1. Inki beto fwete sala sambu lusambu na beto kusepedisa Yehowa, mpi sambu na nki?

YEZU tubaka nde: “Bansambidi ya kieleka ta sambila Tata na mpeve mpi na kieleka, sambu ya kieleka, Tata ke sosa bantu ya mutindu yai sambu bo sambila yandi.” (Yoane 4:23; 6:44) Konso muntu fwete “landa kuzikisa mambu yina Mfumu ke ndimaka.” (Baefezo 5:10) Yo ke vandaka ve ntangu yonso pete. Satana ke kusaka beto sambu beto sala mambu yina ke sepedisaka ve Yehowa.—Kusonga 12:9.

2. Tubila mambu yina salamaka pene-pene ya Ngumba Sinai.

² Inki mutindu Satana ke kusaka beto? Mutindu mosi kele nde yandi ke salaka na mpila nde beto bakisa ve mutindu ya kuswaswanisa mambu ya mbote mpi ya mbi. Yibuka mambu yina salamaka na dikanda ya Izraele ntangu bo tulaka camp pene-pene ya Ngumba Sinai. Moize kwendaka na ngumba, mpi bantu vandaka kuvingila nde yandi kwisa kuvutuka. Nsuka-nsuka, bo lembaka na kuvingila mpi bo lombaka Aroni na kusadila bo nzambi. Yandi sadilaka bo kiteki ya wolo ya mwana-ngombe. Na nima, bantu salaka nkinsi. Bo vandaka kukina na nziunga ya kiteki yango mpi kufukamina yo. Ntangu bo vandaka kufukamina kiteki yina, bo vandaka kuyindula nde bo ke  sambila Yehowa. Kansi diambu yina kumaka ve mbote sambu bantu vandaka kutadila yo bonso ‘nkinsi sambu na Yehowa.’ Yehowa tubaka nde yo vandaka lusambu ya biteki, mpi bantu mingi fwaka. (Kubasika 32:1-6, 10, 28) Yo ke longa beto inki? Kudikusa ve. Kusimba “ve ata kima mosi ya mvindu,” mpi bika nde Yehowa kulonga nge mambu yina kele mbote mpi yina kele mbi.—Yezaya 52:11; Ezekiele 44:23; Bagalatia 5:9.

3, 4. Sambu na nki yo kele mfunu na kutadila bisina ya bankinsi yina bantu mingi ke salaka?

³ Ntangu Yezu vandaka na ntoto, yandi longaka balongoki na yandi na kupesa mbandu na lusambu ya bunkete. Na nima ya lufwa ya Yezu, balongoki na yandi landaka kulonga balongoki ya mpa minsiku ya Yehowa. Kansi ntangu bantumwa fwaka, balongi ya luvunu yantikaka kukotisa bangindu ya mbi, bansiku mpi bankinsi ya mimpani na dibundu. Nkutu bo pesaka bankinsi ya nkaka ya mimpani bazina ya mpa sambu yo kuma ya Bukristu. (2 Batesalonika 2:7, 10; 2 Yoane 6, 7) Bubu yai, bantu mingi ke salaka bankinsi yai mpi bo ke landaka kupesa maboko na balukwikilu ya luvunu, nkutu na bisalu ya bampeve ya mbi. *—Kusonga 18:2-4, 23.

⁴ Bubu yai na nsi-ntoto, bankinsi kele mfunu sambu na luzingu ya bantu. Kansi ntangu nge ke landa kulonguka mutindu Yehowa ke tadilaka bankinsi, nge lenda soba mutindu na nge ya kutadila bankinsi ya nkaka. Yo lenda vanda ve pete, kansi nge lenda ndima nde Yehowa ta sadisa nge. Beto tadila bisina ya bankinsi ya nkaka yina bantu ke salaka mingi sambu beto bakisa mutindu Yehowa ke tadilaka yo.

