GĨCUNJĨ KĨA 24
“Gĩa na Ũmĩrĩru!”
Ayahudi makabanga njama ya kũũraga Paulo, nake agetetera mbere ya Felike
Gĩcunjĩ gĩkĩ kĩĩhocetie harĩ Atũmwo 23:11–24:27
1, 2. Paulo araga kũgegio nĩ mĩnyamaro ĩrĩa aracemania nayo arĩ Jerusalemu nĩkĩ?
PAULO arĩ njera o rĩngĩ, thutha wa kũhonokio kuuma harĩ kĩrĩndĩ kĩrakaru thĩinĩ wa Jerusalemu. Mũtũmwo ũcio ũrĩ kĩyo ndaragegio nĩ mĩnyamaro ĩrĩa aracemania nayo arĩ Jerusalemu. Nĩ eerĩtwo erĩgĩrĩre gũikio “njera na mathĩna” arĩ itũũra-inĩ rĩu. (Atũm. 20:22, 23) O na gũtuĩka Paulo ndaramenya wega maũndũ marĩa marĩ mbere yake, nĩ aramenya atĩ nĩ egũthiĩ na mbere kũnyarirũo nĩ ũndũ wa rĩĩtwa rĩa Jesu.—Atũm. 9:16.
2 O na anabii Akristiano nĩ meerĩte Paulo atĩ nĩ aangĩohirũo na aneanwo “moko-inĩ ma andũ a ndũrĩrĩ.” (Atũm. 21:4, 10, 11) Ica ikuhĩ, gĩkundi kĩa Ayahudi nĩ kĩrageretie kũmũũraga, na ihinda inini thutha ũcio, kũronekete ta ‘ekũgerũo ngeroʼ nĩ acirithania a Sanhedrini magĩkararania igũrũ rĩgiĩ ũrĩa aaugĩte. Rĩu mũtũmwo ũcio arĩ njera arangĩirũo nĩ thigari cia Roma na nĩ egũthitangwo na acirithio o rĩngĩ. (Atũm. 21:31; 23:10) Hatarĩ nganja, mũtũmwo Paulo nĩ arabatara gwĩkĩrũo ngoro!
3. Twĩkĩragwo ngoro atĩa nĩguo tũhote gũthiĩ na mbere na wĩra witũ wa kũhunjia?
3 Matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria, nĩ tũĩ atĩ “arĩa othe meriragĩria gũtũũra na wĩrutĩri Ngai marĩ na ngwatanĩro hamwe na Kristo Jesu o nao nĩ marĩnyariragwo.” (2 Tim. 3:12) Rĩmwe na rĩmwe, o na ithuĩ nĩ tũbataraga gwĩkĩrũo ngoro nĩguo tũthiĩ na mbere na wĩra witũ wa kũhunjia. Nĩ tũcokagia ngatho mũno nĩ ũndũ wa ciugo cia gwĩkĩra ngoro na cia ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire iria twamũkagĩra kũgerera mabuku na mĩcemanio ĩrĩa ĩhaaragĩrio nĩ “ngombo ĩrĩa njĩhokeku na njũgĩ”! (Mat. 24:45) Jehova nĩ atwĩrĩire atĩ gũtirĩ thũ cia ũhoro ũrĩa mwega igatooria. Gũtirĩ hĩndĩ makaahota kũniina ndungata ciake irĩ gĩkundi o na kana marũgamie wĩra wa kũhunjia. (Isa. 54:17; Jer. 1:19) No hihi gwathiire atĩa harĩ mũtũmwo Paulo? Hihi nĩ eekĩrirũo ngoro nĩguo ahote gũthiĩ na mbere kũruta ũira kĩhinyio o na agĩkararagio? Angĩkorũo nĩguo-rĩ, eekĩrirũo ngoro atĩa, na aaiyũkirie ũndũ ũcio atĩa?
