1-3. (a) Sambu na nki mama kezikisaka nde mwana na yandi melwata mbote mpi kele bunkete? (b) Sambu na nki Yehowa kezolaka nde bansadi na yandi kuvanda bunkete, mpi inki kepusaka beto na kuvanda bunkete?

MAMA mosi kebongisa mwana na yandi ya fyoti ya bakala sambu bo basika. Yandi kezikisa nde bo meyobisa yandi mpi nde bilele na yandi kele ya mbote mpi ya bunkete. Yandi kezaba nde bunkete kele mfunu mingi sambu na mavimpi ya mwana. Yandi kezaba mpi nde mvwatu ya mwana na yandi kemonisaka lukumu ya bibuti na yandi.

² Yehowa, Tata na beto ya zulu, kezolaka nde bansadi na yandi kuvanda bunkete. Ndinga na yandi ketuba nde: “Nge kele ntima-mpembe na bantu yina kele ntima-mpembe.” * (Nkunga 18:27)  Yehowa kezolaka beto; yandi mezaba nde kuvanda bunkete kele sambu na mambote na beto. Yandi kezolaka mpi nde Bambangi na yandi kupesa yandi lukumu. Ya kyeleka, mvwatu na beto ya bunkete mpi bikalulu na beto ya mbote tapesa Yehowa mpi zina na yandi ya santu lukumu, kansi nsoni ve.—Ezekiele 36:22; tanga 1 Piere 2:12.

³ Kuzaba nde Nzambi kezolaka bantu ya bunkete kepusaka beto na kuvanda bunkete. Beto kezolaka nde luzingu na beto kupesa yandi lukumu sambu beto kezolaka yandi. Beto kezolaka mpi kubikala na zola na yandi. Yo yina, bika beto tadila sambu na nki beto fwete bikala bunkete, kuvanda bunkete ketendula inki, mpi mutindu beto lenda tanina bunkete na beto. Kusala mutindu yai lenda sadisa beto na kumona kana kele ti bisika yina beto lenda tomisa.

4, 5. (a) Inki kele kikuma ya ntete ya kepusaka beto na kuvanda bunkete? (b) Inki mutindu bunkete ya Yehowa kemonanaka na lugangu na yandi ya kemonanaka?

⁴ Mutindu mosi ya Yehowa ketwadisaka beto kele na kupesaka beto mbandu. Yo yina, Ndinga na yandi kesyamisa beto nde: “Beno fweti meka na kusala bonso yandi.” (Efezo 5:1) Tala kikuma ya ntete ya kepusaka beto na kuvanda bunkete: Yehowa, Nzambi ya beto kesambilaka, kele bunkete mpi santu na mambu yonso.—Tanga Levi 11:44, 45.

⁵ Bunkete ya Yehowa, bonso bikalulu mpi banzila na yandi mingi, kemonanaka na lugangu na yandi ya kemonanaka. (Roma 1:20) Ntoto salamaka sambu na kuvanda kisika mosi ya bunkete sambu na bantu. Yehowa metulaka bangidika ya keyobisaka mupepe mpi masa. Bamikrobe yankaka kebalulaka mvindu mpi kekumisaka yo bima yina lenda sala ve mbi. Bantu ya siansi mesadilaka bamikrobe yai yankaka ya kuvandaka na nzala sambu na kuyobisa bisika yina petrole kutyamukaka mpi bisika yankaka ya kukumaka mvindu sambu na kindila mpi bwimi ya bantu. Yo kele pwelele nde, bunkete kele mfunu na Muntu yina “salaka ntoto.” (Yeremia 10:12) Yo fwete vanda mpi mfunu sambu na beto.

6, 7. Inki mutindu Nsiku ya Moize vandaka kumonisa pwelele nde Yehowa vandaka kulomba nde bansadi na yandi kuvanda bunkete?

