GĨCUNJĨ GĨA 17
Aahũthĩrire “Ihooto Ciumĩte Maandĩko-inĩ Kũmaiguithia”
Mũthingi wa ũrutani mwega; kĩonereria kĩega kĩa andũ a Beroia
Gĩcunjĩ gĩkĩ kĩĩhocetie harĩ Atũmwo 17:1-15
1, 2. Nĩa maarĩ rũgendo-inĩ rwa gũthiĩ Thesalonike kuuma Filipi, na hihi nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩkorũo warĩ meciria-inĩ mao?
PAULO, Sila, na Timotheo marathiĩ rũgendo rwa kilomita 130 rwa kuuma Filipi nginya Thesalonike. Maragerera barabara ĩtuĩkanĩirie irĩma-inĩ, yakĩtwo wega nĩ mabundi a Roma. Kaingĩ ĩkoragwo na inegene rĩa athii aingĩ, ta thigari, ahũũri biacara, na mabundi. Ningĩ nĩ ĩkoragwo na inegene rĩa ndigiri na ngaari cia mbarathi. Rũgendo rũu ti rũhũthũ, makĩria harĩ Paulo na Sila. Marĩ o na ironda iria maagĩire nacio marĩ Filipi, kũrĩa maahũũrirũo na iboko.—Atũm. 16:22, 23.
2 Hihi arũme acio marahota atĩa gũkirĩrĩria rũgendo rũu rũraihu? Ndeereti iria me nacio nĩ iramateithia mũno. No mararirikana ũhoro wa gũcanjamũra wĩgiĩ ũrĩa mũthigari wa njera hamwe na famĩlĩ yake maatuĩkire etĩkia thĩinĩ wa Filipi. Ũndũ ũcio meeyoneire nĩ ũtũmĩte mehotore o na makĩria gũthiĩ na mbere kũhunjia kiugo kĩa Ngai. O na kũrĩ ũguo, o ũrĩa marakuhĩrĩria itũũra rĩa gĩcũa-inĩ rĩa Thesalonike, no kũhoteke nĩ mareyũria ũrĩa Ayahudi a itũũra rĩu mekũmaamũkĩra. Hihi nĩ megũũkĩrĩrũo kana o na mahũũrũo ta ũrĩa gwathiire marĩ Filipi?
3. Kĩonereria kĩa Paulo kĩgiĩ kũgĩa na ũmĩrĩru wa kũhunjia kĩngĩtũteithia atĩa ũmũthĩ?
3 Thutha-inĩ Paulo nĩ aamenyithirie Akristiano a Thesalonike ũrĩa aaiguaga rĩrĩa aamandĩkĩire ũũ marũa-inĩ: “O na gũtuĩka rĩrĩa twarĩ Filipi nĩ twambire kũnyarirũo na kwagĩrũo gĩtĩo-rĩ, o ta ũrĩa mũĩ, kũgerera ũteithio wa Ngai witũ nĩ twagĩire na ũcamba wa kũmũhunjĩria ũhoro ũrĩa mwega wa Ngai o na kũrĩ na ũkararia mũingĩ.” (1 Thes. 2:2) Kwoguo kuonekaga atĩ Paulo nĩ aaritũhagĩrũo gũtua kana nĩ egũthiĩ itũũra-inĩ rĩa Thesalonike, makĩria thutha wa ũrĩa gwekĩkire Filipi. Hihi nĩ ũrataũkĩrũo nĩ ũrĩa Paulo aaiguaga? Hihi nĩ ũiguaga ũritũhĩirũo kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega? Paulo eehokire Jehova nĩguo amũhe hinya na amũteithie kũgĩa na ũmĩrĩru ũrĩa aabataraga. Gũthuthuria kĩonereria kĩa Paulo no gũgũteithie gwĩka o take.—1 Kor. 4:16.
