Bansiku ya Nzambi me katukaka na minsiku na yandi. Minsiku yai kele bakieleka ya mfunu yina kele na Biblia. Yo ke sadisaka beto na kubakisa mutindu Nzambi ke yindulaka mpi ke tadilaka mambu. Minsiku ke sadisaka beto na kubaka balukanu ya mbote na luzingu mpi na kusala mambu ya mbote. Yo ke vandaka kibeni mfunu na mambu yina bansiku ya Nzambi ke tubilaka ve pwelele.

▸ Kapu 1, paragrafe 8

Bulemfu na Yehowa ke tendula kusala na luzolo yonso mambu yina yandi ke songaka beto na kusala. Yehowa ke zolaka nde beto lemfukila yandi sambu beto ke zolaka yandi. (1 Yoane 5:3) Kana beto ke zola Nzambi mpi ke tudila yandi ntima, beto ta landa bandongisila na yandi na mambu yonso. Beto ta lemfukilaka yandi ata ntangu yo kele mpasi sambu na beto. Yo kele mbote nde beto lemfukila Yehowa sambu yandi ke longaka beto mutindu ya kuvanda ti luzingu ya mbote bubu yai mpi yandi ke sila beto nde beto ta baka balusakumunu mingi na bilumbu ke kwisa.—Yezaya 48:17.

▸ Kapu 1, paragrafe 10

Yehowa me pesaka konso muntu kimpwanza ya kupona to mayele ya kubaka balukanu. Yandi me salaka beto ve bonso biteki. (Kulonga 30:19; Yozue 24:15) Beto lenda sadila kimpwanza na beto sambu na kubaka balukanu ya mbote. Kansi kana beto keba ve, beto lenda baka balukanu ya kukonda mayele. Kuvanda ti kimpwanza ya kupona ke tendula nde beto fwete pona beto mosi kana beto ke zola kuvanda ya kwikama na Yehowa to ve mpi kumonisa nde beto ke zolaka yandi mingi.

▸ Kapu 1, paragrafe 12

Yehowa me tulaka minsiku to bansiku ya bikalulu ya mbote sambu yo twadisa bikalulu na beto mpi mambu ya beto ke sala. Na Biblia, beto  lenda longuka minsiku yango mpi mutindu yo lenda sadisa beto na kuvanda ti luzingu ya mbote. (Bingana 6:16-19; 1 Bakorinto 6:9-11) Bansiku yango ke sadisaka beto na kuzaba mambu yina Nzambi ke monaka nde yo kele mbote to mbi. Diaka yo ke sadisaka beto na kuzaba mutindu ya kuzola bantu ya nkaka, ya kubaka balukanu ya mbote mpi ya kuvanda mbote ti bantu. Ata minsiku ya nsi-ntoto ke landa na kubeba, minsiku ya Yehowa ke sobaka ve. (Kulonga 32:4-6; Malaki 3:6) Kulanda yo ta tanina beto na kukutana ve ti bampasi mingi na nitu mpi na mawi.

▸ Kapu 1, paragrafe 17 17

Kansansa na beto kele kima mosi yina ke vandaka na kati na beto, yo ke sadisaka beto na kuzaba mambu ya mbote mpi ya mbi. Yehowa me pesaka konso muntu kansansa. (Baroma 2:14, 15) Sambu kansansa na beto kusala mbote, beto fwete sadila minsiku ya bikalulu ya mbote ya Yehowa sambu na kulonga yo. Na nima, kansansa na beto lenda sadisa beto na kubaka balukanu yina ke pesaka Nzambi kiese. (1 Piere 3:16) Kansansa lenda kebisa beto ntangu beto ke zola kubaka lukanu mosi ya mbi to yo lenda sala nde beto wa mpasi mingi na nima ya kusala diambu mosi ya mbi. Kansansa na beto lenda lemba, kansi na lusadisu ya Yehowa, beto lenda kumisa yo diaka mbote. Kansansa ya mbote ke pesaka beto ngemba ya mabanza mpi yo ke salaka nde beto kudizitisa.

▸ Kapu 2, paragrafe 3

Kuwa Nzambi boma ke tendula nde beto fwete zola yandi mpi kuzitisa yandi mingi mpi beto fwete zola ve kusala konso kima yina lenda pesa yandi mpasi. Boma ya Nzambi ke sadisaka beto na kusala mambu ya mbote mpi na kubuya kusala mambu ya mbi. (Nkunga 111:10) Yo ke pusaka beto na kuwidikila na dikebi yonso mambu yonso yina Yehowa ke tubaka. Diaka yo ke sadisaka beto na kulungisa balusilu na beto na yandi sambu beto ke zitisaka yandi mingi mpenza. Boma ya Nzambi ke vandaka ti bupusi na mutindu na beto ya kuyindula mpi ya kusadila bantu ya nkaka mambu mpi na balukanu yina beto ke bakaka konso kilumbu.

