1, 2. (a) Inki kivuvu bantu yina me katuka kukwela ke vandaka ti yo? (b) Inki bangiufula beto ta tadila na kapu yai?

YINDULA kiese yina bakala ti nkento ke vandaka ti yo na kilumbu ya makwela na bo. Bo ke vandaka ti kiese, kivuvu ya mingi mpi bandosi sambu na luzingu na bo na bilumbu ke kwisa. Bo ke tulaka kivuvu nde makwela na bo ta zinga mingi mpi ta vanda na kiese.

² Kansi, makwela mingi yina ke yantikaka mbote ke bikalaka ve mutindu yina. Sambu makwela kuzinga mingi mpi yo vanda na kiese, bakala ti nkento fwete landa lutwadisu ya Nzambi. Yo yina, bika beto tadila bamvutu ya Biblia na bangiufula yai: Inki kele mwa mambote ya makwela? Kana nge ke zola kukwela, nki mutindu nge lenda pona nkwelani na nge mbote-mbote? Inki mutindu nge lenda vanda bakala to nkento ya mbote? Mpi nki lenda sadisa makwela sambu yo zinga mingi?—Tanga Bingana 3:5, 6.

3. Keti nge ke yindula nde muntu fwete kwela sambu yandi vanda na kiese? Tendula.

³ Bantu ya nkaka ke kwikilaka nde muntu lenda vanda na kiese kaka kana yandi me kwela. Kansi yo kele luvunu. Yezu tubaka nde kukonda kukwela lenda vanda dikabu.  (Matayo 19:11, 12) Mpi ntumwa Polo tubaka nde kukonda kukwela ke vandaka ti mambote. (1 Bakorinto 7:32-38) Nge mosi fwete pona kana nge ta kwela to ve. Nge fwete bika ve nde banduku, dibuta to bansiku ya bwala na beno kupusa nge na kukwela.

4. Inki kele mwa mambote ya makwela ya mbote?

⁴ Biblia ke tubaka nde makwela mpi kele ti dikabu ya Nzambi mpi yo kele ti mwa mambote. Yehowa tubilaka bakala ya ntete Adami nde: “Yo kele mbote ve nde muntu kulanda kuvanda yandi mosi. Mono ke sadila yandi nsadisi, yina me fwanana na yandi.” (Kuyantika 2:18) Yehowa salaka Eva sambu yandi vanda nkento ya Adami mpi bo salaka dibuta ya ntete. Kana bakala ti nkento kele ti bana, bo fwete sala yonso sambu makwela na bo kuvanda kisika mosi ya mbote ya kusansa bana. Kansi, lukanu ya makwela kele kaka ve ya kubuta bana.—Nkunga 127:3; Baefezo 6:1-4.

5, 6. Inki mutindu makwela lenda vanda bonso “nsinga ya bo me sala na bansinga tatu”?

⁵ Ntotila Salomo sonikaka nde: “Bantu zole me luta muntu mosi sambu bo kele ti matabisi ya mbote sambu na kisalu na bo ya ngolo. Sambu kana muntu mosi kubwa, muntu ya nkaka lenda sadisa nduku na yandi na kutelama. Ebuna nki ta kumina muntu yina ke bwa kansi yandi kele ve ti muntu ya kusadisa yandi na kutelama? . . . Mpi nsinga ya bo me sala na bansinga tatu lenda zengana ve nswalu.”—Longi 4:9-12.

⁶ Makwela ya mbote lenda vanda kinduku ya ngolo na kati ya bantu zole yina ke sadisana, ke pesana kikesa mpi ke kuditanina. Zola lenda kumisa makwela ngolo, kansi makwela ta kuma kibeni ngolo kana bakala ti nkento ke sambila Yehowa. Mpidina, makwela na bo lenda kuma  bonso “nsinga ya bo me sala na bansinga tatu,” yina bo me tunga mbote-mbote. Nsinga ya mutindu yai ke vandaka ngolo kuluta nsinga ya bo me sala na bansinga zole. Makwela ta vanda ngolo kana Yehowa kele na kati na yo.