Aahũthĩrire “Ihooto Ciumĩte Maandĩko-inĩ Kũmaiguithia” (Atũmwo 17:1-3)
4. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuge atĩ no kũhoteke Paulo aaikarire Thesalonike makĩria ma ciumia ithatũ?
4 Rũgano rũu rũtaaragĩria atĩ rĩrĩa Paulo aarĩ Thesalonike, aahunjirie thunagogi-inĩ Thabatũ ithatũ. Hihi ũguo nĩ kuuga atĩ aaikarire itũũra-inĩ rĩu ciumia ithatũ tu? To mũhaka. Tũtiũĩ Paulo aaikarire ihinda rĩigana atĩa atathiĩte thunagogi-inĩ thutha wa gũkinya Thesalonike. Makĩria ma ũguo, marũa ma Paulo nĩ monanagia atĩ rĩrĩa maarĩ Thesalonike, nĩ maarutaga wĩra hamwe na arĩa maarĩ nake nĩguo mone mabataro mao. (1 Thes. 2:9; 2 Thes. 3:7, 8) Ningĩ Paulo arĩ o kũu, ariũ a Ithe witũ a Filipi nĩ maamũtũmanĩire kĩndũ maita merĩ nĩ ũndũ wa mabataro make. (Afil. 4:16) Kwoguo no kũhoteke aaikarire Thesalonike makĩria ma ciumia ithatũ.
5. Paulo aateithirie atĩa athikĩrĩria ake mecũranie?
5 Thutha wa Paulo kũgĩa na ũmĩrĩru wa kũhunjia, akĩarĩria andũ arĩa moonganĩte thunagogi-inĩ. O ta ũrĩa aamenyerete, “akĩhũthĩra ihooto ciumĩte Maandĩko-inĩ kũmaiguithia, akĩmataaragĩria na akĩmonagia na njĩra ya maandĩko atĩ no mũhaka Kristo angĩanyarirĩkire na ariũkio kuuma kũrĩ arĩa akuũ, akiugaga atĩrĩ: ‘Ũyũ nĩwe Kristo, Jesu ũyũ ndĩramũhunjĩria ũhoro wake.’” (Atũm. 17:2, 3) Rora wone atĩ Paulo ndeendaga kũgegia athikĩrĩria ake na mĩario yake, no aarutire ihooto ciatũmire mecũranie. Nĩ aamenyaga atĩ andũ arĩa maathiiaga thunagogi-inĩ nĩ mooĩ maandĩko na makamatĩĩa, no matiataũkagĩrũo wega nĩmo. Kwoguo Paulo aarutire ihooto, agĩtaarĩria, na akĩonania ũira kuuma Maandĩko-inĩ wa atĩ Jesu wa Nazarethi nĩwe warĩ Kristo, kana Mesia ũrĩa weranĩirũo.
6. Jesu aarutire ihooto kuuma Maandĩko-inĩ atĩa, na ũndũ ũcio warĩ na maumĩrĩro marĩkũ?
6 Paulo aarũmĩrĩire kĩonereria kĩa Jesu, ũrĩa wahũthagĩra Maandĩko marĩ mũthingi wa ũrutani wake. Kwa ngerekano hĩndĩ ya ũtungata wake, Jesu eerire arũmĩrĩri ake atĩ kũringana na Maandĩko, mũrũ wa mũndũ no mũhaka anyarirĩke, akue na ariũkio. (Mat. 16:21) Thutha wa kũriũkio, Jesu nĩ aaumĩrĩire arutwo ake. Hatarĩ nganja, ũndũ ũcio wiki nĩ ũngĩonanirie atĩ nĩ aarĩtie ma. O na kũrĩ ũguo, Jesu nĩ aamaheire ũira ũngĩ. Tũthomaga ũũ igũrũ rĩgiĩ maũndũ marĩa eerire arutwo amwe: “Akĩmataarĩria maũndũ marĩa mamwĩgiĩ thĩinĩ wa Maandĩko mothe, ambĩrĩirie na maandĩko ma Musa na ma Anabii othe.” Ũndũ ũcio warĩ na maumĩrĩro marĩkũ? Arutwo acio maaugire ũũ: “Na githĩ tũtikũhĩahĩaga ngoro agĩtwarĩria tũrĩ njĩra-inĩ, rĩrĩa egũtũthathaũragĩra Maandĩko?”—Luk. 24:13, 27, 32.
7. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata kũhũthĩra Maandĩko marĩ mũthingi wa morutani maitũ?
7 Ndũmĩrĩri ya Kiugo kĩa Ngai nĩ ĩrĩ hinya. (Ahib. 4:12) Kwoguo, ũmũthĩ Akristiano mahũthagĩra Kiugo kĩu kĩa Ngai kĩrĩ mũthingi wa morutani mao, o ta ũrĩa Jesu, Paulo, na atũmwo acio angĩ meekaga. O na ithuĩ tũrutagĩra andũ ihooto, tũkamataarĩria ũrĩa Maandĩko maugĩte, na tũkamathomera Bibilia nĩgetha mone atĩ ũrutani witũ uumĩte Bibilia-inĩ. Na tondũ ndũmĩrĩri ĩrĩa tũheanaga ti itu, tũhũthagĩra Bibilia kaingĩ nĩguo tũteithie andũ gũtaũkĩrũo atĩ tũtheremagia morutani ma Ngai, no ti mawoni maitũ ene. Makĩria ma ũguo, ũndũ ũcio nĩ ũtũteithagia kũririkana atĩ ndũmĩrĩri ĩrĩa tũrahunjia ĩĩhocetie harĩ Kiugo kĩa Ngai na atĩ no tũmĩĩhoke biũ. Na githĩ kũmenya ũndũ ũcio gũtirakũhe ũmĩrĩru wa kũheana ndũmĩrĩri ĩyo ũrĩ na ũcamba o ta Paulo?
“Andũ Amwe Magĩtuĩka Etĩkia” (Atũmwo 17:4-9)
8-10. (a) Andũ a Thesalonike maaiyũkirie atĩa ũhoro ũrĩa mwega? (b) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Ayahudi amwe maiguĩre Paulo ũiru? (c) Ayahudi arĩa maarĩ akararia meekire atĩa?
8 Paulo nĩ aakoretwo eyonera ũũma wa ciugo ici cia Jesu: “Ngombo ti nene gũkĩra mwathi wayo. Angĩkorũo nĩ manyarirĩte niĩ, nĩ makaamũnyarira o na inyuĩ; angĩkorũo nĩ mathĩkĩire kiugo gĩakwa, nĩ magaathĩkĩra kĩanyu o nakĩo.” (Joh. 15:20) Thĩinĩ wa Thesalonike, Paulo nĩ aacemanirie na andũ matiganĩte. Amwe nĩ meetĩkĩrire kiugo, nao angĩ makĩregana nakĩo. Luka aandĩkire ũũ ũhoro-inĩ wĩgiĩ arĩa meetĩkĩrire kiugo: “Andũ amwe [Ayahudi] magĩtuĩka etĩkia [Akristiano] na makĩnyitanĩra na Paulo na Sila, na noguo Angiriki aingĩ arĩa maathathayagia Ngai meekire o hamwe na atumia aingĩ arĩa maarĩ igweta.” (Atũm. 17:4) Hatarĩ nganja arutwo acio erũ nĩ maakenire mũno mateithio gũtaũkĩrũo nĩ maandĩko wega.