▸ Kapu 2, paragrafe 9

Kubalula ntima ke tadila mpasi ya mingi yina muntu ke waka sambu yandi me sala kima ya mbi. Bantu yina ke zolaka Nzambi ke waka mpasi kibeni ntangu bo ke bakisaka nde bo me sala kima mosi yina me fwa minsiku ya Nzambi. Kana beto me sala diambu mosi ya mbi, beto fwete bondila Yehowa na kulolula beto na nsadisa ya kimenga ya Yezu. (Matayo 26:28; 1 Yoane 2:1, 2) Kana beto me balula ntima na masonga yonso mpi me yambula kusala mambu ya mbi, beto lenda tula ntima nde Yehowa ta lolula beto. Beto fwete kudiyangisa diaka ve sambu na mambu yina beto me salaka. (Nkunga 103:10-14; 1 Yoane 1:9; 3:19-22) Beto fwete sala ngolo sambu na kubaka dilongi na bifu na beto, kusoba konso ngindu ya mbi mpi kuzinga na kuwakana ti minsiku ya Yehowa.

▸ Kapu 2, paragrafe 18

Kana muntu me sala disumu ya nene kansi yandi me balula ve ntima mpi ke buya kulanda minsiku ya Yehowa, yandi lenda vanda diaka ve na dibundu. Bo fwete basisa yandi na dibundu. Ntangu bo me basisa muntu mosi na dibundu, beto ke vandaka diaka ve ti kinduku ti yandi mpi beto ke yambulaka kusolula ti yandi. (1 Bakorinto 5:11; 2 Yoane 9-11) Kubasisa muntu na dibundu ke taninaka zina ya Yehowa mpi dibundu. (1 Bakorinto 5:6) Diaka kubasisa muntu na dibundu kele ndola yina lenda sadisa muntu na kubalula ntima sambu yandi vutukila Yehowa.—Luka 15:17.

▸ Kapu 3, paragrafe 19

Yehowa ke zolaka beto mpi yandi ke zolaka kusadisa beto. Yo yina yandi ke pesaka beto lutwadisu mpi bandongisila na nsadisa ya Biblia mpi ya bantu yina ke zolaka yandi. Beto bantu ya kukonda kukuka, beto ke vandaka kibeni na mfunu ya lusadisu yai. (Yeremia 17:9) Kana beto ke widikila na luzitu yonso bantu yina Yehowa ke sadilaka sambu na kutwadisa beto, pana beto ke monisa nde beto ke zitisaka mpi ke lemfukilaka yandi.—Baebreo 13:7.

▸ Kapu 4, paragrafe 2

Sambu beto kele bantu ya kukonda kukuka, yo ke vandaka mpasi ve sambu beto sosa kaka mambote na beto mosi mpi beto kuma lulendo. Kansi Yehowa ke zolaka nde beto vanda bantu ya kudikulumusa. Mbala mingi, beto ke yantikaka kulonguka kudikulumusa kana beto ke kudifwanisa na Yehowa mpi beto bakisa nde beto kele mfunu ve na meso na yandi. (Yobi 38:1-4) Kima ya nkaka ya mfunu ya ke sadisaka beto na kulonguka kudikulumusa kele kuyindula mingi mambu ya me tala bantu ya nkaka mpi mambu yina ta vanda mbote sambu na bo. Mbala mingi, lulendo ke pusaka muntu na kuyindula nde yandi me luta bantu ya nkaka. Muntu ya kudikulumusa ke kuditalaka na masonga yonso mpi yandi ke monaka bikalulu na yandi ya mbote mpi bifu na yandi. Yandi ke waka ve boma ya kundima bifu na yandi, na kulomba ndolula, mpi na kundima mabanza mpi bandongisila. Muntu ya kudikulumusa ke tulaka ntima na Yehowa mpi ke landaka lutwadisu na yandi.—1 Piere 5:5.

▸ Kapu 4, paragrafe 4

Kiyeka kele nswa ya kupesa bantuma mpi ya kubaka balukanu. Yehowa kele ti kiyeka ya nene kibeni na zulu mpi na ntoto. Sambu yandi salaka bima yonso, yandi kele Muntu ya kuluta ngolo na zulu mpi ntoto. Yandi ke sadilaka ntangu yonso kiyeka na yandi sambu na mambote ya bantu ya nkaka. Yandi me pesaka bantu ya nkaka mukumba ya kukeba beto. Mu mbandu, bibuti, bankuluntu, mpi baluyalu ke vandaka ti mwa kiyeka, mpi Yehowa ke zolaka nde beto sala kumosi ti bo. (Baroma 13:1-5; 1 Timoteo 5:17) Kansi, ntangu bansiku ya bantu ke wakana ve ti bansiku ya Nzambi, beto ke lemfukilaka Nzambi na kisika ya kulemfukila bantu. (Bisalu 5:29) Kana beto ke ndima kiyeka ya bantu yina Yehowa ke sadilaka, pana beto ke monisaka Yehowa nde beto ke zitisaka balukanu na yandi.

▸ Kapu 4, paragrafe 7

Yehowa ke sadilaka bankuluntu, yina kele bampangi-babakala ya kuyela, sambu na kukeba dibundu. (Kulonga 1:13; Bisalu 20:28) Bampangi yai ke sadisaka beto na kulanda kukumisa ngolo kinduku na beto ti Yehowa mpi na kusambila yandi na ngemba mpi na ndonga. (1 Bakorinto  14:33, 40) Bankuluntu fwete lungisa mambu ya bo ke lombaka yina kele na Biblia sambu bo pona bo na nsadisa ya mpeve santu. (1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:5-9; 1 Piere 5:2, 3) Beto ke tulaka ntima mpi ke pesaka maboko na organizasio ya Nzambi, yo yina beto ke salaka na kiese yonso kumosi ti bankuluntu.—Nkunga 138:6; Baebreo 13:17.

