1, 2. (a) Ziku sambu na nki Bayuda yina vandaka na kimpika vandaka na boma? (b) Sambu na nki nsangu yina yitukisaka bo? (c) Inki bangiufula beto ta tadila?

NA NSI ya lutwadisu ya Nzambi, Ezekiele ke zabisa Bayuda yina kele na kimpika na Babilone bambikudulu mingi na nsadisa ya bidimbu yina ke monana. Mbikudulu ya ntete, ya zole, ya tatu, mpi ya nkaka yina Ezekiele ke monisa na nsadisa ya bidimbu kele ti nsangu ya lusambisu. (Ezek. 3:24-26; 4:1-7; 5:1; 12:3-6) Ya kieleka, bambikudulu yonso yina Ezekiele ke monisa na nsadisa ya bidimbu kele ti bansangu ya lusambisu ya ngolo sambu na Bayuda.

² Yo yina, yindula boma yina Bayuda yina vandaka na kimpika waka ntangu Ezekiele telamaka diaka na ntwala na bo sambu na kumonisa mbikudulu ya nkaka na nsadisa ya bidimbu. Ziku bo kudiyulaka nde, ‘Inki nsangu ya mpasi beto ta baka ntangu yai?’ Kansi nsangu yai ta yitukisa bo. Mbikudulu yina Ezekiele me yantika kumonisa ntangu yai na nsadisa ya bidimbu me swaswana kibeni. Yo ke tubila ve lusambisu ya ngolo, kansi lusilu ya ke pesa kivuvu. (Ezek. 37:23) Inki nsangu Ezekiele ke zabisa Bayuda yina kele na kimpika? Nsangu yango ke tendula nki? Inki mutindu yo ke tadila bansadi ya Nzambi bubu yai? Bika beto sosa bamvutu.

3. (a) Kitini ya nti “sambu na Yuda” vandaka kumonisa nki? (b) Sambu na nki “kitini ya nti ya Efrayimi” vandaka kumonisa kimfumu ya makanda kumi?

³ Yehowa songaka Ezekiele na kubaka bitini zole ya banti mpi na kusonika na zulu ya nti mosi nde “sambu na Yuda” mpi na zulu ya nti yina ya nkaka nde “sambu na Yozefi, kitini ya nti ya Efrayimi.” (Tanga Ezekiele 37:15, 16.) Bitini zole ya banti yina vandaka kumonisa nki? Kitini ya nti yina vandaka “sambu na Yuda,” vandaka kumonisa kimfumu ya makanda zole, Yuda mpi Benyamini. Bantotila ya dibuta ya Yuda vandaka kuyala makanda yai zole; mpi banganga-nzambi vandaka na kati na bo sambu bo vandaka kusala na tempelo na Yeruzalemi. (2 Bans. 11:13, 14; 34:30) Yo yina, bantotila ya dibuta ya Davidi mpi banganga-nzambi yina vandaka Balevi vandaka na kimfumu ya Yuda. “Kitini ya nti ya Efrayimi” vandaka kumonisa kimfumu ya makanda kumi ya Izraele. Na nki mutindu bo vandaka kuwakanisa kitini ya nti yina ti Efrayimi? Yeroboami, ntotila ya ntete ya kimfumu ya makanda kumi, katukaka na dikanda ya Efrayimi. Na ntangu mosi buna, Efrayimi kumaka dikanda mosi ya ngolo na Izraele. (Kul. 33:17; 1 Bant. 11:26) Kuvila ve nde kimfumu ya makanda kumi ya Izraele vandaka ve ti bantotila ya dibuta ya Davidi to banganga-nzambi yina vandaka Balevi.

4. Mambu yina Ezekiele salaka na nima ti bitini zole ya banti yina ke monisa nki? (Tala kifwanisu ya luyantiku ya kapu.)

⁴ Nzambi songaka diaka Ezekiele na kuvukisa bitini ya banti zole yina “sambu yo kuma kaka nti mosi.” Ntangu Bayuda yina vandaka na kimpika vandaka kutala Ezekiele ti kudiyangisa yonso, bo yulaka yandi nde: “Keti nge ta songa beto ve kana mambu yai ke tendula inki?” Yandi vutulaka nde mambu yina yandi ke sala ke monisa mambu yina Yehowa yandi mosi ta sala. Sambu na bitini zole yina ya banti, Yehowa tubaka nde: “Mono ta sala nde yo kuma kaka kitini mosi ya nti, ebuna yo ta kuma kaka mosi na diboko na mono.”—Ezek. 37:17-19.

