Yindula kimvuka mosi ya basoda. Bo me telema na ngumba na kisika mosi ya zelo na zelo mpi ya matadi. Basoda yango kele basoda ya Filistia. Bo me mona kima mosi yina me benda dikebi na bo: Bo me mona basoda zole ya Izraele ke basika na lubwaku. Basoda yango ke seka sambu bo ke wa ve boma. Bantu ya Filistia vandaka kuyala bantu ya Izraele bamvula mingi sambu bantu ya Izraele vandaka ve ti bima ya kutudila bambele na bo makasi. Yo yina bo vandaka kukwenda na kutula bambele na bo makasi na bantu ya Filistia. Basoda ya Izraele kele ve ti binwaninu ya mbote ya bitumba. Diaka, bo kele kaka zole! Ata bo vandaka basoda ya ngolo ti binwaninu ya mbote, bo vandaka ve kigonsa sambu na bantu ya Filistia. Bantu ya Filistia vwezaka bo mpi bo songaka bo nde: “Beno kwisa kutombuka awa, mpi beto ta pesa beno dilongi!”—1 Samuele 13:19-23; 14:11, 12.

 Bantu ya Filistia yindulaka nde bo ta pesa Bantu ya Izraele dilongi kansi na nima bantu ya Izraele nde pesaka bo dilongi yango. Basoda yina zole sabukaka muwanda, bo mataka ngumba sambu na kukutana ti bantu ya Filistia. Ngumba vandaka ngolo. Yo vandaka kulomba nde bo mata yo na makalu ti maboko. Ata mpidina, bo landaka kumata ngumba yango sambu na kukwenda kukuta kimvuka ya basoda yina ya Filistia. (1 Samuele 14:13) Ntangu bo basikaka na muwanda, bantu ya filistia monaka soda yina vandaka na ntwala ti binwaninu na yandi mpi muntu yina vandaka kunatila yandi binwaninu. Keti yandi zolaka mpenza kunwanisa basoda ya Filistia yina yandi mosi kaka ti soda na yandi? Keti yandi vandaka diboma?

 Ve, yandi vandaka ve diboma. Yandi vandaka ti lukwikilu ya ngolo na Nzambi. Zina na yandi Yonatani. Disolo na yandi kele ti malongi mingi sambu na Bakristu ya kieleka ya bilumbu na beto. Ata beto ke nwanaka ve bitumba ya kinsuni, mbandu ya Yonatani lenda longa beto mambu mingi. Mumbandu: kikesa, kwikama. Kikesa yina Yonatani vandaka ti yo lenda pesa beto dilongi ya nene na yina me tala kikesa mpi mpeve ya kuditambika yina lenda sadisa beto na kuvanda ti lukwikilu ya ngolo.—Yezaya 2:4; Matayo 26:51, 52.

  Sambu na kuzaba kikuma yina pusaka Yonatani na kukwenda kunwanisa basoda yina, beto fwete sosa kuzaba disolo ya luzingu na yandi. Yonatani vandaka mwana ya ntete ya Saule, Saule vandaka mfumu ya ntete ya Izraele. Ntangu Saule kumaka mfumu ya Izraele, ziku Yonatani vandaka ti bamvula 20 to nkutu kuluta 20. Yo ke monana nde Yonatani vandaka nduku ya ngolo ya tata na yandi mpi mbala na mbala tata na yandi vandaka kusonga yandi mambu ya kinsweki. Na ntangu yina, Yonatani zabaka nde tata na yandi vandaka muntu ya nda, bakala mosi ya kitoko mpi soda mosi ya kikesa. Kima ya kuluta kibeni mfunu kele nde yandi vandaka muntu ya lukwikilu mpi ya kudikulumusa. Yonatani zabaka sambu na nki Yehowa tulaka tata na yandi mfumu ya Izraele. Yo yina, profete Samuele tubaka nde vandaka ve ti muntu bonso Saule na Izraele ya mvimba.—1 Samuele 9:1, 2, 21; 10:20-24; 20:2.

