1, 2. Inki mutindu Balami sosaka kunatila bansadi ya Yehowa mpasi?

MULOBI-MBISI me kwenda na kisika yina yandi lenda kanga mbisi yina yandi ke zola kukanga. Yandi me pona pambu mpi me losa ndobo na masa. Yandi ke vingila mwa-fioti mpi ntangu mbisi me dia pambu, yandi me benda ndobo na munoko ya mbisi mpi me swangula yo.

² Bantu lenda kangama mpi mutindu mosi. Mu mbandu, bantu ya Izraele vandaka pene-pene ya kukota na Ntoto ya Lusilu ntangu bo tulaka camp na Banseke ya Moabi. Ntotila ya Moabi silaka Balami nde kana yandi singa bantu ya Izraele yandi ta pesa yandi mbongo mingi. Nsuka-nsuka, Balami salaka na mpila nde bantu ya Izraele kudisinga. Yandi ponaka na mayele yonso mutambu. Yandi tindaka bana-bankento ya Moabi na camp ya Izraele sambu na kubwisa babakala ya Izraele.—Kutanga 22:1-7; 31:15, 16; Kusonga 2:14.

3. Inki mutindu bantu ya Izraele bwaka na mutambu ya Balami?

³ Keti mutambu yina Balami sadilaka simbaka? Ee. Babakala mingi ya Izraele salaka “pite ti bana-bankento ya Moabi.” Diaka, bo yantikaka kusambila banzambi ya luvunu, mu mbandu nzambi ya kuvukisa nitu, Baale ya  bwala Peore. Yo yina, bantu ya Izraele 24 000 fwaka na bandilu ya Ntoto ya Lusilu.—Kutanga 25:1-9.

4. Sambu na nki bantu mingi ya Izraele salaka pite?

⁴ Sambu na nki bantu mingi ya Izraele bwaka na mutambu ya Balami? Bo vandaka kuyindula kaka banzala na bo mosi ya mbi mpi bo vilaka mambu yonso yina Yehowa sadilaka bo. Bantu ya Izraele vandaka ti bikuma mingi ya kubikala ya kwikama na Nzambi. Yandi basisaka bo na kimpika na Ezipte, pesaka bo madia na ntoto ya zelo na zelo mpi twadisaka bo na lutaninu yonso tii na bandilu ya Ntoto ya Lusilu. (Baebreo 3:12) Ata mpidina, bo bwaka na pite. Ntumwa Polo sonikaka nde: “Beto sala mpi ve pite, mutindu bantu ya nkaka na kati na bo salaka pite” mpi bo fwaka.—1 Bakorinto 10:8.

5, 6. Mambu yina salamaka na Banseke ya Moabi ke longa beto nki?

⁵ Nsi-ntoto ya mpa me finama kibeni. Yo yina, bonso bantu ya Izraele beto kele na bandilu ya Ntoto ya Lusilu. (1 Bakorinto 10:11) Nsi-ntoto yai ya beto ke zinga ke zolaka mingi kuvukisa nitu kuluta nkutu bantu ya Moabi. Mambu yai lenda vanda ti bupusi ya ngolo na bansadi ya Yehowa. Ya kieleka, pite kele mutambu yina Diabulu ke sadilaka mingi.—Kutanga 25:6, 14; 2 Bakorinto 2:11; Yude 4.

⁶ Kudiyula nde: ‘Keti mono ke zolaka kuvanda na kiese ya ntangu fioti ya banzala ya mbi to keti mono ke zolaka kuzinga mvula na mvula na kiese na nsi-ntoto ya mpa?’ Keti yo me fwana ve nde beto lemfuka na nsiku yai ya Yehowa: “Beno tina pite”?—1 Bakorinto 6:18.

7, 8. Pite kele nki? Sambu na nki yo kele ve kima ya kubaka na nsaka?

⁷ Bubu yai bantu mingi ke waka nsoni ve na kufwa bansiku ya Nzambi na yina me tala kuvukisa nitu mpi bo  ke vwezaka yo na meso ya bantu. Na Biblia, pite ke tendula kuvukisa nitu na kati ya bantu yina me kwelanaka ve. Yo ke tendula mpi kuvukisa nitu babakala ti babakala to bankento ti bankento mpi kuvukisa nitu ti bambisi. Pite lenda vanda kuvukisa nitu na nsadisa ya binama ya kuvukisila nitu, kuvukisa nitu na munoko, kuvukisa nitu na kinama ya kunenina to kusimba-simba kinama ya kuvukisila nitu ya muntu ya nkaka ti ngindu ya kuvukisa nitu.—Tala Noti 23.