▸ Kapu 4, paragrafe 8

Yehowa me pesaka bibuti mukumba ya kukeba bana mpi mabuta na bo. Kansi, Biblia ke tuba nde tata kele mfumu ya dibuta. Kana tata kele ve, mama ke kumaka mfumu ya dibuta. Mfumu ya dibuta kele ti mukumba ya kusosila dibuta madia, bilele, mpi kisika ya kuzinga. Yo kele mfunu kibeni nde mfumu ya dibuta kuvanda muntu ya ntete yina ke sadisa dibuta na kusambila Yehowa. Mu mbandu, yandi fwete sala na mpila nde bantu ya dibuta na yandi kukwenda mbala na mbala na balukutakanu ya dibundu, na kisalu ya kusamuna, mpi bo longuka Biblia na dibuta. Mfumu ya dibuta ke vandaka mpi muntu ya ntete na kubaka balukanu. Yandi ke sosaka ntangu yonso na kulanda mbandu ya Yezu kana yandi kele ntima-mbote mpi makambu ngolo ve, kansi yandi fwete vanda ve ata fioti nku to makambu ngolo. Yo ke salaka nde zola kuvanda na dibuta, ebuna bantu yonso na dibuta ke kudiwaka na lutaninu mpi ke yedisaka kinduku na bo ti Yehowa.

▸ Kapu 4, paragrafe 12

Nto-Kimvuka kele kimvuka ya babakala yina kele ti kivuvu ya kuzinga na zulu mpi Nzambi ke sadilaka bo sambu na kutwadisa kisalu ya bansadi na yandi. Na mvu-nkama ya ntete, Yehowa vandaka kusadila mpi nto-kimvuka sambu na kutwadisa dibundu ya Bukristu ya mvu-nkama ya ntete na lusambu mpi na kisalu ya kusamuna. (Bisalu 15:2) Bubu yai, kimvuka ya bampangi yina ke salaka na Nto-Kimvuka ke bakaka kisika ya ntete sambu na kutwadisa mpi kutanina bansadi ya Nzambi. Ntangu bampangi yai ke bakaka balukanu, bo ke tulaka ntima na lutwadisu ya Ndinga ya Nzambi mpi ya mpeve santu. Yezu tubaka nde kimvuka yai ya bantu yina bo me tulaka mafuta kele “mpika ya kwikama mpi ya mayele.”—Matayo 24:45-47.

▸ Kapu 4, paragrafe 15

Bantangu ya nkaka, bo lenda lomba mpangi-nkento mosi na kusala kima mosi na dibundu yina mpangi-bakala ke salaka. Ntangu yandi ke sala kisalu yai, yandi ke fikaka ntu sambu na kumonisa nde yandi ke zitisa Yehowa. Kansi, yandi fwete fika ntu kaka na mwa mambu. Mu mbandu, yandi ta fika ntu ntangu yandi ke twadisa kulonguka ya Biblia ntangu bakala na yandi to mpangi-bakala mosi ya me bakaka mbotika kele pana.—1 Bakorinto 11:11-15.

▸ Kapu 4, paragrafe 17

Beto ke buyaka kukota na mambu ya politiki. (Yoane 17:16) Bansadi ya Yehowa ke pesaka maboko na Kimfumu na yandi. Beto ke kotaka ve na mambu ya nsi-ntoto bonso Yezu.

Yehowa ke lombaka beto na “kulemfukila baluyalu mpi bamfumu.” (Tito 3:1, 2; Baroma 13:1-7) Kansi, nsiku ya Nzambi ke tuba mpi nde beto fwete fwa ve muntu. Yo yina, kansansa ya Mukristu ta pesa yandi ve nzila ya kukwenda na bitumba. Kana Mukristu me pona kusala kisalu mosi yina leta me lomba yandi na kusala na kisika ya kusala kisalu ya kisoda, yandi fwete tadila kana kansansa na yandi ke pesa yandi nzila ya kusala yo to ve.

Beto ke sambilaka kaka Yehowa sambu yandi kele Ngangi na beto. Ata beto fwete zitisa bidimbu ya ke monisaka insi, beto fwete pesa ve lusaku na drapo mpi beto fwete yimba ve nkunga mosi ya ke kumisa insi. (Yezaya 43:11; Daniele 3:1-30; 1 Bakorinto 10:14) Diaka, ntangu vote ke salamaka, bansadi ya Yehowa ke bakaka bo mosi lukanu ya kupona ve kimvuka mosi ya politiki to muntu mosi buna. Beto ke salaka mutindu yai sambu beto me ponaka dezia Kimfumu ya Nzambi.—Matayo 22:21; Yoane 15:19; 18:36.

▸ Kapu 5, paragrafe 2

Nsi-ntoto ke siamisaka mutindu ya kuyindula ya Satana. Mutindu yai ya kuyindula kele mingi na kati ya bantu yina ke zolaka ve Yehowa mpi ke landaka ve mbandu na yandi mpi yina ke zitisaka ve minsiku na yandi. (1 Yoane 5:19) Biblia ke bingaka mutindu yai ya kuyindula mpi mambu  yina yo ke pusaka bantu na kusala mpeve ya nsi-ntoto. (Baefezo 2:2) Bansadi ya Yehowa ke salaka yonso sambu mpeve yai kuyala bo ve. (Baefezo 6:10-18) Kansi, beto ke zolaka banzila ya Yehowa mpi ke salaka ngolo sambu na kulanda mutindu na yandi ya kuyindula.

