1, 2. Inki nsola beto fwete sala na yina metala bansaka?

YINDULA nde nge kezola kudya mbuma mosi ya kitoko kansi nge memona nde kitini mosi ya mbuma yango kele ya kupola. Nge tasala inki? Nge lenda dya mbuma ya mvimba ti kitini yina kele ya kubeba; nge lenda losa mbuma ya mvimba ti kitini yina ya kubeba; to nge lenda zenga kitini yina kele ya kubeba mpi kudya kitini yina kele ya mbote. Nge tapona na kusala inki?

² Na mutindu mosi buna, bansaka kele bonso mbuma yina. Bantangu yankaka, nge lenda vanda na nzala ya kusakana, kansi nge kemona nde bansaka mingi ya bubu yai kele ya mbi na yina metala bikalulu ya mbote, to nkutu ya kupola. Ebuna nge tasala inki? Bantu yankaka lenda ndima bansaka ya mbi mpi kumina bansaka yonso yina nsi-ntoto kepesaka. Bankaka lenda buya bansaka yonso sambu na kuditula ve na ntwala ya kigonsa ya mambu ya mbi. Kansi bankaka dyaka lenda buya na dikebi yonso bansaka yina kele ya mbi kansi kusala bantangu yankaka bansaka yina kele mwa mbote. Inki nge fwete sola sambu na kuzinga kaka na zola ya Nzambi?

3. Inki beto tatadila ntangu yai?

³ Bantu mingi na kati na beto tapona ngindu ya tatu. Beto kebakisaka mfunu ya kusakana fyoti, kansi beto kezolaka kusuka kaka na bansaka yina kele ya mbote na mambu ya metala bikalulu ya mbote. Yo yina, yo kele mfunu nde beto tadila mutindu beto lenda zaba bansaka yina kele ya mbote mpi yina kele ya mbi. Kansi, bika beto tadila ntete bupusi yina bansaka  ya beto kesola lenda vanda na yo na lusambu yina beto kesadilaka Yehowa.

4. Inki bupusi kudipesa na beto fwete vanda na yo na bansaka yina beto kesolaka?

⁴ Mwa bamvula meluta, Mbangi mosi ya mununu yina kubakaka mbotika na mvu 1946 kutubaka nde: “Mu mebakaka lukanu ya kuvanda na konso diskure ya mbotika mpi ya kulanda yo na dikebi yonso, bonso nde yo vandaka mbotika na mono mosi.” Sambu na nki? Yandi tendulaka nde: “Kuyibuka ntangu yonso kudipesa na munu kele dyambu mosi ya mfunu yina mesadisaka mono na kuvanda kaka ya kwikama.” Ntembe kele ve nde nge tandima dibanza yina. Kuyibuka nde nge silaka na Yehowa nde nge tasadila luzingu na nge ya mvimba sambu na kusadila yandi tapusa nge na kukanga ntima. (Tanga Longi 5:4; Baebreo 10:7) Ya kyeleka, kuyindulula kudipesa na nge tavanda ti bupusi na mutindu nge kemonaka kisalu na nge ya Bukristu mpamba ve kansi yo tavanda mpi ti bupusi na mambu yonso yankaka ya luzingu na nge, ti na mambu ya ketala bansaka ya kulutisila ntangu. Ntumwa Polo kumonisaka kyeleka yina ntangu yandi sonikilaka Bakristu ya bilumbu na yandi nde: “Ebuna, konso mambu yina ya beno ke sala ata beno ke dia ata beno ke nwa ata beno ke sala konso mambu ya nkaka beno sala mambu  yina yonso sambu na kupesa Nzambi lukumu.”—1 Korinto 10:31.

