1-3. (a) Paulo na arĩa maarĩ hamwe nake maatongoririo atĩa nĩ roho mũtheru? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ tũgũthuthuria?

 GĨKUNDI kĩa atumia gĩkoima itũũra rĩa Filipi thĩinĩ wa Makedonia. Thutha wa ihinda inini, magakinya karũũĩ-inĩ ka Gangites. O ta ũrĩa mamenyerete, magaikara thĩ hau hũgũrũrũ-inĩ cia rũũĩ nĩguo mahoe Ngai wa Isiraeli. Jehova nĩ aramona.—2 Maũ. 16:9; Thab. 65:2.

² Ihinda-inĩ o rĩu, gĩkundi kĩa arũme gĩkoima itũũra rĩa Listra mwena wa mũhuro wa Galatia, rĩrĩa rĩrĩ makĩria ma kilomita 800 kuuma Filipi mwena wa irathĩro. Thutha wa thikũ nini, magakinya barabara-inĩ nene ya Roma, ĩrĩa yerekeire mwena wa ithũĩro, kũrĩa kũrĩ andũ aingĩ mũno gĩcigo-inĩ kĩa Asia. Arũme acio—nĩo Paulo, Sila, na Timotheo—nĩ marerirĩria gũikũrũkĩra barabara ĩyo nĩguo maceere itũũra-inĩ rĩa Efeso o hamwe na matũũra mangĩ kũrĩa andũ aingĩ marabatara kũigua ũhoro wĩgiĩ Kristo. No o na matanambĩrĩria rũgendo, roho mũtheru ũkamagirĩrĩria na njĩra ĩtataarĩirio Bibilia-inĩ. Makagirio kũhunjia gĩcigo kĩa Asia. Nĩkĩ? Kũgerera roho mũtheru wa Ngai, Jesu arenda gũtongoria Paulo na arĩa marĩ hamwe nake matuĩkanĩrie Asia Nini, maringe Iria rĩa Aegea, macoke mathiĩ hũgũrũrũ-inĩ cia karũũĩ kau getagwo Gangites.

³ No twĩrute maũndũ ma bata ũmũthĩ kuumana na ũrĩa Jesu aatongoririe Paulo hamwe na arĩa maarĩ nake rũgendo-inĩ rũu rwa mwanya rwa gũthiĩ Makedonia. Nĩ ũndũ ũcio, rekei tũthuthurie maũndũ mamwe meekĩkire rũgendo-inĩ rwa kerĩ rwa Paulo rwa ũmishonarĩ, rũrĩa rwambĩrĩirie kĩndũ mwaka 49 M.M.

4, 5. (a) Gwathiire atĩa harĩ Paulo na arĩa maarĩ hamwe nake makuhĩrĩria Bithinia? (b) Arutwo acio maatuire itua rĩrĩkũ, na maumĩrĩro maarĩ marĩkũ?

⁴ Thutha wa kũgirio kũhunjia Asia, Paulo na arĩa maarĩ hamwe nake makĩerekera mwena wa rũgongo nĩguo makahunjie matũũra-inĩ ma Bithinia. Nĩguo makinye kuo, no kũhoteke nĩ maathiire  magũrũ thikũ nyingĩ magereire tũcĩra tũtarĩ tũthondeke wega magĩtuĩkanĩria icigo itaarĩ na andũ aingĩ cia Ferugia na Galatia. No rĩrĩa maakuhĩrĩirie Bithinia, o rĩngĩ Jesu akĩhũthĩra roho mũtheru kũmagirĩrĩria gũthiĩ kuo. (Atũm. 16:6, 7) No mũhaka akorũo gũkinyĩria hĩndĩ ĩyo arũme acio nĩ maatukanĩirũo. Nĩ maamenyaga ũndũ ũrĩa mekũhunjia na njĩra ĩrĩa mekũhunjia nayo, no matiamenyaga kũrĩa mekũhunjia. Nĩ ta maaringaringire mũrango wa gũtonya Asia, no ũkĩaga kũhingũrũo. Makĩringaringa mũrango wa gũtonya Bithinia, o naguo ũkĩaga kũhingũrũo. No Paulo nĩ aatuĩte itua rĩa gũthiĩ na mbere kũringaringa nginya rĩrĩa kũrĩgĩa na mũrango ũkũhingũrũo. Thutha ũcio arũme acio magĩtua itua rĩngĩonekire ta rĩtarĩ rĩa ũũgĩ. Meerekeire mwena wa ithũĩro, magĩthiĩ magũrũ kilomita 550 makĩhĩtũkaga itũũra rĩmwe thutha wa rĩrĩa rĩngĩ nginya rĩrĩa maakinyire gĩcukĩro kĩa meri gĩa Teroa, kĩrĩa mangĩahũthĩrire gũthiĩ Makedonia. (Atũm. 16:8) Marĩ kũu, Paulo akĩringaringa “mũrango” riita rĩa gatatũ, naguo ũkĩhingũrũo biũ.