‘Njama ya Mwĩhĩtwaʼ Kwaga Gũkinyanĩra (Atũmwo 23:11-34)
4, 5. Paulo eekĩrirũo ngoro atĩa, na nĩkĩ ũndũ ũcio warĩ wa ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire?
4 Mũtũmwo Paulo nĩ eekĩrirũo ngoro mũno ũtukũ ũrĩa warũmĩrĩire thutha wake kũhonokio kuuma harĩ Sanhedrini. Bibilia yugaga ũũ: “Mwathani akĩmuumĩrĩra akĩmwĩra: ‘Gĩa na ũmĩrĩru! Nĩ gũkorũo o ta ũrĩa ũkoretwo ũkĩruta ũira wakwa kĩhinyio gũkũ Jerusalemu, noguo ũgwĩka nginya Roma.’” (Atũm. 23:11) Thutha wa kũigua ciugo icio cia gwĩkĩra ngoro kuuma kũrĩ Jesu, Paulo aarĩ na ma atĩ nĩ angĩahonokirio. Nĩ aamenyire atĩ nĩ angĩahonokire na akinye Roma na agĩe na mweke wa kũruta ũira wĩgiĩ Jesu kuo.
“Makĩria ma arũme 40 gatagatĩ-inĩ kao nĩ mehaarĩirie kũmuohia.”—Atũmwo 23:21
5 Paulo eekĩrirũo ngoro ihinda rĩrĩa rĩaagĩrĩire. Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire, arũme Ayahudi makĩria ma 40 “makĩbanga njama na makĩĩyoha na kĩrumi, makiuga matikũrĩa kana manyue matoragĩte Paulo.” ‘Njama ĩyo ya mwĩhĩtwaʼ nĩ yoonanirie ũrĩa Ayahudi acio meehotorete kũũraga Paulo. Meetĩkĩtie atĩ, njama ĩyo yao ĩngĩaagire gũkinyanĩra, nĩ mangĩanyitirũo nĩ kĩrumi kana ũndũ ũngĩ mũũru. (Atũm. 23:12-15) Njama ĩyo, ĩrĩa yanyitĩtwo mbaru nĩ anene a athĩnjĩri-Ngai na athuri, yabangĩtwo atĩ Paulo acokio kũrĩ Sanhedrini, ta ciira wake wabataraga gũthuthurio makĩria. No arũme acio maabangĩte kũmweterera agĩtwarũo kũrĩ Sanhedrini nĩguo mamũtharĩkĩre na mamũũrage.
6. Paulo aamenyire atĩa ũhoro wĩgiĩ njama ya kũmũũraga, na andũ ethĩ mangĩĩgerekania atĩa na kĩonereria kĩu kĩa mwanake ũcio wa mwarĩ wa nyina na Paulo?
6 No mwanake wa mwarĩ wa nyina na Paulo nĩ aaiguire ũhoro wa njama ĩyo na akĩra Paulo. Nake Paulo akĩra mwanake ũcio ere mũtongoria wa mbũtũ ya Roma wetagwo Kilaudio Lusia. (Atũm. 23:16-22) Hatarĩ nganja, Jehova nĩ endete andũ ethĩ arĩa o ta mwanake ũcio, marĩ na ũmĩrĩru maigaga maũndũ ma andũ a Ngai mbere ya mao, na mageka ũrĩa wothe mangĩhota nĩguo mateithĩrĩrie wĩra wa Ũthamaki marĩ na wĩhokeku.
7, 8. Kilaudio Lusia eekire atĩa nĩguo agitĩre Paulo?
