1, 2. (a) Inki mambu kuminaka Polo? (b) Mutindu Polo lombaka nde Kaisali kusambisa yandi ke pusa beto na kudiyula nki ngiufula?

 BASODA ke landa kukengila Polo mbote-mbote na Sezarea. Bamvula zole na ntwala, ntangu Polo vutukaka na Yudea, Bayuda sosaka kufwa yandi mbala kiteso ya tatu. (Bis. 21:27-36; 23:10, 12-15, 27) Tii ntangu yai, bambeni na yandi ke kuka ve kufwa yandi, ata mpidina bo ke yambula ve. Ntangu Polo bakisaka nde bo lenda vutula yandi diaka na bambeni na yandi, yandi songaka Festusi, guvernere ya Roma nde: “Mono ke lomba nde Kaisali kusambisa mono!”​—Bis. 25:11.

² Keti Yehowa ndimaka lukanu ya Polo ya kulomba nde ntotila ya nene ya Roma kusambisa yandi? Mvutu ya ngiufula yai kele mfunu mingi sambu na beto ya ke longaka mbote-mbote nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi na bilumbu yai ya nsuka. Beto fwete zaba kana beto mpi fwete ‘nwanina banswa na beto ya kulonga nsangu ya mbote mpi kusala ngolo sambu bamfumu ya luyalu kuzitisa yo’ mutindu Polo salaka.​—Bafil. 1:7.

3, 4. (a) Inki ngindu Bayuda vandaka ti yo ntangu bo lombaka Festusi na kuvutula Polo na Yeruzalemi mpi nki gulusaka Polo? (b) Inki mutindu Yehowa ke sadisaka bansadi na yandi bubu mutindu yandi sadisaka Polo?

³ Ntangu Festusi kumaka guvernere ya provense ya Yudea, yandi kwendaka na Yeruzalemi bilumbu tatu na nima. a Kuna bamfumu ya banganga-nzambi mpi babakala ya lukumu ya Bayuda fundaka Polo na Festusi nde yandi me sala mambu ya mbi kibeni. Bo zabaka nde bantu ya Roma lombaka guvernere yai ya mpa na kuzinga na ngemba ti bo mpi Bayuda yonso ya nkaka. Yo yina bo lombaka Festusi na kuvutula Polo na Yeruzalemi sambu bo sambisa yandi kuna. Kansi bo lombaka  Festusi mambu yai ti bangindu ya mbi. Bambeni yai kanaka kufwa Polo na nzila ntangu yandi ta katuka na Sezarea mpi ta vutuka na Yeruzalemi. Festusi buyaka mpi songaka bo nde: “Bika bantu na beno yina kele ti kiyeka kukulumuka ti mono [na Sezarea] mpi kufunda yandi kana ya kieleka yandi me sala diambu ya mbi.” (Bis. 25:5) Yo yina, na mbala yai diaka bo kukaka ve kufwa Polo.

⁴ Ntangu yonso yina bo vandaka kusambisa Polo, Yehowa vandaka kusadisa yandi na nzila ya Mfumu Yezu Kristu. Mu mbandu, Yezu monanaka na ntumwa Polo mpi songaka yandi nde: “Vanda kikesa!” (Bis. 23:11) Bubu yai bansadi ya Nzambi mpi ke kutanaka ti bampasi mingi mpi bantu ke niokulaka beto. Yehowa ke kangaka ve nzila na konso mpasi yina beto ke kutanaka ti yo, kansi yandi ke pesaka beto mayele mpi ngolo ya kukangila yo ntima. Yo yina konso ntangu beto ke tulaka ntima na “ngolo yina me luta ngolo ya bantu,” yina Nzambi na beto ya zola ke pesaka beto.​—2 Bak. 4:7.