7, 8. Inki ndongisila Polo pesaka na yina me tala makwela?

⁷ Kana bakala ti nkento me kwelana, bo lenda sepela kulungisa bampusa na bo ya kuvukisa nitu. (Bingana 5:18) Kansi, kana muntu me kwela kaka sambu na kulungisa bampusa yai, yandi lenda pona ve nkwelani na yandi na mayele yonso. Yo yina, Biblia ke tuba nde muntu fwete kwela kana yandi me lutisa “nsungi ya kileke,” ntangu yina bampusa ya kuvukisa nitu ke vandaka kibeni ngolo. (1 Bakorinto 7:36) Sambu na kukwela, yo kele mbote na kuvingila tii ntangu bampusa yai ta vanda diaka ve ngolo. Na nima, muntu lenda yindula mbote-mbote mpi kupona nkwelani ya mbote.—1 Bakorinto 7:9; Yakobo 1:15.

⁸ Kana nge ke zola kukwela, yo kele mbote na kuzaba nde makwela yonso ke vandaka ti bampasi. Polo tubaka nde bantu yina ke kwela “ta kutana ti bampasi na nitu na bo.” (1 Bakorinto 7:28) Nkutu ata makwela ya kuluta mbote ke vandaka ti bampasi bantangu ya nkaka. Yo yina, kana nge ke zola kukwela, pona nkwelani na nge na mayele yonso.

9, 10. Inki ta salama kana beto me kwelana ti muntu yina ke sambilaka ve Yehowa?

⁹ Biblia kele ti munsiku mosi ya mfunu yina nge fwete yibuka ntangu nge ke zola kupona bakala to nkento: “Beno vukana ve ti bantu yina ke kwikilaka ve.” (2 Bakorinto 6:14) Bo sadilaka mbandu yai na kutadila mambu ya ke salamaka na kisalu ya bilanga. Kana bambisi zole kele  ve nda to ngolo kiteso mosi, muntu yina ke salaka bilanga ke vukisaka bo ve sambu bo sala kisika mosi. Yo ta vanda ve mbote ata na mbisi mosi sambu yo zole ta niokwama. Mutindu mosi, makwela na kati ya muntu yina ke sambilaka Yehowa ti yina ke sambilaka yandi ve lenda nata bampasi mingi. Yo yina Biblia ke pesa ndongisila yai ya mayele na kukwela “kaka na Mfumu.”—1 Bakorinto 7:39.

¹⁰ Bantangu ya nkaka, Bakristu ya nkaka lenda mona nde bo fwete kwela muntu yina ke sambilaka ve Yehowa na kisika ya kuvanda bo mosi. Kansi, kana beto ke buya bandongisila ya Biblia, mbala mingi beto ta kutana ti bampasi mpi beto ta vanda ve na kiese. Sambu na beto bansadi ya Yehowa, kusadila yandi kele kima ya kuluta mfunu na luzingu na beto. Inki mutindu nge ta kudiwa kana nge ke sala ve kima yai ya kuluta mfunu ti nkwelani na nge? Bantu mingi me bakaka lukanu ya kukonda kukwela na kisika ya kukwela muntu yina ke zolaka ve Yehowa mpi ke sadilaka yandi ve.—Tanga Nkunga 32:8.

11. Inki mutindu nge lenda pona nkwelani na nge mbote-mbote?

¹¹ Yo ke tendula ve nde konso muntu yina ke sambilaka Yehowa ta vanda bakala to nkento ya mbote sambu na nge. Kana nge ke zola kukwela, sosa muntu yina nge ke zolaka kibeni mpi yina nge ta zinga mbote ti yandi. Vingila tii ntangu nge ta zwa muntu yina ke zolaka kusala mambu yina nge ke zolaka mpi yina ke tulaka kisalu ya Nzambi na kisika ya ntete. Baka ntangu ya kutanga mpi kuyindulula bandongisila ya me tala makwela yina kele na mikanda ya mpika ya mayele.—Tanga Nkunga 119:105.

