1-3. Inki mutindu Yezu kabwanaka ti bantumwa na yandi mpi yo ke pusa beto na kudiyula nki bangiufula?

 BANTUMWA ke zola ve nde mambu ya bo me mona kusuka. Mambu ya bo monaka na bamposo ya me luta me pesa bo kiese! Lufutumuku ya Yezu me katula bo mawa mpi bo me kuma na kiese. Bilumbu 40 me lunga banda Yezu ke monana mbala na mbala na balongoki na yandi sambu na kulonga bo mambu ya nkaka mpi kupesa bo kikesa. Kansi yai kilumbu ya nsuka ya Yezu ke monana ti bo.

² Bantumwa me telama ti Yezu na Ngumba ya Banti ya Olive mpi ke widikila ti dikebi mambu yonso yina Yezu ke tuba. Yezu me manisa kutuba kansi yo ke monana nde bantumwa ke zola kaka nde Yezu kulanda  kutuba. Yezu me nangula maboko mpi me sakumuna bo. Na nima, yandi me yantika kutombuka na zulu! Bantumwa ke tala mutindu yandi ke tombuka na zulu. Nsuka-nsuka, dituti me fika yandi mpi bo ke mona yandi diaka ve. Yezu me vila, ata mpidina bo ke landa kutala na zulu.​—Luka 24:50; Bis. 1:9, 10.

³ Mambu yai me soba ngolo luzingu ya bantumwa ya Yezu. Inki bo ta sala ntangu yai ya Mfumu na bo Yezu Kristu me tombuka na zulu? Beto vila ve nde Mfumu na bo sadisaka bo na kulanda kusala kisalu yai ya yandi yantikaka. Inki mutindu Yezu sadisaka bo na kusala kisalu yai ya mfunu mpi nki bo salaka? Mambu yai ke longa beto nki bubu yai? Kapu ya ntete ya mukanda ya Bisalu ke pesa bamvutu ya ke pesa kikesa.

4. Inki mutindu Luka ke yantika mukanda ya Bisalu?

⁴ Na luyantiku ya mukanda ya Bisalu, Luka ke sonikila Teofile, muntu yina yandi sonikilaka ntete Evanzile na yandi. a Luka ke monisa pwelele nde mukanda ya Bisalu ke landa kutubila mambu yina Evanzile na yandi tubilaka. Yo yina na luyantiku ya mukanda ya Bisalu, yandi ke tubila na bunkufi mambu yina yandi tubilaka na nsuka ya Evanzile na yandi. Kansi na mukanda ya Bisalu yandi ke tubila mambu yango na bangogo ya nkaka mpi ke yika mambu ya mfunu yina yandi tubilaka ve na Evanzile ya Luka.

5, 6. (a) Inki sadisaka balongoki ya Yezu na kulanda kuvanda ti lukwikilu ya ngolo? (b) Inki mutindu “banzikisa mingi ya ke ndimisa” ke sadisaka Bakristu ya kieleka bubu yai na kulanda kuvanda ti lukwikilu ya ngolo?

⁵ Inki sadisaka balongoki ya Yezu na kulanda kuvanda ti lukwikilu ya ngolo? Bisalu 1:3 ke tuba nde, Yezu “vandaka kudimonisa ya moyo na bantu yai na banzikisa mingi ya ke ndimisa.” Na Biblia, kaka Luka “munganga ya beto ke zolaka mingi” muntu sadilaka bangogo ‘banzikisa ya ke ndimisa.’ (Bakol. 4:14) Yo vandaka bangogo yina minganga vandaka kusadila na mikanda ya minganga. Yo ke tendula mambu ya kieleka, ya ke ndimisa mpi yina bo lenda tudila ve ntembe. Yezu pesaka banzikisa ya mutindu yai. Yandi monanaka mbala mingi na balongoki na yandi, bantangu ya nkaka na muntu mosi, na bantu zole mpi bantangu ya nkaka na bantumwa na yandi yonso mpi kilumbu mosi na balongoki kuluta 500. (1 Bak. 15:3-6) Yai kele kibeni banzikisa ya ke ndimisa!