5. Inki mutindu Levi 22:18-20 kesadisa beto na kubakisa lukebisu ya pwelele yina kele na Roma 12:1?

⁵ Bima yonso ya nge kesalaka na luzingu kele ti kuwakana ti lusambu yina nge kepesaka na Yehowa. Na mukanda na yandi na Bakristu ya Roma, Polo kusadilaka bangogo ya ngolo sambu na kukotisa kyeleka yai na bampangi na yandi Bakristu. Yandi syamisaka bo nde: “[ Beno kudipesa] bonso makabu ya menga, makabu ya kufwa ve kansi ya moyo, sambu na kusadila yandi ti kupesa yandi kiese. Yina kele bisambu ya kieleka ya beno fweti sambaka yandi.” (Roma 12:1) Nitu na nge kebaka mabanza na nge, ntima na nge, mpi ngolo na nge. Nge kesadilaka bima yai yonso sambu na kusadila Nzambi. (Marko 12:30) Polo kebinga kisalu yai ya nge kesalaka na ntima na nge ya mvimba nde kimenga. Ngogo kimenga kele ti lukebisu mosi ya pwelele. Na Nsiku ya Moize, Nzambi vandaka kundima ve kimenga yina vandaka ti kifu. (Levi 22:18-20) Mutindu mosi, kana kimenga ya kimpeve ya Mukristu kele ti mvindu, Nzambi tandima yo ve. Ebuna, inki mutindu yo lenda kumina beto?

6, 7. Inki mutindu Mukristu lenda bebisa nitu na yandi, mpi malanda lenda vanda inki?

⁶ Polo kulongisilaka Bakristu ya Roma nde: “Beno kusadila diaka ve [bitini ya] nitu na beno sambu na kusala masumu.” Polo kuzabisaka bo mpi na kufwa “mambu ya kimuntu.” (Roma 6:12-14; 8:13) Na bitini ya luyantiku ya mukanda na yandi, yandi pesaka ndambu ya bambandu ya “mambu ya kimuntu” ya mutindu yai. Na yina metala bantu ya masumu, beto ketanga nde: “Mafingu mingi ya mbi ke basikaka na munoko na bo.” “[Makulu na, NW] bo ke bakaka ntinu sambu na kufwa bantu.” “[Boma ya Nzambi kele ve na ntwala ya meso na bo, NW].” (Roma 3:13-18) Mukristu tabebisa “nitu” na yandi kana yandi sadila yo, to bitini na yo, sambu na bisalu ya masumu ya mutindu yai. Mu mbandu, kana bubu yai Mukristu ketala na luzolo yonso bima ya mansoni bonso pornografi  to mubulu ya nku, yandi kesadila “[meso na yandi] sambu na kusala masumu” mpi na mutindu yina yandi kebebisa nitu na yandi ya mvimba. Lusambu na yandi yonso tavanda kimenga yina kele dyaka ve ya santu mpi Nzambi tandima yo ve. (Kulonga 15:21; 1 Piere 1:14-16; 2 Piere 3:11) Yo kele ntalu ya nene mpenza ya muntu lenda futa sambu yandi ponaka bansaka ya mbi!

⁷ Yo kele pwelele nde bansaka yina Mukristu kepona kevandaka ti malanda ya ngolo. Yo yina, yo tavanda mbote nde beto pona bansaka yina tatomisa, kansi yina tabebisa ve, kimenga ya beto kepesaka Nzambi. Bika beto tadila ntangu yai mutindu beto lenda zaba bansaka yina kele ya mbote mpi yina kele ya mbi.

8, 9. (a) Na kimvuka, na nki mitindu zole beto lenda kabisa bansaka? (b) Inki mitindu ya bansaka beto kebuyaka, mpi sambu na nki?

⁸ Na kimvuka, beto lenda kabisa bansaka na mitindu zole. Mutindu ya ntete ketadila bansaka yina Bakristu kesalaka ve ata fyoti; mutindu ya zole ketadila bansaka yina Bakristu lenda ndima to ve. Bika beto tadila mutindu ya ntete: bansaka yina Bakristu kesalaka ve.