 Sambu na Yonatani, yo vandaka lukumu na kunwana ti bambeni ya bantu ya Nzambi na nsi ya lutwadisu ya tata na yandi. Bitumba yina vandaka ve bonso bitumba ya bilumbu na beto. Banda pana Yehowa ponaka bantu ya Izraele na kuvanda bantu na yandi. Mpi makanda yina vandaka kusambila banzambi ya luvunu vandaka kunwanisa bo konso ntangu. Bantu ya Filistia vandaka kusambila banzambi ya luvunu, mu mbandu Dagoni. Mpi mbala mingi, bo vandaka kusosa kuniokula to kufwa bantu yina Yehowa ponaka.

 Sambu na Yonatani, kunwana bitumba vandaka kumonisa nde yandi vandaka kusadila Yehowa na kwikama yonso. Yehowa sakumunaka Yonatani. Na nima, ntangu Saule kumaka ntotila, yandi tulaka mwana na yandi komanda ya basoda 1000 mpi Yonatani twadisaka bo sambu na kunwanisa basoda ya Filistia na Geba. Ata Yonatani ti bantu na yandi vandaka ve ti binwaninu ya mbote, Yehowa sadisaka bo na kununga bitumba yina. Kikuma yo yina bantu ya Filistia vukisaka basoda mingi. Yo yina, basoda mingi ya Saule waka boma. Mingi na kati na bo tinaka mpi bumbanaka mpi bankaka nkutu kumaka basoda ya Filistia! Kansi Yonatani vandaka kaka kikesa mpi yandi waka ve boma.—1 Samuele 13:2-7; 14:21.

 Mutindu beto tubilaka yo na luyantiku, Yonatani ti soda yina vandaka kunatila yandi binwaninu bakaka lukanu ya kukatuka kukonda nde basoda ya nkaka kuzaba. Ntangu bo kumaka kisika yina, basoda ya Filistia vandaka na Mikmashi, Yonatani songaka soda yina vandaka kunatila yandi binwaninu mambu yina yandi zolaka kusala. Yandi songaka soda na yandi nde bo ta kudisonga na basoda ya Filistia yina telemaka pana. Kana bantu ya Filistia kusonga bo na kukwisa kisika yina bo kele, yo ta monisa nde Yehowa ta sadisa bansadi na yandi. Yo lenda vanda nde Soda ndimaka sambu na bangogo ya kikesa yina Yonatani songaka yandi. Yonatani tubaka nde: “Kima mosi ve lenda kanga Yehowa nzila ya kugulusa na nsadisa ya bantu mingi to ya bantu fioti.” (1 Samuele 14:6-10) Yonatani zolaka kutuba nki?

 Yonatani zabaka Nzambi na yandi mbote. Ntembe kele ve nde yandi zabaka mambu yina Yehowa sadilaka bo na bilumbu me luta. Yehowa sadisaka bansadi na yandi na kununga bambeni yina vandaka mingi kuluta bo. Bantangu ya nkaka yandi vandaka kusadila muntu mosi sambu na kununga bambeni ya Izraele. (Bazuzi 3:31; 4:1-23; 16:23-30) Yonatani zabaka nde kima yina vandaka kunungisa bansadi ya Nzambi vandaka ve ntalu na bo, ngolo na bo to binwaninu na bo kansi bo vandaka kununga sambu na lukwikilu na bo. Yo yina ti lukwikilu yonso Yonatani bikaka nde Yehowa kumonisa bo kana yandi ti soda na yandi fwete nwanisa basoda ya Filistia yina vandaka pana. Yandi ponaka kidimbu yina ta monisa nde Yehowa ta gulusa bo. Ntangu yandi monaka kidimbu ya Yehowa, yandi katulaka boma mpi yandi pusanaka kisika yina basoda ya Filistia vandaka sambu na kunwanisa bo.

