luzolo ya mbote ke balulaka mikanda mpi bavideo na beto na bansi mpi bisika kuluta 150. Yo ke yitukisa ve sambu kele ve ti dibundu ya nkaka yina mpeve santu ke sadisaka bantu na yo na ‘kulonga mbote-mbote nsangu ya mbote’ na ntoto ya mvimba sambu na Yehowa Nzambi, Ntotila ya Kimfumu ya Mesia mpi Kimfumu yango ya me yantikaka kuyala na zulu!​—Bis. 28:23.

12. Inki sadisaka Polo mpi Bakristu ya nkaka na kulonga nsangu ya mbote?

¹² Ntangu Polo longaka Bayuda mpi Bantu ya Makanda na Antioshe ya Pisidia, “bantu . . . yina vandaka ti [ntima] ya mbote sambu na kubaka luzingu ya mvula na mvula kumaka kukwikila.” (Bis. 13:48) Mutindu Luka ke monisa yo na verse ya nsuka ya mukanda ya Bisalu, Polo “vandaka kuzabisa bo nsangu ya Kimfumu ya Nzambi . . . na kikesa yonso, [mpi] muntu mosi ve vandaka kukanga yandi nzila.” (Bis. 28:31) Na wapi Polo longaka nsangu ya mbote? Na Roma, ntu-mbanza ya kimfumu ya kuluta ngolo na ntoto ya mvimba na ntangu yina! Yo vanda badiskure yina balongoki ya ntete ya Yezu vandaka kusala to mitindu ya nkaka yina bo vandaka kulonga, mpeve santu vandaka kusadisa bo mpi kutwadisa bo.

13. Sambu na nki beto fwete samba ntangu bantu ke niokula beto?

¹³ Ntangu bantu pesaka balongoki ya Yezu mpasi, bo lombaka Yehowa na kupesa bo kikesa. Inki salamaka? Bo fulukaka ti mpeve santu mpi bo kumaka kulonga ndinga ya Nzambi ti kikesa. (Bis. 4:18-31) Beto  ke sambaka mpi Yehowa sambu yandi pesa beto mayele mpi ngolo ya kulanda kulonga ata ntangu bantu ke pesa beto mpasi. (Yak. 1:2-8) Nzambi ke sakumunaka mpi ke sadisaka beto na nzila ya mpeve na yandi, yo yina beto ke landaka kulonga nsangu ya Kimfumu. Ata kima mosi ve, yo vanda bampasi to mambu ya nku yina bantu ke sadila beto, lenda kanga beto nzila ya kulonga. Ntangu bantu ke niokula beto, beto fwete lomba Yehowa mpeve santu, mayele mpi kikesa ya kulonga nsangu ya mbote.​—Luka 11:13.

14, 15. (a) Inki salamaka na nima ya “mpasi yina basikaka na nima ya lufwa ya Etiene”? (b) Inki mutindu bubu yai bantu mingi na Sibérie me zabaka Nzambi?

¹⁴ Etiene longaka nsangu ya mbote ti kikesa na ntwala nde bambeni na yandi kufwa yandi. (Bis. 6:5; 7:54-60) Ntangu bo monisaka Bakristu “mpasi mingi,” kaka bantumwa bantu bikalaka na Yeruzalemi kansi balongoki yonso ya nkaka kwendaka na bisika mingi na Yudea mpi na Samaria. Ata mpidina, yo kangaka bo ve nzila ya kulonga nsangu ya mbote na bisika yina. Filipo kwendaka na Samaria sambu na “kuzabisa [bantu ya Samaria] mambu ya me tala Kristu” mpi yandi sadisaka bantu mingi na kukuma balongoki. (Bis. 8:1-8, 14, 15, 25) Diaka, Biblia ke tuba nde: “Bantu yina panzanaka sambu na mpasi yina basikaka na nima ya lufwa ya Etiene kwendaka tii na Fenisia, na Shipre, mpi na Antioshe, kansi bo vandaka kuzabisa nsangu kaka na Bayuda. Ata mpidina, ntangu bo kumaka na Antioshe, bantu ya nkaka na kati na bo, bayina katukaka na Shipre mpi na Sirene yantikaka kuzabisa nsangu ya mbote ya Mfumu Yezu na bantu ya ke tubaka Kigreki.” (Bis. 11:19, 20) Ya kieleka, mpasi yina bo monisaka balongoki ya Yezu sadisaka bo na kumwanga nsangu ya Kimfumu.

