1, 2. Inki dikabu ya kitoko Yehowa me pesaka beto?

YEHOWA me pesaka beto yonso dikabu mosi ya kitoko. Dikabu yango kele luzingu. (Kuyantika 1:27) Yandi ke zolaka nde beto vanda ti luzingu ya mbote mpenza. Yo yina, yandi me pesaka beto minsiku yina ke longaka beto mutindu ya kubaka balukanu ya mbote. Beto fwete sadila minsiku yina sambu yo sadisa beto na “kuswaswanisa” mambu ya “mbote ti ya mbi.” (Baebreo 5:14) Kana beto sala mpidina, pana beto ke pesa Yehowa nzila ya kulonga beto na kuyindula mbote. Beto ke bakisaka nde minsiku ya Nzambi kele mfunu kibeni ntangu beto ke zitisaka yo mpi ke monaka mutindu yo ke tomisaka luzingu na beto.

² Luzingu lenda vanda mpasi kibeni. Mbala mingi beto ke kutanaka ti mambu yina ata nsiku mosi ve ya pwelele na Biblia ke tubilaka yo. Mu mbandu, yo lenda lomba nde beto baka balukanu na yina me tala lusansu yina ke lombaka kusadila menga. Inki mutindu beto lenda baka balukanu yina ta pesa Yehowa kiese? Biblia kele ti minsiku yina ke longaka beto mutindu Yehowa ke tadilaka luzingu mpi menga. Kana beto ke bakisa minsiku yango, beto ta baka balukanu ya mbote mpi beto ta vanda ti kansansa ya mbote. (Bingana 2:6-11) Beto tadila sesepi yai mwa minsiku na kati na yo.

3, 4. (a) Inki mutindu Nzambi monisaka mutindu yandi ke tadilaka menga? (b) Menga ke monisaka nki?

³ Biblia ke longaka beto nde menga kele kima ya santu sambu yo ke monisaka luzingu. Diaka luzingu kele mfunu na meso ya Yehowa. Ntangu Kaini fwaka mpangi na yandi, Yehowa songaka yandi nde: “Menga ya mpangi na nge ke didila mono na ndinga ya ngolo tuka na ntoto.” (Kuyantika 4:10) Menga ya Abele vandaka kumonisa luzingu na yandi; ntangu Kaini fwaka Abele, yandi katulaka luzingu ya Abele.

⁴ Na nima ya Mvula ya Ngolo ya bilumbu ya Noa, Nzambi songaka bantu na kudia misuni. Kansi yandi tubaka pwelele nde: “Musuni ti luzingu na yo—menga na yo—beno fwete dia yo ve.” (Kuyantika 9:4) Nsiku yai ke tadila bana yonso ya Noa, ti beto mpi. Yo kele pwelele nde, menga ke monisaka luzingu na meso ya Yehowa. Beto fwete tadila mpi menga mutindu yai.—Nkunga 36:9.

5, 6. Inki mutindu Nsiku ya Moize monisaka mutindu Yehowa ke tadilaka luzingu mpi menga?

⁵ Na Nsiku yina Yehowa pesaka Moize, yandi tubaka nde: “Kana muntu mosi . . . kudia menga ya konso mutindu yina, mono ta buya muntu yina ke dia menga mpi mono ta katula yandi na kati ya bantu na yandi. Sambu luzingu ya kigangwa yina ke zingaka kele na menga.”—Levi 17:10, 11.

⁶ Nsiku ya Moize vandaka kutuba nde kana muntu me fwa mbisi sambu na kudia, yandi fwete tiamuna menga na yo na ntoto. Yo vandaka kumonisa nde bo vandaka kuvutula luzingu ya mbisi na Yehowa muntu yina salaka yo. (Kulonga 12:16; Ezekiele 18:4) Kansi Yehowa vandaka ve kulomba bantu ya Izraele na kusala mambu ngolo ntangu  bo ke basisa menga na mbisi yina bo me zenga mungungu. Ntangu bo vandaka kusala yonso sambu na kukatula menga, bo lendaka kudia musuni ti kansansa ya mbote. Ntangu bo vandaka kumonisa luzitu na menga ya mbisi, pana bo vandaka kumonisa luzitu na Yehowa muntu yina ke pesaka luzingu. Nsiku vandaka kulomba mpi bantu ya Izraele na kupesa bimenga ya bambisi sambu na kufika masumu.—Tala Banoti 19 mpi 20.