5. Inki mutindu Festusi sambisaka mambu ya Polo?

⁵ Mwa bilumbu na nima, Festusi “vandaka na kisika ya kusambisa” na Sezarea. b Polo mpi bantu yina fundaka yandi telamaka na ntwala ya Festusi. Polo pesaka mvutu na mambu ya luvunu yina bo fundilaka  yandi, yandi tubaka nde: “Mono me sala ve disumu ata mosi na Nsiku ya Bayuda, to na tempelo, to na Kaisali.” Yo lombaka nde bo yambula Polo sambu yandi salaka ve ata kima mosi ya mbi. Inki lukanu Festusi bakaka? Festusi zolaka kupesa Bayuda kiese, yo yina yandi yulaka Polo nde: “Keti nge ke zola kukwenda na Yeruzalemi mpi bo sambisa nge kuna na meso na mono sambu na mambu yai?” (Bis. 25:6-9) Yo vandaka ngindu ya mbi kibeni! Kana Polo kukwenda na Yeruzalemi, bambeni na yandi bantu ta sambisa yandi kuna mpi yo kele pwelele nde bo ta fwa yandi. Festusi vandaka na mfunu ya kusepedisa Bayuda na kisika ya kuzenga mambu mbote. Bamvula mingi na ntwala, Guvernere Ponse Pilate salaka kifu ya mutindu mosi ntangu yandi vandaka kusambisa Yezu. (Yoa. 19:12-16) Bubu yai bazuzi lenda zenga mambu mbote ve sambu na kusepedisa bantu. Yo yina beto fwete yituka ve kana batribinale me zenga mambu ya nkaka ya bansadi ya Nzambi mbote ve.

6, 7. Sambu na nki Polo lombaka nde Kaisali kusambisa yandi mpi nki mbandu yandi me bikilaka beto bubu yai?

⁶ Lukanu ya Festusi ya kupesa Bayuda kiese lendaka kutula luzingu ya Polo na kigonsa. Yo yina, Polo sadilaka banswa na yandi ya bantu ya Roma. Yandi songaka Festusi nde: “Mono me telama na ntwala ya kisika ya kusambisa ya Kaisali, kisika bo fwete sambisa mono. Mono me sala ve ata diambu mosi ya mbi na Bayuda; nge mosi mpi nge ke bakisa yo mbote. . . . Mono ke lomba nde Kaisali kusambisa mono!” Mbala mingi, ntangu muntu vandaka kulomba nde Kaisali kusambisa yandi, muntu yango lendaka diaka ve kusoba mambu yina yandi me tuba. Yo yina Festusi tubaka pwelele nde: “Sambu nge me lomba nde Kaisali kusambisa nge; nge ta kwenda na Kaisali.” (Bis. 25:10-12) Polo me bikilaka beto mbandu ya mbote bubu yai na mutindu yandi lombaka nde mfumu ya nene ya leta kusambisa yandi. Ntangu bambeni ke sosaka ‘kusadila nsiku’ sambu na kubuyisa kisalu ya Bambangi ya Yehowa, beto ke lombaka batribinale na kutadila mambu yina sambu bantu kuzitisa banswa na beto ya kulonga nsangu ya mbote. c​—Nk. 94:20.

⁷ Yo yina, ntangu Polo lungisaka bamvula kuluta zole na boloko, ata yandi salaka ve ata kima mosi ya mbi, bo pesaka yandi nswa ya kukwenda kusamba na Roma. Kansi na ntwala ya kukwenda, mfumu ya nkaka zolaka kumona yandi.

8, 9. Sambu na nki ntotila Agripa kwendaka na Sezarea?

⁸ Mwa bilumbu na nima ya kilumbu yina Polo lombaka Festusi nde Kaisali kusambisa yandi, ntotila Agripa ti mpangi na yandi ya nkento  Berenise kwisaka kupesa Festusi, guvernere ya mpa “mbote.” d Bamfumu ya Roma vandaka ti kikalulu ya kukwenda kutala baguvernere ya mpa. Yo ke monana nde Agripa kwendaka kusikisa Festusi sambu na kusala kinduku ti Festusi, kinduku yina lenda natila yandi mambote na nima.​—Bis. 25:13.

