1. Tubila mambu yina bankengidi ya Yehowa vandaka kusala mpi mambu yina salamaka na nima.

NKENGIDI mosi me telama na zulu ya bibaka ya Yeruzalemi, yandi ke fika meso sambu ntangu ke basika. Yandi ke tala-tala. Na mbala mosi, yandi me tombula mpungi na yandi, mpi me yantika kubula yo sambu na kukebisa bantu nde basoda ya Babilone ke na kukwisa! Kansi ntangu nkengidi bulaka mpungi, ntangu lutaka dezia sambu bantu ya mbanza kusala mambu na kuwakana ti lukebisu yina. Banda bamvula mingi, bankengidi to baprofete yina Yehowa tulaka, vandaka kukebisa bantu nde kilumbu yina ta kwisa; kansi bantu buyaka kundima. Ntangu yai, basoda ya Babilone me ziunga mbanza. Na nima ya kuziunga yo bangonda mingi, basoda me bwisa bibaka ya mbanza, me fwa tempelo, mpi me fwa to me kanga bantu ya Yeruzalemi yina kondaka kwikama mpi vandaka kusambila biteki.

2, 3. (a) Kubika fioti nki mambu ta kumina bantu yonso na nsi-ntoto bubu yai? (b) Inki bangiufula beto ta tadila?

² Bubu yai, basoda ya Yehowa ke na kukwisa sambu na kunwanisa bantu ya kukonda kwikama ya ntoto yai. (Kus. 17:12-14) Bitumba yai ta vanda nsuka ya mpasi ya kuluta nene na disolo ya luzingu ya bantu. (Mat. 24:21) Kansi, bantu mingi kele ntete ti dibaku ya kundima nsangu ya lukebisu yina bankengidi ya Yehowa me tulaka ke zabisa.

 ³ Inki pusaka Yehowa na kutula bankengidi? Nsangu ya nki mutindu nkengidi ke zabisaka? Banani me lungisaka mukumba yai, mpi nki kele mukumba na beto? Beto tadila bamvutu na bangiufula yai.

4. Sambu na nki Yehowa tulaka bankengidi? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya kapu.)

⁴ Tanga Ezekiele 33:7. Na ntangu ya ntama, mbala mingi bankengidi vandaka kutelama na zulu ya bibaka ya mbanza sambu na kusadisa bantu na kuvanda na lutaninu. Mambu yai vandaka kumonisa kibeni nde mfumu ya mbanza vandaka kudiyangisa sambu na bantu na yandi. Ata makelele ya kibongo ya nkengidi lenda tedimisa bantu ya mbanza na mpongi, yo lenda gulusa mpi luzingu ya bantu yina ke tula dikebi na lukebisu yina. Mutindu mosi, Yehowa tulaka bankengidi sambu yandi vandaka kudiyangisa sambu na bantu ya Izraele mpi zolaka kugulusa bo, kansi ve sambu na kupesa bo boma ti bansangu ya lusambisu.

5, 6. Tubila mutindu mosi yina Yehowa ke monisaka lunungu na yandi.

⁵ Ntangu Yehowa tulaka Ezekiele nkengidi, yandi monisaka bikalulu na yandi ya nkaka yina ke pesa beto kikesa. Beto tadila bikalulu yai zole.

⁶ Lunungu: Lunungu ya Yehowa ke monanaka na mutindu yandi ke sadilaka konso muntu na kati na beto mambu kukonda kupona-pona. Mu mbandu, ata bantu mingi vandaka kuwa mpi kubuya nsangu ya Ezekiele, Yehowa tadilaka ve bantu yonso ya Izraele bonso bantu ya mbi; kansi, yandi tadilaka mambu yina konso muntu salaka na nima ya kuwa nsangu yina. Yandi ke tubilaka mbala na mbala “muntu ya mbi” mpi “muntu ya lunungu.” Yo yina, Yehowa ke sambisaka konso muntu na kutadila mambu yina yandi ke salaka na nima ya kuwa nsangu yango.—Ezek. 33:8, 18-20.