7. Inki mutindu Davidi monisaka luzitu sambu na menga?

⁷ Mambu yina Davidi salaka ntangu yandi vandaka kunwanisa bantu ya Filistia ke sadisa beto na kumona mfunu ya menga. Bantu ya Davidi monaka nde yandi vandaka kibeni ti nzala ya masa, yo yina bo kotaka na camp ya bambeni mpi bo tulaka luzingu na bo na kigonsa sambu na kubakila yandi masa. Kansi ntangu bo natilaka yo Davidi, yandi buyaka kunwa yo mpi “yandi tiamunaka yo sambu na Yehowa.” Davidi tubaka nde: “O Yehowa, ngindu ya kusala diambu yai lenda kwisila mono ve ata fioti! Keti mono fwete nwa menga ya bantu ya me kwenda kutula luzingu na bo na kigonsa?” Davidi bakisaka nde luzingu mpi menga kele mfunu mingi na meso ya Nzambi.—2 Samuele 23:15-17.

8, 9. Inki mutindu Bakristu fwete tadila menga bubu yai?

⁸ Banda na ntangu ya Bakristu ya ntete, Nzambi ke lombaka diaka ve bansadi na yandi na kupesa bimenga ya bambisi. Ata mpidina, bo fwete tadila kaka menga na mutindu ya mbote. “Kubuya . . . menga” vandaka mosi na kati ya bansiku yina Yehowa lombaka Bakristu na kuzitisa. Kubuya menga vandaka mfunu mutindu mosi ti kubuya pite mpi lusambu ya biteki.—Bisalu 15:28, 29.

⁹ Yo kele mutindu mosi bubu yai. Beto Bakristu, beto ke zabaka nde Yehowa kele Nto ya luzingu mpi nde luzingu yonso kele ya yandi. Beto ke zabaka mpi nde menga kele  kima ya santu mpi nde yo ke monisaka luzingu. Yo yina, beto ke tadilaka minsiku ya Biblia ntangu beto ke bakaka konso lukanu yina me tala lusansu ya ke lombaka kusadila menga.

10, 11. (a) Inki mutindu Bambangi ya Yehowa ke tadilaka kuvutula menga, yo vanda menga yo mosi to bitini na yo iya ya nene? (b) Inki balukanu konso Mukristu fwete baka?

¹⁰ Bambangi ya Yehowa ke bakisaka nde “kubuya . . . menga” ke tendulaka ve kaka kubuya kudia to kunwa yo. Yo ke tendula nde beto fwete ndima ve nde bo vutula beto menga, beto fwete buya kupesa menga, mpi beto fwete buya kubumba menga na beto mosi sambu na kuvutula yo na nitu na beto. Yo ke tendula mpi nde beto fwete buya nde bo vutula beto mosi na kati ya bitini ya nene iya ya menga: baselile ya mbwaki, baselile ya mpembe, baplaketi, mpi plazma.

¹¹ Minganga lenda kabula bitini yai ya nene iya ya menga na bitini ya fioti-fioti yina bo ke bingaka bitini ya fioti-fioti ya menga. Konso Mukristu fwete baka lukanu kana yandi ta ndima to ve bitini yina ya fioti-fioti. Yo ke tadila mpi mitindu ya kusansa yina ke lombaka kusadila menga ya mbefo yandi mosi. Konso muntu fwete pona mutindu bo ta sadila menga na yandi ntangu bo ke pasula yandi, ke sadisa yandi ekzame, to kepesa yandi lusansu.—Tala Noti 21.

12. (a) Sambu na nki balukanu na beto na mambu ya me tala kansansa kele mfunu na meso ya Yehowa? (b) Inki mutindu beto lenda baka balukanu ya mbote na yina me tala balusansu?

¹² Keti Yehowa ke tulaka kibeni dikebi na balukanu na beto na mambu ya me tala kansansa? Ee. Yehowa ke tulaka dikebi na bangindu na beto mpi na bikuma yina ke pusaka beto na kusala mambu. (Tanga Bingana 17:3; 24:12.)  Yo yina, ntangu beto ke baka balukanu ya ke tadila lusansu, beto fwete lomba lutwadisu ya Yehowa na kisambu mpi na nima kusala bansosa ya ke tala lusansu yango. Na nima, beto fwete sadila kansansa na beto yina beto me longaka na Biblia sambu na kubaka lukanu. Beto fwete yula ve bantu ya nkaka mambu yina bo zolaka kusala kana mambu yai kuminaka bo mpi bantu ya nkaka fwete pusa beto ve na ngolo na kubaka balukanu. Konso Mukristu ta “nata kilo na yandi mosi.”—Bagalatia 6:5; Baroma 14:12.