⁹ Festusi zabisaka ntotila Agripa mambu ya Polo mpi Agripa vandaka na mfunu ya kuwa Polo. Na kilumbu yina landaka, bamfumu yai zole vandaka na kisika ya kusambisa sambu na kuwa Polo. Kansi mambu yina Polo tubaka yitukisaka mingi bantu kuluta kiyeka mpi lukumu ya bamfumu yai zole ya vandaka kusambisa yandi.​—Bis. 25:22-27.

10, 11. Inki mutindu Polo monisilaka Agripa luzitu mpi nki mambu ya luzingu ya Polo ya ntama Polo zabisaka Agripa?

¹⁰ Na luzitu yonso, Polo pesaka ntotila Agripa mersi sambu ntotila pesaka yandi nswa ya kutuba mpi Polo ndimaka nde ntotila Agripa zabaka bansiku yonso ya Bayuda mpi mambu yina ke basisaka mavwanga na kati na bo. Na nima Polo tubilaka luzingu na yandi ya ntama nde: “Na kuwakana ti . . . lusambu na beto yina kele ti bansiku ya ngolo kuluta, mono vandaka Mufarize.” (Bis. 26:5) Ntangu Polo vandaka Mufarize, yandi vandaka kukwikila nde Mesia ta  kwisa. Ntangu yandi kumaka Mukristu, yandi vandaka kulonga ti kikesa nde Yezu Kristu kele Mesia yina Nzambi silaka. Yo yina, yandi tendudilaka Agripa nde bo fundaka yandi sambu yandi vandaka kukwikila na mambu yai ya bantu ya fundaka yandi vandaka mpi kukwikila, disongidila kulungana ya mambu yina Nzambi silaka ba-nkaka na bo. Mambu yai ya Polo tubaka pesaka Agripa diaka mpusa ya kuwa yandi. e

¹¹ Polo songaka Agripa nde ntete yandi vandaka kusadila Bakristu mambu ya nku, yandi tubaka nde: “Mono vandaka ntete kuyindula nde mono fwete sadila banzila yonso sambu na kunwanisa zina ya Yezu, muntu ya Nazareti. . . . Sambu mono wilaka bo [balongoki ya Kristu], makasi mingi, mono kwendaka nkutu kumonisa bo mpasi ata na bambanza ya ntama.” (Bis. 26:9-11) Polo tubaka mambu ya kieleka. Bantu mingi zabaka mambu ya nku yina yandi vandaka kusadila Bakristu. (Bag. 1:13, 23) Mbala ya nkaka, Agripa kudiyulaka nde, ‘Inki me sadisa muntu yai na kusoba mpi na kukuma Mukristu?’

12, 13. (a) Inki sadisaka Polo na kukuma Mukristu? (b) Na nki mutindu Polo vandaka “kudibula ntangu yonso na nti ya bo me tula nsongi”?

¹² Mambu yai ya Polo tubaka na nima pesaka mvutu na ngiufula yina: “Mono vandaka kukwenda na Damasi ti kiyeka mpi nswa ya bamfumu ya banganga-nzambi. O ntotila, na midi, ntangu mono vandaka na nzila, mono monaka nsemo me katuka na zulu; nsemo yina vandaka ngolo kuluta nsemo ya ntangu; yo semaka na nziunga na mono mpi na nziunga  ya bantu yina vandaka kusala nzietelo ti mono. Ntangu beto yonso bwaka na ntoto, mono waka ndinga mosi ke tubila mono na Kiebreo nde: ‘Saule, Saule, sambu na nki nge ke monisa mono mpasi? Kudibula ntangu yonso na nti ya bo me tula nsongi kele mpasi sambu na nge.’ Kansi mono tubaka nde: ‘Mfumu, nge nani?’ Mfumu tubaka nde: ‘Mono Yezu, muntu yina nge ke monisa mpasi.’” f​—Bis. 26:12-15.