12. Makwela yina bo vandaka kuyidika na ntangu ya ntama ke longa beto inki?

¹² Na bisika ya nkaka, mbala mingi bibuti bantu ke  ponaka nkwelani sambu na mwana na bo. Yo ke monanaka nde bibuti bantu me zaba muntu yina ta vanda nkwelani ya mbote sambu na mwana na bo. Bo vandaka kusadila nsiku yai mingi na ntangu ya ntama. Yo yina, kana dibuta na beno ke landaka nsiku yai, Biblia lenda sadisa bibuti na nge na kuzaba bikalulu yina bo fwete sosa na nkwelani. Mu mbandu, ntangu Abrahami ponaka nkento sambu na mwana na yandi Izaki, kima ya mfunu vandaka ve mbongo to kisalu yina nkento yina vandaka na yo; kansi zola ya nkento yango sambu na Yehowa.—Kuyantika 24:3, 67; tala Noti 25.

13-15. (a) Inki mutindu bakala lenda yilama sambu na kuvanda nkwelani ya mbote? (b) Inki mutindu nkento lenda yilama sambu na kuvanda nkwelani ya mbote?

¹³ Kana nge ke zola kukwela, sosa kuzaba kana nge kele ya kuyilama. Nge lenda mona nde nge kele ya kuyilama, kansi bika beto tadila kana kuyilama sambu na makwela ke tendula kibeni nki. Mvutu lenda yitukisa nge.

¹⁴ Biblia ke monisa nde babakala mpi bankento ke vandaka ti mikumba ya kiteso mosi ve na kati ya dibuta. Yo yina, bakala mpi nkento ke yilamaka ve mutindu mosi sambu na makwela. Kana bakala ke zola kukwela, yandi fwete kudiyula kana yandi kele ya kuyilama na kuvanda mfumu ya dibuta. Yehowa ke zolaka nde bakala kulungisa bampusa ya kinsuni ya nkento mpi ya bana na yandi mpi yandi tudila bo dikebi. Kima ya kuluta mfunu, bakala fwete vanda muntu ya ntete na kutwadisa lusambu ya dibuta. Biblia ke tuba nde bakala yina ke lungisa ve bampusa ya dibuta na yandi kele “mbi kuluta muntu yina kele ve ti lukwikilu.” (1 Timoteo 5:8) Yo yina, kana nge kele bakala yina ke zola kukwela, yindula mutindu munsiku yai ya Biblia lenda sadisa nge: “Yidika kisalu na nge na nganda, mpi yidika bima yonso na kilanga; na nima tunga nzo na nge.” Disongidila, na ntwala ya kukwela, sosa kuzaba kana nge ta vanda bakala yina Yehowa ke lomba nge na kuvanda.—Bingana 24:27.

¹⁵ Nkento yina ke zola kukwela fwete kudiyula kana yandi kele ya kuyilama sambu na kulungisa mikumba yina nkento mpi ziku mama fwete lungisa. Biblia ke tubila mwa mitindu yina nkento ya mbote ke kebaka bakala mpi bana na yandi. (Bingana 31:10-31) Bubu yai, babakala mpi bankento mingi ke yindulaka kaka mambu yina  bankwelani ta sala sambu na bo. Kansi Yehowa ke zolaka nde beto yindula mambu yina beto lenda sala sambu na nkwelani na beto.

16, 17. Kana nge ke zola kukwela, nki mambu nge fwete yindula?