¹⁵ Na bilumbu na beto, mambu ya mutindu mosi salamaka na Union soviétique. Mingi-mingi na bamvula 1950, bo nataka Bambangi ya Yehowa mingi na provense ya Sibérie na Russie. Bo panzanaka na bisika mingi ya provense yai mpi kuna bo landaka kumwanga nsangu ya mbote. Bambangi ya Yehowa yina mingi zolaka ve kuzwa mbongo ya kukwenda kulonga nsangu ya mbote na bakilometre kiteso ya 10 000! Kansi bamfumu ya luyalu bo mosi nataka bo na insi yai. Mpangi-bakala mosi tubaka nde: “Beto bakisaka nde bamfumu bo mosi bantu sadisaka bantu mingi ya ntima ya mbote na Sibérie na kuzaba Nzambi.”

16, 17. Inki mutindu mukanda ya Bisalu ke monisa nde Yehowa ke sakumunaka kisalu ya kulonga?

¹⁶ Yo kele pwelele nde Yehowa vandaka kusakumuna Bakristu ya ntete. Polo mpi Bakristu ya nkaka kunaka bankeni ya kieleka mpi bo vandaka kulosila yo masa “kansi Nzambi muntu vandaka kuyedisa yo.” (1 Bak. 3:5, 6) Mukanda ya Bisalu ke tuba nde bantu mingi kumaka  kusambila Yehowa sambu yandi vandaka kusakumuna kisalu ya kulonga. Mu mbandu, “ndinga ya Nzambi landaka kumwangana, mpi ntalu ya balongoki vandaka kaka kukuma mingi na Yeruzalemi.” (Bis. 6:7) Sambu Bakristu vandaka kulonga na bisika mingi mpenza, “dibundu na Yudea ya mvimba, na Galilea, mpi na Samaria kotaka na nsungi mosi ya ngemba, yo vandaka kutungama; mpi sambu yo vandaka kutambula na boma ya Yehowa mpi na kikesa ya mpeve santu, yo landaka kuyela.”​—Bis. 9:31.

¹⁷ Na Antioshe ya Siria, Bayuda mpi bantu yina vandaka kutuba Kigreki waka nsangu ya mbote yina balongoki ya kikesa vandaka kulonga. Biblia ke tuba nde: “Diboko ya Yehowa vandaka mpi ti bo, ebuna bantu mingi kibeni kumaka kukwikila mpi bo landaka Mfumu.” (Bis. 11:21) Bantu mingi kumaka Bakristu na mbanza yai, yo yina Biblia ke tuba nde: “Ndinga ya Yehowa landaka kumwangana, mpi bantu mingi yantikaka kukwikila.” (Bis. 12:24) Polo mpi balongoki ya nkaka ya Yezu longaka mbote-mbote nsangu ya mbote na Bantu ya Makanda, yo yina “na mutindu mosi ya ngolo, ndinga ya Yehowa vandaka kaka kumwangana mpi kununga.”​—Bis. 19:20.

18, 19. (a) Inki mutindu beto me zaba nde “diboko ya Yehowa” ke sadisaka beto? (b) Pesa mbandu ya ke monisa nde Yehowa ke sadisaka bansadi na yandi.

¹⁸ Yo kele pwelele nde “diboko ya Yehowa” ke sadisaka beto mpi bubu yai. Yo yina bantu mingi ke ndima nsangu ya mbote, ke kudipesa na Nzambi mpi ke baka mbotika. Diaka, bonso Polo mpi Bakristu ya nkaka ya ntete, beto ke kangaka ntima na bampasi ya ngolo yina bantu ke pesaka beto mpi ke salaka mbote kisalu na beto ya kulonga, sambu Nzambi ke sadisaka beto mpi ke sakumunaka beto. (Bis. 14:19-21) Yehowa Nzambi ke sadisaka beto ntangu yonso. Na bantangu ya mpasi, yandi ke nataka beto na “maboko na yandi.” (Kul. 33:27) Beto fwete yibukaka mpi nde Yehowa ta yambula ve ata fioti bansadi na yandi sambu na zina na yandi ya nene.​—1 Sam. 12:22; Nk. 94:14.