7 O na ihenya thutha wa kũmenyithio ũhoro wĩgiĩ njama ya kũũraga Paulo, Kilaudio Lusia, ũrĩa watongoragia thigari 1,000, agĩathana atĩ mbũtũ ya andũ 470—thigari, thigari cia matimũ, na atwarithia a mbarathi —ĩrute Paulo Jerusalemu ũtukũ ũcio, ĩmũtware Kaisarea. Maakinya kuo, maagĩrĩirũo kũmũneana kũrĩ Ngavana Felike. a Kaisarea nĩkuo wabici nene cia thirikari ya Roma gĩcigo-inĩ kĩa Judea ciarĩ. O na gũtuĩka nĩ gwaikaragwo nĩ Ayahudi aingĩ, andũ arĩa aingĩ maaikaraga kuo maarĩ Andũ a Ndũrĩrĩ. Kaisarea kwarĩ ngũrani mũno na Jerusalemu, kũrĩa gwakoragwo na mũthutũkanio wa kĩĩndini, na ngũĩ. Ningĩ nĩkuo kwarĩ na wabici nene ya njeshi ya Roma gĩcigo-inĩ kĩa Judea.
8 Lusia nĩ aarũmĩrĩire watho wa Roma, agĩtũmĩra Felike marũa ma gũtaarĩria ũhoro wĩgiĩ ciira ũcio. Lusia aaugire atĩ rĩrĩa aamenyire atĩ Paulo aarĩ raiya wa Roma, nĩ aamũhonokirie rĩrĩa Ayahudi maarĩ “hakuhĩ kũmũũraga.” Ningĩ akiuga atĩ we ndonire Paulo arĩ na mahĩtia mangĩtũma “atuĩrũo kũũragwo kana kuohwo njera,” no tondũ wa njama ĩrĩa yabangĩtwo ya kũmũũraga, nĩkĩo aamũneanire kũrĩ Felike nĩguo ngavana ũcio athikĩrĩrie andũ acio maamũthitangaga na atue itua.—Atũm. 23:25-30.
9. (a) Ihooto cia Paulo arĩ raiya wa Roma ciaagararirũo atĩa? (b) Nĩkĩ no tũbatare kũhũthĩra ihooto citũ tũrĩ raiya a bũrũri mũna?
9 Hihi maũndũ mothe marĩa Lusia aandĩkire maarĩ ma ma? Ti mothe. Kuonekaga atĩ, aageragia kwĩgaathĩrĩria harĩ ngavana. Ndaahonoketie Paulo atĩ tondũ mũtũmwo ũcio aarĩ raiya wa Roma. Ningĩ Lusia ndaagwetire atĩ nĩ aathanĩte atĩ Paulo “ohwo na mĩnyororo ĩĩrĩ,” na atĩ thutha ũcio nĩ aathanĩte atĩ “ahũngwo mahũri akĩhũũragwo iboko.” (Atũm. 21:30-34; 22:24-29) Kwoguo Lusia nĩ aagararĩte ihooto cia Paulo arĩ raiya wa Roma. Ũmũthĩ, Shaitani nĩ ahũthagĩra andũ arĩa manyitagĩrĩra mũno maũndũ ma ndini manyarire andũ a Ngai, na no magerie nginya gũtũgirĩrĩria gũthathaiya Ngai. No o ta Paulo, andũ a Ngai no mahũthĩre ihooto iria makoragwo nacio marĩ raiya a bũrũri mũna na macarie ũgitĩri wa kĩĩwatho.
“Ndĩ na Gĩkeno Gwĩtetera Mbere Yaku” (Atũmwo 23:35–24:21)