7. Inki Yehowa ke tadilaka ntangu yandi ke sambisaka bantu?

⁷ Beto lenda mona mpi lunungu ya Yehowa na mutindu yandi ke sambisaka bantu. Yandi ke sambisaka bantu na kutadila mambu yina bo ke salaka na nima ya kuwa nsangu ya lukebisu kansi ve na kutadila mambu yina bo salaka na ntangu ya ntama. Yehowa songaka Ezekiele nde: “Kana mono tubila muntu ya mbi nde: ‘Nge ta fwa kibeni,’ ebuna yandi yambula masumu na yandi mpi yandi sala mambu ya lunungu ti ya kusungama, . . . yandi ta landa kuzinga kibeni.” Na nima, Yehowa yikaka diaka nde: “Bo ta tangila yandi ve ata disumu mosi na kati ya masumu yina yandi salaka.” (Ezek. 33:14-16) Kansi, bantu yina salaka mambu ya lunungu lenda yindula ve nde mambu ya mbote yina bo salaka na ntangu ya ntama ta sala nde Nzambi kulolula mambu ya mbi ya bo ke sala ntangu yai. Yehowa tubaka nde kana muntu kutula “ntima na lunungu na yandi mosi mpi kusala mambu ya mbi, bo ta yibuka ve ata kisalu na yandi mosi ya lunungu, kansi yandi ta fwa sambu na mbi yina yandi me sala.”—Ezek. 33:13.

8. Bambikudulu yina kele ti balukebisu ke longa beto nki na yina me tala lunungu ya Yehowa?

⁸ Lunungu ya Yehowa ke monanaka diaka na mutindu yandi ke pesaka lukebisu na ntwala ya kusambisa. Ezekiele yantikaka kisalu na yandi bamvula kiteso ya sambanu na ntwala nde basoda ya Babilone  kufwa Yeruzalemi. Kansi, Ezekiele vandaka ve muntu ya ntete na kukebisa bansadi ya Nzambi nde bo ta sambisa bo. Banda bamvula kuluta 100 na ntwala nde Yeruzalemi kufwa, Yehowa tindaka baprofete yai, Ozea, Yezaya, Mika, Obedi, mpi Yeremia sambu na kusala bonso bankengidi. Yehowa songaka Yeremia na kuyibusa bantu ya Izraele nde: “Mono tulaka bankengidi yina tubaka nde, ‘Beno tula dikebi na makelele ya kibongo!’” (Yer. 6:17) Ata muntu mosi ve lendaka kupesa Yehowa to bankengidi yai foti sambu na bantu yina fwaka ntangu bantu ya Babilone lungisaka nsuka-nsuka lusambisu ya Yehowa.

9. Na nki mutindu Yehowa monisaka zola na yandi ya kwikama?

⁹ Zola: Yehowa monisaka zola na yandi ya kwikama ntangu yandi vandaka kutinda bankengidi sambu na kukebisa bantu ya mbote ti bantu ya mbi, disongidila bantu yina pesaka yandi kibeni mpasi na ntima mpi bebisaka lukumu na yandi. Yindula fioti, bantu ya Izraele zabanaka bonso bansadi ya Yehowa, kansi mbala na mbala bo vandaka kupesa yandi mukongo mpi kusambila banzambi ya luvunu! Sambu na kumonisa mpasi ya ngolo yina yandi waka sambu na mambu na bo ya mbi, Yehowa fwanisaka dikanda yai ti nkento ya bizumba. (Ezek. 16:32) Ata mpidina, Yehowa yambulaka bo ve nswalu. Yandi sosaka kuwakana ti bo, kansi ve kuvutula mbi. Yandi vandaka kupesa bansadi na yandi ntangu yonso dibaku ya kusoba. Sambu na nki? Yandi songaka Ezekiele nde: “Mono ke waka ve kiese na lufwa ya muntu ya mbi, kansi mono ke waka kiese kana muntu ya mbi kusoba nzila na yandi mpi kulanda kuzinga.” (Ezek. 33:11) Yai mutindu Yehowa vandaka kuwa na ntangu yina, mpi yandi ke waka mutindu mosi bubu yai.—Mal. 3:6.