9 O na gũtuĩka andũ amwe nĩ maakenirio nĩ ndũmĩrĩri ya Paulo, angĩ nĩ maarakaririo mũno nĩwe. Ayahudi amwe a Thesalonike nĩ maaiguĩrĩire Paulo ũiru tondũ “Angiriki aingĩ” nĩ meetĩkĩrire ndũmĩrĩri yake. Ayahudi acio maarutĩte Angiriki acio morutani ma Maandĩko ma Kĩhibirania makĩenda matuĩke arũmĩrĩri ao. No rĩu kuoonekaga ta Paulo aaiguithagia Angiriki acio morutani make, na kwoguo magatiga kũrũmĩrĩra Ayahudi acio, na eekaga ũguo thunagogi-inĩ! Ayahudi acio nĩ maarakarire mũno.
Meendaga “Paulo na Sila marutũrũrũo nja kũrĩ gĩkundi kĩu.”—Atũmwo 17:5
10 Luka nĩ atwĩrĩte ũrĩa gwekĩkire thutha ũcio: “Ayahudi makĩigua ũiru, magĩcokanĩrĩria arũme maigana ũna oru arĩa moorũraga kũu thoko-inĩ na magĩthondeka gĩkundi kĩa andũ na gĩkĩambĩrĩria ngũĩ thĩinĩ wa itũũra. Gĩkĩingĩra na gĩthũri nyũmba kwa Jasoni gĩkiugaga atĩ Paulo na Sila marutũrũrũo nja kũrĩ gĩkundi kĩu. No rĩrĩa maamaagire, magĩkururia Jasoni na ariũ amwe a Ithe witũ makĩmatwara kũrĩ anene a itũũra, makiugaga: ‘Andũ arĩa mahagũranĩtie thĩ yothe ĩrĩa ĩikaragwo nĩ makinyĩte gũkũ o nakuo, na Jasoni nĩ amanyitĩte ũgeni gwake. Andũ aya othe nĩ mareganaga na mawatho ma Kaisari, makoiga atĩ nĩ kũrĩ mũthamaki ũngĩ, nĩwe Jesu.’” (Atũm. 17:5-7) Tharĩkĩro ĩyo ya kĩrĩndĩ ĩngĩahutirie atĩa Paulo na arĩa maarĩ hamwe nake?
11. Paulo na ahunjia arĩa angĩ a Ũthamaki maathitangĩirũo maũndũ marĩkũ, na nĩ watho ũrĩkũ maaugaga atĩ nĩ moinĩte? (Rora kohoro ka magũrũ-inĩ.)
11 Gĩkundi kĩa andũ kĩrĩ hamwe nĩ gĩkaga maũndũ moru mũno. Kiumĩragia ngũĩ na njĩra ĩtangĩgirĩrĩrio. Ayahudi acio maahũthĩrire kĩrĩndĩ ta kĩu makĩgeria kũingata Paulo na Sila. Thutha wa Ayahudi acio kwambĩrĩria “ngũĩ thĩinĩ wa itũũra,” makĩgeria kũiguithia anene a itũũra atĩ mahĩtia marĩa meekĩtwo maarĩ manene. Ũndũ wa mbere ũrĩa maamathitangĩire nĩ atĩ Paulo na ahunjia arĩa angĩ a Ũthamaki nĩ “mahagũranĩtie thĩ yothe,” o na gũtuĩka tio mooimĩrĩtie ngũĩ thĩinĩ wa Thesalonike! Thitango ya kerĩ yarĩ nditũ o na makĩria. Ayahudi acio maaugaga atĩ amishonarĩ acio maahunjagia ũhoro wa Mũthamaki ũngĩ wĩtagwo Jesu, na kwoguo nĩ moinĩte mawatho ma mũthamaki. a