10. Paulo aathitangĩirũo thitango irĩkũ?
10 Thĩinĩ wa Kaisarea, Paulo “[aaikarire] arangĩirũo nyũmba-inĩ ya mũthamaki ya Herode” etereire andũ arĩa maamũthitangaga makinye kuuma Jerusalemu. (Atũm. 23:35) Thikũ ithano thutha ũcio, arĩa maamũthitangaga magĩkinya—Anania Mũthĩnjĩri-Ngai Ũrĩa Mũnene, wakiri wetagwo Teritulo, na gĩkundi kĩa athuri. Teritulo aambire kũgaathĩrĩria Felike nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa eekĩire Ayahudi, hihi nĩgetha eyendithĩrĩrie harĩ we. b Teritulo agĩcoka akĩambĩrĩria gũthitanga Paulo, akiuga ũũ: “Nĩ tuonete mũndũ ũyũ arĩ gĩtango kĩnene, nĩ ũndũ wa gũcogera Ayahudi othe thĩinĩ wa thĩ yothe ĩrĩa ĩikaragwo maregane na thirikari, na nĩ we mũtongoria wa gĩkundi kĩa nyamũkano kĩrĩa kĩa Anazarethi. O na nĩ aageretie gũthahia hekarũ, na kwoguo tũkĩmũnyita.” Ayahudi acio angĩ o nao “makĩingĩrĩra makĩambĩrĩria kũmũthitanga, makiugaga atĩ maũndũ macio maarĩ ma ma.” (Atũm. 24:5, 6, 9) Gũcogera andũ maregane na thirikari, gũtongoria gĩkundi kĩũru kĩa nyamũkano, na gũthahia hekarũ, ciarĩ thitango nditũ iria ingĩatũmire mũndũ atuĩrũo kũũragwo.
11, 12. Paulo eeteteire atĩa nĩ ũndũ wa thitango iria aathitangĩirũo?
11 Thutha ũcio Paulo agĩtĩkĩrio kwaria. Akĩambĩrĩria na kuuga ũũ: “Ndĩ na gĩkeno gwĩtetera mbere yaku.” Agĩkaana thitango icio biũ. Mũtũmwo ũcio ndaathaahĩtie hekarũ kana akageria gũcogera andũ maregane na thirikari. Aaugire atĩ ndaakoretwo Jerusalemu kwa ihinda rĩa “mĩaka mĩingĩ” na atĩ ookĩte na “iheo cia tha”—mĩhothi kũrĩ Akristiano arĩa kwahoteka maatuĩkĩte athĩni nĩ ũndũ wa ngʼaragu na kũnyarirũo. Paulo aatitĩrithirie atĩ atanaingĩra hekarũ, aambire “[gwĩtheria] kũringana na watho” na atĩ nĩ eerutanagĩria “gũtũũria thamiri theru mbere ya Ngai o na andũ.”—Atũm. 24:10-13, 16-18.
12 O na kũrĩ ũguo, Paulo nĩ eetĩkĩrire atĩ nĩ aarutagĩra Ngai wa maithe make ma tene ũtungata mũtheru “kũringana na njĩra ĩyo mareta gĩkundi kĩa nyamũkano.” No agĩtĩtĩrithia atĩ nĩ eetĩkĩtie “maũndũ mothe marĩa maandĩkĩtwo Watho-inĩ na maandĩko-inĩ ma Anabii.” Na o ta andũ acio maamũthitangaga, nĩ eetĩkĩtie atĩ “nĩ gũkaariũkio andũ arĩa athingu na arĩa matarĩ athingu.” Paulo agĩcoka akiuga ũũ akĩenda andũ acio maamũthitangaga marute ũira wao: “Andũ aya marĩ haha [nĩ] moige o ene ũndũ mũũru ũrĩa maranyonire naguo rĩrĩa ndĩrarĩ mbere ya Sanhedrini, tiga o ũndũ ũyũ ũmwe ndanĩrĩire ndĩ gatagatĩ-inĩ kao ngiuga: ‘Ndĩraciirithio mbere yanyu nĩ ũndũ wa kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũkio kwa arĩa akuũ!ʼ”—Atũm. 24:14, 15, 20, 21.
13-15. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ Paulo nĩ kĩonereria kĩega gĩa kwĩgerekania nakĩo rĩrĩa tũraranĩria na atongoria a thirikari?
