1-3. (a) Bantu mingi kekudiwaka inki mutindu na yina metala kisalu na bo? (b) Inki ngindu ya kisalu Biblia kesyamisaka, mpi inki bangyufula beto tatadila na kapu yai?

SAMBU na bantu mingi na nsi-ntoto ya bubu yai, kisalu kepesaka bo ve kyese ata fyoti. Bo kesalaka bangunga mingi kisalu yina bo kezolaka mpenza ve, mpi bo kezolaka ve kukwenda na kisalu konso kilumbu. Inki mutindu kupesa bantu yina kele ti mabanza ya mutindu yai kikesa ya kubaka kyese na kisalu na bo?

² Biblia kesyamisa beto na kuvanda ti mabanza ya mbote sambu na kisalu ya ngolo. Yo ketubaka nde kisalu mpi mbuma yina yo kebasisaka kele lusakumunu. Salomo kusonikaka nde: “Kana muntu kudia ti kunwa ti kumona kiese sambu na bima ya yandi me zwa na kisalu na yandi, yo kele matabisi ya Nzambi.” (Longi 3:13) Yehowa, yina kezolaka beto mpi kezodilaka beto ntangu yonso mambu ya kuluta mbote, kezolaka nde beto mona kyese na kisalu na beto mpi beto sepila na bambuma ya kikesa na beto. Sambu na kubikala na zola na yandi, beto fwete zinga na kuwakana ti ngindu mpi minsiku na yandi ya ketadila kisalu.—Tanga Longi 2:24; 5:18.

³ Na kapu yai, beto tatadila bangyufula iya: Inki mutindu beto lenda mona kyese sambu na kisalu na beto ya ngolo? Bisalu ya nki mutindu kele mbote ve sambu na Bakristu ya kyeleka? Inki mutindu beto lenda vanda ti bukatikati na kisalu ya musuni mpi bisalu ya kimpeve? Mpi nki kele kisalu ya kuluta mfunu yina beto lenda sala? Kansi, ntete bika beto tadila mbandu ya basadi-kisalu zole ya kuluta nene na luyalanganu: Yehowa Nzambi ti Yezu Kristu.

4, 5. Inki mutindu Biblia kemonisa beto nde Yehowa kele musadi-kisalu mosi ya kebutaka mbuma?

⁴ Yehowa kele Musadi-Kisalu ya Kuluta Nene. Kuyantika 1:1 ketuba nde: “Na luyantiku, . . . Nzambi salaka zulu ti ntoto.” Ntangu Nzambi manisaka kisalu na yandi ya kuganga ya ketadila ntoto, yandi tubaka nde mambu yonso ya yandi salaka vandaka “mbote mpenza.” (Kuyantika 1:31) Na bangogo yankaka, yandi sepilaka mingi mpenza ti kisalu yonso ya yandi salaka na ntoto. Ntembe kele ve nde Yehowa, ‘Nzambi ya kiese,’ kusepilaka mingi mpenza na kuvanda musadi-kisalu mosi ya kebutaka mbuma.—1 Timoteo 1:11.

⁵ Nzambi na beto ya kesalaka ngolo mpenza keyambulaka ve kusala. Bamvula mingi na nima ya kumanisa kuganga ntoto, Yezu kutubaka nde: “Tata na mono ke salaka kisalu na yandi ntangu yonso.” (Yoane 5:17) Tata na yandi vandaka kusala inki? Yo kele kyeleka nde katuka na zulu, kisika yandi kezingaka, yandi landaka na kusala ngolo mpenza kisalu ya kutwadisa mpi kukeba bantu. Yandi salaka lugangu “mosi ya mpa,” Bakristu yina mebutukaka na mpeve yina tayala nsuka-nsuka ti Yezu na zulu. (2 Korinto 5:17) Yandi vandaka kusala sambu lukanu na yandi sambu na bantu kulungana, na mpila nde bantu yina kezolaka yandi kubaka luzingu ya mvula na mvula na nsi-ntoto mosi ya mpa. (Roma 6:23) Ya kyeleka, Yehowa kesepilaka mingi ti mbuma ya kisalu na yandi. Bamilio mingi ya bantu mendimaka nsangu ya Kimfumu, mpi Nzambi mebendaka bo mpi bo mesobaka luzingu na bo sambu na kubikala na zola na yandi.—Yoane 6:44.