12. Nĩ kĩĩ kĩronania atĩ thitango iria Akristiano maathitangĩirũo Thesalonike nĩ ingiamareheire ũgwati mũnene?
12 Ririkana atĩ atongoria a ndini nĩ maathitangĩire Jesu ũndũ o ta ũcio. Meerire Pilato ũũ: “Nĩ tuonete mũndũ ũyũ akĩhĩtithia rũrĩrĩ rwitũ, . . . akiugaga atĩ we mwene nĩ Kristo mũthamaki.” (Luk. 23:2) Pilato aatuĩrĩire Jesu kũũragwo, hihi agĩtigĩra atĩ mũthamaki nĩ angĩoonire ta aretĩkĩria ihĩtia rĩa kwenda kũgarũra ũthamaki. Ũndũ ũmwe na ũcio, thitango icio Akristiano maathitangĩirũo Thesalonike nĩ ingĩakorirũo na maumĩrĩro moru mũno. Ibuku rĩmwe riugaga, “Thitango ĩyo nĩ yatũmire makorũo ũgwati-inĩ mũnene, tondũ ‘kaingĩ arĩa maathitangagĩrũo ihĩtia rĩa kwenda kũgarũra ũthamaki, nĩ kũũragwo mooragagwo.’” Hihi tharĩkĩro ĩyo nĩ yagaacĩrire?
13, 14. (a) Tharĩkĩro ya akararia acio yaagire kũgaacĩra nĩkĩ? (b) Paulo eehũũgire atĩa o ta Jesu, na tũngĩĩgerekania atĩa na kĩonereria gĩake?
13 Gĩkundi kĩu kĩa andũ nĩ kĩaremirũo kũrũgamia wĩra wa kũhunjia thĩinĩ wa Thesalonike. Nĩkĩ? Ũndũ ũmwe nĩ atĩ Paulo na Sila matiamenyekaga kũrĩa maarĩ. Makĩria ma ũguo, no kũhoteke anene a itũũra matioonaga ta thitango icio ciarĩ cia ma. Thutha wa kũmetia “mbeca cia kũigana cia kũmarũgamĩrĩra,” makĩrekereria Jasoni hamwe na ariũ a Ithe witũ arĩa angĩ maatwarĩtwo mbere ya anene a itũũra. (Atũm. 17:8, 9) Paulo akĩrũmĩrĩra ũtaaro wa Jesu wa ‘kwĩhũga o ta nyoka na gũkorũo atarĩ na ũũru o ta ndutura,’ nĩ aahũthĩrire ũũgĩ gwĩthema ũgwati nĩguo ahote gũthiĩ na mbere kũhunjia kũndũ kũngĩ. (Mat. 10:16) Hatarĩ nganja, ũmĩrĩru ũrĩa Paulo aarĩ naguo ndwonanagia atĩ ndeemenyagĩrĩra. Hihi Akristiano mangĩrũmĩrĩra kĩonereria gĩake atĩa ũmũthĩ?
14 Mahinda-inĩ maya, kaingĩ atongoria a ndini iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano nĩ macogagĩra ikundi cia andũ gũũkĩrĩra Aira a Jehova. Nĩ matũmĩte anene mokĩrĩre Aira a Jehova na njĩra ya kũhũthĩra thitango cia mahĩtia ma gũcogera andũ mokĩrĩre thirikari na ma kũgeria kũgarũra thirikari. Akararia a mahinda maya matindĩkagwo nĩ ũiru, o ta akararia a karine ya mbere. O ũrĩa kũrĩ, Akristiano a ma matiĩingĩragia ũgwati-inĩ. Rĩrĩa rĩothe kwahoteka, nĩ twĩthemaga gũcokanĩria na andũ ta acio arakaru matarenda gũthikĩrĩria ihooto, handũ ha ũguo tũthuuraga gũthiĩ na mbere na wĩra witũ na thayũ na hihi tũgacoka thutha-inĩ rĩrĩa maũndũ mahoorera.