▸ Kapu 5, paragrafe 7

Apostazi kele kutelemina kieleka ya Biblia. Ba aposta ke kolamaka na Yehowa mpi na Yezu, Mfumu ya Kimfumu ya Nzambi, mpi bo ke sosaka kupusa bantu na kulanda bo. (Baroma 1:25) Bo ke sosaka kukotisa badute na ba-ntu ya bantu yina ke sambilaka Yehowa. Bantu ya nkaka ya dibundu ya Bukristu ya mvu-nkama ya ntete kumaka ba aposta, mpi bankaka ke na kukuma ba aposta bubu yai. (2 Batesalonika 2:3) Bantu yina kele ya kwikama na Yehowa ke landaka ve ba aposta. Beto ta bika ve ata fioti nde mpusa ya kusosa kuzaba mambu to bantu ya nkaka kupusa beto na kutanga to na kuwidikila mambu ya ba aposta. Beto kele ya kwikama na Yehowa mpi ke sambilaka kaka yandi.

▸ Kapu 5, paragrafe 9

Na nsi ya Nsiku ya Moize, dikanda ya Izraele vandaka kulomba Yehowa na kulolula masumu na bo. Bo vandaka kunata makabu ya bambuma, ya mafuta, mpi ya bambisi na tempelo sambu na kufika masumu. Mpidina, bantu ya Izraele vandaka kuyibuka nde Yehowa vandaka ti luzolo ya kulolula masumu na bo, yo vanda ya dikanda ya mvimba to ya konso muntu. Na nima, ntangu Yezu pesaka luzingu na yandi sambu na kufika masumu na beto, makabu yai ya kufika masumu vandaka diaka ve na mfunu. Yezu pesaka dikabu ya kukuka “mbala mosi mpamba.”—Baebreo 10:1, 4, 10.

▸ Kapu 7, paragrafe 6

Na nsi ya Nsiku ya Moize, bantu vandaka ti nswa ya kudia bambisi. Bo pesaka bo mpi nswa ya kupesa yo bonso bimenga. (Levi 1:5, 6) Kansi, Yehowa pesaka ve ata fioti bansadi na yandi nswa ya kusadila bambisi  mambu na nku. (Bingana 12:10) Ya kieleka, Nsiku vandaka ti mambu yina vandaka kutanina bambisi na mambu ya nku. Bo vandaka kulomba bana ya Izraele na kukeba mbote-mbote bambisi na bo.—Kulonga 22:6, 7.

▸ Kapu 7, paragrafe 6

Bitini ya fioti-fioti ya menga. Menga kele ti bitini iya ya nene—baselile ya mbwaki, baselile ya mpembe, baplaketi, mpi plazma. Bo lenda kabula bitini iya yai ya nene ya menga na bitini ya fioti-fioti, yina bo ke bingaka bitini ya fioti-fioti ya menga. *

Bakristu ke buyaka nde bo vutula bo menga yonso to mosi na kati ya bitini na yo iya ya nene. Ebuna, keti bo fwete ndima bitini ya fioti-fioti ya menga? Biblia ke tubilaka yo ve pwelele. Yo yina, konso Mukristu fwete baka lukanu na yandi mosi na kulandaka kansansa na yandi yina yandi me longaka na Biblia.

Bakristu ya nkaka ke buyaka bitini yonso ya fioti-fioti ya menga. Bo lenda yindula nde Nsiku ya Nzambi yina yandi pesaka Izraele vandaka kulomba nde bo ‘tiamuna na ntoto’ menga yonso yina bo me basisa na mbisi.—Kulonga 12:22-24.

Bankaka ke bakaka lukanu ya kuswaswana. Kansansa na bo ke pesaka bo nzila ya kundima bitini ya nkaka ya fioti-fioti ya menga. Bo lenda yindula nde bitini ya fioti-fioti ya menga ke monisaka diaka ve luzingu ya kigangwa yina bo bakaka menga.

Ntangu nge ke baka balukanu na yina me tala bitini ya fioti-fioti ya menga, tadila bangiufula yai ya ke landa:

• Keti mono ke zaba nde kana mono buya bitini yonso ya fioti-fioti ya menga, yo ke tendula nde mono ta ndima ve bankisi ya nkaka yina ke sadisaka menga na kunwana ti maladi to yina ke sadisaka yo na kukangama (coagulation) kana mono me lwala?

•   Inki mutindu mono lenda tendudila munganga sambu na nki mono ke ndima to ke buya kusadila kitini mosi to bitini mingi ya fioti-fioti ya menga?

Mitindu ya kusansa. Beto Bakristu, beto ke pesaka ve menga mpi ke bumbaka ve menga na beto bamposo mingi na ntwala nde bo pasula beto. Kansi, kele ti mitindu ya nkaka ya kusansa yina ke lombaka kusadila menga ya mbefo yandi mosi. Konso Mukristu fwete pona mutindu bo ta sadila menga na yandi ntangu bo ke pasula yandi, ke sadisa yandi ekzame, to ke pesa yandi lusansu. Ntangu bo ke sala mambu yai, bo lenda basisa kibeni menga na nitu ya mbefo sambu na ntangu mosi buna.—Sambu na kuzaba mambu mingi, tala Nzozulu ya Nkengi ya Novembri 1, 2000, lutiti 30-31.