 ⁶ Mutindu mosi, bubu yai “banzikisa mingi ya ke ndimisa” ke sadisaka Bakristu ya kieleka na kuvanda ti lukwikilu. Keti kele ti mambu ya ke ndimisa beto nde Yezu zingaka na ntoto, yandi fwaka sambu na masumu na beto mpi nde yandi futumukaka? Ee yo kele. Ndinga ya Nzambi kele ti masolo ya bantu yina monaka kibeni mutindu mambu yina Biblia ke tubilaka salamaka mpi masolo yai kele banzikisa ya ke ndimisa mpenza. Kana beto ke longuka mbote-mbote masolo yango mpi ke samba Yehowa na kusadisa beto na kubakisa yo, lukwikilu na beto ta kuma mpenza ngolo. Kuvila ve nde banzikisa ya ke ndimisa ke sadisaka beto na kuvanda ti lukwikilu ya kieleka kansi ve kuvanda bindima-ndima. Lukwikilu ya kieleka kele mfunu mingi sambu na kubaka luzingu ya mvula na mvula.​—Yoa. 3:16.

7. Inki mbandu Yezu me bikilaka balongoki na yandi na kisalu ya kulonga mpi ya kusamuna?

⁷ Yezu vandaka mpi “kutubila Kimfumu ya Nzambi.” Mu mbandu, yandi tendulaka mambu yina Biblia tubilaka na ntwala nde Mesia ta niokwama mpi ta fwa. (Luka 24:13-32, 46, 47) Ntangu Yezu sadisaka bantu na kubakisa nde yandi kele Mesia, yandi bendaka mingi dikebi ya bantu na Kimfumu ya Nzambi, sambu yandi muntu Nzambi ponaka na kuvanda Ntotila ya Kimfumu yango. Kimfumu ya Nzambi vandaka kima ya kuluta mfunu yina Yezu vandaka kutubila na kisalu na yandi ya kulonga, yo yina balongoki na yandi bubu yai ke tubilaka mpi mingi Kimfumu ya Nzambi ntangu bo ke longaka nsangu ya mbote.​—Mat. 24:14; Luka 4:43.

8, 9. (a) Inki bangindu zole ya mbi bantumwa ya Yezu vandaka na yo? (b) Inki mutindu Yezu sadisaka bantumwa na kusoba bangindu na bo mpi yo ke longa beto nki bubu yai?

⁸ Ntangu bantumwa vukanaka na Ngumba ya Banti ya Olive, yo vandaka lukutakanu na bo ya nsuka ti Yezu awa na ntoto. Na kikesa yonso, bo yulaka Yezu nde: “Mfumu, keti nge ke vutula kimfumu na Izraele na ntangu yai?” (Bis. 1:6) Ngiufula yai ya bantumwa monisaka bangindu zole ya mbi yina bo vandaka na yo. Ya ntete, bo yindulaka nde Nzambi ta vutula Kimfumu na yandi na dikanda ya Izraele. Ya zole, bo yindulaka nde Kimfumu ya Nzambi ke yantika kuyala kaka ‘na ntangu yina.’ Inki mutindu Yezu sadisaka bo na kusoba mabanza na bo?

⁹ Ntembe kele ve nde, Yezu zabaka nde ntama ve bo ta soba nswalu ngindu yina ya ntete. Ya kieleka, yo bikalaka bilumbu kumi mpamba sambu balongoki kumona mutindu dikanda mosi ya mpa, disongidila Izraele ya kimpeve ke butuka! Na nima, Nzambi ta sadila diaka ve dikanda ya Izraele. Sambu na ngindu yina ya zole, Yezu songaka bo na mawete nde: “Yo kele ve mambu na beno na kuzaba bantangu to bansungi  yina Tata me tulaka na nsi ya kiyeka na yandi mosi.” (Bis. 1:7) Yehowa mpamba muntu ke zabaka ntangu ya me fwana sambu na kulungisa luzolo na yandi. Nkutu na ntwala nde Yezu kufwa, yandi tubaka nde ata Mwana ke zaba ve “kilumbu yina mpi ngunga yina” nsuka ta kwisa “kansi Tata mpamba muntu me zaba yo.” (Mat. 24:36) Bubu yai mpi, kana beto ke kudiyangisa mingi sambu na kuzaba ntangu yina nsuka ya nsi-ntoto yai ta kwisa, pana beto ke kudiyangisa sambu na mambu ya me tala beto ve.

