Eliya waka nde: Ntotila Ahabi me fwa. Meka kumona na mabanza mutindu profete yai ya mbuta ke simba mandefu na yandi mpi mutindu yandi ke yindula bamvula yonso yina ntotila yai ya mbi pesaka yandi mpasi. Eliya kangaka ntima na bampasi mingi. Ntotila Ahabi mpi ntotila-nkento Yezabele bangisaka yandi, bo kudikisaka yandi, nkutu bo zolaka kufwa yandi. Ntotila Ahabi buyisaka ve Yezabele ntangu Yezabele pesaka nswa ya kufwa baprofete mingi ya Yehowa. Yandi ti nkento na yandi wakanaka na kufwa Naboti ti bana na yandi sambu na bwimi. Naboti vandaka muntu ya mbote yina salaka ve ata kima. Yo yina, Eliya zabisaka nsangu ya lusambisu ya Yehowa sambu na kufwa Ahabi mpi bana na yandi yonso. Mambu yina Nzambi tubaka lunganaka. Ahabi fwaka kaka mutindu Yehowa tubaka.—1 Bantotila 18:4; 21:1-26; 22:37, 38; 2 Bantotila 9:26.

 Ata mpidina, Eliya zabaka nde yandi fwete landa kukanga ntima. Yezabele vandaka kaka na luzingu mpi yandi vandaka kaka ti bupusi ya mbi na dibuta na yandi mpi na dikanda ya Izraele. Eliya ta kutana diaka ti bampasi mingi mpi yandi fwete longa diaka nduku na yandi ya kisalu Elisha yina ta yinga yandi mambu mingi. Bika beto tadila mambu tatu ya nsuka yina Eliya salaka. Ntangu beto ke tadila mutindu lukwikilu sadisaka Eliya na kukanga ntima, yo ta sadisa beto na kukumisa ngolo lukwikilu na beto sambu na kukanga ntima na bantangu ya mpasi yina beto ke zinga.

 Ahazia mwana ya Ahabi mpi Yezabele kumaka ntotila ya Izraele. Na kisika ya kubaka malongi na bikalulu ya mbi ya bibuti na yandi, yandi landaka mpi kusala mambu ya mbi bonso bo. (1 Bantotila 22:52) Ahazia mpi vandaka kusambila Baale bonso bibuti na yandi. Dibundu ya Baale vandaka kupusa bantu na yo na kusala mambu ya mbi, mu mbandu kusala kindumba na tempelo mpi kupesa bana na bo bimenga. Kele ti kima yina zolaka kupusa Ahazia na kusoba bikalulu na yandi mpi kusadisa bantu na yandi na kusala ve mambu ya mbi na meso ya Yehowa?

 Na mbala mosi diambu mosi ya mpasi kuminaka ntotila yai ya lulendo. Yandi bwaka mpi basikaka na muyungulu ya suku na yandi ya zulu ebuna yandi lwalaka ngolo. Ata na ntangu yina ya mpasi, yandi sosaka ve lusadisu ya Yehowa. Yandi tindaka binati-nsangu na mbanza Ekroni, mbanza ya bantu ya Filistia yina vandaka bambeni, na kukwenda kuyula nzambi Baale-zebubi sambu na kuzaba kana yandi ta beluka. Yo pesaka Yehowa makasi kibeni. Yo yina, yandi tindaka wanzio na Eliya sambu na kusonga Eliya na kukanga binati-nsangu yina nzila. Eliya songaka bo na kuvutuka sambu na kukwenda kupesa ntotila Ahazia nsangu mosi ya mpasi. Ahazia salaka disumu ya nene mutindu yandi salaka mpidina. Yo vandaka bonso nde Izraele vandaka ve ti Nzambi. Yehowa tubaka nde Ahazia ta beluka ve.—2 Bantotila 1:2-4.