Mu mbandu, kele ti lusansu yina bo ke bingaka hémodilution, yina ke lombaka kubasisa ndambu ya menga ya mbefo ntangu fioti na ntwala nde bo pasula yandi mpi bo ke pesaka yandi nkisi sambu nitu kusala bonso nde yo kele ti menga ya me fwana sambu yo yinga menga yina bo basisaka. Na nima, ntangu bo ke pasula yandi to ntangu fioti na nima ya kupasula yandi, bo ke vutulaka menga yina na nitu na yandi.

 Mayele ya nkaka kele récupération du sang épanché. Na lusansu yai, bo ke bakaka menga yina ke basisaka na nitu ya mbefo ntangu bo ke pasula yandi, ke kumisaka yo bunkete, mpi na nima bo ke vutulaka yo ntangu bo ke pasula yandi to ntangu fioti na nima ya kupasula yandi.

Konso munganga ke sadilaka mayele yai na mitindu ya kuswaswana. Yo yina, na ntwala ya kundima konso mutindu ya kupasula, to konso mutindu ya kusadisa ekzame, to lusansu, Mukristu fwete sosa kuzaba mbote-mbote mutindu bo ta sadila menga na yandi.

Ntangu nge ke baka balukanu na yina me tala mitindu ya kusansa yina ta lomba kusadila menga na nge mosi, tadila bangiufula yai:

• Kana bo ta basisa ndambu ya menga na mono na mpila nde yo tambula ve na mwa ntangu, keti kansansa na mono ta pesa mono nzila ya kumona menga yina bonso ya mono mosi kaka, na mpila nde mono lenda lomba ve nde bo “tiamuna yo na ntoto”?—Kulonga 12:23, 24.

• Keti kansansa na mono ya me longamaka na Biblia ta yangisa mono kana ntangu bo ke sadila mayele mosi ya kusansa, bo baka ndambu ya menga na mono, bo tula yo bima ya nkaka, mpi bo vutula yo na nitu na mono?

• Keti mono ke zaba nde kana mono buya mitindu yonso ya kusansa yina ke lombaka kusadila menga na mono mosi, yo ke tendula nde mono lenda ndima ve ekzame yina ke lombaka nde muntu kupesa menga na yandi, mutindu ya kusansa yina bo ke bingaka hémodialyse, to kusadila mashini ya ke salaka bonso ntima mpi pumo sambu na kulutisa menga?

 Na ntwala ya kubaka balukanu na yina me tala bitini ya fioti-fioti ya menga mpi balusansu yina ke lombaka kusadila menga na beto mosi, beto fwete sosa lutwadisu ya Yehowa na kisambu mpi na nima kusala bansosa. (Yakobo 1:5, 6) Na nima, beto fwete sadila kansansa na beto ya me longamaka na Biblia sambu na kubaka balukanu. Beto fwete yula ve bantu ya nkaka mambu yina bo zolaka kusala kana bo bantu kutanaka ti mambu yina, mpi beto fwete bika ve nde bantu ya nkaka kupusa beto na kubaka balukanu.—Baroma 14:12; Bagalatia 6:5.

▸ Kapu 7, paragrafe 11

Kuvanda bunkete na bikalulu ke tendula nde bikalulu na beto mpi mambu ya beto ke sala kele bunkete na meso ya Nzambi. Bunkete ya bikalulu ke tadila mpi mutindu na beto ya kuyindula, ya kutuba, mpi ya kusala mambu. Yehowa ke lomba beto na kubuya mitindu yonso ya mvindu ya kuvukisa nitu mpi pite. (Bingana 1:10; 3:1) Beto fwete baka lukanu ya kulanda minsiku ya bunkete ya Yehowa ata na ntwala nde beto kutana ti diambu mosi yina lenda pusa beto na kusala kima mosi ya mbi. Beto fwete lomba lusadisu ya Yehowa ntangu yonso sambu beto landa kuvanda ti mabanza ya bunkete, mpi beto fwete vanda ti lukanu ya kubuya bampukumuna ya kusala mansoni.—1 Bakorinto 6:9, 10, 18; Baefezo 5:5.

▸ Kapu 8, paragrafe 11

Mambu ya poto-poto ke tadila kutuba to kusala mambu na mutindu mosi ya ke fwa kibeni minsiku ya Nzambi mpi ke sala yo kukonda nsoni. Muntu yina ke sala mambu mutindu yai ke monisaka nde yandi ke zitisaka ve bansiku ya Nzambi. Kana muntu me sala mambu ya poto-poto, bo ta kotisa yandi na komite ya kusambisa sambu na kusadisa yandi. Mambu ya mvindu ke tadila mambu ya mbi ya mitindu mingi. Mambu ya nkaka ya mvindu lenda lomba nde bo sala komite ya kusambisa na dibundu na kutadila bunene na yo.—Bagalatia 5:19-21; Baefezo 4:19; sambu na kuzaba mambu mingi, tala “Bangiufula ya Batangi” na Nzozulu ya Nkengi ya Kifalansa ya Yuli 15, 2006.