10. Inki mbandu ya mbote ya bantumwa beto fwete landa mpi sambu na nki?

¹⁰ Ata bantumwa ya Yezu vandaka ti bangindu yina ya mbi, beto fwete mona bo ve mpamba sambu bo vandaka mpi ti lukwikilu ya ngolo. Bo kudikulumusaka mpi sobaka bangindu na bo yina ya mbi. Diaka, ata ngiufula na bo monisaka nde bo yindulaka na mutindu ya mbi, yo monisaka mpi nde bo vandaka kutadila mambu na mutindu ya mbote. Yezu songaka balongoki na yandi mbala na mbala nde: “Beno landa na kukengila.” (Mat. 24:42; 25:13; 26:41) Bo landaka kukengila mpi bo vandaka kusosa kidimbu ya ke monisa nde Yehowa ke zola kusala mambu. Yai kele mpi mutindu beto fwete tadila mambu bubu yai. Nkutu, beto fwete kengila diaka mingi kuluta sambu beto ke zinga na “bilumbu ya nsuka.”​—2 Tim. 3:1-5.

11, 12. (a) Inki kisalu Yezu pesaka balongoki na yandi? (b) Sambu na nki yo vandaka mfunu nde Yezu kutubila mpeve santu ntangu yandi tubilaka kisalu ya kulonga?

¹¹ Yezu yibusaka bantumwa na yandi kima yina yo lombaka nde bo tudila dikebi ya mingi. Yandi tubaka nde: “Beno ta baka ngolo ntangu mpeve santu ta kwisa na zulu na beno, mpi beno ta vanda bambangi na mono na Yeruzalemi, na Yudea yonso mpi na Samaria, mpi tii na kisika ya kuluta ntama ya ntoto.” (Bis. 1:8) Yo lombaka nde bo longa ntete nsangu ya mbote ya lufutumuku ya Yezu na Yeruzalemi, mbanza yina bo fwaka Yezu, na nima bo longa yo na Yudea, na Samaria mpi na bisika ya kuluta ntama ya ntoto.

¹² Yo vandaka mfunu nde Yezu kutubila kisalu ya kulonga kaka na nima ya kuyibusa balongoki nde yandi ta tindila bo mpeve santu sambu yandi zabaka nde mpeve santu ta sadisa bo na kusala kisalu yai. Mukanda ya Bisalu ke sadila bangogo “mpeve santu” mbala kuluta 40. Mukanda ya Bisalu ke monisa pwelele mbala na mbala nde beto lenda sala ve luzolo ya Yehowa kukonda lusadisu ya mpeve santu. Yo kele mfunu mingi nde beto samba mbala na mbala sambu na kulomba mpeve santu! (Luka 11:13) Bubu yai beto kele ti mfunu ya mpeve santu mingi kuluta.

13. Bansadi ya Nzambi ke longa nsangu ya mbote bubu yai tii na nki kisika mpi sambu na nki beto fwete sala kisalu yai ti kiese?

¹³ Bangogo “tii na kisika ya kuluta ntama ya ntoto” me bakaka ntendula ya nkaka. Mutindu beto monaka yo na kapu ya me luta, Bambangi  ya Yehowa ke longaka nsangu ya mbote na kiese sambu bo ke zabaka nde Nzambi ke zolaka nde bantu ya mitindu yonso kuwa nsangu ya mbote ya Kimfumu na yandi. (1 Tim. 2:3, 4) Keti nge ke kudipesaka na kusala kisalu yai ya ke gulusaka bantu? Ata kisalu mosi ve lenda pesa beto kiese mingi bonso kisalu yai! Yehowa ta pesa nge ngolo ya kusala kisalu yai. Mukanda ya Bisalu ta sadisa nge mpenza na kuzaba mitindu ya mbote ya kusala yo mpi bikalulu yina nge fwete yedisa sambu na kusala mbote kisalu yai.

14, 15. (a) Inki mambu bawanzio tubaka sambu na kuvutuka ya Kristu mpi yo ke tendula nki? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.) (b) Na nki mutindu Kristu vutukaka kaka “mutindu” yandi kwendaka na zulu?

¹⁴ Mutindu beto monaka yo na luyantiku ya kapu yai, Yezu tombukaka na zulu. Na nima, bantumwa 11 yina bikalaka pana landaka kutala na zulu. Bawanzio zole kwisaka mpi yulaka bo nde: “Babakala ya Galilea, sambu na nki beno me telama beno ke tala na zulu? Yezu yai ya bo me katula na ntwala na beno mpi me tombula na zulu ta kwisa kuvutuka mpi mutindu mosi, mutindu beno me mona yandi ke kwenda na zulu.” (Bis. 1:11) Keti bawanzio zolaka kutuba nde Yezu ta vutuka ti nitu yina yandi tombukaka ti yo, mutindu mabundu ya nkaka ke longaka? Ve, bo tubaka ve mpidina. Inki mutindu beto me zaba yo?

