Na bamvula ya me katuka kuluta, ntalu ya batoko yina kudifwaka kumaka mingi kibeni na bansi ya nkaka. Sambu na nki mambu yai ke salama? Keti mwana na nge kele ti ngindu ya kudifwa?

Disolo yai ta tubila

•  Bana mpi kudifwa—sambu na nki bibuti fwete tudila yo dikebi?

•  Inki mutindu nge lenda zaba kana mwana na nge kele ti ngindu ya kudifwa?

•  Inki nge lenda sala kana mwana na nge kele ti ngindu ya kudifwa?

 Banda na 2009 tii na 2019, ntalu ya bana ya nzo-nkanda ya nene yina kele ke kudiyangisa na mabanza kumaka mingi kibeni. Ntalu ya bantu yina kudifwaka tombukaka mpi na bamvula yina. a

 Vivek Murthy ya kele ministre ya sante na Amerika tubaka nde: “Bubu yai, batoko ke kutana ti bampasi ya mutindu na bo . . . Bampasi yango me bebisaka ngolo kibeni mabanza na bo.”

 Munsiku ya Biblia: “Mabanza ya ke niokwama ke katulaka ngolo ya muntu.”—Bingana 17:22.

 Tadila mambu yai.

•   Mambu ya me salamaka. Keti mwana na nge me kutanaka ti diambu mosi ya mpasi—bo me tinaka yandi, kinduku ti muntu mosi buna me fwaka, me kukaka ve kusala kima mosi buna, to muntu mosi ya yandi vandaka kuzola mingi me fwaka? Kana mpidina, keti yo ke yangisaka yandi b mingi kibeni kukonda nde nge zaba?

•   Bikalulu. Keti mwana na nge ke lutisaka diaka ve ntangu ti banduku na yandi to yandi ke sepelaka diaka ve ti mambu yina yandi vandaka kusepela ti yo ntete? Keti yandi me yambula mambu yina ke vandaka mfunu sambu na yandi?

•   Mambu yandi ke tuba. Keti mwana na nge ke tubila mambu ya kufwa to mambu bonso, “Yo zolaka kuvanda mbote kana mono vandaka ve na luzingu.” Keti yandi ke monisa na kutuba na yandi nde yandi ke zola ve kuvanda kizitu sambu na beno?

   Ya kieleka, bantangu ya nkaka, yandi lenda tuba “mambu ya mpamba-mpamba.” (Yobi 6:3) Kansi mambu ya nkaka ya yandi ke tuba lenda monisa nde yandi kele na mfunu ya lusadisu. Yo yina, kusala ve bonso nde nge ke kipe ve mambu yina mwana na nge ke tuba nde, yandi ke zola kufwa.

 Kana mwana na nge kusonga nge nde yandi ke zola kudifwa, nge lenda yula yandi nde “Nge yindulaka dezia inki ntangu to inki mutindu nge ta sala yo?” Mvutu yina yandi ta pesa, ta songisa nge kana yo ke lomba nge sadisa yandi nswalu.

 Sandra ke tuba nde: “Beto bibuti, beto ke buyaka kuyula bana na beto bangiufula sambu beto ke waka boma ya mambu yina bo lenda tuba. Kansi kana mambu ya bo ke tuba kele mutindu ya bo ke kudiwa, yo ta vanda mbote nde beto zaba yo.”

 Munsiku ya Biblia: “Ngindu ya muntu kele bonso masa na dibulu ya nda, kansi muntu ya mayele lenda basisa yo.”—Bingana 20:5, Bible en Kituba.

•   Vanda ntima-nda ntangu nge ke sadisa yandi na kutuba. Yantika ntete na kusikisa yandi sambu na masonga na yandi. Na nima, nge lenda tuba nde: “Mono ke zola kubakisa inki nge ke kutana ti yo mpi mutindu nge ke kudiwa. Songa mono inki nge me kutana ti yo bilumbu yai” to “Keti nge lenda songa mono mutindu nge ke kudiwa?”

   Widikila na dikebi yonso bamvutu ya mwana na nge. Kudiyala mpi kusonga yandi ve nde mutindu yandi ke kudiwa, kele ve mfunu to “kusonga yandi ve mbala mosi inki ta sadisa yandi na kumanisa makambu na yandi.”

   Munsiku ya Biblia: “Konso muntu fwete wa nswalu, yandi fwete nwanina ve na kutuba, yandi fwete wa makasi nswalu ve.”—Yakobo 1:19.

•   Sosa mpila ya kutanina yandi. Sadisa mwana na nge na kuzwa bamvutu na bangiufula yai mpi na kusonika yo:

   Mambu ya ke monisa kigonsa. Inki mambu yandi ke yindulaka to ke salaka ya ke pusaka yandi na kukuma ti bangindu ya kudifwa?

   Mambu ya mfunu. Inki mambu ke sadisaka yandi na kukatula basusi mpi na kubika kuyindula mambu ya kudifwa?

   Bantu ya lenda sadisa. Keti mwana na nge kele ti bantu yina yandi lenda kwenda kulomba lusadisu ntangu yandi kele na mfunu na yo? Yo lenda vanda nge mosi, muntu ya nkaka ya mbuta ya yandi ke tudilaka ntima, to munganga mosi ya ke tadilaka mambu ya ntu, to kimvuka mosi ya me bakaka formasio sambu na kusadisa bantu yina kele ti bangindu ya kudifwa.

   Munsiku ya Biblia: “Balukanu ya muntu yina ke salaka ngolo ke nataka kibeni na kununga.”—Bingana 21:5.

•   Beno landa kukengila. Beno landa kulandila mwana na beno ata ntangu beno ke mona nde yandi me kuma kudiwa mbote.

   Daniel ke tuba nde: “Ntangu mwana na mono songaka mono nde yandi kele diaka ve ti bangindu ya kudifwa, mono yindulaka nde pana makambu me mana. Yo vandaka kifu mosi ya nene. Yo lenda vanda nde muntu ya vandaka ti bangindu ya kudifwa kukuma diaka ti bangindu yai, mpi yo ke vutukaka na mutindu ya kukonda kukana.”

   Sadisa mwana na nge na kubakisa nde mutindu muntu ke kudiwaka, ke vandaka sambu na ntangu fioti. Yo kele kieleka mosi ya mfunu. Mukanda mosi (The Whole-Brain Child) ke tuba nde: “Yo kele bonso climat. Kana mvula ke noka, yo ke nokaka kibeni, mpi yo kele kibeni buzoba kana muntu me kudibika na nsi ya mvula bonso nde mvula ke noka ve. Kansi yo ta vanda mpi buzoba na kuditubila nde ntangu ta basika ve.”

•   Beno ndimisa yandi: Songa mwana na nge nde nge ke zolaka yandi mpi nde yandi lenda tudila nge ntima sambu nge ta sadisa yandi. Nge lenda songa yandi diaka nde: “Mono ta sala yonso yina yo ke lomba nde mono sala sambu na kusadisa nge na kudiwa mbote.”

   Munsiku ya Biblia: “Nduku ya kieleka ke zolaka konso ntangu mpi yandi kele mpangi yina me butukaka sambu na bantangu ya mpasi.”—Bingana 17:17.