⁹ Mpila beto monaka yo na Kapu ya 1, mitindu yankaka ya bansaka kemonisaka bisalu yina Biblia kebuyisaka na mutindu ya pwelele. Mu mbandu, yindula ba site ya Internet mpi bafilme, ba emisio ya televizio, mpi miziki yina ketubilaka mambu ya nku to bisalu ya bampeve ya mbi to yina kemonisaka pornografi to kesyamisaka bisalu ya mbi mpi ya mansoni. Sambu mitindu yai ya kubeba ya bansaka kemonisaka nde bisalu ya mbi yina kefwaka minsiku to bansiku ya Biblia kele ya mbote, Bakristu ya kyeleka fwete buya yo. (Bisalu 15:28, 29; 1 Korinto 6:9, 10; Kusonga 21:8) Kana nge kebuya bansaka ya mbi ya mutindu yai, nge kemonisa Yehowa nde nge kebuyaka mpenza “mambu ya mbi” mpi ‘nge kebikisaka kusala mambu ya mbi.’ Na mutindu yai, nge tavanda “na lukwikilu ya kieleka.”—Roma 12:9; Nkunga 34:15; 1 Timoteo 1:5.

10. Inki mutindu ya kuyindula na yina metala bansaka kele ya kigonsa, mpi sambu na nki?

 ¹⁰ Kansi, bankaka lenda yindula nde kutala bansaka yina kemonisa bantu kesala mansoni kele kwa yo mbi ve. Bo keyindulaka mutindu yai: ‘Mu lenda tala yo na bafilme to na TV, kansi mu lenda sala ve mambu ya mutindu yina ata fyoti.’ Ngindu ya mutindu yai kele ya luvunu mpi ya kigonsa. (Tanga Yeremia 17:9) Kana beto kemona kyese na kutala mambu yina Yehowa kebuyisaka, keti beto kebuya mpenza “mambu ya mbi”? Kutala bikalulu ya mbi mbala na mbala talembisa mawi na beto. (Nkunga 119:70; 1 Timoteo 4:1, 2) Bikalulu ya mutindu yai lenda vanda na bupusi na mambu ya beto kesalaka to na mutindu beto kemonaka masumu ya bantu yankaka kesalaka.

11. Inki mutindu Galatia 6:7 melunganaka na yina metala bansaka?

¹¹ Yo mesalamaka mpenza. Bansaka yina Bakristu yankaka vandaka na kikalulu ya kutala kupusaka bo na kusala mambu ya mansoni. Na nima ya kumona mpasi, bo bakaka dilongi nde “muntu ke katulaka bambuma yina ya yandi ke kunaka.” (Galatia 6:7) Kansi nge lenda buya nde mambu ya mutindu yai kukumina nge. Kana nge kuna na dikebi yonso na mabanza na nge mambu ya mbote, nge tavanda na kyese ya kubuka mambu yina kele ya mbote na luzingu na nge.—Tala lupangu “ Inki Nsaka Mu Fwete Pona?”

12. Inki mutindu Galatia 6:5 ketadila bansaka, mpi inki lutwadisu beto kele na yo sambu na kusala bansola?

¹² Bika beto tadila ntangu yai mutindu ya zole: bansaka yina kevandaka ti mambu yina Ndinga ya Nzambi ketubaka ve na mutindu ya sikisiki nde yo kele ya mbi to yina yo ketubaka mpi ve na pwelele yonso nde yo kele ya mbote. Ntangu beto kepona bansaka ya mutindu yai, konso Mukristu fwete pona yandi mosi bansaka yina yandi kemona nde yo kele ya mbote. (Tanga Galatia 6:5) Kansi, sambu na kusala nsola yai, beto kevandaka ve ya kukonda lutwadisu. Biblia kele ti minsiku,  to bakyeleka ya mfunu, yina kesadisaka muntu na kubakisa mutindu Yehowa ketadilaka mambu. Kana beto ketula dikebi na minsiku yai, beto takuka na kubakisa “mambu yina ya [Yehowa] ke zolaka nde [ beto] sala” na mambu yonso, ti na mambu ya metala kupona bansaka.—Efezo 5:17.

13. Inki tapusa beto na kubuya bansaka yina lenda sepidisa ve Yehowa?

¹³ Yo kele kyeleka nde Bakristu yonso meyedisaka ve luswasukusu na bo na kiteso mosi. (Filipi 1:9) Dyaka, Bakristu  kebakisaka nde na yina metala bansaka, beto yonso kezolaka ve bansaka ya mutindu mosi. Yo yina, beto fwete vingila ve nde Bakristu yonso tabaka badesizio ya mutindu mosi. Ata mpidina, kana beto bika nde minsiku ya Nzambi kuvanda ti bupusi mingi na mabanza ti na ntima na beto, beto tavanda mpi ti mpusa ya ngolo ya kubuya konso mutindu ya bansaka yina lenda sepidisa ve Yehowa.—Nkunga 119:11, 129; 1 Piere 2:16.

