1-3. Inki manisaka kiese ya Bayuda yina vandaka na Babilone? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya kapu.)

KIESE ya Bayuda yina vandaka na Babilone me mana kibeni! Na nsungi ya bamvula kiteso ya tanu, Ezekiele zabisaka Bayuda nde bo ta fwa Yeruzalemi, kansi bo vandaka kundima kaka ve. Ata yandi salaka bansonga, tubilaka bambandu, mpi zabisaka bansangu ya nki mutindu, Bayuda yina vandaka na kimpika kwikilaka ve nde Yehowa ta bika nde bo fwa Yeruzalemi. Ata ntangu bo zabaka nde basoda ya Babilone me ziunga mbanza, bo vandaka kaka kundima nde bantu ya mbanza ta vanda na lutaninu.

² Kansi ntangu yai, bamvula zole na nima ya ntangu yina bo ziungaka mbanza, muntu mosi yina tinaka Yeruzalemi kwendaka na Babilone, yandi nataka nsangu yai: “Mbanza me bwa!” Nsangu yai pesaka bo mpasi mingi. Bo ke bakisa kibeni ve ntendula ya mambu yina: mbanza yina bo vandaka kuzola, tempelo ya santu, ntoto yina bo vandaka kuzola, yonso me fwa! Kivuvu yina bo vandaka na yo banda ntama me mana.—Ezek. 21:7; 33:21.

³ Kansi, na ntangu yai ya mawa, Ezekiele me mona mbona-meso ya ke pesa kibeni kivuvu. Inki nsangu mbona-meso yango  ke pesa sambu na Bayuda yina vandaka kudiyangisa? Inki mutindu mbona-meso yai ke tadila bansadi ya Nzambi bubu yai, mpi nki mutindu beto lenda bakila yo mambote? Sambu na kubaka mvutu, bika beto tadila mambu yina Yehowa songaka Ezekiele.

4. Inki bendaka dikebi ya Ezekiele na mbona-meso yina yandi monaka?

⁴ Tanga Ezekiele 37:1-10. Na mbona-meso mosi, Nzambi nataka Ezekiele na muwanda mosi yina vandaka ya kufuluka ti mikwa. Sambu na kuzaba kana mbona-meso yina vandaka ti bupusi na luzingu ya Ezekiele, Yehowa lombaka yandi na kutambula na ‘bandambu yonso’ yina mikwa mingi panzanaka. Ntangu Ezekiele vandaka kutambula na muwanda yina, mambu zole ya me tala mikwa bendaka mpenza dikebi na yandi: ntalu na yo mpi mutindu yo vandaka. Yandi tubaka nde, yo vandaka “mingi kibeni” mpi “yo vandaka ya kuyuma kibeni.”

5. Inki bantuma zole Yehowa pesaka Ezekiele, mpi nki salamaka ntangu yandi salaka mambu yina Nzambi songaka yandi?

⁵ Na nima, Yehowa pesaka Ezekiele bantuma zole yina ta sala nde mikwa yina kuvutuka malembe-malembe na luzingu. Ntuma ya ntete vandaka kutuba nde: “Bikula sambu na mikwa yai,” songa yo na ‘kuvutuka na luzingu.’ (Ezek. 37:4-6) Ntangu Ezekiele yantikaka kubikula, “makelele wakanaka, makelele ya bima ya ke tutana, ebuna mikwa yantikaka kuvukana,” na nima “misisa ti nsuni” kwisaka na zulu ya mikwa yina, “mpi mpusu fikaka yo.” (Ezek. 37:7, 8) Ntuma ya zole vandaka kutuba nde: “Bikula sambu na mupepe,” songa yo na ‘kubula na zulu’ ya bantu yina ya kufwa. Ntangu Ezekiele bikulaka, “mpema kotaka na kati na bo, ebuna bo yantikaka kuzinga mpi kutelama, kimvuka mosi ya nene kibeni ya basoda.”—Ezek. 37:9, 10.

6. Inki mambu ya Yehowa tubaka yina sadisaka Ezekiele na kubakisa mbona-meso yango?

⁶ Na nima, Yehowa songaka Ezekiele ntendula ya mbona-meso yina; yandi tubaka nde: “Mikwa yai kele nzo ya mvimba ya Izraele.” Ya kieleka, ntangu Bayuda yina vandaka na Babilone zabaka nde Yeruzalemi fwaka, bo kumaka bonso bantu ya kufwa. Yo yina, bo vandaka kudiyangisa nde: “Mikwa na beto kele ya kuyuma, mpi kivuvu na beto me fwa. Bo me fwa beto kibeni.” (Ezek. 37:11; Yer. 34:20) Na nima, sambu na kusadisa bo, Yehowa monisaka nde mbona-meso yina ya mawa ya me tala mikwa vandaka ti nsangu mosi ya ke pesa kivuvu sambu na Izraele.