6, 7. Inki kemonisa nde Yezu kesalaka ngolo banda ntama?

⁶ Yezu mezabanaka banda ntama bonso muntu ya kesalaka ngolo. Na ntwala ya kukwisa na ntoto, yandi vandaka kusala bonso “kapita ya kisalu” ya Nzambi na lugangu ya bima yonso “yina kele na zulu ti yina kele awa na nsi-ntoto.” (Bingana 8:22-31; Kolosai 1:15-17) Ntangu yandi vandaka na ntoto, Yezu landaka na kusala ngolo. Na kileke na yandi, yandi longukaka kisalu ya kutunga, ebuna bantu vandaka kubinga yandi  “sharpantie.” * (Marko 6:3) Kisalu yai vandaka kulembisa ngolo mpenza mpi yo vandaka kulomba mayele mingi, yo vandaka mpidina sambu na ntangu yina, mashini ya kuzengila mabaya, bateki-bisadilu, mpi bisadilu ya kesalaka na kura kuvandaka ve. Keti nge lenda mona Yezu kekwenda kusosa banti, mbala yankaka nkutu yandi kezenga banti mpi kenata yo na kisika ya yandi vandaka kusala? Keti nge lenda mona yandi ketunga banzo, keyidika mpi ketula ludi, kesala bakyelo, mpi nkutu kesala bima yankaka ya bo ketulaka na nzo? Ntembe kele ve nde Yezu kuzabaka kyese yina muntu kewaka kana yandi sala mbote kisalu mosi ya ngolo.

⁷ Yezu kusalaka kisalu na yandi ya kusamuna ti kikesa mingi mpenza. Na nsungi ya bamvula tatu na ndambu, yandi kudipesaka ya mvimba na kisalu yai ya kuluta mfunu. Sambu yandi vandaka kuzola kusolula ti bantu mingi, yandi sadilaka mbote mpenza bilumbu na yandi, yandi vandaka kutelama na suka-suka mpi vandaka kusala ngolo tii na mpimpa. (Luka 21:37, 38; Yoane 3:2) Yandi vandaka kukwenda “na babwala ya nene ti na babwala ya fioti. Yandi vandaka kulonga Nsangu ya Mbote ya Kimfumu ya Nzambi.” (Luka 8:1) Sambu na kuzabisa bantu nsangu ya mbote, Yezu kusalaka bakilometre mingi na makulu na banzila ya pusiere.

8, 9. Inki mutindu Yezu kumonaka kyese sambu na kisalu na yandi ya ngolo?

⁸ Keti Yezu kumonaka kyese sambu na kisalu na yandi ya ngolo na kisalu ya kusamuna? Ee! Yandi kunaka bankeni ya kyeleka ya Kimfumu, mpi yandi bikisaka bilanga yina vandaka ya kuyilama sambu na kukatula bambuma. Kusala kisalu ya Nzambi kupesaka Yezu kikesa mingi kibeni na mpila nde yandi vandaka ya kuyilama na kubuya madya sambu na kuvanda ti ntangu ya kusala kisalu yina. (Yoane 4:31-38) Yindula kyese yina yandi waka, na nsuka ya kisalu na yandi na ntoto, ntangu yandi tubilaka Tata  na yandi na masonga yonso nde: “Mono me songaka lukumu na nge awa na nsi-ntoto; mono me manisa kisalu ya nge me pesaka mono na kusala.”—Yoane 17:4.

⁹ Ya kyeleka, Yehowa mpi Yezu kele bambandu ya mbote mpenza ya bantu yina kemonaka kyese sambu na kisalu na bo ya ngolo. Zola na beto sambu na Yehowa kepusaka beto na kumeka “kusala bonso yandi.” (Efezo 5:1) Zola na beto sambu na Yezu kepusaka beto na kulanda mbote-mbote “mbandu” na yandi. (1 Piere 2:21) Yo yina, bika beto tadila mutindu beto mpi lenda mona kyese sambu na kisalu na beto ya ngolo.