⁵ Luka, mwandĩki wa Injiri, ũrĩa wakorire Paulo na arĩa maarĩ hamwe nake Teroa, nĩ aataarĩirie ũrĩa gwekĩkire: “Kũrĩ ũtukũ, Paulo akĩona kĩoneki—mũndũ ũmwe Mũmakedonia aarũgamĩte hau akĩmũthaitha akĩmwĩra: ‘Ringa ũũke Makedonia ũtũteithie.’ Arĩkia kuona kĩoneki kĩu o ũguo, tũkĩgeria gũthiĩ Makedonia, tũgĩtua atĩ nĩ Ngai watwĩtĩte tũkamahunjĩrie ũhoro ũrĩa mwega.” a (Atũm. 16:9, 10) Rĩu Paulo nĩ aamenyire kũrĩa mangĩahunjirie. No mũhaka akorũo Paulo nĩ aakenire mũno tondũ ndaanogete agatiganĩria rũgendo rũu. O rĩo, arũme acio ana magĩthiĩ Makedonia na meri.

6, 7. (a) Tũreruta atĩa kuumana na maũndũ marĩa meekĩkire rũgendo-inĩ rwa Paulo? (b) Rũgano rwa Paulo rũngĩtũteithia gũkorũo na ma na ũndũ ũrĩkũ?

⁶ Tũngĩĩruta atĩa kuumana na rũgano rũu? Ta wĩcirie ũndũ ũyũ: Thutha wa Paulo kwambĩrĩria rũgendo rwa gũthiĩ Asia nĩrĩo roho wa Ngai waingĩrĩire maũndũ. Thutha wa Paulo gũkuhĩrĩria Bithinia nĩrĩo Jesu aaingĩrĩire maũndũ. Na thutha wa Paulo gũkinya Teroa nĩrĩo Jesu aamwerekeirie Makedonia. Jesu, o we Mũtwe wa kĩũngano, no atũtongorie na njĩra o ta ĩyo ũmũthĩ. (Kol. 1:18) Kwa ngerekano, no gũkorũo kwa ihinda nĩ tũkoretwo tũgĩciria ũhoro wĩgiĩ gũtungata tũrĩ mapainia kana gũthamĩra gĩcigo kĩrĩ na bata mũnene wa ahunjia. O na kũrĩ ũguo, no kũhoteke Jesu ekũhũthĩra roho wa Ngai gũtũtongoria, thutha witũ kuoya makinya ma gũkinyĩra muoroto witũ. Nĩkĩ? Ta wĩcirie ngerekano ĩno: Ndereba no ahotire kũgata ngaari na mwena wa ũrĩo kana wa ũmotho angĩkorũo nĩ ĩrathiĩ.  Na njĩra o ta ĩyo, Jesu atũteithagia kwandandũra ũtungata witũ o rĩrĩa tu tũrekĩra kĩyo ũndũ-inĩ ũcio.