14. (a) Inki dyambu beto fwete tadila ntangu beto kepona bansaka? (b) Inki mutindu beto lenda bika nde mambote ya Kimfumu kubikala na kisika ya ntete?

¹⁴ Na ntangu nge kepona bansaka, kele ti dyambu yankaka ya mfunu ya nge fwete tadila: ntangu. Kana mambu ya kele na bansaka na nge kemonisaka mambu yina nge kendimaka, kiteso ya ntangu ya nge kelutisaka kemonisaka mambu yina kele mfunu na meso na nge. Ya kyeleka, sambu na Bakristu, mambu ya kimpeve kele mambu ya kuluta mfunu. (Tanga Matayo 6:33) Ebuna, inki nge lenda sala sambu na kuzikisa nde mambote ya Kimfumu kebikala na kisika ya ntete na luzingu na nge? Ntumwa Polo kutubaka nde: “Beno keba mbote na luzingu yina ya beno ke zingaka. Beno zinga ve bonso bantu ya buzoba, kansi beno zinga bonso bantu ya mayele. Awa ya beno ke na ntangu ya mbote, beno sadila yo.” (Efezo 5:15, 16) Ya kyeleka, kutula bandilu ya pwelele na kiteso ya ntangu yina nge kebumba sambu na bansaka tasadisa nge na kuvanda ti ntangu yina nge kele na yo mfunu sambu na ‘mambu ya kuluta mfunu,’ disongidila bisalu yina tatomisa kimpeve na nge.—Filipi 1:10.

15. Sambu na nki yo kele mayele na kubika ndilu ya lutaninu na ntangu beto kepona bansaka?

¹⁵ Yo kele mpi mayele na kubika ndilu ya lutaninu ntangu nge kepona bansaka. Yo ketendula inki? Beto tadila dyaka mbandu ya mbuma. Sambu na kukonda kudya na kidiba kitini yina kele ya kupola, nge tazenga kaka ve kitini yina kele ya kubeba kansi nge tazenga kitini ya mwa nene, nge tabika ndilu. Mutindu mosi, yo kele mayele na kusadila  ndilu ya lutaninu na yina metala kupona bansaka. Mukristu ya mayele kebuyaka kaka ve bansaka yina kefwaka na mutindu ya pwelele minsiku ya Biblia kansi yandi kebuyaka mpi konso mutindu ya bansaka ya kebasisaka badute to yina kele ti mambu yina lenda vanda kigonsa na kimpeve. (Bingana 4:25-27) Kukangama ngolo na Ndinga ya Nzambi tasadisa nge na kusala dyambu yai.

16. (a) Inki mutindu beto lenda monisa nde beto kele ti dibanza ya Yehowa na mambu ya metala bikalulu ya mbote? (b) Inki mutindu nge lenda kumisa kusadila minsiku ya Biblia kikalulu na luzingu na nge?

¹⁶ Na ntangu bo kepona bansaka, Bakristu ya kyeleka ketadilaka ntete dibanza ya Yehowa. Biblia kemonisaka mawi mpi bansiku ya Yehowa. Mu mbandu, Ntotila Salomo ketanga mambu yina Yehowa kemengaka, bonso “munoko ya luvunu, maboko yina ke fwaka bantu me sala mbi ve, ngindu yina ke zolaka mambu ya mbi, makulu yina ke kwendaka kusala mbi nswalu.” (Bingana 6:16-19) Inki mutindu dibanza ya Yehowa fwete vanda na bupusi na mabanza na nge? Muyimbi-bankunga kesyamisa beto nde: “Beno bantu yina kezolaka Yehowa, beno menga mambu ya mbi.” (Nkunga 97:10, NW) Bansaka ya nge kepona fwete monisa nde nge kemengaka mpenza mambu yina Yehowa kemengaka. (Galatia 5:19-21) Kuvila mpi ve nde mambu yina nge kesalaka na kingenga, kuluta mambu ya nge kesalaka na meso ya bantu yonso, kemonisaka  mutindu ya muntu yina nge kele. (Nkunga 11:4; 16:8) Yo yina, kana nge kele ti mpusa ya masonga ya kumonisa na mambu yonso ya luzingu na nge mabanza ya Yehowa na mambu ya metala bikalulu ya mbote, konso ntangu nge tasalaka bansola yina kewakana ti minsiku ya Biblia. Kana nge kesala mutindu yina, yo takuma kikalulu na luzingu na nge.—2 Korinto 3:18.