 ⁶ Kikuma yankaka ya kepusaka beto na kuvanda bunkete kele nde Yehowa, Mfumu ya Kuluta Nene, kelombaka nde bansadi na yandi kuvanda bunkete. Na nsi ya Nsiku yina Yehowa kupesaka bantu ya Izraele, mpila ya kukabula bunkete mpi lusambu kuvandaka ve. Nsiku vandaka kutuba nde na Kilumbu ya Ndolula, nganga-Nzambi ya nene fwete yobila mbala mosi mpamba ve kansi mbala zole. (Levi 16:4, 23, 24) Yo vandaka kulomba nde banganga-Nzambi yina vandaka kusala kisalu kuyobisa maboko ti makulu na bo na ntwala ya kupesa bimenga na Yehowa. (Kubasika 30:17-21; 2 Bansangu 4:6) Nsiku vandaka kutanga kiteso ya bikuma 70 ya mvindu ya nitu mpi ya mvindu yina vandaka kutadila bankinsi. Ntangu muntu mosi ya Izraele vandaka mvindu, yandi lendaka ve kuvukana na lusambu—bantangu yankaka kana yandi sala mutindu yina, bo lendaka kupesa yandi ndola ya lufwa. (Levi 15:31) Konso muntu yina vandaka kusala ve mambu yina nsiku vandaka kulomba sambu na kuvanda bunkete, ti kuyobila mpi kuyobisa bilele na yandi, yo vandaka kulomba nde bo “katula yandi na ndonga ya bampangi na yandi bantu ya Israele.”—Kutanga 19:17-20.

⁷ Ata beto kele ve na nsi ya Nsiku ya Moize, yo kesadisa beto na kubakisa dibanza ya Nzambi na mambu yankaka. Kukonda ntembe, Nsiku vandaka kumonisa pwelele nde bantu yina kesambilaka Nzambi fwete vanda bunkete. Yehowa mesobaka ve. (Malashi 3:6) Yandi lenda ndima ve lusambu na beto kana yo kele ve ya “bunkete mpi ya kukonda mvindu.” (Yakobo 1:27, NW) Yo yina, beto fwete zaba mambu yina yandi kelomba beto na dyambu yai.

8. Na nki mambu Yehowa kelomba beto na kuvanda bunkete?

⁸ Na Biblia, dibanza ya kuvanda bunkete ketadila ve kaka bunkete ya kinsuni. Kuvanda bunkete na meso ya Nzambi ketadila mambu yonso ya luzingu na beto. Yehowa kelomba beto na kuvanda bunkete na mambu iya ya mfunu: na kimpeve, na bikalulu, na mabanza, mpi na kinsuni. Bika beto tadila ntendula ya konso dyambu.

9, 10. Kuvanda bunkete na kimpeve ketendula inki, mpi inki Bakristu ya kyeleka kebuyaka?

 ⁹ Bunkete ya kimpeve. Na bunkufi, kuvanda bunkete na kimpeve ketendula kukonda kuvukisa lusambu ya kyeleka ti ya luvunu. Ntangu bantu ya Izraele kubikaka Babilone sambu na kuvutuka na Yeruzalemi, yo lombaka nde bo zitisa lukebisu yai ya kupemama: “Beno basika na Babilonia, . . . beno kusimba diaka ve bima na bo ya mvindu, . . . beno bika ve nsiku kusimba beno.” (Yezaya 52:11) Bantu ya Izraele kuvutukaka ntetentete na insi na bo sambu na kuvutula lusambu ya Yehowa. Yo vandaka kulomba nde lusambu yina kuvanda bunkete: ya kukonda kubebisama na malongi, bisalu, mpi bansiku ya bambuta ya dibundu ya Babilone, yina vandaka kupesa Nzambi nsoni.