 Ahazia balulaka ve ntima mpi yandi yulaka nde: “Muntu yina kwisaka kukutana ti beno mpi tubilaka beno mambu yai vandaka nki mutindu?” Binati-nsangu songaka yandi mutindu profete lwataka, mpi na mbala mosi Ahazia tubaka nde: “Yo kele Eliya.” (2 Bantotila 1:7, 8) Ntembe kele ve nde Eliya vandaka kuzinga kukonda mindondo mpi yandi kudipesaka na kisalu ya Nzambi, yo yina bantu vandaka kuzaba yandi na bilele na yandi. Kansi, Ahazia ti bibuti na yandi vandaka ve bonso Eliya sambu bo vandaka kuzola kuvanda ti bima mingi. Mbandu ya Eliya ke sadisa beto na kusadila ndongisila ya Yezu na yina me tala kuvanda ti luzingu ya kukonda mindondo mpi kutula dikebi na mambu ya kuluta mfunu.—Matayo 6:22-24.

 Ahazia vandaka kibeni ti nzala ya ngolo ya kufwa Eliya. Yo yina yandi tindaka basoda 50 mpi mfumu na bo sambu na kukanga yandi. Ntangu bo monaka Eliya “ya kuvanda na nsongi ya ngumba,” * na mbala mosi mfumu ya basoda songaka Eliya nde ntotila me tuba nde: “Kwisa kukulumuka.” Ntembe kele ve nde yo vandaka sambu bo kwenda kufwa Eliya. Yindula fioti, ata bo zabaka nde Eliya vandaka “muntu ya Nzambi ya kieleka,” basoda yai yindulaka nde bo fwete bangisa yandi. Bo salaka kifu ya nene. Eliya songaka mfumu ya basoda nde: “Kana mono kele muntu ya Nzambi, bika tiya kukatuka na zulu yo kwisa kukulumuka, mpi yo yoka nge ti bantu na nge 50.” Nzambi salaka kaka mutindu Eliya tubaka. “Tiya katukaka na zulu, yo kwisaka kukulumuka, mpi yo yokaka yandi ti bantu na yandi 50.” (2 Bantotila 1:9, 10) Lufwa ya basoda yina ke yibusa kibeni nde Yehowa ke sepelaka ve ti bantu yina ke kondaka bansadi na yandi luzitu to ke monaka bo bima ya mpamba.—1 Bansangu 16:21, 22.

 Ahazia tindaka mfumu ya nkaka ti basoda 50. Mfumu ya ntete zabaka mambu mingi kuluta mfumu yai ya zole. Na ndambu mosi, yandi monaka bamvumbi ya bantu 51 yina tiya yokaka mpi yo vandaka na nsi ya ngumba kansi yandi bakaka ve mayele. Na ndambu ya nkaka, yandi vutukilaka mambu ya buzoba yina mfumu ya ntete songaka Eliya nde “kwisa kukulumuka” mpi yandi songaka diaka Eliya nde ‘kulumuka nswalu.’ Yo vandaka kibeni buzoba. Yo yina, yandi ti bantu na yandi fwaka bonso kimvuka yina ya ntete ya basoda. Kansi ntotila yandi mosi vandaka diaka zoba kuluta. Yandi tindaka diaka basoda ya nkaka sambu na mbala ya tatu. Kima ya kiese kele nde mfumu yai ya tatu vandaka mayele. Ti kudikulumusa yonso, yandi bondilaka Eliya na kufwa yandi ve ti basoda na yandi. Ntembe kele ve nde, Eliya nsadi ya Nzambi landaka mbandu ya mawa ya Yehowa ntangu yandi pesaka mfumu yai mvutu. Wanzio ya Yehowa songaka Eliya na kukwenda ti mfumu yai ti basoda na yandi. Eliya kwendaka ti bo mpi yandi songaka mfumu yai ya mbi ndola yina Yehowa ta pesa yandi. Ahazia fwaka kaka mutindu Nzambi tubaka yo. Yandi yalaka kaka bamvula zole.—2 Bantotila 1:11-17.

