Biblia kele kimvuka ya mikanda 66 ya santu. Bo sonikaka yo na nsungi ya bamvula pene-pene ya 1 600. Biblia ke vandaka ti nsangu ya Nzambi disongidila, “ndinga ya Nzambi.”​—1 Batesalonika 2:13.

Na disolo yai beto ta tubila

•  Mambu ya me tala Biblia

•  Inki Biblia ke tubilaka?

•  Keti Biblia me sobaka?

•  Sambu na nki bambalula ya Biblia kele mingi?

•  Nani muntu ndimaka nde mambu yai to yai kuvanda na Biblia?

•  Keti mikanda ya nkaka ya Biblia me vilaka?

•  Mutindu ya kuzwa baverse na Biblia

•  Bazina mpi ndonga ya mikanda na Biblia

•   Nani sonikaka Biblia? Nzambi muntu kele munkwa ya Biblia. Kansi yandi sadilaka kiteso ya bantu 40 sambu na kusonika yo. Beto lenda tanga mwa ndambu na kati na bo: Moize, Ntotila Davidi, Matayo, Marko, Luka mpi Yoane. a Nzambi pesaka bansoniki yango bangindu na yandi sambu bo sonika nsangu na yandi.​—2 Timoteo 3:16.

   Beto baka mbandu yai: Kana patro mosi me lomba sekretere na yandi na kusonikila yandi mukanda mosi, bantangu ya nkaka yandi lenda songa yandi kaka mwa mambu ya mfunu. Pana beto ta tuba nde mukanda yina kele ya patro kansi ya sekretere ve. Mutindu mosi mpi, ata Nzambi sadilaka bantu sambu bo sonika nsangu na yandi, beto ta tuba nde yandi muntu kele Munkwa ya Biblia.

•   Ngogo “Biblia” ke tendula inki? Ngogo “Biblia” me katuka na ngogo ya Kigreki biblia mpi yo ke tendula “mikanda ya fioti-fioti.” Kwenda-kwenda, bo kumaka kusadila ngogo biblia sambu na kutubila mikanda yonso ya fioti-fioti yina bo me vukisaka kisika mosi sambu yo kuma Biblia.

•   Inki ntangu bo sonikaka Biblia? Bo yantikaka kusonika Biblia na mvu 1513 na ntwala ya ntangu na beto. Bo manisaka kusonika yo na nima ya bamvula kuluta 1600, pene-pene ya mvu 98 ya ntangu na beto.

•   Biblia ya ntete yina bo sonikaka kele na wapi? Masonama ya ntete-ntete ya Biblia yina bo sonikaka, ata mosi ve ke vandaka tii bubu. Yo kele sambu bantu yina sonikaka Biblia na ntangu yina vandaka kaka ti bisadilu ya kusonikila yina ke bebaka mu mbandu bapirusi mpi mpusu ya mbisi ya mfinda. Ata mpidina, bansoniki yina zabaka kisalu na bo salaka bakopi mpi bo sonikaka diaka masonama ya Biblia na nsungi ya basiekle mingi, bo taninaka mambu yina kele na kati sambu na bantu yina ta tanga yo na bilumbu ke kwisa.

•   “Kuwakana ya Ntama” mpi “Kuwakana ya Mpa” kele inki? Bantu ke sadilaka mbala mingi bangogo Kuwakana ya Ntama sambu na kutubila kitini ya Biblia yina bo me sonikaka mingi-mingi na Kiebreo. b Bantu ke bingaka yo mpi Masonuku ya Kiebreo. Bantu ke sadilaka bangogo Kuwakana ya Mpa sambu na kutubila kitini ya Biblia yina bo me sonikaka na Kigreki. Bantu ke bingaka yo mpi Masonuku ya Kigreki ya Bukristu. Bitini yai zole ya Biblia kana bo vukisa yo, yo ke salaka mukanda mosi ya bo ke bingaka mpi Masonuku ya Santu. c

•   Inki ke vandaka na kati ya Biblia? Mikanda ya Biblia ke tubilaka masolo, bansiku, bambikudulu, bapoemi, bingana, bankunga mpi mikanda ya bo sonikilaka bantu.​—Tala “ Lisiti ya Mikanda ya Biblia.”

 Biblia ke tubilaka na bunkufi mutindu Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso salaka zulu ti ntoto. Na nzila ya Biblia, Nzambi me kudimonisaka na bantu na nsadisa ya zina na yandi, Yehowa, mpi yandi ke lomba bantu na kuzaba yandi.​—Nkunga 83:18.

 Biblia ke tubilaka mutindu bo bebisaka lukumu ya Nzambi mpi yo ke monisa mutindu yandi ta santisa zina na yandi.

 Biblia ke tubilaka lukanu ya Nzambi sambu na bantu mpi sambu na ntoto. Yo ke monisaka mambu yina Nzambi ta sala na bilumbu ya ke kwisa sambu na kumanisa mambu yina ke salaka nde bantu kuniokwama.

 Biblia ke pesaka beto bandongisila ya mfunu sambu na luzingu ya konso kilumbu. Mu mbandu:

•   Kulanda kuvanda ti bangwisana ya mbote ti bantu. “Yo yina, mambu yonso yina beno ke zola nde bantu kusadila beno, beno mpi beno fwete sadila bo yo.”​—Matayo 7:12.

   Ntendula: Beto fwete sadila bantu ya nkaka mambu mutindu beto ke zolaka nde bo sadila beto mambu.

•   Kununga kudiyangisa. “Beno kudiyangisa ve ata fioti sambu na kilumbu yina ke landa, sambu kilumbu yina ke landa ta vanda ti basusi na yo”​—Matayo 6:34.

   Ntendula: Na kisika ya kudiyangisa kuluta ndilu sambu na mambu yina lenda salama mbasi, yo ta vanda mbote nde beto tula mabanza na beto na bima yina beto kele ti yo bubu.

•   Kuvanda na makwela ya kiese. “Konso muntu na kati na beno fwete zola nkento na yandi mutindu yandi ke kudizolaka; na ndambu ya nkaka, nkento fwete vanda ti luzitu ya mudindu sambu na bakala na yandi.”​—Baefezo 5:33.

   Ntendula: Zola mpi luzitu ke vandaka mfunu mingi sambu makwela kununga.

 Ve. Bantu ya mayele yina ke tendulaka bangogo ya Biblia landilaka mbote-mbote bamaniskri ya ntama ya Biblia sambu na kusosa kuzaba kana luswaswanu kele ti Biblia ya bubu. Sambu na yo, bo monaka nde nsangu yina vandaka na Biblia ya ntete me sobaka ve. Yo kele ve kima ya kuyituka. Nzambi ke zola nde bantu kutanga nsangu na yandi mpi bo bakisa yo. Yo yina yo me fwana nde yandi landila mambu yonso sambu nsangu na yandi kusoba ve, mpidina ve? d​—Yezaya 40:8.

 Bantu mingi ya ke tangaka Biblia bubu yai ke bakisaka ve bandinga ya ntama yina bo sonikilaka Biblia. Kansi Biblia kele ti “nsangu ya mbote” sambu “na makanda yonso, na mabuta yonso, na bandinga yonso.” (Kusonga 14:6) Yo yina bantu ke vandaka ti mfunu ya Biblia yina kele na ndinga yina bo ke bakisaka sambu bo tanga nsangu ya Nzambi mpi bo bakisa yo mbote.

 Yo ke vandaka ti mitindu tatu ya bambalula ya Biblia”

•   Mbalula ya ngogo mosi-mosi kele Biblia yina bo ke balulaka kibeni ngogo mosi-mosi kana yo ta vanda mbote.

•   Mbalula ya bangindu kele Biblia yina bo me sadilaka bangogo yina ke basisaka kibeni ngindu yina vandaka na ndinga ya kisina, kansi na mutindu yina kele pwelele sambu na muntu ya ke tanga.

•   Mbalula ya mambu na bunkufi bantu yina ke salaka bambalula yango ke balulaka nsangu ya Biblia na mutindu yina bo mosi ke bakisa mambu mpi na mutindu yina bo me mona nde yo ta sepedisa bantu ya ta tanga yo. Kansi, mbalula ya mutindu yina lenda bebisa nsangu yina kele na kati sambu na kusepedisa bantu, bantangu ya nkaka, yo lenda vidisa dibanza ya verse.

 Mbalula ya mbote ya Biblia kele mbalula yina ke sadilaka bukati-kati na kati ya kubalula ngogo mosi-mosi mpi ndinga yina bantu ke tuba mpi ke bakisa na nsungi mosi buna sambu na kubasisa na kwikama yonso nsangu yina Nzambi me tindilaka bantu. e

 Sambu Nzambi muntu kele Munkwa ya Biblia, yandi muntu ndimaka nde mambu yina kele na Biblia kuvanda muna. Yandi ponaka ntete-ntete dikanda ya Izraele ya ntama sambu na ‘kupesa bo mambu ya santu ya Nzambi.’​—Baroma 3:2.

 Ve. Biblia ke vandaka ya mvimba; ata mukanda mosi ve “me vilaka.” Bantu ya nkaka ke tubaka nde mikanda ya nkaka ya Biblia yina bo bumbaka banda ntama, bo fwete kotisa yo mpi na Biblia. f Kansi mambu yina kele na Biblia ke monisaka nde Biblia ke tubaka kieleka. (2 Timoteo 1:13) Minsiku yina ke monisa nde mikanda yonso ya Biblia yina bo sonikaka na lutwadisu ya mpeve ya Nzambi ke vandaka ti kuwakana na kati na yo. Yo yina, bantu lenda tuba ve nde masonama yonso ya ntama yina bantu ya nkaka ke tubaka nde yo vandaka na Biblia, kele mikanda ya Biblia. g