1. Nũũ wombire indo ciothe irĩ muoyo?

MŨNABII Jeremia oigire ũũ: “Jehova nĩwe Ngai ũrĩa wa ma; ningĩ nĩwe Ngai ũrĩa wĩ muoyo.” (Jeremia 10:10) Ningĩ-rĩ, Jehova Ngai nĩwe Mũũmbi wa indo ciothe irĩ muoyo. Ciũmbe cia roho kũu matu-inĩ ciamwĩrire ũũ: “Nĩwe wombire indo ciothe, na kwenda gwaku nĩkuo gwatũmire igĩe na ciũmbĩke.” (Kũguũrĩrio 4:11) Mũthamaki Daudi oigire ũũ rũĩmbo-inĩ rũa kũgooca Ngai: “Itherũkĩro rĩa muoyo nĩ harĩ wee rĩrĩ.” (Thaburi 36:9) Kwoguo muoyo nĩ kĩheo kuuma kwĩ Ngai.

2. Ngai ekaga atĩa nĩguo atũtũũrie muoyo?

² Jehova ningĩ nĩwe ũtũtũũragia muoyo. (Atũmwo 17:28) Nĩwe ũtũheaga irio iria tũrĩaga, maĩ marĩa tũnyuaga, rĩera rĩrĩa tũhuhagia, na mĩgũnda ĩrĩa tũikaraga. (Atũmwo 14:15-17) Jehova ekĩte ũguo na njĩra ĩtũmaga tũkenere ũtũũro. No nĩgetha tũkenere ũtũũro biũ-rĩ, tũbataire kwĩruta mawatho ma Ngai na kũmathĩkĩra.—Isaia 48:17, 18.

3. Ngai oonire kũũragwo kwa Habili atĩa?

³ Ngai endaga tũtĩe muoyo witũ na wa andũ arĩa angĩ. Kwa ngerekano-rĩ, hĩndĩ ya Adamu na Hawa, mũrũ wao Kaini nĩ aarakarĩire mũno Habili mũrũ wa nyina ũrĩa mũnini. Jehova nĩ aaheire Kaini mũkaana atĩ marakara make nĩ mekũmũingĩria mehia-inĩ maritũ. Kaini ndaathikĩrĩirie mũkaana ũcio. “Agĩũkĩrĩra Habili mũrũ wa nyina, akĩmũũraga.” (Kĩambĩrĩria 4:3-8)  Jehova nĩ aaherithirie Kaini nĩ ũndũ wa kũũraga mũrũ wa nyina.—Kĩambĩrĩria 4:9-11.

4. Thĩinĩ wa Watho wa Musa-rĩ, Ngai oonanirie atĩa woni ũrĩa wagĩrĩire wĩgiĩ muoyo?

⁴ Hakuhĩ mĩaka 2,400 thutha ũcio-rĩ, Jehova nĩ aaheire Aisiraeli mawatho ma kũmateithia kũmũtungatĩra na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire. Tondũ mawatho macio maaheanirũo kũgerera kũrĩ mũnabii Musa-rĩ, rĩmwe na rĩmwe nĩ metagwo Watho wa Musa. Ũmwe wa watho ũcio woigĩte ũũ: “Ndũkanoragane.” (Gũcokerithia Maathani 5:17) Watho ũcio woonagia Aisiraeli atĩ Ngai onaga muoyo wa mũndũ ũrĩ wa bata mũno na atĩ andũ no mũhaka mone muoyo wa arĩa angĩ ũrĩ wa bata.

5. Twagĩrĩirũo tuone kũruta nda atĩa?

⁵ Ĩ naguo muoyo wa kaana gatarĩ gaciare? Kũringana na Watho wa Musa-rĩ, kũũraga mwana arĩ nda ya nyina kwarĩ mahĩtia. O na muoyo ta ũcio nĩ wa bata mũno harĩ Jehova. (Thama 21:22, 23; Thaburi 127:3) Kwoguo kũruta nda nĩ mahĩtia.

6. Nĩ ũndũ kĩ tũtiagĩrĩirũo kũmena mũndũ ũrĩa ũngĩ?

⁶ Gũtĩa muoyo nĩ hamwe na gũkorũo na mawoni magĩrĩire kwerekera andũ arĩa angĩ. Bibilia yugaga ũũ: “Mũndũ o wothe ũthũire mũrũ wa ithe nĩ mũũragani, na inyuĩ nĩmũũĩ atĩ gũtirĩ mũũragani ũtũirie muoyo wa tene na tene thĩinĩ wake.” (1 Johana 3:15) Okorũo nĩtwendaga muoyo wa tene na tene-rĩ, no nginya tweherie kuuma ngoro-inĩ ciitũ rũmena o ruothe kwerekera andũ arĩa angĩ, tondũ rũmena nĩruo kĩhumo kĩa haaro ciothe. (1 Johana 3:11, 12) Nĩ ũndũ wa bata twĩrute kwendana.