¹⁶ Na ntwala nde nge kwela, yindula mambu yina Yehowa ke tubaka sambu na babakala mpi bankento. Kuvanda mfumu ya dibuta ke tendula ve nde bakala fwete vanda muntu ya ke niokulaka bantu ya dibuta na yandi yo vanda na nitu to na mawi. Mfumu ya mbote ya dibuta ke landaka mbandu ya Yezu, yina ke zolaka ntangu yonso bantu yina yandi ke kebaka mpi ke sadilaka bo mambu ya mbote. (Baefezo 5:23) Sambu na nkento, yandi fwete sosa kuzaba kana kupesa maboko na balukanu ya bakala na yandi mpi kusala kumosi ti yandi ke tendula inki. (Baroma 7:2) Yandi fwete kudiyula kana yandi ta vanda na kiese ya kulemfukila bakala na yandi yina kele muntu ya kukonda kukuka. Kana yandi me mona nde yandi ta kuka ve, yandi lenda baka lukanu ya kukonda kukwela sesepi yai.

¹⁷ Babakala mpi bankento fwete sosa ntete nde bankwelani na bo kuvanda na kiese na kisika ya kusosa ntete kiese na bo mosi. (Tanga Bafilipi 2:4.) Polo sonikaka nde: “Konso muntu na kati na beno fwete zola nkento na yandi mutindu yandi ke kudizolaka; na ndambu ya nkaka, nkento fwete vanda ti luzitu ya mudindu sambu na bakala na yandi.” (Baefezo 5:21-33) Babakala mpi bankento ke vandaka na mfunu ya kumona nde bo ke zolaka bo mpi ke zitisaka bo. Kansi sambu mambu kukwendila mbote na makwela, bakala ke zolaka kibeni nde nkento kuzitisa yandi, mpi nkento ke zolaka kibeni nde bakala kuzola yandi.

18. Sambu na nki bakala ti nkento fwete vanda mayele ntangu bo ke talana sambu na makwela?

¹⁸ Nsungi ya kutalana sambu na makwela fwete vanda  ntangu mosi ya kiese yina bakala ti nkento ke zabana mbote kibeni. Yo kele mpi ntangu yina bo fwete tadila mambu mbote-mbote mpi na masonga sambu na kubaka lukanu kana bo ta zola kibeni kuzinga kumosi. Ntangu bakala ti nkento ke talana sambu na makwela, bo fwete longuka mutindu ya kusolula mpi kusosa kuzaba mambu yina kele kibeni na ntima ya muntu ya nkaka. Sambu kinduku na bo ke kuma ngolo, yo ke yitukisa ve na kumona nde bo ke zolana mingi. Kansi bo fwete yala mutindu na bo ya kumonisa zola yina na ntwala ya makwela sambu bo sala ve mambu ya mansoni. Zola ya kieleka ta  sadisa bo na kudiyala mpi na kusala ve kima mosi yina ta bebisa kinduku na bo zole mpi kinduku na bo ti Yehowa.—1 Batesalonika 4:6.

19, 20. Inki mutindu Bakristu ke tadilaka makwela?

¹⁹ Masolo ya bo ke tubilaka na mikanda mpi na bafilme mingi ke sukaka na makwela ya nene mpi ya kiese. Kansi, na luzingu ya kieleka, makwela ke vandaka kaka luyantiku. Yehowa ke zolaka nde makwela kuzinga mingi.—Kuyantika 2:24.

²⁰ Bubu yai, bantu mingi ke tadilaka makwela bonso kima mosi ya fwete zinga ntangu fioti. Yo kele mpasi ve na kukwela mpi na kufwa makwela. Bantu ya nkaka ke monaka nde kana bampasi me yantika, yo kele ntangu ya kuyambula nkwelani na bo mpi ya kufwa makwela. Kansi yibuka mbandu ya Biblia ya nsinga ya ngolo yina bo me sala mpi me tunga na bansinga tatu. Nsinga ya mutindu yai ta zengana ve nkutu ata na mipepe ya ngolo. Kana beto ke sosa lusadisu ya Yehowa, makwela na beto lenda zinga mingi. Yezu tubaka nde: “Bika nde muntu kukabula ve yina ya Nzambi me vukisaka.”—Matayo 19:6.