5. Mambu yina Ezekiele monisaka na nsadisa ya bidimbu ke tendula nki? (Tala lupangu “Kuvukisa Bitini Zole ya Banti.”)

⁵ Na nima, Yehowa pesaka ntendula ya kuvukisa banti yina zole. (Tanga Ezekiele 37:21, 22.) Yandi ta vutula bantu ya Yuda yina vandaka na kimpika mpi bantu ya kimfumu ya makanda kumi ya Izraele (Efrayimi) yina vandaka na kimpika na insi ya Izraele, kuna bo ta kuma “dikanda mosi mpamba.”—Yer. 30:1-3; 31:2-9; 33:7.

6. Inki bambikudulu ya mutindu mosi Ezekiele kapu 37 ke tubila?

⁶ Kapu 37 ya mukanda ya Ezekiele kele kibeni ti bambikudulu ya mutindu mosi yina ke tubila mutindu Nzambi ta vutula bansadi na yandi na insi na bo! Yehowa ta monisa nde yandi kele ve kaka Nzambi yina ke katulaka bansadi na yandi na kimpika (verse 1-14) kansi yandi kele mpi Nzambi yina ke salaka nde bo vanda na bumosi (verse 15-28). Nsangu ya ke pesa kikesa yina kele na bambikudulu yai zole kele nde: Lufwa mpi kukabwana ta vanda diaka ve.

7. Inki mutindu disolo yina kele na 1 Bansangu 9:2, 3 ke ndimisa nde “Nzambi lenda sala mambu yonso”?

⁷ Sambu na bantu, kukatula Bayuda na kimpika mpi kuvukisa bo vandaka kumonana mpasi kibeni. * Kansi, “Nzambi lenda sala mambu yonso.” (Mat. 19:26) Yehowa lungisaka mbikudulu na yandi. Kimpika ya Babilone sukaka na 537 N.T.B., mpi na nima, bantu ya  bimfumu yina zole kwendaka na Yeruzalemi sambu na kuvutula lusambu ya kieleka. Mambu yai ya bo sonikaka na nsadisa ya mpeve santu ke ndimisa yo: “Ndambu ya bana ya Yuda, ya Benyamini, ya Efrayimi, mpi ya Manase kwisaka kuzinga na Yeruzalemi.” (1 Bans. 9:2, 3; Esd. 6:17) Ya kieleka, kaka mutindu Yehowa tubaka, bantu ya kimfumu ya makanda kumi ya Izraele vukanaka to kumaka na bumosi ti bantu ya kimfumu ya makanda zole ya kimfumu ya Yuda.

8. (a) Inki mambu Yezaya tubilaka? (b) Inki kele mambu zole ya mfunu yina Ezekiele 37:21 ke tubila?

⁸ Bamvula kiteso ya 200 na ntwala, profete Yezaya tubilaka mambu yina zolaka kukumina Izraele mpi Yuda na nima ya kukatuka na kimpika. Yandi tubaka nde Yehowa ta yantika kuvukisa “bantu ya Izraele yina me panzanaka” mpi “bantu ya Yuda yina me panzanaka katuka na bandambu yonso iya ya ntoto,” ti bantu yina katukaka “na Asiria.” (Yez. 11:12, 13, 16) Diaka, kaka mutindu Yehowa tubaka, yandi bakaka “bantu ya Izraele na kati ya makanda.” (Ezek. 37:21) Kuvila ve mambu yai zole ya mfunu: Na ntangu yina, Yehowa vandaka diaka ve kubinga bantu yina vandaka na kimpika nde “Yuda” mpi “Efrayimi” kansi yandi vandaka kubinga bo nde “bantu ya Izraele,” disongidila kimvuka mosi. Diaka, Nzambi monisaka nde bantu ya Izraele katukaka ve na dikanda mosi, na Babilone, kansi bo katukaka na makanda mingi, disongidila na “bandambu yonso.”

9. Inki mutindu Yehowa sadisaka Bayuda yina katukaka na kimpika na kukuma na bumosi?

⁹ Inki mutindu Yehowa sadisaka Bayuda na kuvanda na bumosi ntangu bo katukaka na kimpika mpi vutukaka na Izraele? Yandi pesaka Izraele bangungudi ya kimpeve, mu mbandu Zorobabele, Nganga-Nzambi ya Nene Yozue, Esdrasi mpi Nehemia. Nzambi tulaka  mpi baprofete, bonso Agai, Zekaria, mpi Malaki. Babakala yai yonso ya kwikama salaka ngolo sambu na kusiamisa dikanda na kuzitisa bansiku ya Nzambi. (Neh. 8:2, 3) Diaka, Yehowa taninaka dikanda ya Izraele sambu yandi vandaka kukanga nzila na mambu ya mbi yina bambeni vandaka kuyidika na kusala bansadi na yandi.—Est. 9:24, 25; Zek. 4:6.