¹⁵ Bawanzio tubaka nde Yezu ta vutuka “mutindu mosi” b kansi ve nde ti nitu ya mutindu mosi. Inki mutindu Yezu mataka na zulu? Ntangu bawanzio vandaka kusolula ti bantumwa, Yezu vilaka dezia. Kaka bantu fioti, disongidila bantumwa, bantu monaka mutindu Yezu tombukaka na zulu na Tata na yandi. Yezu ta vutuka mpi mutindu mosi. Ya kieleka yai mutindu mambu salamaka. Bubu yai, bantu fioti mpamba ya ke zabaka mambu ya Biblia ke bakisaka nde Yezu me kwisaka banda ntangu yina yandi kumaka Ntotila. (Luka 17:20) Beto fwete sosa kubakisa mambu ya ke ndimisa nde Yezu me kwisaka kuvutuka mpi kusonga yo bantu ya nkaka sambu bo bakisa nde ntangu me bikala fioti mpenza.

16-18. (a) Mukanda ya Bisalu 1:13, 14, ke longa beto nki sambu na balukutakanu ya Bukristu? (b) Inki mbandu Maria mama ya Yezu me bikilaka beto? (c) Sambu na nki balukutakanu ya Bukristu kele mfunu bubu yai?

¹⁶ Yo ke yitukisa ve na kumona nde bantumwa “vutukaka na Yeruzalemi ti kiese mingi.” (Luka 24:52) Kansi nki bo salaka sambu na mambu yina Yezu longaka bo mpi lombaka bo na kusala? Bisalu 1:13, 14 ke tuba nde bo vukanaka na ‘shambre mosi ya zulu’ mpi lukutakanu yina ke longa beto mambu mingi ya mfunu. Na ntangu yina, banzo mingi na Palestine vandaka ti bashambre na zulu. Bo vandaka kumata kuna  na zulu na eskalie mosi yina bo vandaka kutunga na nganda. Mbala ya nkaka ‘shambre yai ya zulu’ vandaka na nzo ya mama ya Marko yina Bisalu 12:12 ke tubila. Yo vanda mpidina to ve, ntembe kele ve nde yo vandaka nzo mosi ya kukonda mindondo, kisika mosi yina me fwana sambu balongoki ya Kristu kuvukana. Kansi banani vukanaka kuna mpi nki mambu bo salaka?

¹⁷ Simba nde na lukutakanu yai, bantumwa to babakala mpamba ve bantu vandaka. “Bankento ya nkaka” vandaka mpi pana, mu mbandu Maria, mama ya Yezu. Yai mbala ya nsuka ya Biblia ke tubila nkento yai. Yo me fwana nde bo tubila yandi na kisika yai. Yandi kwendaka ve pana sambu na kusosa lukumu, kansi na kudikulumusa yonso, yandi kwendaka pana sambu na kusambila Nzambi ti bampangi na yandi Bakristu. Yo ke monana nde yandi bakaka kikesa sambu bana na yandi iya vandaka pana. Bana yai vandaka ve kukwikila na Yezu ntangu yandi vandaka kulonga. (Mat. 13:55; Yoa. 7:5) Kansi banda Yezu fwaka mpi futumukaka, bampangi na yandi sobaka mpenza.​—1 Bak. 15:7.

¹⁸ Simba mpi kikuma yina bo salaka lukutakanu yina. Biblia ke tuba nde balongoki yai yonso “vandaka kukwamina na kisambu ti lukanu mosi.” (Bis. 1:14) Balukutakanu ke vandaka ntangu yonso mfunu na lusambu ya kieleka. Beto ke vukanaka sambu na kupesana kikesa, sambu Nzambi kulonga beto mpi kikuma ya kuluta mfunu kele sambu na kusambila Yehowa, Tata na beto ya zulu. Bisambu mpi bankunga ya kukumisa Yehowa yina beto ke yimbaka na balukutakanu, ke pesaka yandi kiese mingi mpi yo ke vandaka mfunu sambu na beto. Yo yina, beto yambula ve kukwenda na balukutakanu, yo ke pesaka beto kikesa!​—Baeb. 10:24, 25.