¹⁰ Bubu yai, beto Bakristu ya kyeleka fwete sala keba na mpila nde lusambu ya luvunu kubebisa beto ve. (Tanga 1 Korinto 10:21) Yo kele mfunu na kukeba na dyambu yai, sambu bupusi ya lusambu ya luvunu kele bisika yonso ya beto kezingaka. Na bansi mingi, binkulu ti bisalu mingi kele ti kuwakana ti malongi ya lusambu ya luvunu, bonso dilongi yina ketubaka nde kima mosi na kati na beto kelandaka na kuzinga na nima ya lufwa. (Longi 9:5, 6, 10) Bakristu ya kyeleka kebuyaka bansiku ya bambuta yina kele ti kuwakana ti balukwikilu ya dibundu ya luvunu. * Beto tapesa ve nzila nde bupusi ya bantu yankaka kunata beto na kufwa minsiku ya Biblia ya lusambu ya bunkete.—Bisalu 5:29.

11. Bunkete ya bikalulu ketadila inki, mpi sambu na nki yo kele mfunu nde beto vanda bunkete na dyambu yai?

¹¹ Bunkete ya bikalulu. Sambu na kuvanda bunkete na bikalulu yo kelomba kubuya mitindu yonso ya mansoni. (Tanga Baefezo 5:5.) Yo kele mfunu na kuvanda ntangu yonso ti bikalulu ya bunkete. Mutindu beto tamona yo na kapu ya kelanda ya mukanda yai, sambu na kubikala na zola ya Nzambi, beto fwete tina “pite.” Bantu ya kesalaka pite mpi ya kebalulaka ve ntima “ta vanda [ve bantu] ya Kimfumu ya Nzambi.” (1 Korinto 6:9, 10, 18) Na meso ya Nzambi, bantu ya mutindu yai kele na kati ya bantu yina “ke salaka  mambu ya nsoni.” Kana bo kuka ve kuvanda bunkete na bikalulu, “kisika na bo ta vanda . . . lufwa ya zole.”—Kusonga 21:8.

12, 13. Inki kuwakana kele na kati ya bangindu mpi bisalu, mpi inki mutindu beto lenda vanda bunkete na mabanza?

¹² Bunkete ya mabanza. Bangindu kepusaka beto na kusala mambu. Kana beto bika nde bangindu ya mbi kuyala mabanza mpi ntima na beto, nsuka-nsuka beto tasala mambu ya mvindu. (Matayo 5:28; 15:18-20) Kansi, kana beto fulusa mabanza na beto ti bangindu ya bunkete, yo lenda pusa beto na kuvanda ti bikalulu ya bunkete. (Tanga Filipi 4:8.) Inki mutindu beto lenda bikala bunkete na mabanza? Ntete, beto fwete buya mitindu yonso ya bansaka yina lenda bebisa mabanza na beto. * Dyaka, beto lenda fulusa mabanza na beto ti bangindu ya bunkete kana beto kelonguka Ndinga ya Nzambi mbala na mbala.—Nkunga 19:9, 10.

¹³ Sambu na kubikala na zola ya Nzambi, yo kele mfunu nde beto vanda bunkete na kimpeve, na bikalulu, mpi na mabanza. Bakapu yankaka ya mukanda yai ketadila na bunda bitini yai ya bunkete. Bika beto tadila ntangu yai kitini ya iya: bunkete ya kinsuni.