7. Na Ezekiele 37:12-14, Yehowa songaka Ezekiele nki, mpi nki kivuvu yo pesaka bansadi na yandi yina vandaka na kimpika?

⁷ Tanga Ezekiele 37:12-14. Na nsadisa ya mbona-meso yai, Yehowa ndimisaka Bayuda yina vandaka na kimpika nde yandi ta vutula bo na luzingu, ta vutula bo na insi na bo, mpi ta sala nde bo zinga kuna. Diaka, Yehowa vandaka kubinga bo nde “bantu na mono.” Mambu yai pesaka kibeni kikesa na Bayuda yina vandaka kudiyangisa! Sambu na nki yo lombaka nde bo ndima nde lusilu yai ya kuvutula bo na insi na bo ta lungana? Sambu Yehowa  yandi mosi muntu tubaka yo. Yandi tubaka nde: “Mono mosi Yehowa, muntu me tuba mpi mono me sala yo.”

8. (a) Inki mutindu “nzo ya mvimba ya Izraele” vandaka bonso bantu ya kufwa? (b) Inki mutindu Ezekiele 37:9 ke monisa kima yina salaka nde Izraele kufwa na mutindu ya kifwani? (Tala noti na nsi ya lutiti.)

⁸ Inki mutindu dikanda ya ntama ya Izraele monaka kulungana ya kitini ya mawa ya mbikudulu yai? Lufwa ya kifwani ya Izraele yantikaka na 740 N.T.B. ntangu bo fwaka mpi nataka na kimpika kimfumu ya makanda kumi. Bamvula kiteso ya 130 na nima, ntangu bo nataka diaka bantu ya Yuda na Babilone, “nzo ya mvimba ya Izraele” vandaka na kimpika. (Ezek. 37:11) Na mutindu ya kifwani, Bayuda yonso yina vandaka na kimpika vandaka ya kufwa bonso mikwa yina Ezekiele monaka na mbona-meso. * Diaka, kuvila ve nde Ezekiele monaka ve kaka mikwa kansi yandi monaka mikwa ya “kuyuma kibeni,” yina vandaka kumonisa nde bo vandaka bonso bantu ya kufwa na nsungi ya bamvula mingi. Diaka, sambu na Izraele mpi Yuda, yo salaka bamvula kuluta 200, banda na 740 tii na 537 N.T.B.—Yer. 50:33.

9. Inki kuwakana kele na kati ya mambu yina Izraele ya ntama ya kinsuni kutanaka ti yo mpi mambu yina “Izraele ya Nzambi” kutanaka ti yo?

⁹ Bambikudulu ya me tala Izraele yina me tala kuvutula bima yonso, mu mbandu yina Ezekiele tubilaka, me lunganaka na mutindu ya nene kibeni. (Bis. 3:21) Kaka mutindu dikanda ya ntama ya Izraele ya kinsuni ‘fwaka’ mpi vandaka ya kufwa na mutindu ya kifwani na nsungi ya bamvula mingi, mutindu mosi “Izraele ya Nzambi,” disongidila dibundu ya Bakristu yina bo me tulaka mafuta, fwaka na mutindu ya kifwani mpi bo vandaka na kimpika yina vandaka bonso lufwa na nsungi ya bamvula mingi. (Bag. 6:16) Ya kieleka, kimpika ya dibundu ya mvimba ya Bakristu yina bo me tulaka mafuta salaka bamvula mingi yo yina na kimpeve  bo vandaka bonso mikwa yina “vandaka ya kuyuma kibeni.” (Ezek. 37:2) Mutindu kapu yina me luta monisaka yo, kimpika ya dibundu ya Bakristu yina bo me tulaka mafuta yantikaka na mvu-nkama ya zole T.B. mpi yo salaka bamvula mingi, kaka mutindu Yezu monisaka yo na kingana na yandi ya me tala Kimfumu yina ke tubila ble mpi matiti ya mbi.—Mat. 13:24-30.

10. (a) Inki mambu ya me tala bansadi ya Nzambi Ezekiele 37:7, 8 tubilaka? (b) Inki mambu salaka nde bantu ya ke waka Nzambi boma yina vandaka na kimpika kuvanda diaka ti kivuvu?