10, 11. Inki lenda sadisa beto na kuvanda ti mabanza ya mbote sambu na kisalu?

¹⁰ Kisalu ya kinsuni kele ti kisika na yo na luzingu ya Bakristu ya kyeleka. Beto kezolaka kusepila na kisalu na beto, kansi yo lenda vanda mpenza mpasi kana beto kesala kisalu ya kinsuni yina kesepidisaka beto ve. Inki mutindu beto lenda mona kyese na kisalu na beto kana mambu kele mutindu yai?

¹¹ Na kuvandaka ti mabanza ya mbote. Beto lenda soba ve ntangu yonso kisalu na beto, kansi beto lenda soba mabanza na beto. Kuyindulula na yina metala mutindu Nzambi kemonaka mambu lenda sadisa beto na kuvanda ti mabanza ya mbote sambu na kisalu. Mu mbandu, kana nge kele mfumu ya dibuta, yindula nde kisalu na nge, ata yo lenda monana nde yo kele mfunu mingi ve, kesadisaka nge na kulungisa bampusa ya kinsuni ya dibuta na nge. Yo yina, kusungimina bampusa ya bantu ya dibuta na nge kele ve dyambu ya mpamba na meso ya Nzambi. Ndinga na yandi ketuba nde muntu yina kelungisaka ve bampusa ya dibuta na “yandi me luta nkutu mumpani na mbi.” (1 Timoteo 5:8) Kuzaba nde kisalu na nge kesadisaka nge na kulungisa lukanu na nge, disongidila kusadisa nge na kulungisa mukumba mosi ya Nzambi mepesaka nge, lenda sadisa nge na kuzwa mwa kyese na kisalu na nge mpi mpusa ya kisalu yina banduku na nge ya kisalu lenda vanda ve ti yo.

12. Na nki mitindu kusala ngolo mpi kuvanda masonga na kisalu na beto kenatilaka beto mambote?

 ¹² Na kusalaka ngolo mpi na kuvandaka masonga. Kusala ngolo mpi kulonguka mutindu ya kusala mbote kisalu na beto lenda natila beto balusakumunu. Mbala mingi, bamfumu ya kisalu kesepilaka mingi ti bantu yina kesalaka ngolo. (Bingana 12:24; 22:29) Beto Bakristu ya kyeleka, beto fwete vanda mpi masonga na kisalu na beto—beto fwete yiba ve mbongo, bima ya kisalu, to ntangu ya mfumu na beto ya kisalu. (Efezo 4:28) Mutindu beto monaka yo na kapu yina meluta, masonga kenataka mambote. Bantu ketudilaka mpenza muntu ya kisalu yina mezabanaka sambu na masonga na yandi ntima. Ata mfumu na beto ya kisalu  kumona nde beto kesalaka ngolo to ve, beto lenda baka kyese ya kekatukaka na kuvanda ti “kansansa ya masonga” mpi ya kuzaba nde beto kesepidisaka Nzambi yina beto kezolaka.—Baebreo 13:18, NW; Kolosai 3:22-24.

13. Mbandu na beto ya mbote na kisika ya kisalu lenda basisa inki mbuma?

¹³ Na kuzabaka nde kikalulu na beto lenda pesa Nzambi lukumu. Kana beto kezitisa minsiku ya kuzanguka ya bikalulu ya mbote na kisika na beto ya kisalu, ntembe kele ve nde banduku na beto ya kisalu tamona yo. Yo tabuta inki? Na mutindu yina, beto lenda pusa bantu na kuzitisa “malongi yina ke tadila Ngulusi na beto Nzambi.” (Tito 2:9, 10) Ee, bikalulu na beto ya mbote lenda benda bantu na kumona kitoko ya lusambu na beto, mpi kukumisa yo kitoko mingi na meso na bo. Yindula fyoti mutindu nge takudiwa kana nduku mosi ya kisalu kundima kyeleka sambu na mbandu na nge ya mbote na kisika ya kisalu! Kansi tadila dyambu yai ya kuluta mfunu: Keti kele ti kima ya meluta kuzaba nde kikalulu na nge ya mbote kekumisa Yehowa mpi kepesa ntima na yandi kyese?—Tanga Bingana 27:11; 1 Piere 2:12.