13. Bansiku mpi minsiku ya Yehowa ya me tala menga ke longa beto nki sambu na Yehowa?

¹³ Konso kima yina Yehowa ke lombaka beto na kusala ke vandaka sambu na mambote na beto mosi mpi yo ke monisaka zola na yandi sambu na beto. (Nkunga 19:7-11) Kansi, beto ke lemfukilaka yandi ve kaka sambu bansiku na yandi ke natilaka beto mambote. Beto ke lemfukilaka yandi sambu beto ke zolaka yandi. Zola na beto sambu na Yehowa ke pusaka beto na kubuya nde bo vutula beto menga. (Bisalu 15:20) Yo ke taninaka mpi mavimpi na beto. Bantu mingi bubu yai ke zabaka mwa bigonsa ya kuvutula menga, mpi minganga mingi ke ndimaka nde kupasula muntu kukonda kuvutula menga ke vandaka mbote sambu na mavimpi ya bambefo. Yo kele pwelele nde banzila ya Yehowa kele ya mayele mpi ya zola.—Tanga Yezaya 55:9; Yoane 14:21, 23.

14, 15. (a) Inki bansiku Yehowa pesaka bansadi na yandi sambu na kutanina bo? (b) Inki mutindu nge lenda sadila minsiku yina kele na kati ya bansiku yango?

¹⁴ Bansiku ya Nzambi ke vandaka ntangu yonso sambu na mambote ya bansadi na yandi. Yehowa pesaka bantu ya Izraele ya ntama bansiku sambu na kutanina bo na bigonsa ya nene. Mu mbandu, nsiku mosi vandaka kutuba nde  kana muntu me tunga nzo, yandi fwete tunga mwa kibaka ya lutaninu na nziunga ya ludi sambu nde ata muntu mosi ve kubwa. (Kulonga 22:8) Nsiku ya nkaka vandaka kutadila bambisi. Kana muntu kele ti ngombe mosi ya makasi, yandi vandaka ti mukumba ya kukeba yo sambu yo nwanisa ve mpi yo fwa ve ata muntu mosi. (Kubasika 21:28, 29) Kana muntu mosi kulemfukila ve bansiku yai mpi nsuka-nsuka muntu kufwa, bo vandaka kupesa yandi ndola.

¹⁵ Bansiku yai ke sadisa beto na kumona nde luzingu kele mfunu mingi na meso ya Yehowa. Kuzaba mambu yai fwete pusa beto na kusala inki? Beto fwete monisa nde beto ke zitisaka luzingu na mutindu beto ke kebaka nzo mpi kamio na beto, na mutindu na beto ya kupusa kamio, mpi na bansaka ya kulutisa ntangu yina beto ke ponaka. Bantu ya nkaka, mingi-mingi baleke, ke monaka nde ata diambu mosi ve ya mbi lenda kumina bo, yo yina bo ke tulaka luzingu na bo na kigonsa mpi bo ke monaka mpamba bigonsa yina lenda kumina bo. Kansi Yehowa ke zolaka ve nde beto sala mambu mutindu yai. Yandi ke zolaka nde beto mona nde luzingu na beto mpi ya bantu ya nkaka kele mfunu.—Longi 11:9, 10.

16. Inki mutindu Yehowa ke tadilaka kubasisa divumu?

¹⁶ Luzingu ya konso muntu kele mfunu na meso ya Yehowa. Nkutu ata bebe ya me butuka ntete ve kele mfunu mingi sambu na yandi. Na nsi ya Nsiku ya Moize, kana muntu me bula nkento mosi ya divumu na luzolo ve mpi kana nkento yina to bebe ya kele na divumu na yandi kufwa, Yehowa vandaka kutadila muntu yina bonso muntu ya me fwa muntu. Yo ke tendula nde, ata yo vandaka ve na luzolo, yo salaka nde muntu kufwa mpi yo vandaka kulomba nde bo futa luzingu ya muntu yina. (Tanga Kubasika 21:22, 23.) Sambu na Nzambi, bebe ya me butuka ntete ve kele muntu ya ke zinga. Ntangu nge me zaba mambu  yai, nge ke yindula nde nki mutindu yandi ke tadilaka kubasisa divumu? Nge ke yindula nde yandi ke kudiwaka nki mutindu ntangu yandi ke monaka mutindu bo ke fwaka konso mvula bamilio ya babebe ya me butuka ntete ve?