5. Inki ke ndimisa nde Yezu butukaka ve na Desembri 25?

⁵ Na bisika mingi na nsi-ntoto, bo ke salaka Noël na Desembri 25, yina bantu mingi ke yindulaka nde yo kele kilumbu yina Yezu butukaka. Biblia ke songaka beto ve kilumbu to nkutu ngonda yina Yezu butukaka, kansi yo ke songaka beto kima mosi na yina me tala nsungi yina. Luka sonikaka nde ntangu Yezu butukaka na Betelemi, ‘bangungudi vandaka kuzinga na nganda’ sambu na kukengila bitwisi na bo. (Luka 2:8-11) Na Betelemi na ngonda ya Desembri, madidi ke vandaka mingi, mvula ke nokaka mingi mpi mvula ya mpembe ke nokaka, yo yina bangungudi lendaka ve kubikala na nganda ti bitwisi na bo na mpimpa. Yo ke longa beto nki? Yezu butukaka na nsungi yina madidi vandaka mingi ve, kansi yandi butukaka ve na Desembri. Biblia mpi banzikisa ya masolo ya ntama ke monisa nde Yezu butukaka na nsungi ya bangonda yina beto ke bingaka bubu yai Septembri mpi Oktobri.

6, 7. (a) Mambu mingi yina bantu ke salaka na Noël me yantikaka nki mutindu? (b) Inki fwete pusa beto na kupesa bakado?

⁶ Ebuna nki mutindu Noël yantikaka? Yo katukaka na bankinsi ya mimpani, mu mbandu nkinsi ya Saturnales yina bantu ya Roma vandaka kusala sambu na Saturne, nzambi ya bilanga. Mukanda mosi (Encyclopedia Americana) ke tuba nde: “Mambu mingi yina bantu ke salaka na nkinsi ya Noël me katukaka na Saturnales, nkinsi mosi yina bantu ya Roma vandaka kusala na kati-kati ya Desembri. Mu mbandu, nkinsi yai me salaka nde bantu kukuma kusala bankinsi ya nene, kupesana bakado mpi kupedisa babuzi.” Diaka bo vandaka kusala nkinsi ya lubutuku ya Mithra, nzambi ya ntangu ya Persia, na Desembri 25.

⁷ Kansi bubu yai, bantu mingi ya ke salaka nkinsi ya Noël ke monaka ve nde yo me katukaka na mimpani. Bo  ke tadilaka Noël bonso dibaku ya kuvanda ti dibuta, ya kudia madia ya kitoko mpi ya kupesana bakado. Ya kieleka, beto ke zolaka dibuta mpi banduku na beto mpi Yehowa ke zolaka nde bansadi na yandi kuvanda ti kikalulu ya kukabila bantu ya nkaka. 2 Bakorinto 9:7 ke tuba nde: “Nzambi ke zolaka muntu yina ke pesaka na kiese.” Yehowa ke zolaka ve nde beto kabila bantu ya nkaka kaka na bankinsi ya nene. Bansadi ya Yehowa ke sepelaka kupesa bakado mpi kuvanda kumosi ti banduku mpi mabuta na bo na  konso ntangu, kukonda kuvingila nde bo pesa bo kima ya nkaka. Bo ke pesaka bakado sambu bo ke zolaka bantu ya nkaka.—Luka 14:12-14.

8. Keti bantu yina ke longukaka bambwetete pesaka Yezu bakado ntangu yandi vandaka bebe yina me katuka kubutuka? Tendula.

⁸ Sambu na kundimisa dibanza ya kupesa bakado na Noël, bantu mingi ke tubaka nde babakala tatu ya mayele natilaka Yezu bakado na nzo yina bo tulaka yandi ntangu yandi vandaka bebe yina me katuka kubutuka. Yo kele masonga nde kimvuka mosi ya babakala kwendaka kutala Yezu mpi natilaka yandi bakado. Na ntangu ya ntama, bantu vandaka ti kikalulu ya kupesa bakado na bantu ya lukumu. (1 Bantotila 10:1, 2, 10, 13) Kuvila ve nde Biblia ke tuba nde babakala yina vandaka bantu ya ke longukaka bambwetete mpi ya ke salaka mazi mpi bo vandaka ve kusambila Yehowa. Diaka, bo kwendaka ve kutala Yezu ntangu yandi vandaka bebe yina me katuka kubutuka na nzo yina bo tulaka yandi. Bo kwendaka kutala yandi na nima ntangu yandi vandaka “mwana” yina vandaka kuzinga na nzo mosi.—Matayo 2:1, 2, 11.