10, 11. Mutindu Yehowa vandaka kusadila bansadi na yandi mambu ke longa beto nki?

 ¹⁰ Mutindu ya mbote mpi ya zola yina Yehowa vandaka kusadila bantu ya Izraele mambu ke longa beto nki? Dilongi mosi kele nde beto fwete tadila ve bantu yina beto ke kwenda kulonga na kimvuka, kansi beto fwete tadila konso muntu. Yo ta vanda kifu kibeni kana beto ke tuba na ntwala nde muntu mosi buna me fwana ve na kuwa nsangu yina beto ke zabisa sambu na luzingu na yandi ya ntama to sambu na mpusu ya nitu, dikanda, luzingu, to ndinga na yandi! Yehowa longaka ntumwa Piere dilongi mosi yina kele kaka mfunu bubu yai: “Nzambi ke pona-ponaka ve, kansi na konso dikanda yandi ke ndimaka muntu yina ke tinaka yandi boma mpi ke salaka mambu ya mbote.”—Bis. 10:34, 35.

¹¹ Dilongi ya nkaka ya mfunu kele nde beto fwete kuditadila mbote-mbote; mambu ya mbote yina beto salaka na ntangu ya ntama ta sala ve nde Nzambi kulolula mambu ya mbi yina beto ke sala bubu yai. Beto fwete vila ve nde beto kele bantu ya masumu kaka bonso bantu yina beto ke longaka. Ndongisila yai ya ntumwa Polo pesaka dibundu ya Korinto ke tadila beto mpi: “Muntu yina ke yindula nde yandi kele ya kutelama, yandi keba sambu yandi bwa ve. Ata mpukumuna mosi ve me kwisilaka beno yina bantu ya nkaka me kutanaka na yo ve.” (1 Bak. 10:12, 13) Beto ta zola ve ata fioti kuvanda muntu yina ke “tula ntima na lunungu na yandi mosi,” mpi kuyindula nde beto lenda sala mambu ya mbi kukonda kubaka ndola sambu beto ke salaka mpi mambu ya mbote. (Ezek. 33:13) Ata beto ke sadilaka Yehowa banda ntama, yo kele mfunu nde beto landa kuvanda bantu ya kudikulumusa mpi ya bulemfu.

12. Kana beto me salaka masumu ya nene na bilumbu me luta, nki beto fwete vila ve?

 ¹² Ebuna, kana beto salaka masumu ya nene na ntangu ya ntama kansi ntangu yai beto ke kudiyangisa? Nsangu ya Ezekiele ke longa beto nde Yehowa ta pesa bantu ya mbi yina ke balula ve ntima ndola. Kansi, yo ke longa beto mpi nde Yehowa kele ntete-ntete Nzambi ya zola, kansi ve Nzambi ya ke vutulaka mbi. (1 Yoa. 4:8) Kana beto ke monisa na mambu ya beto ke sala nde beto me balula ntima, beto fwete yindula ve ata fioti nde Nzambi ta lolula beto ve. (Yak. 5:14, 15) Yehowa vandaka ya kuyilama na kulolula bantu ya Izraele yina vandaka kusambila banzambi ya nkaka mpi yandi kele ya kuyilama na kulolula beto.—Nk. 86:5.

13, 14. (a) Bansangu ya nki mutindu bankengidi vandaka kuzabisa? (b) Inki nsangu Yezaya zabisaka?

¹³ Tanga Ezekiele 33:2, 3. Bansangu ya nki mutindu bankengidi ya Yehowa vandaka kuzabisa? Kitini mosi ya mfunu ya kisalu na bo vandaka kuzabisa balukebisu. Kansi bo vandaka mpi kuzabisa bansangu ya mbote. Beto tadila bambandu yai.