17. Inki mambu lenda pesa kikesa na nkento yina basisaka divumu na ntwala ya kuzaba Yehowa?

¹⁷ Inki nge ke yindula kana nkento mosi basisaka divumu na ntwala nde yandi zaba mutindu Yehowa ke tadilaka yo? Yandi fwete ndima nde Yehowa lenda lolula yandi na nsadisa ya kimenga ya Yezu. (Luka 5:32; Baefezo 1:7) Nkento yina salaka kifu yai na ntangu ya ntama fwete landa ve na kudiyangisa kana yandi balulaka ntima na masonga yonso. Biblia ke tuba nde: “Yehowa ke wilaka bantu mawa mpi ke fwilaka bo nkenda . . . Mutindu kisika yina ntangu ke basikaka kele ntama ti kisika yina ntangu ke dindaka, mutindu mosi mpi, yandi me tulaka mambu na beto ya mbi ntama ti beto.”—Nkunga 103:8-14.

18. Sambu na nki beto fwete sala yonso sambu na kulosa bangindu ya mbi?

¹⁸ Kuzitisa dikabu ya Nzambi ya luzingu ke yantikaka kibeni na ntima. Yo ke tadila mpi mutindu beto ke tadilaka bantu ya nkaka. Ntumwa Yoane sonikaka nde: “Konso muntu yina ke mengaka mpangi na yandi kele muntu ya ke fwaka bantu.” (1 Yoane 3:15) Na ntwala nde beto bakisa yo, beto lenda kuma kumenga muntu mosi yina beto ke zolaka ve. Yo lenda sala nde beto kuma kuzitisa diaka ve bantu ya nkaka, kukusila bo makambu, to nkutu kuzodila bo lufwa. Yehowa ke zabaka mutindu beto ke tadilaka bantu ya nkaka. (Levi 19:16; Kulonga 19:18-21; Matayo 5:22) Kana beto me mona nde beto kele ti bangindu ya mbi sambu na muntu ya nkaka, beto fwete sala ngolo na kulosa bangindu yango.—Yakobo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Mutindu Yehowa ke tadilaka mubulu fwete pusa beto na kusala inki?

 ¹⁹ Kele ti mutindu ya nkaka ya kumonisa nde beto ke bakaka luzingu na valere. Nkunga 11:5 ke tuba nde Yehowa “ke mengaka konso muntu yina ke zolaka mubulu.” Kana beto ke pona bansaka ya mubulu, pana beto ke monisa nde beto ke zolaka mubulu. Sambu na nki beto ta zola kukotisa bangogo, bangindu, mpi bifwanisu ya mubulu na mabanza na beto? Na kisika ya kusala mutindu yina, beto fwete fulusa mabanza na beto ti bangindu ya mbote mpi ya ngemba.—Tanga Bafilipi 4:8, 9.

20-22. (a) Inki mutindu Yehowa ke tadilaka nsi-ntoto ya Satana? (b) Inki mutindu bansadi ya Nzambi lenda monisa nde bo kele “ve bantu ya nsi-ntoto”?

²⁰ Nsi-ntoto ya Satana ke zitisaka ve luzingu, mpi Yehowa ke tadilaka bantu na yo nde bo kele ti mfuka ya menga, disongidila, bantu ya ke fwaka bantu ya nkaka. Na bamvula ya me luta, bamfumu ya politiki me fwisaka bamilio ya bantu, mpi bansadi mingi ya Yehowa kele na kati ya bantu yina bo me fwisaka. Biblia ke fwanisaka baluyalu yai ti bambisi ya makasi mpi ya nganzi. (Daniele 8:3, 4, 20-22; Kusonga 13:1, 2, 7, 8) Bubu yai na nsi-ntoto, kuteka minduki kele mumbongo ya nene kibeni. Bantu ke zwaka mbongo mingi na kuteka minduki yai ya ke fwaka bantu mingi. Yo kele pwelele nde “nsi-ntoto ya mvimba kele na nsi ya kiyeka ya muntu ya mbi.”—1 Yoane 5:19.

²¹ Kansi, Bakristu ya kieleka kele “ve bantu ya nsi-ntoto.” Bansadi ya Yehowa ke kotaka ve na mambu ya politiki mpi na bitumba. Sambu bo ke fwaka ve bantu, bo ke pesaka ve maboko na konso kimvuka yina ke fwaka bantu. (Yoane 15:19; 17:16) Bakristu ke nwanaka ve ata ntangu bo  ke niokula bo. Yezu tubaka nde beto fwete zola nkutu bambeni na beto.—Matayo 5:44; Baroma 12:17-21.