¹³ Na ntwala nde mambu yai ya kuyituka kusalama, Polo vandaka bonso mbisi mosi ya ke “kudibula ntangu yonso na nti ya bo me tula nsongi.” Kaka mutindu mbisi mosi yina muntu ke twadisa lenda kudilwadisa na nti ya bo me tula nsongi yina muntu ke sadila sambu na kutwadisa yo, Polo vandaka kudilwadisa na kimpeve mutindu yandi vandaka kutelemina luzolo ya Nzambi. Yezu, yina futumukaka,  monanaka ti Polo na nzila ya Damasi sambu na kusadisa Polo, muntu ya ntima-mbote yina vilaka nzila, na kusoba.​—Yoa. 16:1, 2.

14, 15. Inki Polo tubaka sambu na bansoba yina yandi salaka na luzingu na yandi?

¹⁴ Ya kieleka, Polo sobaka mpenza luzingu na yandi. Yandi songaka Agripa nde: “Mono kolamaka ve na mbona-meso yina katukaka na zulu, kansi mono kwendaka ntete na bantu yina kele na Damasi, na nima na bantu yina kele na Yeruzalemi, mpi na ntoto ya Yudea ya mvimba; mono kwendaka mpi na makanda. Mono vandaka kulonga nde bo fwete balula ntima, bo fwete vutuka na Nzambi mpi bo fwete sala bisalu yina ke monisa nde bo me balula ntima.” (Bis. 26:19, 20) Banda bamvula mingi, Polo salaka kisalu yina Yezu pesaka yandi banda na kilumbu yina Yezu monanaka na yandi na midi. Inki mambote kisalu ya Polo natilaka bantu? Bantu yina ndimaka nsangu ya mbote yina Polo longaka, balulaka ntima, bo yambulaka mambu ya mbi mpi bo kumaka kusambila Nzambi. Bantu yai kumaka bantu ya mbote, bo kumaka kuzitisa nsiku mpi bo kumaka kuzinga na ngemba na bisika yonso yina bo vandaka kuzinga.

¹⁵ Kansi Bayuda yina vandaka bambeni ya Polo vandaka kumona mpamba mambote yina bantu vandaka kubaka na nsangu ya mbote yina Polo vandaka kulonga. Polo tubaka nde: “Yo yina Bayuda kangaka mono na tempelo mpi bo zolaka kufwa mono. Kansi, sambu Nzambi sadisaka mono, mono ke landa [kulonga nsangu ya mbote] tii bubu yai na bantu ya kukonda mfunu ti na bantu ya mfunu.”​—Bis. 26:21, 22.

16. Inki mutindu beto lenda landa mbandu ya Polo kana beto me zwa dibaku ya kulonga bazuzi mpi bamfumu malongi ya Biblia?

¹⁶ Beto Bakristu ya kieleka fwete vanda “ntangu yonso ya kuyilama sambu na kunwanina” lukwikilu na beto. (1 Pie. 3:15) Kana beto me zwa dibaku ya kulonga bazuzi to bamfumu malongi ya Biblia, beto fwete landa mbandu ya Polo na mutindu yandi tubaka na ntwala ya Agripa mpi Festusi. Kana beto ke zabisa bo na luzitu yonso mutindu Biblia me sadisaka beto mpi bantu yina ke ndimaka malongi ya Biblia, yo lenda simba bantima ya bamfumu yai ya nene.