▸ Kapu 9, paragrafe 7; Kapu 12, paragrafe 10

Yehowa me salaka kuvukisa nitu sambu yo vanda mutindu mosi ya mbote yina bakala ti nkento lenda monisa zola na bo. Kansi, kana muntu ke sakana ti kinama ya kuvukisila nitu, to ke sadila yo na mutindu ya mbi sambu na kulungisa banzala ya kuvukisa nitu, pana yandi ke sadila yo ve na mutindu ya mbote. Kikalulu yai lenda bebisa kinduku na yandi ti Yehowa. Yo lenda yedisa banzala ya mbi mpi kupusa yandi na kutadila kuvukisa nitu na mutindu ya mbi kibeni. (Bakolosai 3:5) Muntu yina kele ti kikalulu yai ya mbi mpi ke kuka ve kubika yo, yandi fwete yambula ve. (Nkunga 86:5; 1 Yoane 3:20) Kana nge ke salaka mambu yai, samba Yehowa na masonga yonso mpi lomba yandi na kusadisa nge. Buya mambu bonso pornografi, yina lenda pusa nge na kuyindula mambu ya mvindu. Solula ti kibuti na nge mosi ya kele Mukristu to ti nduku mosi ya kuyela yina ke zitisaka bansiku ya Yehowa. (Bingana 1:8, 9; 1 Batesalonika 5:14; Tito 2:3-5) Nge lenda tula kibeni ntima nde Yehowa ke monaka mpi ke bakaka na valere bikesa yina nge ke salaka sambu na kulanda kuvanda ti bikalulu ya bunkete.—Nkunga 51:17; Yezaya 1:18.

▸ Kapu 9, paragrafe 9

Bantu ya nkaka ke kwelaka bankento to babakala mingi. Yehowa salaka makwela sambu yo vukisa bakala mosi mpi nkento mosi. Na Izraele ya ntama, Nzambi pesaka babakala nzila ya kuvanda ti bankento mingi, ata mpidina yai vandaka ve lukanu na yandi ya kisina. Bubu yai, Yehowa ke pesaka ve bansadi na yandi nzila ya kuvanda ti bankwelani mingi. Bakala fwete vanda ti nkento mosi kaka, mpi nkento fwete vanda ti bakala mosi kaka.—Matayo 19:9; 1 Timoteo 3:2.

▸ Kapu 10, paragrafe 12

Yehowa zolaka nde bakala ti nkento kulanda kuzinga kumosi ntangu bo kele na luzingu. (Kuyantika 2:24; Malaki 2:15, 16; Matayo 19:3-6; 1 Bakorinto 7:39) Yandi ke pesaka nzila na kufwa makwela kaka kana nkwelani  mosi me sala bizumba. Na mambu ya mutindu yai, Yehowa ke pesaka nkwelani yina me sala ve ata kima nswa ya kupona kana yandi ta fwa makwela to ve.—Matayo 19:9.

Bantangu ya nkaka, Bakristu ya nkaka me bakaka lukanu ya kukabwana ti bankwelani na bo ata bo salaka ve bizumba. (1 Bakorinto 7:11) Mambu yai ke landa lenda pusa Mukristu na kukabwana ti nkwelani na yandi.

• Kubuya na luzolo yonso na kulungisa bampusa ya dibuta: Bakala ke buya kulungisa bampusa ya kinsuni ya dibuta, mpi yo ke sala nde dibuta kukonda mbongo to madia.—1 Timoteo 5:8.

• Kubula nkwelani ya nkaka ngolo: Kubula nkwelani ya nkaka na mutindu yina ke sala nde yandi mona nde mavimpi to luzingu na yandi kele na kigonsa.—Bagalatia 5:19-21.

• Kutula kinduku ya nkwelani yina ya nkaka ti Yehowa na kigonsa ya nene: Bakala to nkento lenda sala nde nkwelani na yandi kukuka diaka ve kusadila Yehowa.—Bisalu 5:29.

▸ Kapu 11, paragrafe 19

Beto yonso ke vandaka na mfunu nde bantu kusikisa mpi kupesa beto kikesa. (Bingana 12:25; 16:24) Beto lenda pesana kikesa kana beto ke sadila bangogo ya zola mpi ya mbote. Kutuba mambu ya mutindu yai lenda sadisa bampangi na beto na kukanga ntima mpi na kulanda kusadila Yehowa ata bo ke kutana ti bampasi ya ngolo. (Bingana 12:18; Bafilipi 2:1-4) Kana muntu mosi me lemba kibeni nitu, beto fwete widikila yandi na luzitu yonso mpi kusosa kubakisa mutindu yandi ke kudiwa. Yo lenda sadisa beto na kuzaba mambu yina beto lenda tuba to kusala sambu na kusadisa yandi. (Yakobo 1:19) Vanda ti lukanu ya kuzaba mbote bampangi na nge sambu nge bakisa kibeni mambu yina bo kele na yo mfunu. Mpidina nge lenda sadisa bo na kukwenda na Nzambi yina ke lembikaka mpi ke pesaka bantu yonso kikesa, mpi yandi lenda lembika bo kibeni.—2 Bakorinto 1:3, 4; 1 Batesalonika 5:11.