14. Sambu na nki bunkete na beto ya kinsuni kele dyambu na beto mosi mpamba ve?

¹⁴ Sambu na kuvanda bunkete na kinsuni, yo kelomba nde beto lunda nitu mpi nzyunga na beto bunkete. Keti bunkete kele dyambu na beto mosi yina ketadila ve bantu yankaka? Yo lenda vanda ve mutindu yina ata fyoti sambu na bansadi ya Yehowa. Mutindu beto tubaka yo na ntwala, kana bunkete ya kinsuni kele mfunu mingi na meso ya Yehowa, yo kele kaka ve sambu yo kenatilaka beto mambote, kansi mpi sambu yo kepesaka yandi lukumu. Yindula mbandu yina beto sadilaka na luyantiku. Kana nge kemona mwana mosi ntangu yonso mvindu mpi melwata na mutindu mosi ya mbi, nge takudiyula kana bibuti na yandi kele inki mutindu, mpidina ve? Beto tazola ve nde ata kima mosi na mvwatu to na luzingu na beto kupesa Tata na beto ya zulu nsoni to kubebisa  lukumu ya nsangu yina beto kesamunaka. Ndinga ya Nzambi ketuba nde: “Beto zola ve nde ata muntu mosi kusimba beto mbi na kisalu na beto; yo yina, beto zola sala ve ata konso mambu yina lenda pesa muntu mpasi. Kansi beto ke songaka na mambu yonso nde beto ke sadilaka Nzambi.” (2 Korinto 6:3, 4) Ebuna, inki mutindu beto lenda tanina bunkete na beto ya kinsuni?

15, 16. Tanga mwa ndambu ya bikalulu ya mbote ya bunkete ya nitu. Bilele na beto fwete vanda ya nki mutindu?

¹⁵ Bunkete ya nitu mpi mvwatu na beto. Ata mutindu ya kuzinga kevandaka ve mutindu mosi na bansi yonso, beto lenda zwa mbala na mbala sabuni mpi masa ya kufwana sambu na kuyobila mbala na mbala sambu beto ti bana na beto kuvanda bunkete. Bikalulu ya mbote ya bunkete ya nitu ketadila kuyobisa maboko ti sabuni mpi masa na ntwala ya kudya to kusimba madya, na nima ya kukwenda na kabine, mpi na nima ya kuyobisa to kusoba bebe bilele. Kuyobisa maboko na sabuni mpi masa lenda tanina beto na maladi mpi yo lenda nkutu kugulusa luzingu. Yo lenda sala nde  mikrobe kupanzana ve, mpi kusadisa bantu na kubaka ve maladi ya pulupulu. Na bansi yina banzo kele ve ti bangidika ya mbote ya kubasisa mvindu na nzo, bo lenda kwenda kuzika mvindu mutindu bo vandaka kusala yo na Izraele ya ntama.—Kulonga 23:12, 13.

¹⁶ Sambu na kuvanda bunkete mpi kitoko, yo kelomba mpi nde beto yobisa bilele na beto mbala na mbala. Ata bilele ya Mukristu kele ve ya ntalu to na ngala, yo fwete vanda ya mbote, ya bunkete, mpi ya kukonda lulendo. (Tanga 1 Timoteo 2:9, 10) Na konso kisika yina beto kele, beto kezola nde mvwatu na beto kupusa bantu na kuzitisa “malongi yina ke tadila Ngulusi na beto Nzambi.”—Tito 2:10.

17. Sambu na nki nzo mpi bima na beto fwete vanda bunkete mpi ya kitoko?

¹⁷ Nzo mpi bima na beto. Ata nzo na beto kele ve ya ntalu mingi, yo fwete vanda bunkete mpi kitoko na kiteso yina luzingu na beto kepesa beto nzila. Mutindu mosi, kana beto kesadila kaminio sambu na kunata beto na balukutakanu to na kisalu ya bilanga, beto lenda sala ngolo sambu yo vanda bunkete na kati mpi na nganda na kiteso ya mefwana. Beto vila ve nde nzo mpi bima ya bunkete kepesaka kimbangi. Nkutu, beto kelongaka bantu nde Yehowa kele Nzambi ya bunkete, nde yandi ‘tafwa bantu yina ke bebisaka nsi-ntoto,’ mpi nde ntama mingi ve Kimfumu na yandi takumisa ntoto paladisu. (Kusonga 11:18; Luka 23:43) Ya kyeleka, beto kezola nde nzo mpi bima na beto kumonisa nde, banda bubu yai, beto keyedisa bikalulu ya bunkete yina tavanda mfunu na nsi-ntoto ya mpa yina kekwisa.