7. Nĩ mĩtugo ta ĩrĩkũ ũguo yonanagia kwagĩra muoyo gĩtĩo?

⁷ Ĩ nakuo gũtĩa muoyo witũ ithuĩ? Andũ kaingĩ matiendaga gũkua, no amwe nĩmathakaga na gĩkuũ no ũndũ wa gwĩkenia tu. Kwa ngerekano-rĩ, andũ aingĩ nĩmanyuaga thigara, bangi, mbakĩ, makarĩa mĩraa, kana magekenia na ndawa cia gũtũma marĩo. Indo ta icio nĩ ithũkagia mwĩrĩ na kaingĩ ikooraga mũndũ. Mũndũ ũmenyerete kũhũthagĩra indo ta icio  ndonaga muoyo ũrĩ mũtheru. Mĩtugo ĩyo ĩkĩraga mũndũ gĩko mbere ya Ngai. (Aroma 6:19; 12:1; 2 Akorintho 7:1) Nĩgetha tũtungatĩre Ngai na njĩra ĩgwĩtĩkĩrĩka-rĩ, no nginya tũtigane na mĩtugo ta ĩo. O na okorũo gwĩka ũguo nĩ ũndũ mũritũ-rĩ, Jehova no atũhe hinya ũrĩa wendekaga. Na nĩakenagio nĩ ũrĩa wothe twĩkaga kuonania atĩ muoyo witũ nĩ kĩheo kuuma kũrĩ we.

8. Twagĩrĩirũo kũririkana bata wa kwĩmenyerera nĩkĩ?

⁸ Okorũo nĩtũtĩĩte muoyo-rĩ, hingo ciothe nĩ tũrĩririkanaga bata wa kwĩmenyerera. Tũtikwĩrekereria kana kwĩingĩria ũgwati-inĩ no ũndũ wa gwĩkenia tu kana mwago. Nĩtũgwĩthema gũtwarithia ngari kana mĩithikiri ũũru, na mathako mangĩrehe ngero. (Thaburi 11:5) Watho wa Ngai harĩ Aisiraeli a tene woigĩte ũũ: “Hĩndĩ ĩrĩa ũngĩaka nyũmba njerũ [njaraganu igũrũ], nĩũkamĩĩkĩra rũirigo mĩena-inĩ guothe igũrũ rĩayo, nĩ getha mũndũ o na ũrĩkũ angĩgũa, oimĩte kuo hihi, ndũgatũme andũ a nyũmba yaku macokererũo nĩ thakame nĩ ũndũ wa ũhoro ũcio.” (Gũcokerithia Maathani 22:8) Kũringana na watho ũcio-rĩ, wagĩrĩirũo kũiga nyũmba yaku na njĩra njega nĩgetha hatigakorũo na kĩndũ kĩngĩhĩngĩca mũndũ, agwe, na agurario ũũru. Akorũo nĩ ũrĩ ngari kana mũithikiri-rĩ, tigĩrĩra atĩ itingĩgera mũndũ ngero. Ndũkareke mũciĩ waku, ngari, kana mũithikiri ikorũo irĩ ũgwati harĩ wee kana andũ angĩ.

9. Okorũo nĩ tũheete muoyo gĩtĩo-rĩ, nĩ atĩa tũtarĩĩkaga nyamũ?

⁹ Ĩ naguo muoyo wa nyamũ? O naguo nĩ mũtheru harĩ Mũũmbi. Ngai nĩetĩkĩrĩtie andũ morage nyamũ nĩ ũndũ wa irio na nguo, kana kũgitĩra andũ kuuma kũrĩ ũgwati. (Kĩambĩrĩria 3:21; 9:3; Thama 21:28) No rĩrĩ, kũherithia nyamũ kana gũciũraga hatarĩ gĩtũmi nĩ ũũru na kuonanagia atĩ mũndũ nĩ agĩire gĩtĩo ũtheru wa muoyo.—Thimo 12:10.