▸ Kapu 12, paragrafe 16

Biblia ke pesaka ve bansiku ya pwelele na yina me tala bankinsi ya makwela. Mambu ya bo ke salaka na bwala na beno mpi bansiku ya leta ke vandaka ve mutindu mosi na bisika yonso. (Kuyantika 24:67; Matayo 1:24; 25:10; Luka 14:8) Lusilu yina bankwelani ke salaka na ntwala ya Yehowa kele kima ya kuluta mfunu na nkinsi ya makwela. Bankwelani mingi ke zolaka kusala lusilu na bo ntangu mabuta mpi banduku na bo ya ngolo kele pana mpi bo ke zolaka nde nkuluntu mosi kusala diskure ya ke tubila mambu ya Biblia. Bankwelani bo mosi fwete pona nkinsi yina bo ta sala ntangu bo ke sala makwela na bo. (Luka 14:28; Yoane 2:1-11) Yo vanda bankwelani me pona mutindu yina bo ta yidika nkinsi na bo ya makwela, bo fwete zikisa nde yo ke pesa Yehowa lukumu. (Kuyantika 2:18-24; Matayo 19:5, 6) Minsiku ya Biblia lenda sadisa bo na kubaka balukanu ya mbote. (1 Yoane 2:16, 17) Kana bo me pona kupesa bantu malafu na nkinsi na bo ya makwela, bo fwete zikisa kana nkinsi yango ta luta na mutindu ya mbote. (Bingana 20:1; Baefezo 5:18) Kana bo me pona kutula miziki to kusala konso nsaka, bo fwete zikisa nde mambu yai ta kumisa Yehowa. Bankwelani yina kele Bakristu fwete tula dikebi na kinduku na bo ti Nzambi mpi bo fwete tudilana dikebi na kisika ya kutula dikebi kaka na kilumbu ya makwela.—Bingana 18:22; sambu na kuzaba bangindu mingi, tala Nzozulu ya Nkengi ya Kifalansa ya Oktobri 15, 2006, balutiti 28-31 mpi Nzozulu ya Nkengi ya Novembri 1, 2006, balutiti 12-17 ti balutiti 17-21.

▸ Kapu 13, paragrafe 18

Beto ke zolaka kubaka balukanu ya mbote yina ke katukaka na minsiku ya Ndinga ya Nzambi. Mu mbandu, nkwelani mosi ya kele ve Mbangi ya Yehowa lenda bingisa nkwelani na yandi yina kele Mukristu na kudia ti bantu ya dibuta na bo na kilumbu ya nkinsi mosi ya nsi-ntoto. Kana mambu yai kukumina nge, nge ta sala nki? Kana kansansa na nge kupesa nge nzila ya kukwenda, nge lenda tendudila nkwelani na nge nde kana na ntangu ya madia yina bo ta sala mambu yina kele ti kuwakana ti bansiku ya mimpani, nge ta vukana ve ti bo. Nge fwete tadila mpi kana nge ta budisa bantu ya nkaka dibaku to ve ntangu nge ta kwenda.—1 Bakorinto 8:9; 10:23, 24.

 To mfumu na nge ya kisalu lenda pesa nge matabisi na nsungi ya nkinsi. Keti nge fwete buya matabisi yina? Ve. Mutindu mfumu na nge ya kisalu ke tadila matabisi yina lenda sadisa nge na kubaka lukanu ya kundima yo to ve. Keti yandi ke pesa nge matabisi yina sambu na nkinsi? To keti yo kele kaka mutindu ya kumonisa ntonda? Kuyindula mambu yai mpi ya nkaka ta sadisa nge na kubaka lukanu ya kundima to ve matabisi yina.

Diaka, muntu mosi lenda pesa nge dikabu na nsungi ya nkinsi mosi mpi kutuba nde: “Mono me zaba nde nge ke salaka ve nkinsi yai, kansi mono ke zola nge baka dikabu yai.” Ziku muntu yina kele kaka ntima mbote. Keti yandi ke sosa kaka kumeka lukwikilu na nge to yandi ke pusa nge na kusala nkinsi yina? Na nima ya kutadila mambu yai, nge mosi fwete baka lukanu ya kundima to ve dikabu yango. Na balukanu yonso ya beto ke bakaka, beto ke zolaka kuvanda ti kansansa ya mbote mpi kuvanda ya kwikama na Yehowa.—Bisalu 23:1.

▸ Kapu 13, paragrafe 22

Mbala mingi, kana beno me yidika mavwanga nswalu mpi na ngemba yonso, yo ta kuma ve ngolo. (Matayo 5:23-26) Sambu na Bakristu yonso, kima ya mfunu kele kupesa Yehowa lukumu mpi bumosi ya dibundu.—Yoane 13:34, 35; 1 Bakorinto 13:4, 5.

Kana Bakristu kele na mavwanga sambu na mambu ya mumbongo, bo fwete sosa kuyidika yo bo mosi, kansi bo fwete fundana ve na tribinale. Na 1 Bakorinto 6:1-8, ntumwa Polo ke pesa bandongisila sambu na Bakristu yina ke fundana na tribinale. Kufunda bampangi na beto na tribinale lenda sala nde bantu kutuba mambu ya mbi sambu na Yehowa mpi sambu na dibundu. Matayo 18:15-17 kele ti mambu tatu yina Bakristu fwete landa sambu na kuyidika mambu ya me tala kukusila muntu makambu to kukusa sambu na kuyiba. (1) Bo fwete sosa ntete kuyidika yo bo mosi. (2) Kana bo me kuka ve, bo lenda lomba mpangi mosi to bampangi zole ya kuyela sambu na kusadisa bo. (3) Na nima, bo lenda songa kimvuka ya bankuluntu mambu yango sambu bo sadisa bo. Kana diambu yango me kuma na maboko ya bankuluntu, bo ta sadila minsiku ya Biblia sambu na kusadisa bantu yonso yina diambu yango ke tadila na  kuwakana. Kana bantu ya nkaka yina diambu yango ke tadila ke zola ve kulanda minsiku ya Biblia, yo lenda vanda mfunu nde bankuluntu kusala komite ya kusambisa.