14-16. Na ntangu beto kebaka badesizio ya ketadila kisalu, inki bangyufula ya mfunu beto fwete tadila?

¹⁴ Biblia kele ve ti lisite ya bisalu yina kele ya mbote to yina kele ya mbi. Yo ketendula ve nde beto lenda ndima konso kisalu yina, kukonda kutadila mutindu na yo. Masonuku lenda sadisa beto na kupona kisalu ya mbote mpi ya masonga yina kesepidisaka Nzambi mpi kubuya kisalu yina kesepidisaka yandi ve. (Bingana 2:6) Ntangu beto kebaka desizio na yina metala kisalu, kele ti bangyufula zole ya mfunu ya beto fwete tadila.

¹⁵ Keti kusala kisalu yai ketendula kusala dyambu mosi yina Biblia kebuyisaka? Ndinga ya Nzambi kebuyisaka pwelele muyibi, luvunu, mpi kusala biteki ya lusambu. (Kubasika 20:4; Bisalu 15:29; Efezo 4:28; Kusonga 21:8) Beto fwete buya bisalu yonso yina lenda nata beto na kusala bima ya mutindu yai. Zola na beto sambu na Yehowa tapesa beto ve nzila ata fyoti na  kundima kisalu yina tasala nde beto vukana na bisalu yina kefwaka bansiku ya Nzambi.—Tanga 1 Yoane 5:3.

¹⁶ Keti kusala kisalu yai tamonisa pwelele nde beto kepesa maboko to kesyamisa kikalulu mosi ya mbi? Beto tadila mbandu mosi. Kusala kisalu ya kuyamba bantu kele kwa yo mbi ve. Kansi, Mukristu tasala inki kana bo lomba yandi na kusala kisalu yai na lupitalu mosi ya bo kebasisaka bankento mavumu? Ya kyeleka, kisalu na yandi kelomba yandi ve na kuvukana mbala mosi na bisalu ya kubasisa mavumu. Kansi, keti kisalu na yandi ya konso  kilumbu kepesaka ve maboko na lupitalu yina ya kezingaka kaka sambu na kisalu ya kubasisa bankento mavumu, kisalu mosi ya Ndinga ya Nzambi kebuyisaka? (Kubasika 21:22-24) Sambu beto kezolaka Yehowa, beto kezolaka ve kuvukana mpenza ti bisalu yina kewakana ve ti Masonuku.

17. (a) Inki mambu beto lenda tadila ntangu beto kebaka badesizio ya metala kisalu? (Tala lupangu “ Keti Mu Fwete Ndima Kisalu Yai?”) (b) Inki mutindu kansansa na beto lenda sadisa beto na kubaka badesizio yina kesepidisaka Nzambi?

¹⁷ Na bambandu mingi, beto lenda yidika mambu ya metala nsola ya kisalu na kutadilaka na dikebi yonso bamvutu na bangyufula zole yina bo meyula na baparagrafe 15 ti 16. Dyaka, kele ti mambu yankaka ya beto fwete tadila mbote-mbote ntangu beto kebaka badesizio ya ketadila kisalu. * Beto lenda vingila ve  nde kimvuka ya mpika ya kwikama kutula bansiku yina ketadila konso dyambu ya beto lenda kutana ti yo. Na dyambu yai, beto fwete sadila luswasukusu na beto. Mutindu beto longukaka yo na Kapu ya 2, beto fwete longa kansansa na beto na kulongukaka mutindu ya kusadila Ndinga ya Nzambi na luzingu na beto ya konso kilumbu. Kana ‘mayele na beto ya kuyindula’ melongama sambu beto ‘kesadilaka yo,’ kansansa na beto lenda sadisa beto na kubaka badesizio yina tasepedisa Nzambi mpi tasadisa beto na kubikala na zola na yandi.—Baebreo 5:14, NW.