10. Satana nungaka nsuka-nsuka na kusala nki?

¹⁰ Kansi, ata Yehowa vandaka kusadila bo mambu yonso na zola, bantu mingi ya Izraele yambulaka lusambu ya bunkete. Bo me sonikaka mambu yina bo vandaka kusala na mikanda ya Biblia yina bo sonikaka na nima ya kukatuka na kimpika. (Esd. 9:1-3; Neh. 13:1, 2, 15) Ya kieleka, bamvula 100 na nima ya kukatuka na kimpika, bantu ya Izraele yambulaka kibeni lusambu ya bunkete yo yina Yehowa songaka bo nde: “Beno vutukila mono.” (Mal. 3:7) Na ntangu yina Yezu kwisaka na ntoto, dibundu ya Bayuda kabwanaka na tu-mabundu mingi yina bangungudi ya mbi vandaka kutwadisa. (Mat. 16:6; Mar. 7:5-8) Satana salaka na mpila nde bumosi ya kieleka kuvanda ve. Ata mpidina, mbikudulu ya Yehowa ya kuvukisa bansadi na yandi ta lungana kibeni. Inki mutindu?

11. (a) Inki Yehowa monisaka na mbikudulu ya kuvukisa bansadi na yandi? (b) Satana mekaka diaka na kusala nki na nima ya ntangu yina bo kulaka yandi na zulu?

¹¹ Tanga Ezekiele 37:24. Yehowa monisaka nde mbikudulu ya ke tubila kuvukisa bansadi na yandi ta lungana mbote-mbote kaka na nima ya ntangu yina ‘nsadi na yandi Davidi,’ disongidila Yezu, ta yantika kuyala bonso Ntotila; yo salamaka na 1914. * (2 Sam. 7:16; Luka 1:32) Na ntangu yina, Izraele ya kimpeve, disongidila Bakristu yina bo me tulaka mafuta, yingaka Izraele ya kinsuni. (Yer. 31:33; Bag. 3:29) Ntangu bo kulaka Satana na zulu, yandi sosaka diaka kubebisa bumosi ya bansadi ya Nzambi. (Kus. 12:7-10) Mu mbandu, na nima ya lufwa ya Mpangi Russell na 1916, Satana sadilaka ba aposta sambu na kukotisa kukabwana na kati ya Bakristu yina bo me tulaka mafuta. Kansi, ntangu fioti na nima, ba aposta yina yambulaka organizasio. Satana nungaka na kutula na boloko bampangi yina vandaka kutwadisa na ntangu yina, kansi mambu yina tulaka ve nsuka na bansadi ya Yehowa. Bakristu yina bo me tulaka mafuta yina bikalaka ya kwikama na Yehowa taninaka bumosi na bo.

12. Sambu na nki Satana kukaka ve kukotisa kukabwana na Izraele ya kimpeve?

¹² Yo yina, na kuswaswana ti mambu yina kuminaka Izraele ya kinsuni, Izraele ya kimpeve telaminaka mayele ya Satana ya kukotisa kukabwana. Sambu na nki bikesa ya Satana nungaka ve? Sambu Bakristu yina bo me tulaka mafuta ke salaka bikesa ya kuzitisa bansiku ya Yehowa. Yo yina, bo ke vandaka na lutaninu ya Yezu Kristu, Ntotila na bo yina ke landaka kununga Satana.—Kus. 6:2.

13. Inki kieleka ya mfunu mbikudulu ya ke tubila kuvukisa bitini zole ya banti ke longa beto?

¹³ Mbikudulu ya ke tubila kuvukisa bitini zole ya banti ke tendula nki sambu na beto bubu yai? Kuvila ve nde diambu ya mfunu  yina mbikudulu yai vandaka kumonisa kele mutindu bimvuka zole zolaka kukuma na bumosi. Diaka, mbikudulu yai ke monisa nde Yehowa muntu ke nata bumosi yai. Ebuna, nki kieleka ya mfunu ya me tala lusambu ya bunkete mbikudulu yai ya ke tubila kuvukisa bitini zole ya banti ke monisa? Na bunkufi, yo ke monisa diambu yai: Yehowa yandi mosi ta sala nde bansadi na yandi kukuma “kaka mosi.”—Ezek. 37:19.