13 Paulo nĩ aatũigĩire kĩonereria kĩega gĩa kũrũmĩrĩra tũngĩgaatwarũo mbere ya atongoria a thirikari nĩ ũndũ wa ũthathaiya witũ na tũthitangĩrũo maũndũ ta gũcogera ngũĩ, gũcogera andũ maregane na thirikari, kana kwĩrũo atĩ tũrĩ a “gĩkundi kĩũru kĩa nyamũkano.” Paulo ndaagaathĩrĩirie ngavana ũcio nĩguo eyendithĩrĩrie harĩ we ta ũrĩa Teritulo eekĩte. Paulo aaikarire ahooreire na arĩ na gĩtĩo. Na rĩrĩa aaririe, aathuurire ciugo ciake na njĩra ya ũũgĩ na akĩaria ma. Ningĩ Paulo nĩ aagwetire atĩ “Ayahudi amwe a kuuma gĩcigo-inĩ kĩa Asia” arĩa maamũthitangĩire gũthahia hekarũ matiarĩ ho na atĩ kũringana na watho, nĩ aagĩrĩire kwaranĩria nao na aigue thitango ciao.—Atũm. 24:18, 19.
14 Makĩria ma ũguo, Paulo ndeetigĩrire kwaria ũhoro wĩgiĩ maũndũ marĩa eetĩkĩtie. Paulo arĩ na ũmĩrĩru nĩ aacokerire ũhoro wĩgiĩ wĩtĩkio wake harĩ kũriũka, ũndũ ũrĩa woimĩrĩtie ngũĩ nene arĩ mbere ya Sanhedrini. (Atũm. 23:6-10) Rĩrĩa eetetagĩra, nĩ aatĩtĩrithirie ũhoro wĩgiĩ kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũka. Nĩkĩ? Tondũ aarutaga ũira wĩgiĩ Jesu na kũriũka gwake, ũndũ ũrĩa akararia acio mateetĩkĩtie. (Atũm. 26:6-8, 22, 23) Ũhoro wa ma nĩ atĩ, gĩtũmi kĩrĩa kĩnene gĩatũmĩte Paulo athitangwo nĩ wĩtĩkio wake harĩ kũriũka, na makĩria kũriũkio kwa Jesu.
15 O ta Paulo, no tũrute ũira tũrĩ na ũmĩrĩru, na twĩkĩrũo hinya nĩ ciugo ici Jesu eerire arutwo ake: “Nĩ mũgaathũũrũo nĩ andũ othe nĩ ũndũ wa rĩĩtwa rĩakwa. No ũrĩa ũgaakirĩrĩria o nginya mũico nĩwe ũkaahonokio.” Hihi nĩ twagĩrĩirũo gũtangĩka igũrũ rĩgiĩ ũrĩa tũkuuga? Aca, tondũ Jesu aatwĩrĩire ũũ: “Rĩrĩa magaakorũo makĩmũneana, mũtikanambĩrĩrie gũtangĩka igũrũ rĩa ũrĩa mũkuuga; ĩndĩ ũndũ ũrĩa wothe mũkaaheo hĩndĩ ĩyo, mũkaawaria, tondũ ti inyuĩ mũgaakorũo mũkĩaria no nĩ roho mũtheru.”—Mar. 13:9-13.
“Felike Agĩĩtigĩra” (Atũmwo 24:22-27)
16, 17. (a) Felike aarũmbũyanirie atĩa na ciira wa Paulo? (b) Hihi nĩ kĩĩ gĩatũmire Felike etigĩre, na nĩ kĩĩ gĩatũmire athiĩ na mbere gũtũmanĩra Paulo?
16 Rĩu tirĩo rĩarĩ riita rĩa mbere harĩ ngavana Felike kũigua ũhoro wĩgiĩ wĩtĩkio wa Akristiano. Bibilia yugaga ũũ: “Felike, nĩ ũndũ wa kũmenya wega ũhoro wĩgiĩ Njĩra ĩyo, agĩtĩĩria ciira na akĩmeera ũũ: ‘Hĩndĩ ĩrĩa Lusia ũrĩa mũtongoria wa mbũtũ agooka, nĩrĩo ngaatua ciira ũyũ waku.’ Agĩcoka agĩatha mũnene wa mbũtũ atĩ mũndũ ũcio aikare arĩ muohe, no aheo wĩyathi mũnini, na andũ ao metĩkĩrio mamũtungatĩre.”—Atũm. 24:22, 23.