Kele ti mambu ya nkaka yina kufunda mpangi lenda vanda mbi ve, mu mbandu mambu ya me tala kufwa makwela, kubaka nswa ya kutanina bana, mbongo yina nsiku ke lombaka bakala to nkento kufuta nkwelani na yandi kana makwela me fwa, kuzwa amande ya asiranse, kuvanda na kati ya bantu yina bo fwete futa mbongo kana banki mosi me bwa, to kusala nde testama kuvanda ti valere na ntwala ya nsiku. Kana Mukristu mosi ke sadila bansiku ya mutindu yai sambu na kuyidika mambu na ngemba yonso, yo ke tendula ve nde yandi ke zitisa ve bandongisila ya Polo.

Kana diambu mosi ya mbi me salama, mu mbandu kuladisa muntu na kingolo-ngolo, kubebisa mwana, kubula ngolo mpenza, kuyiba mbongo mingi to kima mosi ya nene kibeni, to kufwa muntu, yo ke tendula ve nde Mukristu yina ke zabisa bamfumu ya leta mambu yai ya mbi ke zitisa ve bandongisila ya Polo.

▸ Kapu 14, paragrafe 14

Banda na kilanga ya Edeni, Satana ke sosaka kukusa bantu. (Kuyantika 3:1-6; Kusonga 12:9) Yandi ke zabaka nde kana yandi me bebisa mabanza na beto, yandi lenda pusa beto na kusala mambu ya mbi. (2 Bakorinto 4:4; Yakobo 1:14, 15) Yandi ke sadilaka politiki, dibundu, mumbongo, bansaka, nzo-nkanda, mpi mambu mingi ya nkaka sambu na kusiamisa mutindu na yandi ya kuyindula mpi kumonisa yo bonso nde yo kele mbote.—Yoane 14:30; 1 Yoane 5:19.

Satana ke zabaka nde yandi me bikala ve ti ntangu mingi sambu na kukusa bantu. Yo yina, yandi ke sala yonso sambu na kukusa bantu mingi kibeni. Yandi ke zolaka mingi-mingi kukusa bantu yina ke sambilaka Yehowa. (Kusonga 12:12) Kana beto keba ve, Diabulu lenda bebisa malembe-malembe mabanza na beto. (1 Bakorinto 10:12) Mu mbandu, Yehowa ke zolaka nde makwela kuzinga mingi. (Matayo 19:5, 6, 9) Kansi bantu mingi bubu yai ke tadilaka makwela bonso kuwakana yina bo lenda panza kukonda mpasi. Bafilme mpi baprograme mingi ya televizio ke siamisaka mpi ngindu yai. Beto fwete zikisa nde beto ke bika ve mutindu nsi-ntoto ke tadilaka makwela kuvanda ti bupusi na luzingu na beto.

 Satana ke sosaka kukusa beto na mutindu ya nkaka, yandi ke siamisaka mpeve ya kusala mambu yina nge ke zola. (2 Timoteo 3:4) Kana beto keba ve, beto lenda zitisa diaka ve bantu yina Yehowa me ponaka na kutwadisa beto. Mu mbandu, mpangi-bakala mosi lenda kuma kubuya lutwadisu ya bankuluntu. (Baebreo 12:5) To mpangi-nkento mosi lenda kuma kuzitisa ve kiyeka yina Yehowa me tulaka na dibuta.—1 Bakorinto 11:3.

Beto fwete baka lukanu ya kubika ve nde Diabulu kubebisa mabanza na beto. Kansi, beto fwete landa mutindu ya kuyindula ya Yehowa mpi kulanda kutula ‘mabanza na beto na mambu yina kele na zulu.’—Bakolosai 3:2; 2 Bakorinto 2:11.

▸ Kapu 16, paragrafe 9

Beto yonso ke zolaka kuvanda ti mavimpi ya mbote mpi kubaka lusansu ya kuluta mbote ntangu beto ke bela. (Yezaya 38:21; Marko 5:25, 26; Luka 10:34) Bubu yai sambu na kusansa bantu, minganga mpi bantu ya nkaka ke sadilaka mayele mpi balusansu mingi. Ntangu beto ke zola kupona lusansu yina beto ta ndima, yo kele mfunu nde beto landa minsiku ya Biblia. Beto ke vilaka ve nde Kimfumu ya Nzambi mpamba ta belula beto kimakulu. Beto ke zolaka ve kukuma kutula dikebi ya mingi na mavimpi na beto yina lenda sala nde beto kudipesa diaka ve mingi na lusambu ya Yehowa.—Yezaya 33:24; 1 Timoteo 4:16.

Beto fwete buya na mayele yonso konso lusansu yina ke monana nde yo ke sadila ngolo ya bademo. (Kulonga 18:10-12; Yezaya 1:13) Yo yina, na ntwala ya kundima konso lusansu to nkisi yina, beto fwete sosa kuzaba mambu yonso yina me bumbana na nima na yo mpi mpeve yina yo ke siamisa. (Bingana 14:15) Beto fwete vila ve nde Satana ta zola kukotisa beto na mambu ya bademo. Kana beto ke mona bonso nde lusansu mosi ke wakana ti mambu ya bademo, yo kele mbote na kubuya yo.—1 Piere 5:8.

▸ Kapu 16, paragrafe 18