“Maarĩ na Mwerekera Mwega” (Atũmwo 17:10-15)
15. Andũ a Beroia maaiyũkirie atĩa ũhoro ũrĩa mwega?
15 Nĩguo Paulo na Sila magitĩrũo, maatũmirũo Beroia, kilomita 65 kuuma Thesalonike. Rĩrĩa maakinyire kũu, Paulo agĩthiĩ thunagogi-inĩ na akĩarĩria arĩa maagomanĩte kuo. Nĩ maakenire mũno makora andũ maramathikĩrĩria. Luka aandĩkire atĩ Ayahudi a Beroia “maarĩ na mwerekera mwega gũkĩra a Thesalonike, nĩ gũkorũo nĩ maamũkagĩra kiugo meciria-inĩ marĩ na wendi mũnene, na nĩ maathuthuragia Maandĩko o mũthenya na njĩra ndikĩru nĩguo mone kana maũndũ macio nĩguo maatariĩ.” (Atũm. 17:10, 11) Hihi ciugo icio irenda kuonania atĩ nginya andũ a Thesalonike arĩa maamũkĩrire ũhoro ũrĩa mwega matiarĩ na mwerekera mwega? Aca. Thutha-inĩ Paulo aamandĩkĩire ũũ: “Tũcokagĩria Ngai ngatho tũtegũtigithĩria, tondũ rĩrĩa mwaamũkĩrire kiugo kĩa Ngai, kĩrĩa mwaiguire kuuma kũrĩ ithuĩ, mũtiagĩtĩkĩrire ta arĩ kiugo kĩa andũ, ĩndĩ mwagĩtĩkĩrire o ta ũrĩa gĩtariĩ na ma, kĩrĩ kiugo kĩa Ngai, kĩrĩa kĩrutaga wĩra thĩinĩ wanyu inyuĩ etĩkia.” (1 Thes. 2:13) No hihi nĩ kĩĩ gĩatũmĩte Ayahudi a Beroia makorũo na mwerekera mwega ũguo?
16. Nĩ kĩĩ gĩatũmire andũ a Beroia metwo andũ me na “mwerekera mwega”?
16 O na gũtuĩka ũhoro ũrĩa andũ a Beroia maaheagwo warĩ mũgeni harĩ o, matiawĩkĩrĩire nganja kana kũũmenereria; ningĩ matiawĩtĩkirie matarĩ na itũmi njiganu. Maambire magĩthikĩrĩria na kinyi ũhoro ũrĩa Paulo aamaheaga. Magĩcoka magĩĩthuthurĩria maandĩko marĩa Paulo aamataarĩirie nĩguo mone kana nĩguo maatariĩ. Makĩria ma ũguo, meerutaga na kĩyo Kiugo kĩa Ngai o mũthenya, to mũthenya wa Thabatũ tu. Na meekaga ũguo “marĩ na wendi mũnene,” makerutĩra biũ gũtuĩria ũrĩa Maandĩko maugĩte igũrũ rĩgiĩ ũrutani ũcio mwerũ. Thutha ũcio makĩonania wĩnyihia na njĩra ya gwĩka mogarũrũku ũtũũro-inĩ wao, na “andũ aingĩ magĩtuĩka etĩkia.” (Atũm. 17:12) Nĩkĩo Luka aameetire andũ me na “mwerekera mwega.”
17. Andũ a Beroia nĩ kĩonereria kĩega nĩkĩ, na tũngĩĩgerekania atĩa nao o na thutha wa gũtuĩka etĩkia?
17 Andũ a Beroia matiamenyaga atĩ rũgano rwĩgiĩ ũrĩa maamũkĩrire ũhoro mwega nĩ rũngĩandĩkirũo Kiugo-inĩ kĩa Ngai na rũtuĩke kĩonereria kĩega harĩ ithuĩ. Meekire o ũrĩa Paulo eehokaga atĩ nĩ megwĩka, na ũrĩa Jehova eendaga meke. Ũguo noguo twĩkĩraga andũ ngoro meke—mathuthurie na kinyi Bibilia nĩguo makorũo na wĩtĩkio mũrũmu harĩ Kiugo kĩa Ngai. O na kũrĩ ũguo-rĩ, hihi nĩ tũtigaga gũtuĩka andũ marĩ na mwerekera mwega thutha wa gũtuĩka etĩkia? Aca. Rĩrĩa twatuĩka etĩkia, nĩ ũkoragwo ũrĩ ũndũ wa bata o na makĩria gũkorũo na wendi mũnene wa kũrutwo nĩ Jehova, na kũhiũha kũhũthĩra morutani make. Tweka ũguo, nĩ tũrĩrekaga Jehova atũthondeke na atũmenyerie kũringana na ũrĩa angĩenda. (Isa. 64:8) Kwoguo nĩ tũrĩhũthagĩrũo biũ nĩ Jehova na tũkamũkenia mũno.