19-21. (a) Mukumba ya mfunu yina Piere vandaka ti yo na dibundu ke longa beto nki? (b) Sambu na nki yo vandaka mfunu nde bo tula ntumwa ya nkaka na kisika ya Yudasi mpi nki dilongi beto ke baka na mambu ya bo salaka sambu na kupona ntumwa ya nkaka?

¹⁹ Balongoki yina ya Kristu vandaka ti diambu mosi ya mfunu ya kuyidika mpi ntumwa Piere sadisaka mingi sambu na kuyidika yo. (Verse 15-26) Yo ke pesa mpenza kikesa na kumona Yehowa ke sadila diaka Piere ata Piere buyaka Mfumu na yandi mbala tatu mwa bamposo na ntwala. (Mar. 14:72) Beto yonso kele bantu ya masumu mpi beto fwete zaba nde Yehowa “kele mbote mpi ya kuyilama na kulolula” bantu yina ke balulaka ntima na masonga.​—Nk. 86:5.

²⁰ Piere bakisaka nde bo fwete tula ntumwa ya nkaka na kisika ya Yudasi yina tekaka Yezu. Kansi nani? Ntumwa yina ya mpa fwete vanda muntu yina tambulaka ti Yezu, ntangu Yezu vandaka kulonga mpi monaka lufutumuku ya Yezu. (Bis. 1:21, 22) Yo ke wakana ti mambu yai ya Yezu yandi mosi tubaka: “Beno bantu yina me landaka mono, beno mpi ta vanda na zulu ya bakiti 12 ya kimfumu, beno ta sambisa makanda 12 ya Izraele.” (Mat. 19:28) Yo ke monana nde lukanu ya Yehowa vandaka  nde bantumwa 12 yina tambulaka ti Yezu na kisalu na yandi awa na ntoto kuvanda “matadi 12 ya fondasio” ya Yeruzalemi ya Mpa. (Kus. 21:2, 14) Yo yina, Nzambi sadisaka Piere na kubakisa nde mambu yina Biblia tubaka nde “bika muntu ya nkaka kubaka kisalu na yandi ya kukengila,” ke tadila Yudasi.​—Nk. 109:8.

²¹ Inki mutindu bo ponaka muntu ya nkaka? Bo bulaka zeke mutindu bantu vandaka kusala mingi na ntangu ya ntama. (Bing. 16:33) Kansi yai mbala ya nsuka yina Biblia ke tubila kubula zeke na mutindu yai. Yo ke monana nde, na nima ya kubaka mpeve santu, balongoki ya Yezu vandaka diaka ve kubula zeke. Kansi, tala sambu na nki bantumwa bulaka zeke na dibaku yai. Bo sambaka nde: “Nge, O Yehowa, muntu yina ke zabaka bantima ya bantu yonso, songa nani nge me [pona] na kati ya babakala yai zole.” (Bis. 1:23, 24) Bo zolaka nde Yehowa yandi mosi kupona muntu yango mpi yandi ponaka Matiasi, yina mbala ya nkaka vandaka na kati ya balongoki 70 ya Yezu tindaka na kulonga nsangu ya mbote. Yo yina, Matiasi kumaka mosi ya “Bantumwa 12.” c​—Bis. 6:2.

22, 23. Sambu na nki beto fwete wila mpi kulemfukila bampangi yina kele ti mikumba na dibundu bubu yai?

²² Mambu yai ke yibusa beto nde na dibundu ya Yehowa mambu ke salamaka na ndonga. Tii bubu yai, bo ke ponaka bampangi-babakala yina bo ke pesaka mikumba na dibundu. Bankuluntu ke tadilaka ti dikebi mambu yina Biblia ke lombaka bampangi na kulungisa sambu bo baka mikumba mpi bankuluntu ke sambaka sambu mpeve santu kutwadisa bo. Yo yina dibundu ke ndimaka nde mpeve santu ke ponaka bampangi yina ke bakaka mikumba. Beto fwete wila mpi kulemfukila bo sambu ngemba mpi bumosi kuvanda na dibundu.​—Baeb. 13:17.

²³ Mutindu Yezu monanaka na balongoki na nima ya lufutumuku na yandi mpi mutindu mambu na dibundu vandaka kulanda kutoma, yo sadisaka balongoki na yandi na kuvanda kikesa mpi ya kuyilama mpenza sambu na kusala kisalu yina vandaka kuvingila bo. Kapu ya ke landa ta tubila mingi mambu yai ya mfunu.