⁷ Ĩ kĩyo gitũ kĩngĩaga gũkorũo na maumĩrĩro na ihenya ta ũrĩa tũngĩĩrĩgĩrĩra? Hihi nĩ twagĩrĩirũo gũkua ngoro na gwĩciria atĩ roho wa Ngai ndũratũtongoria? Aca. Ririkana atĩ o na Paulo nĩ aacemanirie na maũndũ mangĩamũragire ngoro. O na kũrĩ ũguo, aathiire na mbere kũringaringa nginya rĩrĩa aakinyĩrĩire mũrango wahingũrirũo. No tũkorũo na ma atĩ o na ithuĩ nĩ tũkũrathimwo twathiĩ na mbere kwĩrutanĩria gũkinyĩra “mũrango mũnene wa ũtungata.”—1 Kor. 16:9.

8. (a) Taarĩria ũrĩa itũũra rĩa Filipi rĩahaanaga. (b) Kwarĩ na maumĩrĩro marĩkũ mega thutha wa Paulo gũthiĩ kũhunjia “handũ ha kũhoerũo”?

⁸ Thutha wa Paulo na arĩa maarĩ hamwe nake gũkinya gĩcigo-inĩ kĩa Makedonia, maathiire Filipi—itũũra rĩa andũ meerahagĩra gũkorũo marĩ raia a Roma. Maũndũ maingĩ thĩinĩ wa Filipi nĩ maahaanaine na ma Roma, na thigari cia Roma iria ciaritaĩte ciaikaraga kũu. Amishonarĩ acio nĩ moonire handũ nja ya itũũra rĩu hakuhĩ na karũũĩ harĩa meecirĩirie atĩ haarĩ “handũ ha kũhoerũo.” b Mũthenya wa Thabatũ magĩthiĩ ho na magĩkora atumia maigana  ũna arĩa maagomanĩte ho nĩguo mathathaiye Ngai. Arutwo acio magĩikara thĩ na makĩambĩrĩria kũmaarĩria. Mũtumia ũmwe wetagwo Lidia “nĩ aathikagĩrĩria, na Jehova akĩhingũra ngoro yake biũ.” Lidia nĩ aahutirio ngoro mũno nĩ maũndũ marĩa eerutire kuuma kũrĩ amishonarĩ acio ũũ atĩ marĩ hamwe na nyũmba yake makĩbatithio. Thutha ũcio akĩringĩrĩria Paulo na arĩa maarĩ hamwe nake mathiĩ magaikare gwake. c—Atũm. 16:13-15.

9. Andũ aingĩ ũmũthĩ megerekanĩtie atĩa na Paulo, na magĩte na irathimo irĩkũ?

⁹ Ta hũũra mbica gĩkeno kĩrĩa kĩarĩ kuo rĩrĩa Lidia aabatithirio! No mũhaka akorũo Paulo nĩ aakenire mũno nĩ ũndũ wa gwĩtĩkĩra ‘kũringa agĩthiĩ Makedonia’ na atĩ Jehova nĩ oonete kwagĩrĩire amũhũthĩre na arĩa maarĩ hamwe nake gũcokia mahoya ma atumia acio meetigĩrĩte Ngai! O na ũmũthĩ, nĩ kũrĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ—ethĩ na akũrũ, marĩ kĩhiko-inĩ na matarĩ kĩhiko-inĩ—mathamagĩra icigo-inĩ iria irĩ na bata mũnene wa ahunjia. Ma nĩ atĩ nĩ macemanagia na moritũ, no gĩkeno kĩrĩa magĩaga nakĩo rĩrĩa marateithĩrĩria andũ mahaana ta Lidia metĩkĩre na mahũthĩre ma cia Bibilia, nĩ gĩkĩrĩte moritũ macio. Hihi o nawe no wĩke mogarũrũku nĩguo ũhote gũthiĩ gĩcigo-inĩ kĩrĩ na bata mũnene wa ahunjia? No ũgĩe na irathimo nyingĩ ũngĩka ũguo. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũhoro wa mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Aaron, ũrĩa wathamĩire bũrũri ũrĩ thĩinĩ wa Central America arĩ na mĩaka ta 20 ũguo. Aaugire ciugo ici igwetagwo kaingĩ nĩ arĩa moete ikinya ta rĩu: “Gũtungata bũrũri ũngĩ nĩ kũndeithĩtie gũkũra kĩĩroho na ngakuhĩrĩria Jehova makĩria. Na ũtungata nĩ mwega mũno gũkũ—ndĩna arutwo anana a Bibilia!”