¹⁴ Yezaya, yina salaka yantika pene-pene ya 778 tii na 732 N.T.B., kebisaka nde bantu ya Babilone ta botula Yeruzalemi mpi ta nata bantu na yo na kimpika. (Yez. 39:5-7) Kansi, yandi sonikaka mpi na nsadisa ya mpeve santu nde: “Wa! Bankengidi na nge me tombula ndinga na bo. Kumosi bo ke tula milolo ya kiese, sambu bo ta mona yo pwelele ntangu Yehowa ta vutula Sioni.” (Yez. 52:8) Yezaya zabisaka nsangu ya kuluta mbote: Nzambi ta vutula lusambu ya kieleka!

15. Inki nsangu Yeremia zabisaka?

¹⁵ Yeremia, yina salaka banda na 647 tii na 580 N.T.B., mbala mingi bantu ke tadilaka yandi bonso muntu ya ke zabisaka kaka “bansangu ya mpasi.” Ntembe kele ve nde, yandi salaka kisalu ya ngolo ya kuzabisa bantu ya Izraele yina kolamaka bampasi yina Yehowa zolaka kunatila bo. * Kansi yandi zabisaka mpi bansangu ya mbote, yandi tubilaka kuvutuka ya bansadi ya Nzambi na insi na bo mpi mutindu bo ta vutula lusambu ya bunkete kuna.—Yer. 29:10-14; 33:10, 11.

16. Inki mutindu nsangu ya Ezekiele natilaka bantu yina vandaka na kimpika na Babilone mambote?

¹⁶ Nzambi ponaka Ezekiele bonso nkengidi na 613 N.T.B., mpi Ezekiele landaka kusala kisalu na yandi tii na 591 N.T.B. Mutindu Kapu 5 mpi 6 ya mukanda yai tubilaka yo, Ezekiele kebisaka ti kikesa yonso bantu ya Izraele sambu na lufwa yina zolaka kukwisila bo, mpi na mutindu yina yandi vandaka ve na mfuka ya menga ya bantu yina zolaka kufwa. Yandi vandaka kaka ve kukebisa Bayuda yina vandaka na kimpika na Babilone nde Yehowa ta pesa ndola na bantu yina kolamaka yina vandaka na Yeruzalemi kansi yandi sadisaka bo mpi na kulanda kuvanda ngolo na kimpeve mpi na kuvanda ya kuyilama sambu na kisalu yina bo ta sala na bilumbu ke kwisa. Na nsuka ya bamvula 70 ya kimpika, Yehowa ta vutula diaka Bayuda yina bikalaka na ntoto ya Izraele. (Ezek. 36:7-11) Bantu yai ta vanda bana mpi bantekolo ya bantu yina tulaka dikebi na lukebisu ya Ezekiele. Mutindu bakapu ya nkaka ya Kitini 3 ya mukanda yai tendulaka yo, Ezekiele vandaka diaka ti nsangu ya  mbote ya kuzabisa, sambu na kusonga bantu nde Nzambi ta vutula kibeni lusambu ya bunkete na Yeruzalemi.

17. Inki ntangu Yehowa tulaka bankengidi?

¹⁷ Baprofete yai kebisaka bansadi ya Nzambi na nsungi yina kele pene-pene ya kufwa ya Yeruzalemi na 607 N.T.B.; keti bo mpamba bantu Yehowa sadilaka bonso bankengidi? Ve. Na konso diambu ya mfunu na nsungi yina lukanu ya Yehowa vandaka kulungana, yandi vandaka kutula bankengidi sambu na kukebisa bantu ya mbi mpi kuzabisa nsangu ya mbote.

18. Inki kisalu Yoane Mbotiki salaka?

¹⁸ Na mvu-nkama ya ntete T.B., Yoane Mbotiki salaka kisalu ya nkengidi. Yandi kebisaka bantu ya nzo ya Izraele ya kinsuni nde ntama mingi ve Nzambi ta buya bo. (Mat. 3:1, 2, 9-11) Kansi yandi salaka mambu mingi. Yezu tubaka nde Yoane vandaka “kinati-nsangu” yina Biblia tubilaka mpi yina zolaka kuyidika nzila sambu na Mesia. (Mal. 3:1; Mat. 11:7-10) Kisalu yango vandaka kulomba mpi kuzabisa nsangu yai ya mbote: Yezu, “Mwana-Dimeme ya Nzambi,” me kwisa mpi ta katula “disumu ya nsi-ntoto.”—Yoa. 1:29, 30.