17. Na ntwala ya kupona bansaka, inki bangyufula beto fwete kudiyula?

¹⁷ Inki nge lenda sala dyaka sambu na kuzikisa nde nge tasala na kuwakana ti mabanza ya Yehowa na ntangu nge kepona bansaka? Yindula ngyufula yai, ‘Inki kele malanda ya bansaka yina mono kepona na luzingu na mono mpi na bangwisana na mono ti Nzambi?’ Mu mbandu, na ntwala ya kupona na kutala filme mosi, kudiyula nde, ‘Inki bupusi filme yai tavanda na yo na kansansa na mono?’ Bika beto tala minsiku yina beto lenda sadila na dyambu yai.

18, 19. (a) Inki mutindu munsiku ya kele na Filipi 4:8 lenda sadisa beto na kuzaba kana nsaka mosi kele ya mbote? (b) Inki minsiku yankaka lenda sadisa nge na kupona bansaka ya mbote? (Tala noti na nsi ya lutiti.)

¹⁸ Munsiku mosi ya mfunu kele na Filipi 4:8 kisika ya beto ketanga nde: “Bampangi, na kumanisa, beno yindula mambu yina kele ya kieleka, ti ya luzitu, ti ya kufwana, ti ya kinzambi, ti ya kiese, ti ya lukumu, ti ya mbote, ti ya bo fweti zitisa.” Yo kele kyeleka nde, Polo vandaka kutubila ve bansaka awa, kansi yandi vandaka kutubila kuyindulula ya ntima na beto, yina fwete tadila mingi mambu ya kesepidisaka Nzambi. (Nkunga 19:14) Ata mpidina, beto lenda sadila bangogo ya Polo na mambu ya metala bansaka. Inki mutindu?

¹⁹ Kudiyula nde, ‘Keti bafilme, bansaka ya video, bankunga, to bansaka yankaka ya kulutisa ntangu ya mu kesolaka kefulusaka mabanza na mono ti “mambu yina kele ya kinzambi”?’ Mu mbandu, na nima ya kutala filme mosi, inki bifwanisu kebikalaka ya kunyemama ngolo na mabanza na nge? Kana yo kele ya mbote, ya bunkete, mpi ya kesadisa na kupema, pana nge lenda tuba nde yo vandaka nsaka ya mbote. Kansi, kana filme ya nge talaka kepusa nge na kuyindula  mambu yina kele ve ya kinzambi, pana bansaka na nge kuvandaka ya mbi. (Matayo 12:33; Marko 7:20-23) Sambu na nki? Sambu kuyindula mabanza ya mvindu kekatulaka nge ngemba na ntima, ketulaka kidimbu ya mputa na kansansa na nge ya melongamaka na Biblia, mpi yo lenda bebisa bangwisana na nge ti Nzambi. (Efezo 5:5; 1 Timoteo 1:5, 19) Sambu nsaka ya mutindu yai kenatilaka nge bampasi, baka lukanu ya kubuya yo. * (Roma 12:2) Vanda bonso muyimbi-bankunga yina kusambaka Yehowa nde: “Katula meso na mono na bima ya mpamba-mpamba.”—Nkunga 119:37.

20, 21. Inki kuwakana kele na kati ya 1 Korinto 10:23, 24 mpi kupona bansaka ya mbote?