10. Ciĩko cia ndaimono ciarĩ na itemi rĩrĩkũ harĩ ũndũ ũrĩa wekĩkĩire Paulo na arĩa maarĩ nake?

¹⁰ Shaitani nĩ aarakarĩte mũno tondũ ũhoro mwega nĩ wambĩtie gũtherema icigo-inĩ cia thĩ kũrĩa maahĩtithagia andũ aingĩ marĩ hamwe na ndaimono ciake. Ti ũndũ wa kũgegania kuona atĩ ciĩko cia ndaimono nĩcio ciatũmire Paulo na arĩa maarĩ hamwe nake makarario! Rĩrĩa maathiaga handũ hau ha kũhoerũo, mũirĩtu ũmwe ndungata warĩ na ndaimono ya ũragũri, ũrĩa watongagia arĩa maamwathaga na njĩra ya kũratha mohoro nĩ aathiiaga arũmĩrĩire Paulo na arĩa maarĩ hamwe nake akiugaga ũũ anĩrĩire: “Athuri aya nĩ ndungata cia Ngai Ũrĩa ũrĩ Igũrũ Mũno na maramũhunjĩria njĩra ya ũhonokio.” No kũhoteke ndaimono ĩyo yatũmire mũirĩtu ũcio  auge ciugo icio, nĩguo kuoneke ta mohoro marĩa aarathaga na morutani ma Paulo maarĩ na kĩhumo kĩmwe. Na njĩra ĩyo, eroreri nĩ mangĩahĩngĩcirũo na matige gũthikĩrĩria arũmĩrĩri a ma a Kristo. No Paulo agĩkiria mũirĩtu ũcio na njĩra ya kũingata ndaimono ĩyo.—Atũm. 16:16-18.

11. Gwathiire atĩa harĩ Paulo na Sila thutha wa mũirĩtu ũcio kũrutwo ndaimono?

¹¹ Rĩrĩa arĩa maathaga mũirĩtu ũcio moonire atĩ njĩra yao ya gwĩtongia nĩ yathira, makĩrakara mũno. Magĩkururia Paulo na Sila nginya thoko, kũrĩa aciirithania arĩa maaigĩtwo nĩ Roma maatuanagĩra maciira. Maacogerire aciirithania acio nĩguo monanie mũthutũkanio. Nĩ ta maameeraga ũũ: ‘Ayahudi aya nĩ marathumbũra itũũra ritũ na njĩra ya kũrutana mĩtugo ĩrĩa ithuĩ Aroma tũtangĩtĩkĩra kũrũmĩrĩra.’ Ciugo icio ciao ciagĩire na moimĩrĩro o rĩmwe. ‘Kĩrĩndĩ kĩrĩa kĩarĩ thoko-inĩ gĩgĩũkĩrĩra Paulo na Sila,’ nao aciirithania magĩathana “mahũũrũo na thanju.” Thutha ũcio Paulo na Sila magĩikio njera. Mũrangĩri wa njera agĩikia arũme acio maagurarĩtio njera ya thĩiniĩ na akĩoherera magũrũ mao ndungu-inĩ. (Atũm. 16:19-24) Rĩrĩa mũrangĩri wa njera aahingire mũrango, njera ĩyo yarĩ na nduma nene ũũ atĩ Paulo na Sila matingĩahotire kuonana. O na kũrĩ ũguo, Jehova nĩ oonaga.—Thab. 139:12.