9. Inki bankinsi ya bilumbu ya kubutuka Biblia ke tubilaka?

⁹ Kilumbu yina bebe me butuka ke vandaka kilumbu mosi ya kiese. (Nkunga 127:3) Kansi yo ke tendula ve nde beto fwete sala nkinsi ya bilumbu ya kubutuka. Yindula diambu yai: Biblia ke tubilaka kaka bankinsi zole ya bilumbu ya kubutuka. Mosi vandaka ya Farao muntu ya Ezipte mpi yina ya nkaka vandaka ya ntotila Erode Antipasi. (Tanga Kuyantika 40:20-22; Marko 6:21-29.) Ata mfumu mosi ve na kati na bo vandaka nsadi ya Yehowa. Ya kieleka, Biblia ke tubilaka ve ata fioti nsadi mosi ya Yehowa yina salaka nkinsi ya kilumbu ya kubutuka.

10. Inki mutindu Bakristu ya ntete vandaka kutadila bankinsi ya bilumbu ya kubutuka?

 ¹⁰ Mukanda mosi (The World Book Encyclopedia) ke tuba nde Bakristu ya ntete “vandaka kutadila nkinsi ya kilumbu ya kubutuka ya konso muntu bonso kikalulu ya mimpani.” Bikalulu yina katukaka na balukwikilu ya luvunu. Mu mbandu, bantu ya Grese ya ntama vandaka kukwikila nde kele ti mpeve mosi yina ke vandaka na kilumbu ya kubutuka ya konso muntu mpi mpeve yango ke taninaka yandi. Mpi bo vandaka kuyindula nde mpeve yina vandaka ti kuwakana ti nzambi yina butukaka kilumbu mosi ti muntu yina. Katula balukwikilu yai ya mimpani, bilumbu ya kubutuka ke wakana mpi ti mambu ya me tala bambwetete mpi bansaka ya shanse.

11. Inki mutindu Yehowa ke tadilaka kikalulu na beto ya kukaba?

¹¹ Bantu mingi ke yindulaka nde kilumbu na bo ya kubutuka kele kilumbu mosi ya mfunu mingi yina bantu fwete baka bo na valere mpi kuzola bo. Kansi beto lenda monisa zola na mabuta mpi banduku na beto na konso kilumbu ya beto me zola, kansi ve kaka na kilumbu mosi ya mfunu. Yehowa ke zolaka nde ntangu yonso beto vanda ntima-mbote mpi ti kikalulu ya kukaba. (Tanga Bisalu 20:35.) Beto ke tondaka yandi konso kilumbu sambu na dikabu ya kitoko ya luzingu, kansi ve kaka na kilumbu yina beto butukaka.—Nkunga 8:3, 4; 36:9.