10. Ngai onanĩtie atĩa atĩ muoyo na thakame nĩ ikuruhanĩte?

¹⁰ Thutha wa Kaini kũũraga Habili mũrũ wa nyina-rĩ, Jehova  eerire Kaini ũũ: “Mũgambo wa thakame ya mũrũ wa nyũkwa nĩũrangaĩra uumĩte thĩ.” (Kĩambĩrĩria 4:10) Rĩrĩa Ngai aagwetire ũhoro wa thakame ya Habili-rĩ, aaragia ũhoro wa muoyo wa Habili. Kaini nĩ aarutĩte Habili muoyo, na rĩu no nginya angĩaherithirio. Nĩ ta kuuga thakame ya Habili, kana muoyo wake, nĩwakayagĩra Jehova eke kĩhooto. Kũnyitana kwa muoyo na thakame kuonanirio rĩngĩ thutha wa Kĩguũ kĩa hĩndĩ ya Nuhu. Mbere ya Kĩguũ kĩu-rĩ, andũ maarĩaga tu o matunda, nyeni, na maciaro mangĩ ma mũgũnda. Thutha wa Kĩguũ kĩu-rĩ, Jehova eerire Nuhu na ariũ ake ũũ: “Na rĩrĩ, kĩrĩa gĩothe kĩĩ na muoyo kĩrĩa gĩthiangaga-rĩ, gĩgũtuĩka irio cianyu; o ta ũrĩa ndamũheire tũhuti tũrĩa tũruraga-rĩ, noguo ndamũhe icio ciothe.” No rĩrĩ, Ngai nĩ aamaheire mũkaana ũyũ: “Mũtikanarĩanĩrie nyama hamwe na muoyo wacio, naguo ũguo nĩ ta kuuga thakame yacio.” (Kĩambĩrĩria 1:29; 9:3, 4) Kwoguo-rĩ, Jehova onaga muoyo na thakame ikuruhanĩte mũno.

11. Ngai agirĩtie thakame ĩhũthĩrũo na njĩra ĩrĩkũ kuuma o hĩndĩ ya Nuhu?

¹¹ Tuonanagia nĩ tũtĩĩte thakame rĩrĩa twaga kũmĩrĩa. Thĩinĩ wa Watho ũrĩa Jehova aaheete Aisiraeli-rĩ, aathanĩte ũũ: “Na rĩrĩ, mũndũ o na ũrĩkũ . . . ũkanyita nyamũ ya magũrũ mana, kana ĩrĩa yũmbũkaga ya mũthemba ũrĩa ũngĩrĩo akĩguĩma-rĩ, nĩ gũita agaita thakame yayo thĩ, acoke amĩthike na tĩri. . . . Nderire ciana cia Isiraeli atĩrĩ, Mũtikanarĩe thakame ya mũthemba o na ũrĩkũ wa nyamũ.” (Maũndũ ma Alawii 17:13, 14) Watho wa Ngai ũrĩa wagirĩtie kũrĩa thakame ya nyamũ, ũrĩa waambĩte kũheo Nuhu mĩaka hakuhĩ 800 mbere ĩyo no wahũthĩkaga. Woni wa Jehova nĩ ũyũ: Ndungata ciake nĩ ingĩarĩire nyama no ti thakame. Maagĩrĩirũo nĩ gũita thakame tĩri-inĩ, mahaane ta maacokia muoyo wa kĩũmbe kĩu kũrĩ Ngai.

12. Nĩ watho ũrĩkũ wĩgiĩ thakame waheanirũo nĩ roho mũtheru kũrĩ Akristiano a mbere na no ũhũthĩkaga nginya ũmũthĩ?

¹² Akristiano marĩ rungu rwa watho o ta ũcio. Atũmwo na athuri arĩa maatongoragia gatagatĩ-inĩ ka arũmĩrĩri a Jesu  thutha wake gũkua-rĩ, nĩ moonganire hamwe nĩgetha matue nĩ maathani marĩkũ Akristiano othe maagĩrĩirũo nĩ kũrũmĩrĩra. Magĩtua ũũ: “Roho mũtheru, o na ithuĩ, nĩtuonete arĩ wega tũtikamũigĩrĩre mũrigo ũkĩrĩte maũndũ maya matangĩtigĩka; namo nĩ maya, atĩ mũthemage kĩndũ kĩrĩa gĩothe kĩhakĩirũo mĩhianano, na thakame, na nyama cia nyamũ iria ciitĩtwo [itarutĩtwo thakame], o na ũtharia.” (Atũmwo 15:28, 29; 21:25, NW ) Kwoguo no mũhaka ‘twĩthemage thakame.’ Maitho-inĩ ma Ngai, gwĩka ũguo nĩ kwa bata o ta gwĩthema kũhoya mĩhianano na ũtharia.