¹⁰ Na ntangu ya ntama, Yehowa tubaka nde bansadi na yandi ta vutuka na malembe-malembe na luzingu. (Ezek. 37:7, 8) Ebuna, nki mambu vandaka kundimisa malembe-malembe bansadi ya Nzambi yina vandaka na kimpika nde kivuvu na bo ya kuvutuka na Izraele ta lungana? Ziku bambikudulu yina baprofete ya ntete zabisaka sadisaka bo. Mu mbandu, Yezaya tubaka nde Bayuda yina bikalaka, disongidila “nkuna ya santu,” ta vutuka na insi na bo. (Yez. 6:13; Yobi 14:7-9) Diaka, bambikudulu mingi ya ke tubila kuvutuka ya Bayuda na insi na bo yina Ezekiele sonikaka vandaka kaka kupesa bo kivuvu. Mpi sambu bantu yai ya kwikama mu mbandu Daniele vandaka na Babilone, mpi sambu mbanza Babilone bwaka na mutindu ya kuyituka na 539 N.T.B., ziku yo pesaka Bayuda yina vandaka na kimpika kivuvu ya kuvutuka na insi na bo.

11, 12. (a) Inki mutindu “Izraele ya Nzambi” yantikaka kuvutuka malembe-malembe na luzingu? (Tala mpi lupangu “Lusambu ya Bunkete Ke Vutuka Malembe-Malembe.”) (b) Mambu yina kele na Ezekiel 37:10 ke pusa beto na kuyula nki ngiufula?

¹¹ Inki mutindu mambu ya mutindu mosi kuminaka “Izraele ya Nzambi,” disongidila dibundu ya Bakristu yina bo me tulaka mafuta? Ntangu bansadi ya Nzambi vandaka na nsungi ya nda ya kimpika yina vandaka bonso lufwa, ‘makelele, mpi makelele ya bima  ya ke tutana’ wakanaka ntangu bantu yina ke waka Nzambi boma telamaka sambu na kunwanina lusambu ya bunkete. Mu mbandu, na mvu-nkama ya 16, William Tyndale yidikaka mbalula mosi ya Biblia na Kingelesi. Bamfumu ya Dibundu ya Katolika ya Roma waka makasi sambu bantu mingi kumaka kutanga Biblia na ntangu yina. Bo fwaka Tyndale. Ata mpidina, bantu ya nkaka ya kikesa landaka na kubasisa bambalula ya Biblia na bandinga mingi, mpi malembe-malembe nsemo ya kimpeve yantikaka kumwangana na nsi-ntoto yai ya mudidi.

¹² Na nima, ntangu Charles T. Russell ti banduku na yandi yantikaka kusala ti kikesa yonso kisalu ya kuvutula bakieleka ya Biblia, yo vandaka bonso nde “misisa ti nsuni” kwisaka na zulu ya mikwa yina. Nzozulu ya Nkengi ya Sioni (ya Kingelesi) mpi mikanda ya nkaka sadisaka bantu ya ntima ya mbote na kuzwa bakieleka ya kimpeve yina pusaka bo na kuvukana ti Bakristu yina bo me tulaka mafuta. Na luyantiku ya bamvu 1900, bisadilu yai, mu mbandu Photo-Drame de la Création mpi mukanda Le mystère accompli pesaka diaka Bakristu yina bo me tulaka mafuta kikesa. Ntangu fioti na nima, ntangu lungaka sambu Nzambi kusala nde bansadi na yandi “kutelama.” (Ezek. 37:10) Inki ntangu mpi nki mutindu yo salamaka? Mambu yina salamaka na Babilone ya ntama ke sadisa beto na kupesa mvutu na ngiufula yai.

13. (a) Banda na mvu 537 N.T.B., nki mutindu mambu yina kele na Ezekiele 37:10, 14 lunganaka? (b) Inki baverse ke monisa nde bantu ya nkaka ya kimfumu ya makanda kumi vutukaka na Izraele?