 Tala mambu zole ya ke monisa lukwikilu ya Yonatani. Ya ntete, yandi vandaka kuwa Yehowa Nzambi boma mingi. Yandi zabaka nde Nzambi Nkwa-Ngolo Yonso ke vandaka ve na mfunu ya ngolo ya bantu sambu na kulungisa lukanu na yandi kansi yandi ke sakumunaka bantu ya kwikama yina ke sadilaka yandi. (2 Bansangu 16:9) Ya zole, Yonatani sosaka kidimbu yina monisaka nde Yehowa me ndima yandi na ntwala nde yandi sala diambu yina. Bubu yai, beto ke sosaka ve kidimbu mosi ya kuyituka ya me katuka na Nzambi sambu na kuzikisa nde yandi ke ndima mambu yina beto ke sala. Beto kele ti Biblia ndinga ya Nzambi ya mvimba, yo ke sadisaka beto na kubakisa mbote luzolo ya Nzambi. (2 Timoteo 3:16, 17) Keti beto ke vandaka ti kikalulu ya kutanga Biblia na ntwala ya kubaka balukanu ya mfunu? Kana yo kele mutindu yina, beto ta monisa nde beto ke tulaka luzolo ya Nzambi na kisika ya ntete kaka bonso Yonatani.

 Yonatani ti soda yina vandaka kunatila yandi binwaninu mataka nswalu ngumba yina mpi bo kwendaka kukuta basoda ya Filistia na kisika yina bo vandaka. Ntangu basoda ya Filistia bakisaka nde bo kwisaka kunwanisa bo, bo tindaka basoda na bo sambu na kunwanisa Yonatani ti soda na yandi. Basoda ya Filistia vandaka mingi kuluta mpi bo vandaka na zulu ya ngumba mpi yo vandaka mpasi ve nde bo fwa Yonatani ti soda na yandi nswalu. Kansi Yonatani vandaka kubwisa bo soda mosi-mosi mpi soda yina vandaka kunatila yandi binwaninu vandaka kufwa bo. Kaka na kitamina ya fioti bo fwaka basoda 20 ya Filistia. Yehowa salaka diaka kima ya nkaka. Biblia ke tuba nde: “Ebuna boma ya ngolo kotaka na camp mpi na kati ya basoda yonso yina ke kengilaka na ntwala, mpi ata bantu yina ke botulaka bima vandaka na boma ya ngolo. Ntoto yantikaka kunikana, ebuna boma ya ngolo yina katukaka na Nzambi kotaka.”—1 Samuele 14:15.

 Na kintama, Saule ti basoda na yandi talaka mutindu bantu ya Filistia kumaka kisaka-saka mpi bo yantikaka kudifwa bo na bo! (1 Samuele 14:16, 20) Bantu ya Izraele bakaka kikesa mpi bo kwendaka kunwanisa bo. Mbala ya nkaka bo sadilaka binwaninu ya basoda ya Filistia yina fwaka dezia. Yehowa sadisaka bansadi na yandi na kununga bitumba kilumbu yina. Tii bubu yai, Yehowa me sobaka ve. Kana beto ke tudila yandi ntima bonso Yonatani mpi soda na yandi yina beto me zaba ve zina, beto ta bokuta ve ata fioti sambu na lukanu yina beto bakaka.—Malaki 3:6; Baroma 10:11.

 Na nima ya kununga bitumba yina, Saule bakaka ve lukumu bonso Yonatani. Saule salaka bifu ya nene. Yandi lemfukaka ve na mambu yina Yehowa tubaka na nzila ya profete Samuele disongidila yandi pesaka kimenga yina yo lombaka nde kaka Profete yina vandaka Mulevi kupesa. Ntangu Samuele kumaka, yandi songaka Saule nde kimfumu na yandi ta wumela ve sambu yandi me fwa nsiku. Na nima, Saule tindaka basoda na bitumba mpi yandi songaka bo na kusala lusilu mosi ya mbi. Yandi tubaka nde: “Bo fwete singa muntu yina ta dia konso madia yina na ntwala nde nkokila kubwa mpi tii kuna mono ta vutula mbi na bambeni na mono!”—1 Samuele 13:10-14; 14:24.