18. Inki mutindu beto lenda monisa luzitu sambu na Nzo ya Kimfumu na beto?

¹⁸ Kisika na beto ya lusambu. Zola na beto sambu na Yehowa kepusaka beto na kuzitisa Nzo ya Kimfumu na beto, kisika ya nene ya lusambu ya kyeleka na kisika ya beto kezingaka. Ntangu bantu ya mpa kekwisaka na Nzo ya Kimfumu, beto kezolaka nde bo yituka na mutindu ya mbote ntangu bo kemona kisika na beto ya lusambu. Sambu Nzo ya Kimfumu kuvanda kitoko, yo kelomba kuyobisa mpi kuyidika yo mbala na mbala. Beto kemonisaka luzitu sambu na Nzo ya Kimfumu na beto kana beto kesala yonso sambu yo vanda kaka mbote. Yo kele dibaku ya mbote na kupesa  ntangu na beto sambu na kuyobisa mpi “kuyidika” kisika na beto ya lusambu. (2 Bansangu 34:10) Beto kesadilaka minsiku ya mutindu mosi ntangu beto kevukanaka na Nzo ya Balukutakanu ya Nene to na kisika yankaka sambu na kusala balukutakanu ya nene to ya distrike.

19. Sambu na kuvanda bunkete na kinsuni, inki beto fwete buya, mpi inki mutindu Biblia kesadisa beto na dyambu yai?

¹⁹ Sambu na kubikala bunkete na kinsuni beto fwete buya bikalulu mpi bisalu yina kebebisaka nitu, bonso kunwa makaya, kulauka malafu, mpi kusadila bankisi yina kekumisaka bantu bampika to kebebisaka mabanza ya muntu, kukonda nswa ya munganga. Biblia ketangaka ve na sikisiki yonso bikalulu mpi bisalu ya mvindu yina mepanzanaka bubu yai, kansi yo kele ti minsiku yina kesadisa beto na kubakisa mutindu Yehowa ketadilaka bima ya mutindu yai. Sambu beto mezaba mabanza ya Yehowa na mambu yai, zola na beto sambu na yandi kepusaka beto na kusala mambu na mutindu yina yandi kendimaka. Bika beto tadila minsiku tanu ya Masonuku.

20, 21. Yehowa kezolaka nde beto katula inki bikalulu, mpi inki kikuma ya ngolo kepusa beto na kulemfukila yandi?

²⁰ “Banduku na mono ya mono ke zolaka, Nzambi silaka mambu yina yonso sambu na beto. Yo yina beto fweti katula mambu yina yonso ke nataka mbi na nitu na beto ti na ntima na beto, beto fweti tula ngolo na kuvanda mpenza bantu ya Nzambi, beto fweti zitisa Nzambi.” (2 Korinto 7:1) Yehowa kezolaka nde beto tina bisalu yina kebebisaka nitu na beto ya kinsuni mpi mpeve na beto, to kikalulu yina keyalaka mabanza na beto. Yo yina, beto fwete buya bikalulu yina kekumisaka beto bampika, bikalulu yina mezabanaka nde yo kebebisaka mavimpi ya kinsuni mpi ya mabanza.

²¹ Biblia kepesa beto kikuma mosi ya ngolo sambu beto ‘katula mambu yonso ya ke nataka mbi.’ Na 2 Korinto 7:1 beto kekuta bangogo yai: “Nzambi silaka mambu yina yonso sambu na beto.” Inki mambu Nzambi silaka? Mutindu baverse yina kele na ntwala ketuba yo, Yehowa kesila nde: “Mono ta yamba beno. Mono ta vanda tata na beno.” (2 Korinto 6:17, 18) Yindula fyoti: Yehowa kesila na kutula nge na nsi ya lutaninu na yandi mpi na kuzola nge  mutindu tata ketaninaka mpi kezolaka mwana na yandi ya bakala to ya nkento. Kansi Yehowa talungisa balusilu yai kaka kana nge buya mambu yina ke nataka mbi na “nitu na beto ti na ntima.” Yo tavanda buzoba na kupesa bikalulu yai ya mbi nzila ya kufwa bangwisana na nge ya mfunu mpi ya ngolo ti Yehowa!