14. Banda na 1919, nki mutindu mbikudulu ya kuvukisa bitini zole ya banti me lunganaka na mutindu ya nene?

¹⁴ Banda na 1919, na nima ya ntangu yina bansadi ya Nzambi kumaka bunkete na kimpeve mpi yantikaka kukota na paladisu ya kimpeve, mbikudulu ya kuvukisa bitini ya banti yantikaka kulungana na mutindu ya nene. Na ntangu yina, bantu mingi na kati ya bantu yina vukanaka vandaka ti kivuvu ya kukuma bantotila mpi banganga-nzambi na zulu. (Kus. 20:6) Na mutindu ya kifwani, Bakristu yina bo me tulaka mafuta yina vandaka bonso nti “sambu na Yuda,” disongidila dikanda yina vandaka ti bantotila ya dibuta ya Davidi mpi banganga-nzambi yina vandaka Balevi. Kansi, sambu ntangu vandaka kuluta, bantu mingi yina kele ti kivuvu ya kuzinga na ntoto kwisaka kuvukana ti Bakristu yina bo me tulaka mafuta. Bakristu yai ya nkaka vandaka bonso “kitini ya nti ya Efrayimi,” disongidila dikanda yina vandaka ve ti bantotila ya dibuta ya Davidi mpi banganga-nzambi yina vandaka Balevi. Bimvuka yai zole ke salaka kibeni na bumosi bonso bansadi ya Yehowa na nsi ya lutwadisu ya Ntotila mosi, Yezu Kristu.—Ezek. 37:24.

15. Bubu yai, nki mutindu mbikudulu yina kele na Ezekiele 37:26, 27 ke lungana?

¹⁵ Mbikudulu ya Ezekiele yo mosi ke monisa nde bantu mingi ta kwenda kuvukana ti Bakristu yina bo me tulaka mafuta na lusambu ya bunkete. Yehowa tubaka mambu yai sambu na bansadi na yandi: “Mono . . . ta kumisa bo mingi” mpi, “tenta na mono ta vanda na zulu na bo.” (Ezek. 37:26, 27; noti na nsi ya lutiti) Mambu yai ke yibusa beto mambu yina bo songaka ntumwa Yoane bamvula kiteso ya 700 na nima ya bilumbu ya Ezekiele, nde “Muntu yina me vanda na kiti ya kimfumu ta tandula tenta na yandi” na zulu ya “kimvuka mosi ya nene ya bantu.” (Kus. 7:9, 15) Bubu yai, Bakristu yina bo me tulaka mafuta mpi kimvuka ya nene ke zingaka bonso dikanda mosi ya bansadi ya Nzambi yina kele na nsi ya lutaninu ya tenta na yandi.

16. Inki mbikudulu Zekaria tubilaka na yina me tala kuvukisa Izraele ya kimpeve ti bantu yina kele ti kivuvu ya kuzinga na ntoto?

¹⁶ Zekaria, yina katukaka mpi na kimpika, tubilaka mpi kuvukana ya Bakristu yina bo me tulaka mafuta ti bantu yina kele ti kivuvu ya kuzinga na ntoto. Yandi tubaka nde “bantu kumi . . . ya makanda” ta “simba ngolo mvwela ya Muyuda mosi” mpi ta tuba nde: “Beto ke zola kukwenda ti beno, sambu beto me wa nde Nzambi kele ti beno.” (Zek. 8:23) “Muyuda” yai ke tadila ve muntu mosi kansi yo ke tadila kimvuka ya bantu, “beno,” bubu yai bo kele Bakristu yina bo me tulaka mafuta, to Bayuda ya kimpeve yina me bikalaka. (Bar. 2:28, 29) “Bantu kumi” ke monisa bantu yina kele ti kivuvu ya kuzinga na ntoto. Bo ke “simba ngolo” Bakristu  yina bo me tulaka mafuta mpi ‘ke kwenda ti bo.’ (Yez. 2:2, 3; Mat. 25:40) Bangogo “simba ngolo” mpi “kukwenda ti beno” ke monisa kibeni kuvukana ya bimvuka yai zole.

17. Inki mutindu Yezu tubilaka bumosi yina beto kele na yo bubu yai?

¹⁷ Ziku Yezu yibukaka mbikudulu ya Ezekiele yina ke tubila kuvukana yai ntangu yandi kudibingaka ngungudi yina na nsi ya lutwadisu na yandi mameme na yandi (Bakristu yina bo me tulaka mafuta) mpi “mameme ya nkaka” (bantu yina kele ti kivuvu ya kuzinga na ntoto) ta kuma “kimvuka mosi.” (Yoa. 10:16; Ezek. 34:23; 37:24, 25) Mambu yai ya Yezu tubaka mpi yina baprofete ya ntangu ya ntama tubilaka ke monisa kibeni bumosi ya kimpeve ya kuyituka yina beto kele na yo bubu yai, yo vanda beto kele ti kivuvu ya kuzinga na zulu to na ntoto na bilumbu ke kwisa! Ata dibundu ya luvunu me kabwanaka na tu-bimvuka mingi, beto kele na bumosi ya kuyituka.