18, 19. (a) Paulo aaumire Beroia nĩkĩ, na oonanirie atĩa kĩyo kĩnene kĩrĩa tũngĩĩgerekania nakĩo? (b) Paulo aathiire kũhunjĩria a thutha ũcio, na aathiire kũ?
18 Paulo ndaikarire Beroia ihinda iraihu. Tũthomaga ũũ: “Hĩndĩ ĩrĩa Ayahudi a kuuma Thesalonike maamenyire Paulo nĩ aahunjagia kiugo kĩa Ngai kũu Beroia, magĩũka kuo nĩguo macogere kĩrĩndĩ na magĩthogothe. Nao ariũ a Ithe witũ makĩra Paulo o rĩo athiĩ iria-inĩ, no Sila na Timotheo magĩtigwo kũu. Na rĩrĩ, arĩa maarĩ hamwe na Paulo makĩmũtwara nginya Athene, magĩcoka makiumagara thutha wa kwĩrũo atĩ Sila na Timotheo nĩ magĩrĩirũo gũthiĩ kũrĩ Paulo narua o ũrĩa kũngĩahotekire.” (Atũm. 17:13-15) Thũ icio cia ũhoro ũrĩa mwega itiatiganĩte nao! Matiaiganirie kũingata Paulo kuuma Thesalonike; maathiire nginya Beroia na makĩgeria gũcogera ngũĩ o na kũu, no matiagaacĩrire. Paulo nĩ aamenyaga atĩ gĩcigo kĩrĩa aabatiĩ kũhunjia nĩ kĩnene, na kwoguo no kuuma aaumire kũu agĩthiĩ kũhunjia kũndũ kũngĩ. Rekei o na ithuĩ twĩrutanagĩrie na njĩra o ta ĩyo gũthararia kĩyo kĩa arĩa mendaga kũrũgamia wĩra wa kũhunjia!
19 Thutha wa Paulo kũruta ũira kĩhinyio thĩinĩ wa Thesalonike na Beroia, hatarĩ nganja nĩ eerutire maũndũ maingĩ megiĩ bata wa kũhunjia arĩ na ũmĩrĩru na kũruta ihooto Maandĩko-inĩ. O na ithuĩ nĩ tweruta ũndũ ũcio. O na kũrĩ ũguo, rĩu Paulo aathiaga kũhunjĩria andũ angĩ ngũrani—Andũ a Ndũrĩrĩ a Athene. Maũndũ maathiire atĩa itũũra-inĩ rĩu? Nĩ tũkuona ũndũ ũcio thĩinĩ wa gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire.
a Kũringana na mũthomi ũmwe, hĩndĩ ĩyo nĩ kwarĩ na watho warutĩtwo nĩ Kaisari wagirĩtie mũndũ o wothe kuuga atĩ nĩ “gũkũgĩa na mũthamaki ũngĩ kana ũthamaki ũngĩ, makĩria ũrĩa ũrerĩkana atĩ nĩ ũgũka ithenya-inĩ rĩa mũthamaki ũrĩa ũrĩ kuo, kana ũmũtuĩre.” No kũhoteke thũ cia Paulo ciaugaga atĩ ndũmĩrĩri ya mũtũmwo ũcio nĩ yaunĩte watho ũcio. Rora gathandũkũ ga, “ Kaisari na Ibuku rĩa Atũmwo.”