17. Inki Festusi tubaka na nima ya kuwidikila Polo mpi nki mambu ya mutindu mosi bantu ke tubaka bubu yai?

¹⁷ Agripa ti Festusi widikilaka ti dikebi mambu ya mfunu yina Polo tubaka. Tala mambu ya salamaka na nima: “Ntangu Polo vandaka kutuba mambu yai sambu na kusamba, Festusi tubaka na ndinga ya ngolo nde: ‘Polo, nge me kuma kilawu! Kulonguka mingi ke kumisa nge kilawu!’” (Bis. 26:24) Bubu yai bantu mingi ke salaka mambu bonso  Festusi. Bo ke yindulaka nde bantu yina ke longaka malongi ya kieleka ya Biblia kele bazoba. Mu mbandu, bantu ya mayele ya nsi-ntoto yai ke buyaka dilongi ya lufutumuku ya bafwa yina Biblia ke tubilaka.

18. Inki mvutu Polo pesaka Festusi mpi yo pusaka Agripa na kutuba nki?

¹⁸ Kansi Polo pesaka Guvernere Festusi mvutu yai: “Mfumu Festusi, mono me kuma ve kilawu, kansi mono ke tuba mambu ya kieleka ti mabanza ya mbote. Ya kieleka, ntotila yina mono ke tuba ti masonga na ntwala na yandi me zaba mbote mambu yai . . . Ntotila Agripa, keti nge ke kwikilaka mambu yina [Baprofete] tubaka? Mono zaba nde nge ke kwikilaka yo.” Agripa tubilaka Polo nde: “Kubika fioti nge ta ndimisa mono na kukuma Mukristu.” (Bis. 26:25-28) Yo vanda Agripa tubaka masonga to ve, mambu yina Polo tubaka simbaka kibeni ntima ya ntotila yai.

19. Inki Festusi ti Agripa tubaka na nima ya kuwidikila Polo?

¹⁹ Na nima Agripa ti Festusi telamaka sambu bo manisaka kuwidikila Polo. “Ntangu bo vandaka kukwenda, bo yantikaka kutuba bo na bo nde: ‘Muntu yai me sala ve ata diambu mosi ya ke lomba nde bo fwa yandi to bo tula yandi na boloko.’ Agripa tubilaka Festusi nde: ‘Beto zolaka kuyambula muntu yai kana yandi lombaka ve nde yandi kwenda kusamba na ntwala ya Kaisali.’” (Bis. 26:31, 32) Bo bakisaka nde Polo salaka ve ata kima mosi ya mbi. Mbala ya nkaka na nima, bo ta kuma kubakisa Bakristu mbote mpi ta kuma kusadila bo mambu na mawete.

20. Sambu na nki yo vandaka mfunu nde Polo kulonga bamfumu yai zole nsangu ya Kimfumu?

²⁰ Kima mosi ve ke monisa nde Festusi to Agripa kumaka Bakristu na nima ya kuwidikila Polo. Keti yo vandaka kibeni mfunu nde Polo kulonga bo nsangu ya mbote? Ee. Mutindu bo ‘nataka Polo na ntwala ya bantotila mpi ya baguvernere’ na Yudea pesaka Polo dibaku ya kulonga bamfumu yai ya luyalu ya Roma yina mbala ya nkaka, Mukristu mosi ve ya nkaka zolaka kuzwa dibaku ya kulonga bo. (Luka 21:12, 13) Diaka, mambu yina Polo kutanaka ti yo mpi mutindu yandi landaka kukangama na Nzambi na bantangu yina ya mpasi kumisaka lukwikilu ya bampangi ngolo.​—Bafil. 1:12-14.

21. Kana beto ke landa kulonga nsangu ya Kimfumu, nki mambote yo lenda nata?

²¹ Yo kele mutindu mosi bubu yai. Kana beto ke landa kulonga nsangu ya Kimfumu, ata ntangu beto ke kutana ti bampasi to bantu ke niokula beto, yo lenda nata mambote mingi. Mpidina, beto lenda longa nsangu ya mbote na bamfumu yina mbala ya nkaka beto zolaka ve kuzwa dibaku ya kukutana ti bo. Kana beto ke kanga ntima na bampasi mpi ke landa kulonga nsangu ya mbote, yo ke pesaka bampangi kikesa mpi ngolo ya kulonga mbote-mbote nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi.