Nzambi Kele ti Bazina Ikwa?

TALA NA

Mvutu ya Biblia

Nzambi kele kaka ti zina mosi. Na kiebreo, bo ke sonikaka yo יהוה mpi na kikongo bo ke balulaka yo “Yehowa.” a Nzambi tubaka mambu yai na nzila ya profete na yandi Yezaya: “Mono kele Yehowa. Yo yina zina na mono.” (Yezaya 42:8) Na bamaniskri ya ntama, zina yai kele bambala kiteso ya 7 000. Bo me sadilaka yo kuluta batitre yonso ya Nzambi to bazina ya bantu ya nkaka. b

Keti Nzambi kele ti bazina ya nkaka?

Ata Biblia ke tubaka nde Nzambi kele kaka ti zina mosi, yo ke sadilaka mpi batitre na yandi mingi mpi bantendula na yo. Listi yai ya ke landa ke tubila mwa batitre yango mpi bantendula na yo mpi mutindu yo ke monisaka mwa bikalulu na yandi.

Titre	Baverse yina ke tubilaka yo	Ntendula
Allah	(Ata verse mosi ve ke tubilaka yo)	Ngogo “Allah” kele na Kiarabi. Yo kele ve zina ya Nzambi kansi yo kele titre ya ke tendula “Nzambi.” Bambalula ya Biblia na Kiarabi mpi na bandinga ya nkaka ke sadilaka titre “Allah” na kisika ya “Nzambi.”
Alfa mpi Omega	Kusonga 1:8; 21:6; 22:13	“Muntu ya ntete mpi muntu ya nsuka” to “luyantiku mpi nsuka” ke tendula nde Yehowa mpamba kele Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso. Na ntwala na yandi ata Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso mosi ve vandaka mpi na nima na yandi ata Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso mosi ve ta basika. (Yezaya 43:10) Alfa kele kisono ya ntete mpi Omega kele kisono ya nsuka na alfabe ya Kigreki.
Ditadi	Nkunga 18:2, 46	Kisika ya mbote ya kubumbana mpi muntu yina ke gulusaka.
Longi ya Nene	Yezaya 30:20, 21	Yandi ke pesaka malongi mpi lutwadisu sambu na mbote na beto.—Yezaya 48:17, 18
Mbuta ya Bilumbu	Daniele 7:9, 13, 22	Yandi kele ve ti luyantiku. Yandi ke zingaka ntangu yonso na ntwala nde bigangwa to bima yonso kusalama.—Nkunga 90:2.
Mfumu	Nkunga 135:5	Munkwa ya bima to mfumu, na Kiebreo ʼA·dhohnʹ mpi ʼAdho·nimʹ.
Mfumu ya Kuluta Nene	Kuyantika 15:2	Yandi kele mfumu na zulu ya bima yonso, na Kiebreo ʼAdho·naiʹ.
Mono Kele Muntu Yina ya Mono Kele	Kubasika 3:14, Bible en Kituba	Yandi ke kumaka yina kele mfunu na konso diambu sambu na kulungisa lukanu na yandi. Bo me balulaka mpi bangogo yai nde “Mono Ta Kuma konso mutindu yina mono me zola” mpi “Mono Ta Kuma Yina Mono Ke Sola Kukuma.” (The Emphasised Bible, mbalula ya J. B. Rotherham [na Kingelesi] mpi Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa) Bangogo yai ke tendulaka zina Yehowa yina kele na verse ya me landa.—Kubasika 3:15.
Muntu ya ke waka kisambu	Nkunga 65:2	Yandi muntu ke waka bisambu yonso yina bantu ke salaka ti lukwikilu.
Muntu ya Kuluta Santu	Bingana 9:10	Yandi kele mpenza santu (bunkete mpi kukonda mvindu na mabanza) kuluta bigangwa yonso.
Muntu ya Kuluta Zulu	Nkunga 47:2	Yandi kele na zulu ya bima yonso.
Muntu ya me sumbaka beto	Yezaya 41:14	Yandi me katulaka to me sumbaka bantu na disumu mpi na lufwa na nzila ya kimenga ya Yezu kristu.—Yoane 3:16.
Muntu ya Nene Yina Salaka Bima	Nkunga 149:2	Yandi muntu salaka bima yonso.—Kusonga 4:11.
Muntu Yina Me Luta Yonso	Daniele 7:18, 27	Mfumu ya kuluta zulu.
Muwumbi	Yezaya 64:8	Yandi kele ti kiyeka na zulu ya konso muntu mpi ya makanda yonso kaka mutindu muwumbi ke vandaka ti kiyeka na zulu ya ntoto ya tuma.—Baroma 9:20, 21.
Ngangi	Yezaya 40:28	Yandi muntu salaka bima yonso.
Ngulusi	Yezaya 45:21	Yandi ke gulusaka na kigonsa to lufwa.
Ngungudi	Nkunga 23:1	Yandi ke taninaka bansadi na yandi.
Nkwa-Ngolo Yonso	Kuyantika 17:1	Yandi kele na ngolo mingi kibeni kuluta bima yonso. Ngogo yai ya Kibreo ʼEl Shad·daiʹ disongidila “Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso” kele mbala nsambwadi na Biblia.
Ntotila ya kukonda nsuka	Kusonga 15:3	Luyalu na yandi kele ve na luyantiku to nsuka.
Nzambi	Kuyantika 1:1	Kima yina bo lenda sambila; Muntu ya ngolo. Ngogo ya Kiebreo ʼElo·himʹ ke monisa bunene mpi lukumu ya Yehowa.
Nzambi ya banzambi	Kulonga 10:17	Nzambi ya kuluta zulu me luta “banzambi ya kukonda mfunu” yina bantu ya nkaka ke sambilaka.—Yezaya 2:8.
Nzambi ya kiese	1 Timoteo 1:11	Yandi ke vandaka ntangu yonso na kiese.—Nkunga 104:31.
Tata	Matayo 6:9	Yandi muntu me pesaka beto luzingu.
Zwa	Kubasika 34:14, Bible en Kituba	Yandi ke zolaka ve nde beto sambila banzambi ya nkaka. Bo me balulaka mpi ngogo yai nde “ke ndimaka ve bambanda” mpi “me zabanaka nde yandi ke lombaka nde bo kangama kaka na yandi.”—Biblia Ndinga ya Nzambi, Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa.

Bazina ya bisika na Masonuku ya Kiebreo (Ancien Testament)

Bazina ya bisika ya nkaka ya Biblia ke tubilaka ke vandaka ti zina ya Nzambi na kati, kansi beto fwete sadila yo ve na kisika ya kusadila zina ya Nzambi.

Zina ya kisika	Baverse yina ke tubilaka yo	Ntendula
Yehowa-nisi	Kubasika 17:15	“Yehowa Kele Nti na Mono ya Kidimbu” to “drapo na mono.” (Bible en Kituba) Yehowa kele Nzambi yina ke taninaka mpi ke sadisaka bansadi na yandi.—Kubasika 17:13-16.
Yehowa-shalomi	Bazuzi 6:23, 24	“Yehowa Kele Ngemba.”
Yehowa-shama	Ezekiele 48:35, Bible mosi (American Standard Version), noti na nsi ya lutiti.	“Yehowa Kele Kuna.”
Yehowa-yire	Kuyantika 22:13, 14	“Yehowa Ta Pesa.”

Sambu na nki beto fwete zaba mpi kusadila zina ya Nzambi?

Zina Yehowa kele mfunu mingi sambu na Nzambi, yo yina yandi sonikisaka yo mbala mingi na Biblia.—Malaki 1:11.
Yezu mwana ya Nzambi vandaka kumonisa mbala na mbala mfunu ya kusadila zina ya Nzambi. Mu mbandu, yandi sambaka Yehowa nde: “Zina na nge kuvanda ya santu.”—Matayo 6:9; Yoane 17:6.
kuzaba mpi kusadila zina ya Nzambi Yehowa, kele diambu ya ntete ya kusala sambu na kukuma nduku na yandi. (Nkunga 9:10; Malaki 3:16) Kusala kinduku ti Nzambi ta sadisa beto na kubaka mambote na lusilu yai ya Nzambi: “Sambu yandi ke zolaka mono, mono ta gulusa yandi. Mono ta tanina yandi sambu yandi me zaba zina na mono.”—Nkunga 91:14.
Biblia ke tubaka nde: “Kele ti bayina bo ke bingaka banzambi, yo vanda na zulu to na nsi-ntoto, mutindu ‘banzambi’ kele mingi mpi ‘bamfumu’ kele mingi.” (1 Bakorinto 8:5, 6) Ya kieleka, Biblia ke monisaka nde zina ya Nzambi mosi kaka ya kieleka kele Yehowa.—Nkunga 83:18.

a Bantu ya mayele ya nkaka ya kele Baebreo ke zolaka kubinga zina ya Nzambi nde “Yawe.”

b Bo ke sonikaka zina ya Nzambi na bunkufi nde “Yah” mpi yo kele bambala kiteso ya 50 na Biblia, mu mbandu na bangogo yai: “Hallelou-Yah,” to “Aleluya”, disongidila “Beno kumisa Yah.”—Kusonga 19:1, King James Version (Bible du Roi Jacques).