22-25. Inki minsiku ya Masonuku lenda sadisa beto na kubuya bikalulu mpi bisalu ya mvindu?

²² “Nge fweti zola Mfumu Nzambi na nge, na ntima na nge yonso, na luzolo na nge yonso ti na mabanza na nge yonso.” (Matayo 22:37) Yezu kutubaka nde nsiku yai kele nsiku ya meluta bansiku yonso na mfunu. (Matayo 22:38) Yo mefwana nde beto pesa Yehowa zola ya mutindu yai. Sambu na kuzola yandi ti ntima, moyo, mpi mabanza na beto yonso, beto fwete buya bisalu yina lenda kumisa luzingu na beto nkufi to yina lenda bebisa mayele ya kuyindula yina Nzambi mepesaka beto.

²³ “[Yehowa] ke pesaka bantu yonso moyo, mupepe ya kupema, ti bima yonso.” (Bisalu 17:24, 25) Luzingu kele dikabu ya mekatuka na Nzambi. Beto kezolaka Nzambi, yo yina beto kezolaka kumonisa luzitu sambu na dikabu yina. Beto kebuyaka bikalulu to bisalu yonso yina kenatilaka mavimpi na beto mpasi, sambu beto kebakisaka nde bisalu ya mutindu yai kemonisaka kukonda luzitu ya nene sambu na dikabu ya luzingu.—Nkunga 36:10.

²⁴ “Nge fweti zola mpangi na nge bonso nge mosi.” (Matayo 22:39) Mbala mingi bikalulu mpi bisalu ya mvindu kenataka ve kaka bampasi na muntu yina kesalaka yo, kansi mpi na bantu yina kevandaka na nzyunga na yandi. Mu mbandu, kana muntu yina kenwaka ve makaya kemina midinga ya makaya ya muntu yina kenwa yo, yo lenda natila yandi mpasi. Muntu yina kesala bantu ya kezingaka penepene na yandi mbi kefwa nsiku ya Nzambi ya kelombaka beto na kuzola nkweno. Yandi ketuba mpi luvunu kana yandi ketuba nde yandi kezolaka Nzambi.—1 Yoane 4:20, 21.

²⁵ “[Bakristu fwete] lemfuka na bamfumu ya leta, bo fweti wila bo.” (Tito 3:1) Na bansi mingi, nsiku kebuyisaka kuvanda to kusadila bima yankaka yina kelausaka. Sambu beto kele Bakristu ya kyeleka, beto kevandaka to kesadilaka ve bima ya kelausaka yina nsiku kebuyisaka.—Roma 13:1.

26. (a) Sambu na kubikala na zola ya Nzambi beto fwete sala inki? (b) Sambu na nki kuvanda bunkete na meso ya Nzambi kele mutindu ya kuluta mbote ya kuzinga?

 ²⁶ Sambu na kubikala na zola ya Nzambi, beto fwete vanda bunkete, kaka na dyambu mosi to zole ve, kansi na mambu yonso ya beto metubila. Yo lenda vanda mpasi na kuyambula mpi kukonda kubwa dyaka na bikalulu mpi bisalu ya mvindu, kansi beto lenda sala yo. * Ya kyeleka, kele ve ti mutindu yankaka ya kuluta mbote ya kuzinga, sambu Yehowa kelongaka beto ntangu yonso sambu na mambote na beto. (Tanga Yezaya 48:17) Kima ya kuluta mfunu kele nde, kana beto vanda bunkete, beto lenda vanda ti kyese yina kekatukaka na kuzaba nde beto kepesa lukumu na Nzambi yina beto kezolaka, mpi na mutindu yina, beto kebikalaka na zola na yandi.