 Inki mutindu Eliya kangaka ntima ata bantu yina yandi vandaka kuzinga ti bo vandaka ntu ngolo mpi lulendo? Kikalulu ya kukanga ntima kele mfunu mingi bubu yai, mpidina ve? Keti nge me waka dezia mpasi ntangu muntu yina nge ke zolaka mingi ke buya kuwa bandongisila ya mbote mpi yandi ke landa kusala mambu yina ta natila yandi bampasi? Inki lenda sadisa nge na kukanga ntima kana nge me kutana ti mambu ya mutindu yai? Beto lenda baka dilongi mosi ya mfunu na yina me tala kisika yina basoda kutaka Eliya. Bo kutaka yandi “na nsongi ya ngumba.” Beto ke zaba mpenza ve sambu na nki Eliya vandaka kisika yina, kansi beto ke zaba mpenza nde sambu yandi vandaka kuzola kusamba mingi, kisika yina ya pima vandaka kisika mosi ya mbote sambu na kusamba Nzambi. (Yakobo 5:16-18) Mutindu mosi, beto mpi beto fwete sosaka ntangu sambu na kusamba Nzambi mbala na mbala, kubinga yandi na zina na yandi mpi kusonga yandi bampasi na beto mpi basusi na beto. Yo ta sadisa beto na kukanga ntima ntangu bantu ya ke zinga ti beto kele ntu ngolo mpi ke sala mambu ya mbi ya ke natila bo mosi bampasi.

 Ntangu lungaka sambu Eliya kupesa mukumba na yandi na muntu ya nkaka. Tala mambu yina yandi salaka. Ntangu yandi ti Elisha vandaka kukatuka na mbanza Gilgale, yandi songaka Elisha na kubikala pana ntangu yandi ta kwenda yandi mosi na mbanza Betele yina vandaka na bakilometre kiteso ya 11. Kansi Elisha songaka yandi nde: “Ya kieleka mutindu Yehowa kele na luzingu mpi mutindu nge kele na luzingu, mono ta yambula nge ve.” Ntangu bo zole kumaka na mbanza Betele, Eliya songaka Elisha nde yandi ke zola kukwenda yandi mosi na mbanza Yeriko ya kele na bakilometre kiteso ya 22. Elisha sobaka ve lukanu, yandi pesaka kaka mvutu yina yandi pesaka yandi na mbala ya ntete. Ntangu bo kumaka na Yeriko, Elisha buyaka diaka sambu na mbala ya tatu na kubikala na mbanza yina mpi yandi tubaka nde yandi ke landa Eliya na nzadi Yordani na bakilometre kiteso ya 8. Na mbala yai diaka, Elisha kangamaka kaka na desizio na yandi. Yandi yambulaka ve Eliya ata fioti!—2 Bantotila 2:1-6.

 Elisha monisaka kikalulu mosi ya mfunu mingi, zola ya kwikama. Yai kele zola yina Ruti monisilaka Naomi, zola yina ke pusaka muntu na kukangama ngolo na kima to na muntu yina yandi ke zola mpi na kuyambula yo ve. (Ruti 1:15, 16) Yo kele mfunu mingi nde bansadi yonso ya Nzambi kuvanda ti kikalulu yai bubu. Keti beto ke mona mfunu ya kikalulu yai kaka bonso Elisha?