12. Na nki mutindu kilumbu na beto ya lufwa lenda vanda mbote kuluta kilumbu na beto ya kubutuka?

¹² Longi 7:1 ke tuba nde: “Zina ya mbote kele mbote kuluta mafuta ya mbote, mpi kilumbu ya lufwa kele mbote kuluta kilumbu ya kubutuka.” Na nki mutindu kilumbu na beto ya lufwa lenda vanda mbote kuluta kilumbu na beto ya kubutuka? Ntangu beto ke butukaka, beto ke salaka ntete ata kima mosi ve na luzingu, yo vanda ya mbote to ya mbi. Kansi ntangu beto ke sadilaka luzingu na beto  sambu na kusadila Yehowa mpi kusala mambu ya mbote sambu na bantu ya nkaka, beto ke salaka “zina ya mbote,” to lukumu ya mbote mpi Yehowa ta vila beto ve ata beto me fwa. (Yobi 14:14, 15) Bansadi ya Yehowa ke salaka ve nkinsi ya kilumbu na bo ya kubutuka to ya kilumbu ya kubutuka ya Yezu. Ya kieleka, nkinsi mosi kaka yina Yezu me lombaka beto na kusala kele Lusungiminu ya lufwa na yandi.—Luka 22:17-20; Baebreo 1:3, 4.

13, 14. Nkinsi ya Paki ya Lufutumuku ke wakanaka ti nki?

¹³ Bantu mingi ke kwikilaka nde ntangu bo ke salaka nkinsi ya Paki ya Lufutumuku, bo ke salaka nkinsi ya lufutumuku ya Yezu. Ya kieleka, nkinsi ya Paki ya Lufutumuku kele ti kuwakana ti Eostre, nzambi-nkento ya ba Anglo-Saxon, ya kubasika ya ntangu mpi ya printemps. Mukanda mosi (Dictionary of Mythology) ke tuba nde yandi vandaka mpi nzambi-nkento ya lubutu. Mambu ya nkaka ya bo ke salaka na Paki ya Lufutumuku kele ti kuwakana ti diambu yai. Mu mbandu, mukanda mosi (Encyclopædia Britannica) ke tuba nde “bo vandaka kusadila mingi [maki] bonso bidimbu ya luzingu ya mpa mpi ya lufutumuku.” Diaka, bo vandaka kusadila mingi balape bonso bidimbu ya lubutu na lusambu ya mimpani. Yo kele pwelele nde Paki ya Lufutumuku ke wakana ve ti lufutumuku ya Yezu.

¹⁴ Keti Yehowa ke sepelaka ntangu yandi ke monaka mutindu bantu ke vukisaka bikalulu ya dibundu ya luvunu ti lufutumuku ya Mwana na yandi? Ata fioti ve. (2 Bakorinto 6:17, 18) Ya kieleka Yehowa ke lombaka beto ve ata fioti na kusala nkinsi ya lufutumuku ya Yezu.

15. Inki mutindu Halloween yantikaka?

¹⁵ Halloween, yina bo ke bingaka mpi Kilumbu ya Basantu Yonso (to Toussaint), ke wakana ti bandoki mpi minganzi. Nkinsi yai kele ve ya mpa. Pene-pene ya Novembri 1, ntangu ngonda vandaka ya mvimba, ba Celte yina vandaka kuzinga na Grande-Bretagne mpi na Irlande vandaka kusala nkinsi ya Samain. Bo vandaka kukwikila nde na nsungi ya nkinsi yai, bampeve ya bafwa vandaka kuvutuka na ntoto. Bantu vandaka kutula madia mpi malafu na nganda sambu bampeve yina kusala bo ve mbi. Bubu  yai ntangu bana ke lwataka bilele mpi ke kwendaka nzo na nzo sambu na kulomba bakado, bo ke bakisaka ve nde bo ke landaka kikalulu yai ya ntama ya bademo.

16, 17. Inki beto fwete sala ntangu beto ke yidika nkinsi ya makwela na beto?

¹⁶ Nkinsi ya makwela kele dibaku mosi ya kiese. Na nsi-ntoto ya mvimba, bantu ke salaka bankinsi ya makwela na mitindu mingi. Mbala mingi bantu ke yindulaka ve bisina ya bikalulu ya bankinsi ya makwela, yo yina bo ke zabaka ve nde bikalulu ya nkaka me katukaka na balukwikilu ya mabundu ya mimpani. Kansi bankwelani ya Bakristu yina ke yidika nkinsi na bo ya makwela, fwete sala mambu na mpila nde nkinsi yina kupesa Yehowa kiese. Bo ta baka balukanu ya mbote kana bo longuka bisina ya bikalulu ya bankinsi ya makwela.—Marko 10:6-9.