19, 20. Inki mutindu Yezu mpi balongoki na yandi salaka bonso bankengidi?

¹⁹ Na bankengidi yonso, Yezu vandaka nkengidi ya kuluta mfunu. Bonso Ezekiele, Yehowa tindaka yandi na “nzo ya Izraele.” (Ezek. 3:17; Mat. 15:24) Yezu kebisaka dikanda ya Izraele ya kinsuni nde ntama mingi ve Nzambi ta buya yo mpi nde bo ta fwa Yeruzalemi. (Mat. 23:37, 38; 24:1, 2; Luka 21:20-24) Kansi kisalu na yandi ya ntete vandaka ya kuzabisa nsangu ya mbote.—Luka 4:17-21.

²⁰ Ntangu yandi vandaka na ntoto, Yezu songaka balongoki na yandi nde: “Beno landa kukengila.” (Mat. 24:42) Bo lemfukaka na ntuma yai mpi salaka bonso bankengidi, bo kebisaka nde Yehowa me buya nzo ya Izraele ya kinsuni mpi mbanza Yeruzalemi. (Bar. 9:6-8; Bag. 4:25, 26) Bonso bankengidi yina salaka na ntwala na bo, bo mpi zabisaka nsangu ya mbote. Nsangu na bo vandaka mpi ti diambu yai ya mfunu, nde ntangu yai bantu ya makanda zolaka kuvanda na kati ya Izraele ya Nzambi yina me salama na Bakristu yina bo me tulaka mafuta na mpeve mpi bo ta vanda ti dibaku ya kusadisa Kristu sambu na kuvutula lusambu ya bunkete na ntoto.—Bis. 15:14; Bag. 6:15, 16; Kus. 5:9, 10.

21. Inki mbandu ya mbote Polo bikaka?

²¹ Na kati ya bankengidi yina salaka na mvu-nkama ya ntete, ntumwa Polo pesaka mbandu ya mbote. Yandi lungisaka mukumba na yandi mbote-mbote. Bonso Ezekiele, yandi zabaka nde yandi ta vanda ti mfuka ya menga kana yandi lungisa ve mukumba na yandi. (Bis. 20:26, 27) Sambu yandi landaka mbandu ya bankengidi ya nkaka, Polo vandaka kaka ve kukebisa bantu ya nkaka, kansi yandi zabisaka mpi nsangu ya mbote. (Bis. 15:35; Bar. 1:1-4) Ya kieleka, na nsi ya lutwadisu ya mpeve santu, yandi vutukilaka mbikudulu yai ya Yezaya: “Yo kele kitoko kibeni makulu ya bantu yina ke zabisaka nsangu ya mbote ya mambu ya mbote,” mpi yandi tubaka  nde yo ke tadila kisalu ya kulonga nsangu ya Kimfumu ya Nzambi yina balongoki ya Kristu vandaka kusala.—Yez. 52:7, 8; Bar. 10:13-15.

22. Inki mambu salamaka na nima ya lufwa ya bantumwa?

²² Na nima ya lufwa ya bantumwa, malongi ya luvunu kotaka mingi na dibundu ya Bukristu. (Bis. 20:29, 30; 2 Bate. 2:3-8) Na nsungi ya bamvula mingi, Bakristu ya luvunu yina vandaka bonso matiti ya mbi kumaka mingi kuluta balongoki ya Kristu ya kwikama yina kele bonso ble, mpi malongi ya luvunu fikaka nsangu ya pwelele ya Kimfumu ya Nzambi. (Mat. 13:36-43) Kansi, ntangu ngunga lungaka sambu Yehowa kuyidika mambu, yandi monisaka diaka zola mpi lunungu na yandi ntangu yandi ponaka bankengidi sambu bo pesa lukebisu ya pwelele mpi bo zabisa nsangu ya mbote. Bankengidi yango vandaka banani?