 Ya kieleka, Eliya bakaka kikesa ntangu yandi monaka zola ya kwikama ya nduku na yandi yai ya vandaka toko. Sambu Elisha monisaka zola ya kwikama, yandi zwaka dibaku ya kumona diambu ya kuyituka ya nsuka yina Eliya salaka. Ntangu bo kumaka na lweka ya nzadi Yordani yina kele mudindu mpi masa ke lutaka ntinu na bisika ya nkaka, Eliya bulaka masa ti lele na yandi ya kiprofete. Ebuna masa kabwanaka! Na kati ya bantu ya monaka diambu yina ya kuyituka vandaka “bambikudi 50.” Yo kele pwelele nde bo vandaka bana ya nzo-nkanda yina bo vandaka kupesa formasio sambu na kubaka mikumba na mambu ya me tala lusambu ya bunkete na Izraele. (2 Bantotila 2:7, 8) Mbala ya nkaka Eliya muntu vandaka kulandila formasio na bo. Mwa bamvula na ntwala, Eliya vandaka kuyindula nde yandi mpamba me bikala nsadi ya kwikama ya Nzambi na insi ya mvimba. Banda pana, Yehowa sakumunaka Eliya sambu yandi kangaka ntima mpi yandi sadisaka Eliya na kumona mutindu bansadi ya Nzambi vandaka kukuma kaka mingi.—1 Bantotila 19:10.

 Na nima ya kusabuka nzadi Yordani, Eliya songaka Elisha nde: “Lomba kima yina nge ke zola nde mono sadila nge na ntwala nde bo katula mono na ntwala na nge.” Eliya zabaka nde ntangu na yandi ya kukwenda lungaka. Yandi wilaka ve nduku na yandi Elisha kimpala sambu na mikumba to lukumu yina yandi ta kuma ti yo. Kansi yandi vandaka kusepela kusadisa Elisha. Elisha lombaka yandi kaka nde: “Pardo, keti mono lenda baka makabu zole ya mpeve na nge?” (2 Bantotila 2:9) Yandi vandaka kulomba ve nde yandi baka mpeve santu mbala zole kuluta yina ya Eliya vandaka ti yo. Kansi yandi vandaka kulomba dikabu yina bo vandaka kupesa mwana ya ntete. Nsiku vandaka kupesa nswa na mwana ya ntete ya dibuta na kubaka kitini ya nene to makabu zole sambu yandi muntu ta kuma mfumu ya dibuta. (Kulonga 21:17) Elisha zabaka nde sambu yandi ta baka kisika ya Eliya na mambu ya kimpeve, yandi fwete vanda kikesa bonso yandi sambu na kulungisa mukumba na yandi.

 Ti kudikulumusa yonso, Eliya bikaka nde Yehowa kupesa mvutu. Kana Yehowa kupesa nzila nde Elisha kumona mutindu yandi ta katula Eliya, pana yo ta monisa nde yandi me ndima kupesa yandi kima yina yandi lombaka. Na nima ya mwa ntangu, ntangu banduku yai zole “vandaka kutambula mpi kusolula na nzila,” diambu mosi ya kuyituka salamaka.—2 Bantotila 2:10, 11.

 Nsemo mosi ya kuyituka me basika na zulu mpi yo ke pusana pene-pene ti bo. Yo vandaka kutula makelele bonso ya mupepe ya ngolo. Na nima kima mosi ya vandaka kusema pusanaka pene-pene ti bo mpi yo salaka nde bo kabwana mpi mbala ya nkaka kuvutuka nima. Yo yitukisaka bo mingi. Bo monaka kima mosi bonso pusu-pusu ya vandaka kusema bonso nde bo salaka yo ti tiya. Eliya zabaka nde ntangu na yandi ya kukwenda me lunga. Keti yandi mataka na pusu-pusu yango? Biblia ke tubila yo ve. Yo vanda mpidina to ve, yandi waka nde yandi ke tombuka, yandi ke mata na zulu kibeni, mupepe ya ngolo ke nata yandi!

 Mambu yina yitukisaka Elisha mingi. Diambu yai ya kuyituka ya yandi monaka sadisaka yandi na kubakisa nde Yehowa ta pesa yandi “makabu zole” ya mpeve ya kikesa ya Eliya yina yandi lombaka. Kansi Elisha landaka ve kuyindula mambu yai sambu yandi vandaka na mawa ya ngolo. Yandi zabaka ve kisika nduku na yandi kwendaka mpi yandi zabaka nde bo ta monana diaka ve. Yo yina yandi tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Tata na mono, tata na mono! Pusu-pusu ya Izraele ti bantu na yandi yina ke tambusaka bampunda!” Yandi vandaka kutala mpila longi na yandi vandaka kuvila malembe-malembe. Na nima yandi pasulaka bilele na yandi sambu yo pesaka yandi mpasi.—2 Bantotila 2:12.