12. (a) Arutwo a Kristo moonaga mĩnyamaro atĩa, na nĩkĩ? (b) Nĩ njĩra irĩkũ cia ũkararia ihũthagĩrũo nĩ Shaitani na arĩa mahũthagĩrũo nĩwe?

¹² Mĩaka ĩigana ũna mbere ĩyo, Jesu eerĩte arũmĩrĩri ake ũũ: “Nĩ makaamũnyarira.” (Joh. 15:20) Kwoguo, rĩrĩa Paulo na arĩa maarĩ hamwe nake maaringire magĩthiĩ Makedonia, nĩ meehaarĩirie gũcemania na ũkararia. Rĩrĩa maambĩrĩirie kũnyarirũo, mationire ta ũndũ ũcio woonanagia atĩ Jehova ndaametĩkĩrĩte, no atĩ woonanagia marakara ma Shaitani. O na ũmũthĩ, andũ arĩa mahũthagĩrũo nĩ Shaitani mahũthagĩra njĩra o ta icio ciahũthĩrirũo Filipi. Akararia nĩ maragia maũndũ matarĩ ma ma matwĩgiĩ rĩrĩa tũrĩ cukuru na wĩra-inĩ nĩguo macogere ũkararia. Thĩinĩ wa mabũrũri mamwe, andũ a ndini arĩa matũkararagia nĩ matũthitangaga magooti-inĩ. Nĩ ta maugaga: ‘Aira aya a Jehova nĩ maratũthumbũra na njĩra ya kũrutana mĩtugo ĩrĩa ithuĩ tũtangĩtĩkĩra kũrũmĩrĩra.’ Kũndũ kũmwe, aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ mahũũragwo na magaikio njera. O na kũrĩ ũguo, Jehova nĩ onaga.—1 Pet. 3:12.

13. Nĩ kĩĩ gĩatũmire mũrangĩri wa njera orie: “Njagĩrĩirũo gwĩka atĩa nĩguo honoke?”

¹³ No mũhaka akorũo Paulo na Sila nĩ maabataraga ihinda nĩguo  macokwo nĩ hinya thutha wa gĩcanjama kĩu gĩekĩkĩte mũthenya ũcio. No gũkinyĩria ũtukũ gatagatĩ, nĩ macoketwo nĩ hinya ũũ atĩ “nĩ kũhoya maahoyaga makĩgoocaga Ngai na nyĩmbo.” Thutha ũcio, gũkĩgĩa gĩthingithia kĩnene o rĩmwe na njera ĩyo ĩgĩthingithio! Mũrangĩri wa njera agĩũkĩra, akĩona atĩ mĩrango ya njera yarĩ mĩhingũku, na agĩĩciria atĩ ohwo nĩ morĩte. Tondũ nĩ aamenya nĩ angĩaherithirio nĩ ũndũ wa kũreka ohwo more, “agĩcomora rũhiũ rwake rwa njora na aarĩ hakuhĩ kwĩyũraga.” No Paulo akĩanĩrĩra akiuga: “Ndũkegere ngero, tondũ tũrĩ haha ithuothe!” Mũrangĩri ũcio wa njera watangĩkĩte mũno akĩmoria ũũ: “Athuri aya, njagĩrĩirũo gwĩka atĩa nĩguo honoke?” Paulo na Sila matingĩahotire kũmũhonokia; Jesu tu nowe ũngĩahotire gwĩka ũguo. Kwoguo makĩmwĩra: “Ĩtĩkia Mwathani Jesu, na nĩ ũkũhonoka.”—Atũm. 16:25-31.

14. (a) Paulo na Sila maaheire mũrangĩri wa njera ũteithio ũrĩkũ? (b) Paulo na Sila maarathimirũo atĩa nĩ ũndũ wa gũkirĩrĩria mĩnyamaro marĩ na gĩkeno?