⁸ Biblia ke monisa pwelele nde kana muntu ke landa kusala pite, yandi lenda bikala ve na dibundu. (1 Bakorinto 6:9; Kusonga 22:15) Diaka, muntu yina ke salaka pite ke kudikatulaka luzitu mpi yo ke salaka nde bantu ya nkaka kutudila yandi diaka ve ntima. Pite ke nataka kaka bampasi. Mbala mingi, yo ke salaka nde kansansa kukuma kuyangisa muntu mpi yo ke nataka mavumu ya kukonda kukana, bampasi na makwela, maladi to nkutu lufwa. (Tanga Bagalatia 6:7, 8.) Kana muntu yindula kibeni na ntwala bampasi yina pite ke nataka, ziku yandi ta sala ve mansoni. Kansi, mbala mingi muntu ke yindulaka kaka kulungisa banzala na yandi mosi ntangu yandi ke salaka kitambi ya ntete yina ke nataka na kusala mansoni. Kitambi yango kele pornografi.

9. Sambu na nki pornografi kele kigonsa?

⁹ Bo me salaka pornografi (kutala bantu ya kele kinkonga to kutanga mambu ya ke tubila kuvukisa nitu) sambu na kutedimisa banzala na beto ya kuvukisa nitu. Bubu yai, pornografi kele bisika yonso—na bazulunalu, na mikanda, na miziki, na televizio mpi na Internet. Bantu mingi ke yindulaka nde pornografi kele ve kigonsa,  ata mpidina yo kele kigonsa kibeni. Yo lenda kumisa muntu mpika ya pite mpi kuyedisa banzala ya mbi. Diaka muntu yina ke talaka pornografi, yandi ke salaka kitambi ya ntete yina ke nataka na mambu bonso kikalulu ya kusakana ti kinama ya kuvukisila nitu, bampasi na makwela mpi nkutu kufwa ya makwela.—Baroma 1:24-27; Baefezo 4:19; tala Noti 24.

10. Inki mutindu munsiku yina kele na Yakobo 1:14, 15 ke sadisaka beto na kubuya pite?

¹⁰ Yo kele mfunu nde beto bakisa mutindu pite lenda benda beto. Tala lukebisu yina kele na Yakobo 1:14, 15: “Konso muntu ke mekamaka kana yandi ke bika nde nzala na yandi mosi kubenda yandi mpi kupukumuna yandi. Ebuna nzala, kana yo me baka divumu, yo ke butaka disumu; ebuna disumu, kana yo me salama, yo ke butaka lufwa.” Yo yina, kana nge me kuma ti bangindu ya mbi, katula yo na mbala mosi. Kana nge me mona bifwanisu ya mbi kukonda kukana, katula meso! Kanga ordinatere to tula kima ya nkaka. Kubika ve nde nge kuma ti banzala ya mbi. Kana ve banzala na nge ya mbi lenda kuma ngolo mpi yo ta vanda kibeni mpasi na kuyala yo.—Tanga Matayo 5:29, 30.

11. Kana beto me kuma ti bangindu ya mbi nki mutindu Yehowa lenda sadisa beto?

¹¹ Yehowa ke zabaka beto mbote kuluta beto mosi. Yandi ke zabaka nde beto kele bantu ya kukonda kukuka. Ata mpidina, yandi ke zabaka mpi nde beto lenda nunga banzala ya mbi. Yehowa ke songa beto nde: “Beno fwa bitini ya nitu na beno yina kele na ntoto sambu na pite, mambu ya mvindu, nzala ya ngolo ya kuvukisa nitu ya bo lenda yala ve, nzala ya mbi, mpi lukasi, yina kele lusambu ya biteki.” (Bakolosai 3:5) Ata yo kele ve pete, Yehowa ke monisilaka beto ntima-nda mpi yandi ta  sadisa beto. (Nkunga 68:19) Leke mosi ya bakala kumaka ti kikalulu ya kutala pornografi mpi ya kusakana ti kinama ya kuvukisila nitu. Banduku na yandi ya nzo-nkanda vandaka kutuba nde mambu yina vandaka mbi ve mpi yo vandaka na kati ya mambu ya luzingu, kansi yandi tubaka nde: “Yo bebisaka kansansa na mono mpi mono kumaka ti luzingu ya mansoni.” Yandi bakisaka nde yandi fwete yala banzala na yandi mpi na lusadisu ya Yehowa yandi yambulaka kikalulu yina. Kana nge me kuma ti bangindu ya mansoni, lomba Yehowa “ngolo yina me luta ngolo ya bantu” sambu nge landa kuvanda ti bangindu ya bunkete.—2 Bakorinto 4:7; 1 Bakorinto 9:27.