13. Heana ngerekano ya kuonania atĩ watho wa gwĩthema thakame nĩ ũgirĩtie gwĩkĩrũo thakame mĩkiha-inĩ.

¹³ Hihi watho ũcio wa gwĩthema thakame nĩ ũgirĩtie gwĩkĩrũo thakame mĩkiha-inĩ? Ĩĩ. Kwa ngerekano-rĩ: Tawĩcirie korũo ndagĩtarĩ akwĩra ndũgacoke kũnyua njohi. Ũguo hihi nĩ kuuga atĩ ndwagĩrĩirũo nĩ kũnyua njohi no no wĩkĩrũo yo mĩkiha-inĩ? Aca! No taguo, gwĩthema thakame kuugĩte atĩ tũtikamĩĩkĩre thĩinĩ wa mwĩrĩ witũ na njĩra o na ĩrĩkũ. Kwoguo watho wa gwĩthema thakame uugĩte atĩ tũtingĩtĩkĩria mũndũ o naũ atwĩkĩre thakame mĩkiha-inĩ.

14, 15. Mandagĩtarĩ mangiuga atĩ no nginya Mũkristiano ekĩrũo thakame-rĩ, angĩĩka atĩa, na nĩkĩ?

¹⁴ Ĩ angĩkorũo Mũkristiano nĩ agurarĩtio ũũru kana nĩarabatara gũthĩnjwo? Ĩ mandagĩtarĩ mangiuga no nginya ekĩrũo thakame na akorũo ti ũguo nĩ egũkua? Nĩ ma Mũkristiano ũcio ndangĩenda gũkua. Nĩ getha ahonokie muoyo wa bata ũrĩa aheetwo nĩ Ngai-rĩ, no etĩkĩre ũrigitani wa mĩthemba ĩngĩ ĩrĩa ĩtahũthagĩra thakame. Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, no ethe ũrigitani ta ũcio akorũo nĩ ũkuoneka, na no etĩkĩre indo ingĩ ihũthagĩrũo handũ-inĩ ha thakame.

¹⁵ Hihi Mũkristiano no oine watho wa Ngai no getha tu aikaikare muoyo thĩinĩ wa mũtabarĩre ũyũ wa maũndũ? Jesu oigire ũũ: “Mũndũ ũrĩa wendaga gũtũũria muoyo wake, ũcio nĩ kũũrũo akorũo nĩguo; na ũrĩa ũkorũo nĩ muoyo wake nĩ ũndũ wakwa, ũcio nĩakaũtũũria.” (Mathayo 16:25) Tũtiendaga  gũkua. No tũngiuna watho wa Ngai atĩ nĩguo tũhonokie muoyo ũyũ twĩ naguo-rĩ, tũngĩkorũo ũgwati-inĩ wa kũũrũo nĩ muoyo wa tene na tene. Kwoguo nĩ wega twĩhoke kĩhooto kĩa watho wa Ngai, tũrĩ na ma atĩ o na tũngĩkua nĩ ũndũ wa gĩtũmi o gĩothe-rĩ, Mũtũhei-Muoyo nĩ agaatũririkana hĩndĩ ya iriũkĩro na atũcokerie kĩheo kĩu kĩa goro kĩa muoyo.—Johana 5:28, 29; Ahibirania 11:6.

16. Ndungata cia Ngai ituĩte itua rĩrĩkũ igũrũ rĩgiĩ thakame?

¹⁶ Ũmũthĩ-rĩ, ndungata njĩhokeku cia Ngai nĩ ituĩte itua rĩa kũrũmia watho wa Ngai wĩgiĩ thakame. Matingĩmĩrĩa na njĩra o yothe kana mamĩhũthĩre atĩ nĩguo mahonie mũrimũ. * Me na ma atĩ Ngai ũrĩa wombire thakame nĩ oĩ nĩ kĩĩ kĩega nao. Wee nĩwĩtĩkĩtie atĩ nĩ oĩ?