¹⁷ Bantu ke yindulaka nde bikalulu ya nkaka ya bankinsi ya makwela ke natilaka bantu yina ke kwelana ‘shanse.’ (Yezaya 65:11) Mu mbandu, na bisika ya nkaka bantu ke losilaka bantu yina ke kwelana loso to kima ya mutindu mosi. Bo ke kwikilaka nde yo ta natila bankwelani bana, kiese, luzingu ya nda mpi nde yo ta tanina bo na mambu ya mbi. Kansi Bakristu ke buyaka kibeni bikalulu yonso yina ke wakanaka ti dibundu ya luvunu.—Tanga 2 Bakorinto 6:14-18.

18. Bakristu yina ke yidika nkinsi ya makwela fwete sadila nki minsiku ya nkaka ya Biblia?

¹⁸ Bankwelani yina kele Bakristu ke zolaka nde nkinsi ya makwela na bo kuvanda dibaku mosi ya kiese mpi ya lukumu mpi nde bantu yonso yina bo ke bingisa kuvanda na kiese. Bantu yina bo ke bingisaka na nkinsi ya makwela ya Bakristu fwete tuba ve mambu ya mbi, ya mansoni  to yina ke monisa ve luzitu na bankwelani to na bantu ya nkaka. (Bingana 26:18, 19; Luka 6:31; 10:27) Bakristu yina ke sala nkinsi ya makwela, fwete songa ve ‘na lulendo yonso bima na bo ya kuzingila.’ (1 Yoane 2:16) Kana nge ke yidika nkinsi ya makwela, nge fwete yidika mambu na mpila nde ntangu nge ta yibukaka nkinsi yina, yo yibusa nge mambu ya kiese.—Tala Noti 28.

19, 20. Kikalulu ya kutombula mpi ya kututisa makopa ya malafu me katukaka wapi?

¹⁹ Na bankinsi ya makwela mpi na bafeti ya nkaka, bantu me kumaka ti kikalulu ya kutombula mpi ya kututisa makopa ya malafu. Ntangu bo ke salaka yo, muntu mosi ke zodilaka bantu ya nkaka shanse ya mbote mpi bantu ya nkaka ke nangulaka makopa na bo. Inki mutindu Bakristu fwete tadila kikalulu yai?

²⁰ Mukanda mosi (The International Handbook on Alcohol and Culture) ke tuba nde ziku kikalulu ya kutombula mpi ya kututisa makopa ya malafu katukaka na kikalulu ya ntama ya mimpani “yina bo vandaka kupesa malafu mosi ya santu na banzambi.” Bo vandaka kusala yo “sambu banzambi kundima kisambu yina bo vandaka kusukisa na bangogo ‘luzingu ya nda’ to ‘na mavimpi na nge!’” Na ntangu ya ntama, bantu vandaka ti kikalulu ya kunangula makopa na bo sambu na kulomba lusakumunu na banzambi na bo. Kansi Yehowa ke pesaka beto ve balusakumunu na mutindu yai.—Yoane 14:6; 16:23.

21. Bakristu fwete buya diaka bankinsi ya nki mutindu?

²¹ Ntangu nge ke baka lukanu ya kukwenda to ve na  konso nkinsi yina, yindula bikalulu yina yo ke siamisa. Mu mbandu, na bankinsi ya nkaka bantu ke kinaka na mutindu mosi ya mbi, bo ke nwaka mingi mpenza mpi nkutu bo ke salaka mansoni. Bankinsi ya mutindu yai ke siamisaka makwela na kati ya babakala ti babakala mpi bankento ti bankento mpi yo ke siamisaka zola ya insi. Kana beto ke kwenda na bankinsi ya mutindu yai, keti pana beto ke menga kibeni mambu yina Yehowa ke mengaka?—Nkunga 1:1, 2; 97:10; 119:37.