¹⁹ Mu mbandu: Na Bitumba ya Zole ya Ntoto ya Mvimba, bamfumu ya Allemagne tindaka mpangi-bakala Harald Abt na boloko ya Sachsenhausen sambu yandi vandaka kulanda kulonga nsangu ya mbote. Na mai 1942, bapolisi ya Allemagne kwendaka na nzo na yandi, bo bakaka mwana na bo ya fioti ya nkento, bo kangaka nkento na yandi Elsa mpi tindaka yandi na baboloko mingi. Mpangi-nkento Elsa Abt ke tuba nde: “Bamvula yonso yina mono lutisaka na baboloko yango me longaka mono dilongi ya mfunu nde mpeve santu ya Yehowa ke pesaka beto ngolo mingi ntangu beto ke kutanaka ti bampasi ya ngolo! Na ntwala nde bo kanga mono, mono tangaka mukanda ya mpangi-nkento mosi yina tubaka nde mpeve santu ya Yehowa ke sadisaka beto na kuvanda kibeni na ngemba ntangu beto ke kutanaka ti bampasi ya ngolo. Mono yindulaka nde yandi kusaka. Kansi ntangu yo kuminaka mono mosi,  mono bakisaka nde mambu yina mpangi-nkento yango tubaka, vandaka ya masonga. Yo salamaka mpenza mutindu yina. Yo kele mpasi na kubakisa yo kana yo me kuminaka nge ntete ve. Kansi yo kele kibeni mambu ya kuminaka mono.”

20. Inki Polo salaka ntangu bo tulaka yandi na nzo mosi ya bo vandaka kukengila yandi mpi yo ke pesa bampangi ya nkaka kikesa ya kusala nki?

²⁰ Verse ya nsuka ya mukanda ya Bisalu ke tuba nde Polo “vandaka kuzabisa . . . nsangu ya Kimfumu ya Nzambi” ti kikesa. (Bis. 28:31) Polo lendaka ve kulonga nsangu ya mbote nzo na nzo na Roma sambu bo tulaka yandi na nzo mosi ya bo vandaka kukengila yandi. Ata mpidina, yandi landaka kulonga bantu yina vandaka kukwisa kutala yandi. Bubu yai, maladi, kimununu to bifu na nitu ke salaka nde bampangi ya nkaka kuvanda kaka na nzo to na mbeto. Ata mpidina, bo ke zolaka kaka Yehowa mingi mpi bo ke vandaka kaka ti nzala ya ngolo ya kulonga. Beto ke sambaka mingi sambu na bo mpi ke lombaka Tata na beto ya zulu na kusadisa bo na kukutana ti bantu yina kele ti nzala ya ngolo ya kuzaba yandi mpi mambu ya kitoko yina yandi ke kana kusala.

21. Sambu na nki beto fwete longa nsangu ya mbote nswalu-nswalu?

²¹ Bampangi na beto mingi kele ti ngolo ya kulonga nzo na nzo mpi na mitindu ya nkaka sambu na kusala kisalu ya kukumisa bantu balongoki. Yo yina beto yonso fwete sala bikesa ya kusala mbote kisalu ya kulonga nsangu ya mbote yina ke salama “tii na kisika ya kuluta ntama ya ntoto.” Yo kele kisalu mosi ya fwete salama nswalu-nswalu sambu “kidimbu” ya kukwisa ya Kristu ke monana pwelele. (Mat. 24:3-14) Beto fwete sadila mbote ntangu fioti ya me bikala. Na ntangu yai, beto kele ti “mambu mingi ya kusala na kisalu ya Mfumu.”​—1 Bak. 15:58.

22. Inki beto fwete sala na ntangu yai ya beto ke vingila kilumbu ya Yehowa?

²² Na ntangu yai ya beto ke vingila ‘kilumbu ya nene mpi ya ke pesa boma ya Yehowa,’ beto fwete landa kulonga nsangu ya mbote ti kikesa mpi na ntima ya mvimba. (Yoe. 2:31) Mpidina, beto ta zwa bantu mingi ya kele bonso bantu ya Berea yina “ndimaka nsangu ti nzala ya ngolo.” (Bis. 17:10, 11) Yo yina, beto fwete longa nsangu ya mbote tii ntangu kisalu yai ta suka mpi yo ta vanda bonso nde Yezu ke songa beto mambu yai: “Yo kele mbote, mpika ya mbote mpi ya kwikama!” (Mat. 25:23) Bubu yai, kana beto ke sala ti kikesa kisalu ya kukumisa bantu balongoki mpi ke landa kukangama ngolo na Yehowa, ntembe kele ve nde beto ta vanda na kiese ya mvula na mvula sambu beto ta yibukaka nde beto ‘longaka mbote-mbote nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi’!