THĨINĨ wa thiomi cia mbere-rĩ, Bibilia ĩhũthĩrĩte kiugo gĩa Kĩhibirania sheʼohlʹ na gĩa Kĩgiriki haiʹdes maita makĩria ma 70. Ciugo icio cierĩ ikonainie na gĩkuũ. Ataũri amwe a Bibilia macitaũrĩte ta “mbĩrĩra,” “kwa ngoma,” kana “irima.” No rĩrĩ, thiomi nyingĩ itirĩ ciugo ingĩtaũra wega ũrĩa ciugo icio cia Kĩhibirania na Kĩgiriki ciugĩte. Bibilia ya Gĩkũyũ ĩcitaũrĩte ta “mbĩrĩra” na “kwa ngoma.” Ciugo icio ciugĩte atĩa kũna? Reke tuone ũrĩa ihũthĩrĩtwo thĩinĩ wa maandĩko ngũrani ma Bibilia.

Kohelethu 9:10 yugaga ũũ: “Kũrĩa ũgathiĩ mbĩrĩra-inĩ [sheʼohlʹ ], gũtirĩ wĩra ũrutagwo kuo, gũtirĩ rĩĩciria, kana ũmenyi, o na kana ũũgĩ.” Ũguo hihi nĩ kuuga atĩ sheʼohlʹ nĩ mbĩrĩra ĩmwe ĩrĩa tũngĩkorũo tũthikĩte mũndũ twendete? Aca. Rĩrĩa Bibilia ĩkwaria ũhoro wa mbĩrĩra ĩmwe harĩa mũndũ athikĩtwo-rĩ, ĩhũthagĩra ciugo ingĩ cia Kĩhibirania na Kĩgiriki, no ti sheʼohl’ na hai’des. (Kĩambĩrĩria 23:7-9) Ningĩ Bibilia ndĩhũthagĩra kiugo sheʼohlʹ ĩkĩaria ũhoro wa mbĩrĩra ĩmwe harĩa andũ aigana ũna mathikĩtwo hamwe, ta mbĩrĩra ya famĩlĩ kana mbĩrĩra ya andũ aingĩ.—Kĩambĩrĩria 49:30, 31.

Kwoguo-rĩ, “kwa ngoma” nĩ kĩĩ? Kiugo kĩa Ngai kĩonanagia atĩ “kwa ngoma” [sheʼohlʹ kana hai’des] nĩ kĩndũ kĩnene o na gũkĩra mbĩrĩra nene ya andũ aingĩ. Kwa ngerekano-rĩ, Isaia 5:14 yugaga atĩ kwa ngoma [sheʼohlʹ] “gwathamĩtie kanua gakuo gũtekũgerera.” O na akorũo “kwa ngoma” kana mbĩrĩra nĩĩmeretie andũ aingĩ arĩa manakua-rĩ, ĩroneka hĩndĩ ciothe ndĩiganagia. (Thimo 30:15, 16) Ngũrani na handũ harĩa hangĩthikwo o andũ atare-rĩ, ‘kwa ngoma gũtiiganagia.’ (Thimo 27:20) “Kwa ngoma” gũtiyũraga o rĩ. Gũtirĩ mĩhaka. Kwoguo kwa ngoma [sheʼohlʹ kana hai’des] ti kũndũ kwa biũ kwĩ handũ hana. Ithenya rĩa ũguo-rĩ, nĩ mbĩrĩra ya andũ othe kũrĩa andũ akuũ marĩ, kũrĩa andũ aingĩ arĩa manakua makomete thĩinĩ wa gĩkuũ.

Ũrutani wa Bibilia ũkoniĩ kũriũkio nĩ ũtũteithagia kũmenya makĩria ũrĩa ciugo sheʼohlʹ na hai’des ciugĩte. Kiugo kĩa Ngai gĩkuruhanagia “kwa ngoma” [sheʼohlʹ kana hai’des] na gĩkuũ  kĩrĩa kĩo harĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũkariũkio. * (Ayubu 14:13; Atũmwo 2:31; Kũguũrĩrio 20:13) Kiugo kĩa Ngai ningĩ kĩonanagia atĩ arĩa me “kwa ngoma,” to arĩa tu maatungatagĩra Jehova no nĩ nginya aingĩ arĩa mataamũtungatĩire. (Kĩambĩrĩria 37:35; Thaburi 55:15) Kwoguo-rĩ, Bibilia ĩrutanaga atĩ nĩ “gũkariũkio andũ arĩa athingu o na arĩa matarĩ athingu.”—Atũmwo 24:15.