12. Sambu na nki beto fwete ‘tanina ntima na beto’?

¹² Salomo sonikaka nde: “Kuluta bima yonso yina nge ke tanina, tanina ntima na nge, sambu banto ya luzingu ke katukaka na yo.” (Bingana 4:23) “Ntima” kele kimuntu na beto ya kati yina Yehowa ke talaka. Mambu yina  beto ke tala lenda vanda ti bupusi ya ngolo na luzingu na beto. Yobi muntu mosi ya kwikama tubaka nde: “Mono me salaka kuwakana ti meso na mono. Ebuna nki mutindu mono lenda tudila mwense dikebi na mutindu ya mbi?” (Yobi 31:1) Bonso Yobi, beto fwete yala mambu yina beto ke tala mpi yina beto ke yindula. Diaka bonso muyimbi-bankunga, beto ke samba nde: “Katula meso na mono sambu yo tala ve mambu ya kukonda mfunu.”—Nkunga 119:37.

13. Dina ponaka banduku ya nki mutindu?

¹³ Banduku na beto lenda vanda kibeni ti bupusi ya mbote to ya mbi na luzingu na beto. Kana beto ke pona banduku yina ke zitisaka minsiku ya Nzambi, bo lenda sadisa beto na kusala mutindu mosi. (Bingana 13:20; tanga 1 Bakorinto 15:33.) Mambu yina kuminaka Dina lenda sadisa beto na kumona mfunu ya kupona banduku na beto. Dina vandaka mosi na kati ya bana-bankento ya Yakobi, mpi bo sansaka yandi na dibuta mosi yina vandaka kusambila Yehowa. Dina vandaka ve muntu ya ke salaka mansoni, kansi yandi kangamaka ti bana-bankento ya Kanana yina vandaka ve kusambila Yehowa. Bantu ya Kanana vandaka ve kutadila kuvukisa nitu mutindu mosi ti bansadi ya Nzambi mpi bo zabanaka bonso bantu ya ke salaka mansoni. (Levi 18:6-25) Ntangu Dina vandaka ti banduku na yandi, yandi kutanaka ti Shekemi, leke mosi ya bakala ya Kanana, yina sepelaka ti yandi. Shekemi vandaka “muntu ya lukumu” na dibuta na bo. Kansi yandi vandaka ve kuzola Yehowa.—Kuyantika 34:18, 19.

14. Inki mambu kuminaka Dina?

¹⁴ Shekemi salaka mambu yina yandi monaka nde yo vandaka mbote. Sambu yandi vandaka kusepela ti Dina,  yandi “bakaka yandi mpi ladisaka yandi na kingolo-ngolo.” (Tanga Kuyantika 34:1-4.) Mambu yai natilaka Dina mpi dibuta na bo ya mvimba bampasi mingi.—Kuyantika 34:7, 25-31; Bagalatia 6:7, 8.

15, 16. Inki mutindu beto lenda kuma mayele?

¹⁵ Yo ke lomba ve nde beto sala bifu yina Dina salaka sambu na kuzaba nde minsiku ya Yehowa kele sambu na mambote na beto. Biblia ke tuba nde: “Muntu yina ke tambulaka ti bantu ya mayele ta kuma mayele, kansi muntu yina kele na bangwisana ti bazoba ta suka mbi.” (Bingana 13:20) Baka lukanu ya kubakisa “nzila ya mvimba ya mambu ya mbote,” ebuna nge ta buya bampasi ya mpamba-mpamba.—Bingana 2:6-9; Nkunga 1:1-3.