²⁰ Polo kutangaka munsiku mosi ya Biblia ya mfunu yina beto fwete sadila ntangu beto kebaka badesizio na beto. Yandi tubaka nde: “Beto ke na nswa ya kusala konso mambu yina ya beto zola’ - kansi mambu yonso ve lenda sadisa beto. Mbote konso muntu kusosa ve mambote na yandi mosi, kansi yandi kusosa mambote ya muntu ya nkaka.” (1 Korinto 10:23, 24) Inki kuwakana kele na kati ya munsiku yai mpi kupona bansaka ya mbote? Nge fwete kudiyula nde, ‘Inki bupusi bansaka ya mu keponaka tavanda na yo na bantu yankaka?’

²¹ Yindula nde kansansa na nge kupesa nge nswa ya kusala mutindu mosi ya nsaka ya nge kemona nde nge kele ti “nswa ya kusala,” to ya mbote. Kansi, kana nge mona nde Bakristu yankaka ya kele ti kansansa ya kebuyisaka bo mambu mingi kemona nde nsaka yango kele ya mbi, nge lenda baka lukanu ya kuyambula yo. Sambu na inki? Sambu nge kezola ve ‘kusala masumu na bampangi na nge,’—to nkutu ‘kusala masumu na Kristo,’ mutindu Polo kutubaka—na kusalaka nde yo vanda mpasi mingi na bampangi na nge Bakristu na kutanina kwikama na bo na Nzambi. Lemfuka na lukebisu yai: “Beno keba sambu na kukuma ve bikuma ya kubudisa mabaku.”  (1 Korinto 8:12; 10:32) Bakristu ya kyeleka bubu yai kezitisaka ndongisila ya ntima ya mbote mpi ya mayele ya Polo na kubuyaka bansaka yina bo lenda vanda ti “nswa ya kusala” kansi yina lenda “sadisa” ve.—Roma 14:1; 15:1.

22. Sambu na nki Bakristu kendimaka nde bankaka kuvanda ti bangindu ya kuswaswana na mambu yina kelomba nde konso muntu kubaka desizio na yandi?

²² Kansi, kele ti mutindu yankaka ya kutadila munsiku ya kusosa mambote ya bantu yankaka. Mukristu yina kansansa na yandi kebuyisaka yandi mambu mingi fwete dindama ve nde bampangi yonso na dibundu ya Bukristu kuzitisa kaka ngindu na yandi na yina metala bansaka ya mbote. Kana yandi sala mutindu yina, yandi tavanda bonso shofere yina kedindama nde bashofere yonso yankaka ya ketambula nzila mosi ti yandi kusadila vitesi yina yandi kezola. Kulomba mambu ya mutindu yai tavanda ve kumonisa bukatikati. Sambu na zola ya Bukristu, muntu yina kele ti kansansa ya kebuyisaka yandi mambu mingi fwete zitisa bampangi-Bakristu yina kele ti mabanza ya kuswaswana ti ya yandi na mambu ya metala bansaka kansi yina kele kaka na bandilu ya minsiku ya Bukristu. Na mutindu yina, yandi kebikaka nde ‘bantu yonso kuzaba kikalulu na yandi ya bukatikati.’—Filipi 4:5; Longi 7:16.

23. Inki mutindu nge lenda zikisa nde nge keponaka bansaka yina kele ya mbote?

²³ Na bunkufi, inki mutindu nge lenda zikisa nde nge kepona bansaka ya mbote? Buya konso mutindu yina ya bansaka ya kemonisa na mutindu ya pwelele bisalu ya mbi mpi ya mansoni yina Ndinga ya Nzambi kebuyisaka na mutindu ya pwelele. Zitisa minsiku ya Biblia yina nge lenda sadila na mitindu ya bansaka yina Biblia ketubilaka ve na mutindu ya pwelele. Buya bansaka yina kelwadisa kansansa na nge, mpi vanda ya kuyilama na kuyambula mitindu ya bansaka yina lenda lwadisa kansansa ya bankaka, mingimingi kansansa ya bampangi-Bakristu. Bika nde lukanu na nge ya ngolo ya kusala mutindu yina kupesa Nzambi lukumu mpi kusadisa nge ti dibuta na nge na kuzinga kaka na zola na yandi.