21. Inki ta sadisa bakala ti nkento na kuzolana?

²¹ Beto yonso ke vandaka ti bikalulu ya mbote mpi ya mbi. Yo ke vandaka kibeni mpasi ve na kutula dikebi na bifu ya bantu ya nkaka, mingi-mingi bifu ya nkwelani na beto. Kansi, kana beto me sala mpidina, beto ta vanda ve na kiese. Kansi, kana beto ke tula dikebi na bikalulu ya mbote ya nkwelani na beto, beto lenda vanda na makwela ya kiese. Keti yo kele mbote na kutadila nkwelani na beto ya kukonda kukuka mutindu yai? Ee! Yehowa ke zabaka  nde beto kele bantu ya kukonda kukuka, ata mpidina yandi ke tulaka dikebi na bikalulu na beto ya mbote. Yindula kana yandi vandaka ve kusala mutindu yina! Muyimbi-bankunga tubaka nde: “Kana nge vandaka kutala bifu, O Yah, O Yehowa, nani lendaka kutelama?” (Nkunga 130:3) Babakala mpi bankento lenda landa mbandu ya Yehowa kana bo ke sosa mambu ya mbote na bankwelani na bo mpi kana bo kele kibeni ti kikalulu ya kulolula.—Tanga Bakolosai 3:13.

22, 23. Inki mbandu ya mbote Abrahami ti Sara me bikilaka bantu yina me kwelaka?

 ²² Ntangu bamvula ke luta, makwela lenda kuma ngolo kibeni. Abrahami ti Sara vandaka ti makwela ya kiese yina zingaka mingi. Ntangu Yehowa songaka Abrahami na kukatuka na mbanza Ure kisika bo vandaka kuzinga, ziku Sara vandaka ti bamvula kuluta 60. Yindula mpasi yina Sara waka ntangu yandi katukaka na kisika ya kitoko yina yandi vandaka kuzinga sambu na kukwenda kuzinga na batenta. Kansi Sara vandaka nduku ya mbote sambu na bakala na yandi, mpi yandi vandaka kibeni kuzitisa bakala na yandi. Yo yina, yandi pesaka maboko na balukanu ya Abrahami mpi sadisaka yandi na kulungisa yo.—Kuyantika 18:12; 1 Piere 3:6.

²³ Ya kieleka, kuvanda ti makwela ya mbote ke tendula ve nde bakala ti nkento fwete wakana na mambu yonso. Kilumbu mosi ntangu Abrahami ndimaka ve dibanza ya Sara, Yehowa songaka Abrahami nde: “Wila yandi.” Abrahami salaka mutindu yina, mpi yo natilaka bo mambote. (Kuyantika 21:9-13) Kana bantangu ya nkaka nge ke wakana ve ti nkwelani na nge, kulemba nitu ve. Kima ya mfunu kele nde ata ntangu beno ke wakana ve, beno fwete landa na kusadilana mambu na zola mpi na luzitu yonso.

24. Inki mutindu makwela na beno lenda pesa Yehowa lukumu?

²⁴ Na dibundu ya Bukristu, bankwelani ya ke zingaka na kiese kele mingi. Kana nge ke zola kukwela, kuvila ve nde kupona nkwelani kele mosi na kati ya balukanu ya kuluta mfunu yina nge me bakaka ntete ve. Yo ta vanda ti bupusi na luzingu na nge ya mvimba, yo yina sosa lutwadisu ya Yehowa. Na nima nge ta pona nkwelani na nge na mayele yonso, nge ta yilama mbote-mbote sambu na makwela, mpi ta sala kinduku ya ngolo mpi ya zola yina ta pesa Yehowa lukumu.