18. Sambu na nki yo kele ve pete na kutanina bukatikati na beto ya kimpeve?

¹⁸ Yo kele ve pete na kuvanda ti ngindu ya bukatikati na bilumbu na beto sambu beto kezinga na “bilumbu ya nsuka” yina kele ti “mpasi mingi.” (2 Timoteo 3:1) Yo lenda vanda mpasi mingi na kuzwa kisalu mpi kutanina yo. Beto Bakristu ya kyeleka, beto kezabaka mfunu ya kusala ngolo sambu na kulungisa bampusa ya mabuta na beto. Kansi, kana beto keba ve, bupusi yina kevandaka na kisika ya kisalu to mpusa ya kesambukilaka ya nsi-ntoto yai ya kuzola kuvanda ti bima mingi ya kinsuni lenda kanga beto nzila na kusala bisalu na beto ya kimpeve. (1 Timoteo 6:9, 10) Bika beto tadila mutindu beto lenda lunda bukatikati na beto. Sambu na kusala yo, beto fwete zikisa ‘mambu ya kuluta mfunu.’—Filipi 1:10.

19. Sambu na nki yo mefwana kutudila Yehowa ntima na beto ya mvimba, mpi kutula ntima ya mutindu yai kesadisaka beto na kubuya inki?

¹⁹ Tula ntima na nge ya mvimba na Yehowa. (Tanga Bingana 3:5, 6) Keti yo mefwana ve nde beto tudila yandi ntima na beto ya mvimba? Na kutuba ya mbote, yandi kekudibanzaka sambu na beto. (1 Piere 5:7) Yandi mezaba bampusa na beto kuluta beto mosi, mpi diboko na yandi kele nkufi ve. (Nkunga 37:25) Yo yina, yo kele mpenza mayele na kuwidikila ngibusa yai ya Ndinga na yandi: “Na luzingu na beno, beno lenda pesa ntima na beno na mbongo ve; kansi beno fweti vanda na kiese na bima yina ya beno ke na yo ntete, sambu Nzambi yandi mosi me tubaka nde:  ‘Mono ta bikisa nge ve ata fioti.’” (Baebreo 13:5) Bansadi mingi ya ntangu yonso lenda monisa nde Nzambi kekukaka kupesa bo bima yina kele mfunu. Kana beto ketula ntima ya mvimba nde Yehowa takudibanza sambu na beto, beto tabuya kudiyangisa mingi kuluta na yina metala kulungisa bampusa ya dibuta na beto. (Matayo 6:25-32) Beto tabika ve nde kisalu ya kinsuni kupusa beto na kumona mpamba bisalu ya kimpeve, bonso kusamuna  nsangu ya mbote mpi kukwenda na balukutakanu.—Matayo 24:14; Baebreo 10:24, 25.

20. Kuvanda ti disu ya petepete ketendula inki, mpi nki mutindu nge lenda lunda disu ya mutindu yina?

²⁰ Landa na kuvanda ti disu ya petepete. (Tanga Matayo 6:22, 23.) Kuvanda ti disu ya petepete ketendula kulunda luzingu na beto kukonda mindondo. Disu ya petepete ya Mukristu ketalaka lukanu mosi mpamba: kusala luzolo ya Nzambi. Kana beto kepesa ve nzila nde disu na beto kutala ndambu na ndambu, beto tavanda ve ti susi ya mingi ya kusosa kisalu yina bo kefutaka mbongo mingi mpi mutindu ya luzingu ya kuluta mbote. Beto tabwa ve na mutambu ya piblisite, yina kezolaka kundimisa beto nde, sambu na kuvanda na kyese, beto fwete sumba mbala na mbala bamidele ya mpa mpi ya kuluta mbote. Inki mutindu nge lenda landa na kuvanda ti disu ya petepete? Buya kudikotisa na bamfuka ya mpamba-mpamba. Kufulusa ve luzingu na nge ti bima yina kedyaka ntangu mpi ya kelombaka dikebi mingi. Zitisa ndongisila ya Biblia ya kusepela ti “madia ti bilele.” (1 Timoteo 6:8) Sosa na kukumisa luzingu na nge petepete na kiteso yina nge lenda.