¹³ Na luyantiku ya 537 N.T.B., Bayuda yina vandaka na Babilone monaka mutindu mbona-meso yai lunganaka. Inki mutindu? Yehowa vutulaka bo na luzingu mpi salaka nde bo ‘telama’ ntangu yandi katulaka bo na kimpika mpi vutulaka bo na Izraele. Kimvuka mosi ya bantu ya Izraele 42 360 mpi bantu ya makanda kiteso ya 7 000 katukaka na Babilone mpi kwendaka sambu na kutunga diaka Yeruzalemi ti tempelo na yo mpi kuzinga na ntoto ya Izraele. (Esd. 1:1-4; 2:64, 65; Ezek. 37:14) Bamvula kiteso ya 70 na nima, Bayuda kiteso ya 1750 vukanaka ti Esdrasi ntangu yandi vutukaka na Yeruzalemi. (Esd. 8:1-20) Yo yina, Bayuda yonso yina vutukaka vandaka kuluta 44 000, ya kieleka bo vandaka ‘kimvuka mosi ya nene ya basoda.’ (Ezek. 37:10) Diaka, Ndinga ya Nzambi ke monisa nde bantu ya kimfumu ya makanda kumi, yina bantu ya Asiria nataka ba-nkaka na bo na kimpika na mvu-nkama ya nana N.T.B., vutukaka mpi na Izraele sambu na kupesa maboko na kisalu ya kutunga diaka tempelo.—1 Bans. 9:3; Esd. 6:17; Yer. 33:7; Ezek. 36:10.

14. (a) Inki mutindu mambu yina kele na Ezekiele 37:24 ke sadisa beto na kuzaba ntangu yina kulungana ya mfunu ya mbikudulu salamaka? (b) Inki mambu salamaka na 1919? (Tala mpi lupangu “‘Mikwa ya Kuyuma’ mpi ‘Bambangi Zole’—Inki Mutindu Yo Ke Wakana?”)

¹⁴ Inki mutindu kitini yai ya mbikudulu ya Ezekiele lunganaka na mutindu ya nene kibeni? Mutindu Yehowa songaka Ezekiele na mbikudulu ya nkaka ya mutindu mosi, kulungana ya mfunu ya mbikudulu yai ya ke tubila kuvutula bima yonso salamaka ntangu  fioti na nima ya ntangu yina Yezu Kristu, Davidi ya Nene, yantikaka kuyala bonso Ntotila. * (Ezek. 37:24) Mpi na 1919, Yehowa pesaka bansadi na yandi mpeve santu. Yo yina, bo vutukaka na “luzingu” mpi bo katukaka na kimpika ya Babilone ya Nene. (Yez. 66:8) Na nima, Yehowa bikaka nde bo zinga na “insi” na bo, disongidila, na paladisu ya kimpeve. Ebuna, keti bansadi ya Yehowa bubu yai me kumaka ‘kimvuka mosi ya nene ya basoda’?

15, 16. (a) Inki mutindu bansadi ya Yehowa ya bilumbu na beto me kumaka ‘kimvuka mosi ya nene ya basoda’? (b) Inki mutindu mbikudulu yai ya Ezekiele ke sadisa beto na kunwana ti mambu ya mpasi na luzingu? (Tala lupangu “Lusadisu Yina Lenda Pesa Beto Ngolo ya Kutelama.”)

¹⁵ Ntangu fioti na nima ya ntangu yina Kristu tulaka mpika ya kwikama na 1919, bansadi ya Nzambi yantikaka kumona mambu yai ya Zekaria, profete yina vandaka kubikula na kati ya Bayuda yina vandaka na kimpika, tubaka: “Bantu mingi mpi makanda ya ngolo ta kwisa kusosa Yehowa.” Profete bingaka bantu yina ke sosaka Yehowa nde “bantu kumi ya bandinga yonso ya makanda.” Bantu yango ta simba ngolo “Muyuda mosi,” disongidila Izraele ya kimpeve, mpi ta tuba nde: “Beto ke zola kukwenda ti beno, sambu beto me wa nde Nzambi kele ti beno.”—Zek. 8:20-23.

¹⁶ Bubu yai, bantu ya Izraele ya kimpeve (Bakristu ya bo me tulaka mafuta yina me bikalaka) mpi “bantu kumi” (mameme ya nkaka) ke sala kibeni “kimvuka mosi ya nene kibeni ya basoda,” ntalu na bo kele bamilio. (Ezek. 37:10) Beto basoda ya Kristu yina kele na kimvuka yai ya basoda ya ke landa kukuma nene, beto ke landa kibeni Ntotila na beto, Yezu, sambu na kubaka balusakumunu yina ke vingila beto na ntwala.—Nk. 37:29; Ezek. 37:24; Bafil. 2:25; 1 Bate. 4:16, 17.

17. Inki beto ta tadila na kapu yina ke landa?

¹⁷ Mutindu Nzambi me vutula lusambu ya bunkete ke pesa bansadi na yandi mukumba mosi ya mfunu. Inki kele mukumba yango? Sambu na kuzwa mvutu na ngiufula yai, beto fwete vutuka na nima mpi kutadila diaka mukumba yina Yehowa pesaka Ezekiele nkutu na ntwala nde bo fwa Yeruzalemi. Beto ta tadila yo na kapu ya ke landa ya mukanda yai.