22. Inki lenda sadisa Mukristu na kubaka lukanu kana yandi ta kwenda to ve na nkinsi mosi?

²² Bakristu fwete buya kibeni bankinsi yonso yina ke pesaka ve Yehowa lukumu. Ntumwa Polo sonikaka nde: “Yo vanda beno ke dia, yo vanda beno ke nwa, to yo vanda beno ke sala konso kima ya nkaka, beno sala mambu yonso sambu na nkembo ya Nzambi.” (1 Bakorinto 10:31; tala Noti 29.) Ya kieleka, na bankinsi yonso ve bantu ke salaka mansoni, mambu ya dibundu ya luvunu to mambu ya ke monisaka zola ya insi. Kana nkinsi mosi ke fwa ve minsiku ya Biblia, beto mosi fwete baka lukanu ya kukwenda to ve na nkinsi yango. Diaka beto fwete tadila bupusi yina lukanu na beto ta vanda ti yo na bantu ya nkaka.

23, 24. Inki mutindu beto lenda tendudila bantu ya mabuta na beto yina kele ve Bambangi ya Yehowa balukanu na beto na yina me tala bankinsi ya nkaka?

²³ Ziku nge ke kwendaka diaka ve na bankinsi yina ke pesaka ve Yehowa lukumu. Kansi bantu ya nkaka ya dibuta na beno yina kele ve Bambangi ya Yehowa lenda yindula nde nge ke zolaka bo ve to nge ke zolaka diaka ve kuvanda ti bo. Bo lenda yindula nde bantu ya dibuta ke vandaka kumosi kaka na bilumbu ya bankinsi. Ebuna nki  nge lenda sala? Kele ti mitindu mingi yina nge lenda monisa bo nde nge ke zolaka bo mpi nde bo kele mfunu mingi na ntwala na nge. (Bingana 11:25; Longi 3:12, 13) Nge lenda bingisa bo sambu bo lutisa ntangu ti nge na mabaku ya nkaka.

²⁴ Kana bantu ya dibuta na beno ke zola kuzaba sambu na nki nge ke ndimaka diaka ve bankinsi ya nkaka, nge lenda zwa bansangu na mikanda na beto mpi na jw.org yina ta sadisa nge na kutendudila bo bikuma yina ke pusaka nge na kubuya yo. Kusosa ve kundimisa bo nde mambu ya nge ke tuba kele ya mbote mpi kupusa bo na kingolo-ngolo na kuyindula bonso nge. Sadisa bantu ya dibuta na beno na kumona nde nge tadilaka mambu mingi mpi na nima nge mosi bakaka lukanu. Vanda pima mpi bika nde ‘mambu ya nge ke tuba kuvanda ntangu yonso ya mbote mpi ya bo me kumisa ntomo ti mungwa.’—Bakolosai 4:6.

25, 26. Inki mutindu bibuti lenda sadisa bana na bo na kuzola minsiku ya Yehowa?

²⁵ Yo kele mfunu nde beto yonso kubakisa pwelele bikuma yina ke pusaka beto na kubuya bankinsi ya nkaka. (Baebreo 5:14) Lukanu na beto kele ya kusepedisa Yehowa. Mpi kana beto kele bibuti, beto fwete baka ntangu ya kusadisa bana na beto na kubakisa mpi kuzola minsiku ya Biblia. Kana Yehowa kukuma muntu ya kieleka na meso na bo, yo ta pusa bo mpi na kusepedisa yandi.—Yezaya 48:17, 18; 1 Piere 3:15.

²⁶ Yehowa ke waka kiese ntangu yandi ke monaka beto ke sala yonso sambu na kusambila yandi na mutindu mosi ya bunkete mpi na masonga yonso. (Yoane 4:23) Kansi bantu mingi ke yindulaka nde na nsi-ntoto yai ya kukonda masonga muntu mosi ve lenda vanda kibeni masonga. Keti yo kele kieleka? Beto ta tubila yo na kapu yina ke landa.