17. Thĩinĩ wa Isiraeli ya tene-rĩ, nĩ ũhũthĩri ũrĩkũ tu ũmwe wa thakame wetĩkĩrĩtio?

¹⁷ Watho wa Musa watĩtĩrithĩtie ũhũthĩri o ũmwe tu wa thakame. Ha ũhoro wa ũrĩa Aisiraeli a tene maagĩrĩirũo gũthathaiya-rĩ, Jehova aathanĩte ũũ: “Muoyo wa mwĩrĩ wĩ thĩinĩ wa thakame; na nĩyo ndĩmũheete ĩigagwo kĩgongona-inĩ ya kũhorohagĩria mĩoyo yanyu; nĩ gũkorũo thakame nĩyo ĩhorohanagĩria.” (Maũndũ ma Alawii 17:11) Rĩrĩa Aisiraeli mehia-rĩ, nĩ mangĩoheirũo mehia mao  maaruta igongona rĩa nyamũ, na thakame ĩmwe ya nyamũ ĩyo ĩitĩrĩrio kĩgongona-inĩ kĩarĩ thĩinĩ wa gĩikaro [kana hema], na kĩrĩa thutha-inĩ kĩarĩ thĩinĩ wa hekarũ ya Ngai. Ũhũthĩri ũrĩa tu wagĩrĩire wa thakame warĩ o thĩinĩ wa magongona ta macio.

18. Tũngĩona ũguni na irathimo irĩkũ nĩ ũndũ wa thakame ĩrĩa yaitirũo ya Jesu?

¹⁸ Akristiano a ma matirĩ rungu rwa Watho wa Musa na kwoguo matirutaga magongona ma nyamũ na gũita thakame ya nyamũ kĩgongona-inĩ. (Ahibirania 10:1) No rĩrĩ, kũhũthĩra thakame kĩgongona-inĩ hĩndĩ ya matukũ ma Isiraeli ya tene kwarĩ kĩonania kĩa igongona rĩa bata rĩa Mũrũ wa Ngai, Jesu Kristo. O ta ũrĩa twerutire thĩinĩ wa Gĩcunjĩ gĩa 5 kĩa ibuku rĩrĩ-rĩ, Jesu aarutire muoyo wake wa ũmũndũ nĩ ũndũ witũ na njĩra ya kũreka thakame yake ĩitwo ta igongona. Agĩcoka akĩambata igũrũ na akĩneana thogora wa thakame yake kũrĩ Ngai  ihinda rĩmwe rĩa kũigana. (Ahibirania 9:11, 12) Ũndũ ũcio ũkĩiga mũthingi wa kuoherũo mehia maitũ na ũkĩhingũra njĩra nĩgetha tũkoona muoyo wa tene na tene. (Mathayo 20:28; Johana 3:16) Kũhũthĩra thakame na njĩra ĩyo nĩ gũkoretwo gwĩ kwa bata mũnene ma! (1 Petero 1:18, 19) No kũgerera tu harĩ wĩtĩkio thĩinĩ wa thakame ĩyo yaitirũo ya Jesu tũngĩona ũhonokio.

19. Twagĩrĩirũo nĩ gwĩka atĩa nĩguo ‘tũtigacokererũo nĩ thakame ya mũndũ o wothe’?

¹⁹ Nĩtwagĩrĩirũo gũcokeria Jehova Ngai ngatho mũno nĩ ũndũ wa gũtũhe na wendo kĩheo kĩa muoyo! Na githĩ ũndũ ũcio ndwagĩrĩirũo gũtũma twĩre andũ arĩa angĩ ũrĩa mangĩona muoyo wa tene na tene kũgerera wĩtĩkio thĩinĩ wa igongona rĩa Jesu? Tũngĩkorũo nĩtũrũmbũyagia muoyo wa andũ arĩa angĩ o ta ũrĩa Ngai ekaga-rĩ, nĩtũrĩĩraga andũ arĩa angĩ ũhoro ũcio twĩ na wendi na kĩyo kĩnene. (Ezekieli 3:17-21) Tũngĩĩrutanĩria kũhingia wĩra ũcio tũheetwo-rĩ, no tũhote kuuga ũũ ta mũtũmwo Paulo: “Ndirĩ hingo ingĩcokererũo nĩ thakame ya mũndũ o wothe angĩũra. Nĩ gĩkorũo ndirĩ ndatithia ta ndĩ na guoya ngĩmũmenyithia maũndũ mothe marĩa Ngai aatũire aciragĩra gwĩka.” (Atũmwo 20:26, 27) Kwĩra andũ igũrũ rĩgiĩ Ngai na matanya make nĩ njĩra njega mũno ya kuonania atĩ nĩtũtĩĩte muoyo na thakame mũno.