21. Sambu na nki beto fwete pona mambu yina fwete baka kisika ya ntete, mpi inki kima fwete baka kisika ya ntete na luzingu na beto?

²¹ Pona mambu yina fwete baka kisika ya ntete mpi kangama na yo. Sambu beto lenda sala ve mambu yonso na luzingu, beto fwete pona mambu yina fwete baka kisika ya ntete. Kana ve, mambu ya kukonda mfunu lenda baka ntangu na beto ya mfunu, mpi kufika mambu ya kuluta mfunu. Inki fwete baka kisika ya ntetentete na luzingu na beto? Bantu mingi na nsi-ntoto ketulaka kusala banzo-nkanda ya nda na kisika ya ntete sambu na kuvanda ti kisalu yina kefutaka mbongo mingi na ngidika yai. Kansi, Yezu kulongisilaka balongoki na yandi na kulanda na ‘kusosa ntete Kimfumu.’ (Matayo 6:33) Ee, beto ya kele Bakristu ya kyeleka, beto ketulaka Kimfumu ya Nzambi na kisika ya ntete na luzingu na beto. Luzingu na beto—bansola ya beto kesalaka, balukanu ya beto kebakaka, mpi bisalu ya beto kesalaka—fwete monisa nde mambote ya Kimfumu mpi luzolo ya Nzambi kele mfunu mingi kuluta basusi ya bima ya kinsuni mpi bisalu ya kinsuni.

22, 23. (a) Inki kele kisalu ya kuluta mfunu ya Bakristu ya kyeleka, mpi nki mutindu beto lenda monisa nde kisalu yai kele mfunu mingi na meso na beto? (Tala lupangu “ Desizio na Mono Me Natilaka Mono Kiese Mingi.”) (b) Inki kele lukanu na nge na yina metala kisalu ya kinsuni?

²² Sambu beto mezaba nde beto kezinga na kitini ya nsuka ya ntangu ya nsuka, beto ketulaka dikebi na beto na kisalu ya kuluta mfunu yina Bakristu ya kyeleka fwete sala: kusamuna mpi kukumisa bantu balongoki. (Matayo 24:14; 28:19, 20) Bonso Mbandu na beto, Yezu, beto kezolaka kudipesa ya mvimba na kisalu yai ya kegulusaka luzingu. Inki mutindu beto lenda monisa nde kisalu yai kele mfunu mingi na meso na beto? Bansadi ya Nzambi mingi kekudipesaka na ntima ya mvimba na kisalu ya kusamuna bonso bansamuni ya dibundu. Bankaka mekudibongisaka sambu na kusala bonso bapasudi-nzila to bamisionere. Sambu bo mezaba nde yo kele mfunu na kuvanda ti balukanu ya kimpeve, bibuti mingi mesyamisaka bana na bo na kusala kisalu ya ntangu yonso. Keti bansamuni ya Kimfumu ya kikesa yai kemonaka kyese sambu na kisalu ya ngolo yina bo kesalaka na kisalu ya kusamuna? Yo ke mpidina mpenza! Kusadila Yehowa na ntima ya mvimba kele mutindu mosi kaka ya kuvanda ti luzingu yina kepesa beto kyese mpi balusakumunu mingi.—Tanga Bingana 10:22.

²³ Yo kelombaka nde mingi na kati na beto kusala kisalu ya kinsuni bangunga mingi sambu na kulungisa bampusa ya kinsuni ya mabuta na bo. Kuvila ve nde Yehowa kezolaka nde beto mona kyese sambu na kisalu na beto ya ngolo. Kana beto wakanisa mabanza mpi bisalu na beto ti mutindu Nzambi kemonaka mambu mpi minsiku na yandi, beto lenda vanda na kyese na kisalu na beto. Kansi, bika beto vanda ti lukanu ya kubika ve ata fyoti nde kisalu na beto ya kinsuni kukatula dikebi na beto na kisalu na beto ya kuluta mfunu—kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi. Kana beto ketula kisalu yai na kisika ya ntete na luzingu na beto, beto tamonisa zola na beto sambu na Yehowa mpi tabikala na zola na yandi.