18. Mutindu Ezekiele 37:28 ke monisa yo, sambu na nki yo kele mfunu nde bansadi ya Nzambi kuvanda “ve bantu ya nsi-ntoto”?

¹⁸ Mambu ya nsuka yina mbikudulu ya Ezekiele ya me tala kuvukisa bansadi ya Nzambi ke monisa mambu yina ke ndimisa beto nde bumosi na beto ta beba ve ata fioti. (Tanga Ezekiele 37:28.) Bansadi ya Yehowa kele na bumosi sambu kisika na yandi ya santu, to lusambu ya bunkete, kele “na kati na bo.” Diaka, kisika na yandi ya santu ke bikalaka na kati na bo kana bo ke landa kuvanda santu to kukabwana ti nsi-ntoto ya Satana. (1 Bak. 6:11; Kus. 7:14) Yezu monisaka kibeni mfunu ya kukabwana ti nsi-ntoto. Na kisambu mosi ya masonga yina yandi salaka sambu na balongoki na yandi, yandi tubaka nde: “Tata ya Santu, tanina bo . . . sambu bo vanda muntu mosi . . . Bo kele ve bantu ya nsi-ntoto . . . Santisa  bo na nsadisa ya kieleka.” (Yoa. 17:11, 16, 17) Tala mutindu Yezu ke wakanisa kuvanda “muntu mosi” ti kuvanda “ve bantu ya nsi-ntoto.”

19. (a) Inki mutindu beto ke monisaka nde beto ‘ke landaka mbandu ya Nzambi’? (b) Na mpimpa ya nsuka na ntwala ya lufwa na yandi, nki kieleka ya mfunu ya me tala bumosi Yezu tubilaka?

¹⁹ Yai kele kisika mosi mpamba yina Yezu bingaka Nzambi nde “Tata ya Santu.” Yehowa kele kibeni bunkete mpi mbote. Yandi songaka bantu ya Izraele ya ntama nde: “Beno fwete vanda santu, sambu mono kele santu.” (Levi 11:45) Sambu beto ‘ke landaka mbandu ya Nzambi,’ beto ke zolaka kulemfuka na ntuma yai na mambu yonso ya beto ke salaka. (Baef. 5:1; 1 Pie. 1:14, 15) Kana yo ke tadila bantu, ngogo “santu” ke tendulaka “kutula na kingenga.” Yo yina, na nkokila ya nsuka na ntwala ya lufwa na yandi, Yezu tubaka kibeni nde balongoki na yandi ta landa kuvanda na bumosi kana bo ke landa kukabwana ti nsi-ntoto mpi mpeve na yo ya kukabwana.

20, 21. (a) Inki ke pusaka beto na kutula kibeni ntima na lutaninu ya Yehowa? (b) Inki lukanu nge me baka?

²⁰ Bumosi ya kuyituka yina ke monana pwelele na ntoto ya mvimba na kati ya Bambangi ya Yehowa bubu yai ke ndimisa nde Yehowa me pesaka mvutu na kisambu yai ya Yezu: “Tanina bo sambu na muntu ya mbi.” (Tanga Yoane 17:14, 15.) Ya kieleka, yo ke pusaka beto kibeni na kutula ntima na lutaninu ya Nzambi mpi na kumona nde Satana me kukaka ve kubebisa bumosi ya bansadi ya Nzambi. Na mbona-meso ya Ezekiele, Yehowa tubaka nde bitini zole ya banti kumaka mosi kaka na diboko na yandi. Yo yina, Yehowa yandi mosi me vukisaka bansadi na yandi na mutindu ya kuyituka na nsi ya lutaninu ya diboko na yandi sambu Satana kusala bo ve mbi.

²¹ Ebuna, nki fwete vanda lukanu na beto? Beto fwete landa kusala ngolo na kupesa maboko na bumosi yai ya beto kele na yo bubu yai. Na nki mutindu konso muntu na kati na beto lenda sala mutindu yai? Kana beto ke kudipesa mbala na mbala na lusambu ya bunkete na tempelo ya kimpeve ya Yehowa. Na bakapu yina ke landa, beto ta tadila mambu yina lusambu yango ke lombaka.