 Ntangu Eliya vandaka kumata na zulu, keti yandi waka mutindu nduku na yandi vandaka kubinga yandi na ndinga ya ngolo? Keti Eliya mpi dilaka? Ya kieleka, Eliya zabaka nde nduku na yandi Elisha sadisaka yandi na kukanga ntima na bantangu ya mpasi. Mbandu ya Eliya ke longa beto nde, beto fwete ta kinduku ti bantu yina ke zolaka Nzambi mpi ke sosaka kusala luzolo na yandi.

 Na nima Eliya kwendaka na wapi? Mabundu mingi ke longaka nde yandi kwendaka na zulu sambu na kuvanda ti Nzambi kuna. Kansi yo kele ve masonga. Bamvula mingi na nima, Yezu tubaka nde ata muntu mosi ve mataka na zulu na ntwala nde yandi kwisa awa na ntoto. (Yoane 3:13) Ebuna, ntangu beto ke tanga na Biblia nde “Eliya tombukaka na zulu na mupepe ya ngolo,” beto fwete kudiyula nde yo vandaka nki zulu? (2 Bantotila 2:11) Ngogo zulu na Biblia ke tendulaka kaka ve kisika Yehowa ke vandaka. Kansi yo ke tendulaka mpi kisika matuti ke vandaka mpi kisika bandeke ke pumbukaka. (Nkunga 147:8) Eliya mataka na zulu yango yai. Inki salamaka na nima?

 Yehowa nataka profete Eliya na kisika ya nkaka. Yandi nataka yandi na Yuda mpi yandi pesaka yandi kisalu ya nkaka. Biblia ke monisa nde yandi vandaka kaka kusala kisalu mbala ya nkaka bamvula kiteso ya 7 na nima. Na ntangu yina, muntu vandaka mfumu ya Yuda vandaka ntotila Yehorami. Yandi vandaka ntotila mosi ya mbi. Yandi kwelaka mwana ya Ahabi ti Yezabele mpi yandi landaka mbandu ya mbi ya babokilo na yandi. Yehowa songaka Eliya na kusonikila Yehorami mukanda ya lusambisu na yandi. Yehorami fwaka lufwa mosi ya mbi kaka mutindu Yehowa tubaka yo. Nkutu Biblia ke monisa nde: “Muntu mosi ve waka mawa ntangu yandi fwaka.”—2 Bansangu 21:12-20.

 Muntu yai ya mbi swaswanaka kibeni ti Eliya. Beto me zaba kibeni ve ntangu yina Eliya fwaka mpi mutindu yandi fwaka. Kansi beto ke ndima nde yandi fwaka ve bonso Yehorami yina ata muntu mosi ve waka mawa ntangu yandi fwaka. Elisha vandaka kuwa nzala ya Eliya mingi. Ntembe kele ve nde baprofete ya nkaka mpi vandaka kuwa nzala na yandi. Bamvula 1000 na nima, Yehowa yandi mosi monisaka nde yandi vilaka ve ata fioti profete na yandi Eliya sambu yandi sadilaka kifwani na yandi na ntangu Yezu kitukaka. (Matayo 17:1-9) Keti nge ke zola kulanda mbandu ya Eliya mpi kukuma ti lukwikilu yina ke manaka ve ata nge ke kutana ti bampasi? Kana ee, kuvila ve kusala mambu yai: sala kinduku ti bantu yina ke zolaka Yehowa, landa kudipesa na kisalu ya Nzambi mpi sambaka yandi mbala na mbala na ntima ya mvimba. Kana nge sala mambu yai, Yehowa ta zolaka nge mingi!