 Bangogo yai ya Saule ke monisa nde yandi vandaka kukuma kaka mbi kuluta. Sambu na nki muntu yai ya kudikulumusa mpi ya kimpeve yantikaka kukuma lulendo mingi? Na kutuba mbote, Yehowa lombaka ve nde bo pesa basoda ya kikesa mpi yina vandaka kusala kisalu ya ngolo nsiku yai ya nku. Inki beto lenda tuba sambu na bangogo yai ya Saule “tii kuna mono ta vutula mbi na bambeni na mono”? Keti yandi vandaka kuyindula nde bitumba yina vandaka ya yandi? Kima yandi vilaka kele nde lunungu ya Yehowa vandaka mfunu mingi kuluta nzala na yandi ya kuvutudila bambeni na yandi mambu yina bo salaka yandi, lukumu na yandi to kubotula bwala yina.

 Yonatani zabaka ve lusilu yina ya mbi yina tata na yandi songaka basoda na kusala. Na nima ya bitumba, yandi lembaka ngolo yo yina yandi bakaka ndambu ya bwiki na nti na yandi mpi yandi diaka yo. Na mbala mosi yandi waka kikesa ya mingi. Na nima, soda mosi songaka yandi nsiku yina tata na yandi pesaka bo na kudia ve ata kima. Yonatani tubaka nde: “Tata na mono me nata mpasi mingi na ntoto yai. Tala mutindu meso na mono semaka sambu mono mekaka ndambu ya bwiki yai. Kana bubu yai bantu diaka ndambu ya bima yina bo botulaka na bambeni na bo, kununga na beto zolaka kuvanda ya nene! Sambu beto zolaka kufwa bantu ya Filistia mingi kibeni.” (1 Samuele 14:25-30) Yonatani tubaka masonga. Yandi vandaka mwana mosi ya bulemfu kansi yandi vandaka ve bindima-ndima. Yandi vandaka ve kundima mambu yonso yina tata na yandi vandaka kusala to kutuba mpi bantu vandaka kuzitisa yandi sambu yandi vandaka kusala mambu na bukati-kati yonso.

 Ntangu Saule zabaka nde Yonatani fwaka nsiku yina yandi tulaka, yandi ndimaka kaka ve nde nsiku yina yandi tulaka vandaka ya buzoba. Nkutu Saule pesaka nzila nde bo fwa mwana na yandi. Yonatani buyaka ve mpi yandi lombaka ve nde bo wila yandi mawa. Tala mvutu yina yandi pesaka. Yandi waka boma ve mpi yandi tubaka nde: “Mono yandi yai! Mono kele ya kuyilama na kufwa!” Kansi bantu ya Izraele kotilaka yandi mpi bo tubaka nde: “Keti Yonatani fwete fwa, yandi muntu me pesa luguluku ya nene ya mutindu yai na Izraele? Yo lenda salama ve! Ya kieleka mutindu Yehowa kele na luzingu, ata lunsuki mosi ve ya ntu na yandi ta bwa na ntoto, sambu yandi salaka mambu bubu ti lusadisu ya Nzambi.” Inki salamaka na nima? Saule bakisaka kifu na yandi. Biblia ke tuba nde: “Na mutindu yina bantu gulusaka Yonatani, ebuna yandi fwaka ve.”—1 Samuele 14:43-45.

 Sambu yandi vandaka kikesa, ngolo na kisalu mpi yandi vandaka ti mpeve ya kudipesa, yandi bakaka lukumu na meso ya bantu. Yo yina ntangu yandi vandaka na ntwala ya kigonsa, lukumu na yandi gulusaka yandi. Yo ta vanda mbote kana beto ke sala bikesa sambu beto vanda ti lukumu ya mbote konso kilumbu. Biblia ke songa beto nde zina ya mbote kele mfunu mingi. (Longi 7:1) Kaka bonso Yonatani kana beto ke sosa kuvanda ti zina ya mbote na meso ya Yehowa, zina na beto ta vanda na mfunu mingi.