²² Dibundu mpi me fwisaka bamilio ya bantu. Ntangu Biblia ke tubila Babilone ya Nene, kimvuka ya mabundu ya luvunu ya nsi-ntoto, yo ke tuba nde: “Na kati na yandi bo monaka menga ya bambikudi mpi ya basantu mpi ya bantu yonso yina bo me fwaka na ntoto.” Keti nge me bakisa sambu na nki Yehowa ke songaka beto nde: “Bantu na mono, beno basika na kati na yandi”? Bantu yina ke sambilaka Yehowa kele ve bantu ya dibundu ya luvunu.—Kusonga 17:6; 18:2, 4, 24.

23. ‘Kubasika na kati ya’ Babilone ya Nene ke tendula kusala inki?

²³ ‘Kubasika na kati ya’ Babilone ya Nene ke tendula kumonisa pwelele nde beto kele diaka ve bantu ata ya dibundu mosi ya luvunu. Mu mbandu, beto fwete zikisa kana bo me katulaka zina na beto na kati ya bantu ya dibundu yina. Kansi yo ke lomba mambu mingi. Diaka, beto fwete menga mpi kubuya mambu ya mbi yina dibundu ya luvunu ke salaka. Dibundu ya luvunu ke pesaka nzila mpi ke siamisaka mambu ya mansoni, ya politiki, mpi ya lukasi. (Tanga Nkunga 97:10; Kusonga 18:7, 9, 11-17.) Na bamvula ya me luta, bantu mingi me fwaka sambu na yo.

24, 25. Inki mutindu kuzaba Yehowa lenda natila beto ngemba mpi kansansa ya mbote?

²⁴ Na ntwala nde beto zaba Yehowa, konso muntu na kati na beto vandaka kupesa maboko na mutindu mosi to ya nkaka na mambu ya mbi ya nsi-ntoto ya Satana. Kansi ntangu yai beto me sobaka. Beto me ndimaka nkudulu mpi beto me pesaka luzingu na beto na Nzambi. Beto ke bakaka “bansungi ya kupema ya ke katuka na Yehowa.” Beto ke vandaka na ngemba mpi ti kansansa ya mbote, sambu beto me zaba nde beto ke pesaka Nzambi kiese.—Bisalu 3:19; Yezaya 1:18.

 ²⁵ Ata beto vandaka ntete bantu ya kimvuka mosi yina ke zitisaka ve luzingu, Yehowa lenda lolula beto na nsadisa ya nkudulu. Beto ke sepelaka kibeni ti dikabu ya Yehowa ya luzingu. Beto ke monisaka ntonda na beto ntangu beto ke salaka yonso sambu na kusadisa bantu ya nkaka na kulonguka mambu ya me tala Yehowa, na kuyambula nsi-ntoto ya Satana, mpi na kukuma banduku ya ngolo ya Nzambi.—2 Bakorinto 6:1, 2.

26-28. (a) Inki kisalu ya mfunu Yehowa pesaka Ezekiele? (b) Inki Yehowa ke lombaka beto na kusala bubu yai?

²⁶ Na Izraele ya ntama, Yehowa songaka profete Ezekiele na kukebisa bantu nde kubika fioti Yeruzalemi ta fwa mpi na kulonga bo mambu yina bo fwete sala sambu na kuguluka. Kana Ezekiele kukebisa ve bantu, Yehowa ta lomba menga ya bantu yina na ntu ya Ezekiele. (Ezekiele 33:7-9) Ezekiele monisaka nde yandi vandaka kubaka luzingu na valere sambu yandi salaka yonso na kuzabisa bantu nsangu yina ya mfunu.

²⁷ Yehowa me pesaka beto mukumba ya kukebisa bantu nde ntama mingi ve nsi-ntoto ya Satana ke fwa mpi ya kusadisa bo na kuzaba Yehowa sambu bo baka luzingu na nsi-ntoto ya mpa. (Yezaya 61:2; Matayo 24:14) Beto fwete sala yonso sambu na kuzabisa nsangu yai na bantu ya nkaka. Bonso ntumwa Polo, beto kele ti kivuvu ya kutuba nde: “Mono kele bunkete na menga ya bantu yonso, sambu mono buyaka ve na kuzabisa beno mambu yonso yina Nzambi me kanaka.”—Bisalu 20:26, 27.

²⁸ Kele ti mambu ya nkaka ya luzingu yina ke lombaka nde beto vanda bunkete. Beto ta tadila mwa mambu yango na kapu yina ke landa.