¹⁶ Beto lenda kuma mayele kana beto ke longuka Ndinga ya Nzambi, ke samba yandi na ntwala ya kubaka balukanu mpi ke landa bandongisila ya mbote ya mpika ya kwikama mpi ya mayele. (Matayo 24:45; Yakobo 1:5) Ya kieleka, nge ke zabaka nde beto kele ngolo ve mpi nde beto kele bantu ya kukonda kukuka. (Yeremia 17:9) Kansi nki nge ta sala kana muntu mosi me kebisa nge nde nge kele na kigonsa ya kusala mansoni? Keti nge ta wa makasi to nge ta ndima lusadisu yina ti kudikulumusa yonso?—2 Bantotila 22:18, 19.

17. Pesa mbandu ya ke monisa mutindu ndongisila ya mpangi mosi ya Mukristu lenda sadisa beto.

¹⁷ Mu mbandu yindula diambu yai. Na kisika yina mpangi-nkento mosi ke salaka, bakala mosi me kuma kutudila yandi dikebi mingi mpi me songa yandi na kubasika ti yandi kilumbu mosi buna. Bakala yai ke sambilaka ve Yehowa, kansi yandi kele kitoko mingi mpi ntima-mbote. Mpangi-nkento ya nkaka me mona bo mpi na nima yandi me sosa kukebisa mpangi-nkento yina sambu na diambu yango. Mpangi-nkento yina ya ntete ta sala  nki? Keti yandi ta pesa bikuma to yandi ta mona mayele na lukebisu yina? Ziku mpangi-nkento yina ke zolaka Yehowa mpi yandi ke zolaka mambu ya mbote. Ebuna kana yandi ke landa kubasika ti bakala yai, keti pana yandi ke ‘tina pite’ to yandi ke tula ‘ntima na ntima na yandi mosi’?—Bingana 22:3; 28:26; Matayo 6:13; 26:41.

18, 19. Tendula nki mutindu Yozefi tinaka pite.

¹⁸ Ntangu Yozefi vandaka leke, yandi vandaka na kimpika na Ezipte. Konso kilumbu, nkento ya mfumu na yandi vandaka kusonga Yozefi na kuvukisa ti yandi nitu, kansi Yozefi zabaka nde kusala mpidina vandaka mbi. Yozefi vandaka kuzola Yehowa mpi yandi vandaka kuzola kupesa yandi kiese. Yo yina, konso ntangu ya nkento yina vandaka kusosa kubwisa yandi, Yozefi vandaka kubuya. Sambu yandi vandaka na kimpika, yandi lendaka ve  kubika mfumu na yandi. Kilumbu mosi ntangu nkento ya mfumu na yandi sosaka kuvukisa ti yandi nitu na kingolo-ngolo, yandi “tinaka na nganda.”—Tanga Kuyantika 39:7-12.

¹⁹ Mambu lendaka kibeni ve kusuka mutindu yai kana Yozefi bikaka nde yandi kuma kuyindula mambu ya mansoni to kana yandi vandaka kuyindula ntangu yonso kuvukisa nitu ti nkento yina. Kansi kinduku ya Yozefi ti Yehowa vandaka mfunu mingi sambu na yandi kuluta konso kima ya nkaka. Yandi songaka nkento yina nde: “Mfumu na mono . . . me yiminaka mono ata kima mosi ve katula kaka nge, sambu nge kele nkento na yandi. Yo yina, inki mutindu mono lenda sala mbi yai ya nene mpi kusala kibeni disumu na ntwala ya Nzambi?”—Kuyantika 39:8, 9.

20. Inki mutindu beto me zaba nde Yehowa sepelaka ti Yozefi?

²⁰ Ata Yozefi vandaka ntama ti dibuta mpi nzo na bo, yandi vandaka kaka ya kwikama na Nzambi mpi Yehowa sakumunaka yandi. (Kuyantika 41:39-49) Yehowa waka kiese sambu na kwikama ya Yozefi. (Bingana 27:11) Yo lenda vanda mpasi sambu na kutina pite. Kansi kuvila ve bangogo yai: “O beno bantu yina ke zolaka Yehowa, beno menga mambu ya mbi. Yandi ke taninaka luzingu ya bantu na yandi ya kwikama; yandi ke gulusaka bo na maboko ya bantu ya mbi.”—Nkunga 97:10.