 Ata Saule vandaka kusala bifu, Yonatani landaka kubikala ya kwikama na tata na yandi bamvula mingi. Yo ke monana nde Yonatani vandaka kudiyangisa mingi sambu tata na yandi landaka kumonisa kikalulu ya kukonda bulemfu mpi lulendo. Tata na yandi landaka kukuma muntu ya mbi kansi Yonatani vandaka ve ti ngolo ya kukanga yandi nzila ya kusala mbi.

 Mambu bebaka diaka mingi ntangu Yehowa lombaka Saule na kufwa bantu ya Amaleki, bo vandaka bantu ya mbi kuluta bantu ya bilumbu ya Moize. Yo yina Yehowa lombaka nde bo fwa bantu yina yonso. (Kubasika 17:14) Yandi songaka Saule na kufwa bantu yina yonso ti Ntotila na bo Agagi. Saule nungaka bitumba yina mpi mwana na yandi Yonatani nwanaka ti yandi. Kansi Saule lemfukilaka ve Yehowa, yandi gulusaka Agagi, bakaka bitwisi mpi bima yonso ya mbote. Profete Samuele tubaka ndola ya nsuka yina Yehowa ta pesa Saule, yandi tubaka nde: “Sambu nge me losa ndinga ya Yehowa, yandi mpi me losa nge sambu nge vanda diaka ve ntotila.”—1 Samuele 15:2, 3, 9, 10, 23.

 Na nima ya mwa ntangu fioti, Yehowa katulaka mpeve santu na yandi na zulu ya Saule. Sambu Saule vandaka diaka ve ti mpeve ya Yehowa, yandi kumaka makasi-makasi mpi yandi kumaka boma-boma. Yo vandaka bonso nde Nzambi pesaka nzila nde mpeve mosi ya mbi kubaka kisika ya mpeve ya mbote yina vandaka na kati na yandi. (1 Samuele 16:14; 18:10-12) Diambu yai pesaka Yonatani mpasi mingi na kumona mutindu tata na yandi yina vandaka muntu ya mbote ke kuma kaka muntu ya mbi. Ata mpidina, Yonatani landaka kusadila Yehowa na kwikama yonso. Yandi landaka kusadila tata na yandi mpi bantangu ya nkaka yandi vandaka kutubila yandi mambu na pwelele kansi yandi landaka kutula ntima na tata na yandi Yehowa, Nzambi yina ke sobaka ve.—1 Samuele 19:4, 5.

 Keti nge me monaka dezia muntu yina nge ke zolaka mingi, mu mbandu muntu ya dibuta na beno ke soba mpi ke landa kaka kukuma muntu ya mbi? Yo ke pesaka mpasi mingi. Mambu yina Yonatani kutanaka ti yo ke yibukisa beto mambu yina muyimbi-bankunga sonikaka. Yandi sonikaka nde: “Ata kana tata mpi mama na mono kubuya mono, Yehowa yandi mosi ta baka mono.” (Nkunga 27:10) Yehowa kele kwikama. Ata bantu ya kukonda kukuka kuyambula nge, yandi ta yamba nge mpi yandi ta kuma tata yina nge ta yambula nge ve.

 Yo ke monana nde Yonatani zabaka nde Yehowa zolaka kubotula kimfumu ya tata na yandi. Inki Yonatani salaka? Keti yandi sosaka kuzaba kana yandi ta vandaka mfumu ya nki mutindu? Keti yandi yindulaka nde yandi ta vanda mfumu ya mbote kuluta tata na yandi mpi mfumu mosi ya mbote mpi ya bulemfu? Beto me zaba ve nki yandi yindulaka kansi beto me zaba nde mambu salamaka ve buna. Keti yo ke tendula nde Yehowa yambulaka nsadi na yandi yina ya kwikama? Ve. Yandi me tulaka mbandu ya Yonatani na Biblia sambu yo vanda mbandu ya kuluta mbote na yina me tala kinduku ya kieleka. Beto ta tubila mbandu yai ya Kinduku ya mbote ya Yonatani na disolo ya ke landa.