¹⁴ Hihi kĩũria kĩa mũrangĩri ũcio wa njera kĩoimĩte ngoro? Paulo ndaamwĩkĩrĩire nganja. Mũrangĩri ũcio wa njera aarĩ Mũndũ wa Ndũrĩrĩ na kwoguo ndooĩ Maandĩko. Atanatuĩka Mũkristiano, aabataraga kwĩruta na gwĩtĩkĩra ma cia mũthingi cia Maandĩko. Kwoguo Paulo na Sila makĩhũthĩra ihinda kũmũhunjĩria “kiugo kĩa Jehova.” No kũhoteke hĩndĩ ĩyo maarikĩrĩte ũrutani-inĩ wa Maandĩko, nĩ maariganĩirũo nĩ ruo rũrĩa maarĩ naruo nĩ ũndũ wa kũhũũrũo. O na kũrĩ ũguo, mũrangĩri ũcio wa njera nĩ oonire ũrĩa maatiihangĩtio mũgongo na akĩmathambia ironda ciao. Thutha ũcio “akĩbatithio marĩ hamwe na andũ othe a nyũmba yake hatarĩ gũte mahinda.” Githĩ kĩu gĩtiarĩ kĩrathimo kĩnene harĩ Paulo na Sila nĩ ũndũ wa gũkirĩrĩria mĩnyamaro marĩ na gĩkeno!—Atũm. 16:32-34.

15. (a) Aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ ũmũthĩ marũmagĩrĩra atĩa kĩonereria kĩa Paulo na Sila? (b) Twagĩrĩirũo gũthiĩ na mbere gũceerera andũ arĩa maikaraga gĩcigo-inĩ gitũ nĩkĩ?

¹⁵ O ta Paulo na Sila, aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ ũmũthĩ nĩ magĩte na moimĩrĩro mega makĩhunjia ũhoro ũrĩa mwega o na mohetwo nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wao. Kwa ngerekano, bũrũri-inĩ ũmwe wĩra witũ wahũũrĩtwo marubuku, ihinda-inĩ rĩmwe, gĩcunjĩ kĩa 40 harĩ 100 kĩa Aira a Jehova arĩa maaikaraga kũu meerutĩte ũhoro wa ma wĩgiĩ Jehova marĩ njera! (Isa. 54:17) Ningĩ ta rora wone atĩ mũrangĩri ũcio wa njera aahoire ũteithio thutha wa kũigua gĩthingithia. Ũndũ ũmwe na ũcio, andũ amwe ũmũthĩ matarĩ metĩkĩra ndũmĩrĩri ya Ũthamaki no mamĩtĩkĩre thutha wa ũtũũro wao gũthingithio nĩ ũndũ mũritũ. Twagĩrĩirũo gũkoragwo twĩhaarĩirie gũteithia andũ arĩa maikaraga gĩcigo-inĩ gitũ na njĩra ya kũmaceerera rĩngĩ na rĩngĩ.

16. Maũndũ maagarũrũkire atĩa mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire thutha wa Paulo na Sila kũhũũrũo?

¹⁶ Rũcinĩ rũrĩa rwarũmĩrĩire thutha wa Paulo na Sila kũhũũrũo, aciirithania magĩathana marekererio. No Paulo akiuga: “Maratũhũũrire mbere ya mũingĩ tũtatuĩrĩirũo, o na gũtuĩka tũrĩ Aroma, maracoka maratũikia njera. Anga rĩu marenda gũtũrekereria na hitho? Aca, gũtingĩthiĩ ũguo! Reke moke matũrekererie arĩ o.” Rĩrĩa aciirithania maamenyire atĩ arũme acio eerĩ maarĩ raia a Roma, “magĩĩtigĩra mũno” tondũ nĩ maagararĩte ihooto ciao. d Rĩu maũndũ nĩ maagarũrũkĩte. Arutwo acio maahũũrĩtwo mbere ya mũingĩ; rĩu aciirithania maabataraga gũcũnga mũhera mbere ya mũingĩ. Magĩthaitha Paulo na Sila moime itũũra-inĩ rĩu rĩa Filipi. Arutwo acio eerĩ nĩ maathĩkire, no maambire gwĩkĩra ngoro arutwo othe erũ. Thutha ũcio makiuma itũũra-inĩ rĩu.

17. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wa bata arutwo acio erũ mangĩerutire nĩ ũndũ wa kuona ũkirĩrĩria wa Paulo na Sila?

¹⁷ No kũhoteke Paulo na Sila matingiahũũrirũo korũo ihooto ciao marĩ raia a Roma nĩ ciarũmĩrĩirũo kĩambĩrĩria-inĩ. (Atũm. 22:25, 26) O na kũrĩ ũguo, ũndũ ũcio nĩ ũngĩatũmire arutwo arĩa maarĩ Filipi mecirie atĩ arũme acio maahũthĩrĩte ũraia wao wa Roma gwĩthema kũnyamarĩka nĩ ũndũ wa Kristo. Ũndũ ũcio ũngĩahutirie atĩa wĩtĩkio wa arutwo arĩa mataarĩ raia a Roma? Watho ndũngĩagitĩire arutwo acio matikahũũrũo. Kwoguo rĩrĩa Paulo na Sila maakirĩrĩirie makĩherithio, moonirie arutwo acio erũ kũgerera kĩonereria kĩao atĩ arũmĩrĩri a Kristo no mahote kwĩhanda wega o na makĩnyariragwo. Makĩria ma ũguo, rĩrĩa moigire atĩ ihooto ciao iheo gĩtĩo, Paulo na Sila maatũmire aciirithania acio mamenyeke nĩ mũingĩ atĩ nĩ moinĩte watho. Ũndũ ũcio nĩ ũngĩatũmire aciirithania acio matikanyarire Akristiano acio angĩ, na ũtũme magitĩrũo kĩĩwatho nĩguo ũndũ ta ũcio ndũkanekĩke rĩngĩ ihinda-inĩ rĩũkĩte.

18. (a) Arori Akristiano megerekanagia atĩa na kĩonereria kĩa Paulo? (b) ‘Tũrũagĩrĩra atĩa na tũkarũmia ũhoro ũrĩa mwega’ kĩĩwatho ũmũthĩ?

¹⁸ O na ũmũthĩ, arori thĩinĩ wa kĩũngano matongoragia kũgerera kĩonereria kĩao. Arĩithi Akristiano makoragwo mehaarĩirie gwĩka ũndũ o wothe merĩgagĩrĩra Akristiano arĩa angĩ meke. O ta Paulo, nĩ twĩcũranagia wega ũrĩa tũngĩhũthĩra ihooto citũ cia kĩĩwatho kwĩgitĩra na rĩrĩa tũngĩka ũguo. Kũngĩbatarania nĩ tũtwaraga ciira  igooti-inĩ rĩa bũrũri o na kana rĩa kĩĩmabũrũri nĩguo tũheo ũgitĩri wa kĩĩwatho wa gũtwarithia na mbere ũthathaiya witũ. Muoroto witũ ti gũtũma kũgĩe na mogarũrũku mĩikarĩre-inĩ ya andũ, no nĩ “kũrũĩrĩra na kũrũmia ũhoro ũrĩa mwega kĩĩwatho,” o ta ũrĩa Paulo aandĩkĩire kĩũngano kĩa Filipi mĩaka ta ikũmi kuuma rĩrĩa aaikirio njera kuo. (Afil. 1:7) No o ũrĩa maumĩrĩra ma maciira ma igooti mangĩkorũo marĩ, o ta Paulo na arĩa maarĩ hamwe nake, tũkoragwo tũtuĩte itua rĩa gũthiĩ na mbere ‘kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega’ kũrĩa guothe roho wa Ngai ũngĩtũtongoria.—Atũm. 16:10.