21. Inki mutindu leke mosi ya bakala landaka mbandu ya Yozefi?

²¹ Konso kilumbu, bansadi ya Yehowa ke monisaka na kikesa yonso nde bo ke mengaka “mambu ya mbi” mpi ke zolaka “mambu ya mbote.” (Amosi 5:15) Yo vanda nge kele leke to mbuta, nge lenda vanda ya kwikama na Yehowa. Bo mekaka lukwikilu ya leke mosi ya bakala na nzo-nkanda. Mwana-nkento mosi songaka leke  yai nde yandi ta vukisa nitu ti yandi kana yandi sadisa yandi na ekzame ya matematike. Leke yai ya bakala salaka nki? Yandi salaka mambu bonso Yozefi. Yandi ke tuba nde: “Mono buyaka na mbala mosi mambu yina yandi songaka mono. Mono taninaka luzitu mpi lukumu na mono sambu mono bikalaka ya kwikama.” Mbala mingi konso “kiese ya ntangu fioti” yina ke katukaka na pite ta nata mpasi. (Baebreo 11:25) Kulemfukila Yehowa ta natila beto ntangu yonso kiese ya kukonda nsuka.—Bingana 10:22.

22, 23. Inki mutindu Yehowa lenda sadisa beto kana beto me sala disumu ya nene?

²² Satana ta sosa kusadila pite sambu na kubwisa beto mpi yo lenda vanda mpasi kibeni. Ziku bantangu ya nkaka beto yonso ke vandaka ti bangindu ya mbi. (Baroma 7:21-25) Yehowa ke bakisaka yo mpi ke yibukaka nde “beto kele mfututu.” (Nkunga 103:14) Ebuna kana Mukristu mosi me sala mansoni yina kele disumu ya nene? Keti yandi me konda kivuvu? Ve. Kana yandi me balula ntima na masonga yonso, Yehowa ta sadisa yandi. Nzambi kele ya “kuyilama na kulolula.”—Nkunga 86:5; Yakobo 5:16; tanga Bingana 28:13.

²³ Diaka, Yehowa me pesaka beto “bantu bonso makabu”—bankuluntu ya zola yina ke kebaka beto. (Baefezo 4:8, 12; Yakobo 5:14, 15) Yandi me tulaka bankuluntu sambu bo sadisa beto na kuyidika kinduku na beto ti yandi.—Bingana 15:32.

24, 25. Inki mutindu “mabanza ya mbote” lenda sadisa beto na kubuya mansoni?

²⁴ Sambu na kubaka balukanu ya mbote, beto fwete  bakisa mutindu bansiku ya Yehowa ke natilaka beto mambote. Beto ke zolaka ve kuvanda bonso leke ya bakala yina Bingana 7:6-23 ke tubila. Yandi vandaka ve ti “mabanza ya mbote,” yo yina yandi bwaka na mutambu ya pite. Mabanza ya mbote kele mfunu mingi kuluta mayele. Kana beto kele ti mabanza ya mbote, beto ke sosaka kubakisa bangindu ya Nzambi mpi kusadila yo na luzingu na beto. Kuvila ve bangogo yai ya mayele: “Muntu yina ke baka mabanza ya mbote ke kudizolaka. Muntu yina ke zolaka luswasukusu ta nunga.”—Bingana 19:8.

²⁵ Keti nge ke ndimaka kibeni nde minsiku ya Yehowa kele mbote? Keti nge ke kwikilaka mpenza nde kuzitisa yo ta natila nge kiese? (Nkunga 19:7-10; Yezaya 48:17, 18) Kana nge me ndima kibeni ve, yibuka bima yonso ya mbote yina Yehowa me salaka sambu na nge. Biblia ke tuba nde, “beno meka mpi beno mona nde Yehowa kele mbote.” (Nkunga 34:8) Nge ta mona nde kana nge ke sala mpidina mbala mingi, yo ta pusa nge na kuzola Nzambi mingi. Zola mambu yina yandi ke zolaka mpi menga mambu yina yandi ke mengaka. Fulusa mabanza na nge ti bangindu ya mbote—mambu yina kele ya kieleka, mambu yina kele ya lunungu, mambu yina kele ya bunkete, mambu yina ke pusaka na kuzola mpi mambu yina kele ya mbote. (Bafilipi 4:8, 9) Beto lenda vanda bonso Yozefi yina bakilaka mayele ya Yehowa mambote.—Yezaya 64:8.

26. Inki beto ta tubila na bakapu yina ke landa?

²⁶ Yo vanda nge me kwelaka to ve, Yehowa ke zolaka nde nge sepela na luzingu mpi nge vanda na kiese. Bakapu zole yina ke landa kele ti bansangu yina lenda sadisa beto na kuvanda ti makwela ya mbote.