23. Inki mukumba C. T. Russell ti banduku na yandi vandaka na yo?

²³ Na nsungi ya bamvula yina nataka na 1914, Charles Taze Russell ti banduku na yandi salaka bonso “kinati-nsangu” yina zolaka ‘kuyidika nzila’ na ntwala nde Nzambi kutula Kimfumu ya Mesia. * (Mal. 3:1) Kimvuka yai salaka mpi kisalu ya kinkengidi, bo sadilaka zulunalu Nzozulu ya Nkengi ya Sioni mpi Kinati-Nsangu ya Kukala ya Kristu (na Kingelesi) sambu na kuzabisa bantu nsangu ya lusambisu ya Nzambi mpi kulonga nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi.

24. (a) Inki mutindu mpika ya kwikama ke salaka bonso nkengidi? (b) Mbandu ya bankengidi ya ntangu ya ntama me longa nge nki? (Tala lupangu “Bankengidi ya Nkaka Yina Kele Bambandu.”

 ²⁴ Ntangu bo tulaka Kimfumu ya Mesia, na nima Yezu tulaka kimvuka mosi ya fioti ya babakala sambu na kuvanda mpika ya kwikama. (Mat. 24:45-47) Banda na ntangu yina, mpika ya kwikama, bubu yai Nto-Kimvuka, ke salaka kisalu ya kinkengidi. Yo ke pesaka kaka ve lukebisu sambu na ‘kilumbu yina Nzambi ta vutula mbi,’ kansi yo ke longaka mpi nsangu ya “mvula ya luzolo ya mbote ya Yehowa.”—Yez. 61:2; tala mpi 2 Bakorinto 6:1, 2.

25, 26. (a) Inki kisalu balongoki yonso ya Kristu fwete sala, mpi nki mutindu yo ke salamaka? (b) Inki beto ta tadila na kapu yina ke landa?

²⁵ Ata mpika ya kwikama muntu ke sala kisalu ya kinkengidi, Yezu songaka balongoki na yandi “yonso” na ‘kulanda kukengila.’ (Mar. 13:33-37) Beto ke lemfukaka na ntuma yai ntangu beto ke landaka kukengila na kimpeve mpi ke pesaka maboko na kwikama yonso na nkengidi ya bilumbu na beto. Beto ke monisaka nde beto ke kengila kana beto ke lungisa mukumba na beto ya kulonga. (2 Tim. 4:2) Inki ke pusaka beto na kusala yo? Beto ke salaka yo ntete sambu beto ke zolaka kugulusa luzingu ya bantu. (1 Tim. 4:16) Ntama mingi ve, bantu mingi ta fwa sambu bo ke tulaka ve dikebi na lukebisu yina nkengidi ya bilumbu na beto ke pesa. (Ezek. 3:19) Kansi kima ya mfunu ya ke pusaka beto na kusala yo kele nde beto ke vandaka ti nzala ya kulonga nsangu yai ya kuluta mbote: Nzambi me vutulaka lusambu ya bunkete! Bubu yai, na nsungi ya “mvula ya luzolo ya mbote ya Yehowa,” kielo kele ya kukanguka sambu bantu mingi kuvukana ti beto na kusambila Yehowa, Nzambi ya lunungu mpi ya zola. Kubika fioti, bantu yonso yina ta guluka na nsuka ya nsi-ntoto yai ya mbi ta baka mambote ya luyalu ya mawa ya Mwana na yandi, Yezu Kristu. Ata kima mosi ve lenda kanga beto kibeni nzila ya kupesa maboko na nkengidi ya bilumbu na beto na kisalu ya kulonga nsangu yai ya mbote!—Mat. 24:14.

²⁶ Nkutu na ntwala nde nsi-ntoto yai ya mbi kufwa, Yehowa me vukisaka bansadi na yandi na mutindu ya kuyituka. Kapu yina ke landa ta tubila mbikudulu mosi ya ke tadila bitini zole ya banti yina bo me sadila sambu na kumonisa mutindu yandi me vukisaka bo.