17 Thikũ cigana ũna thutha ũcio, Felike marĩ hamwe na mũtumia wake Dirusila, ũrĩa warĩ Mũyahudi, magĩtũmanĩra Paulo na “[makĩmũthikĩrĩria] akĩaria ũhoro wĩgiĩ wĩtĩkio harĩ Kristo Jesu.” (Atũm. 24:24) O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa Paulo aarĩrĩirie ũhoro wĩgiĩ “ũthingu, kwĩgirĩrĩria, na ituĩro rĩrĩa rĩgooka, Felike agĩĩtigĩra,” hihi tondũ maũndũ macio nĩ maathĩnirie thamiri yake nĩ ũndũ wa maũndũ moru marĩa eekĩte ũtũũro-inĩ wake. Kwoguo akĩra Paulo ũũ: “Rĩu amba ũthiĩ, nĩ ngaagũtũmanĩra rĩngĩ ndagĩa na mweke.” Felike nĩ aatũmanagĩra Paulo maita maingĩ thutha ũcio, ti tondũ nĩ eendaga kwĩruta ũhoro wa ma, no nĩ tondũ nĩ eerĩgagĩrĩra atĩ Paulo nĩ aangĩamũheire ihaki.—Atũm. 24:25, 26.
18. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Paulo ere Felike na mũtumia wake ũhoro wĩgiĩ “ũthingu, kwĩgirĩrĩria, na ituĩro rĩrĩa rĩgooka”?
18 Nĩ kĩĩ gĩatũmire Paulo ere Felike na mũtumia wake ũhoro wĩgiĩ “ũthingu, kwĩgirĩrĩria, na ituĩro rĩrĩa rĩgooka”? Ririkana atĩ nĩ meendaga kũmenya “wĩtĩkio harĩ Kristo Jesu” ũhutĩtie maũndũ marĩkũ. Tondũ Paulo nĩ aamenyaga atĩ maarĩ andũ aganu, matarĩ tha, na mataarũmagĩrĩra kĩhooto, eendaga kũmamenyithia wega maũndũ marĩa Ngai erĩgagĩrĩra harĩ arĩa othe mendaga gũtuĩka arũmĩrĩri a Jesu. Maũndũ marĩa Paulo aagwetire, moonanirie ngũrani nene gatagatĩ ka ithimi cia Ngai cia ũthingu na mĩthiĩre ya Felike na mũtumia wake. Maũndũ macio nĩ mangĩamateithirie gũtaũkĩrũo atĩ Ngai nĩ agaatuĩra andũ othe nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa meciragia, makoiga na mageka, na atĩ ituĩro rĩu rĩa Ngai rĩarĩ rĩa bata makĩria gũkĩra ituĩro rĩrĩa Felike angĩatuĩrĩire Paulo. Kĩu nĩkĩo gĩatũmire ‘Felike etigĩreʼ!
19, 20. (a) Twagĩrĩirũo gwĩka atĩa andũ arĩa tũrahunjĩria mangĩoneka ta marakenio nĩ ũhoro wa ma no matirenda gũcenjia mĩthiĩre yao? (b) Tũmenyaga atĩa atĩ Felike ndaarĩ mũrata wa Paulo?
19 No tũcemanie na andũ mahaana ta Felike rĩrĩa tũrĩ ũtungata-inĩ. Kĩambĩrĩria-inĩ no moneke ta marakenio nĩ ũhoro wa ma, no matirenda gwathĩkĩra Ngai na kũgarũrĩra mĩthiĩre yao. Nĩ twagĩrĩirũo kwĩmenyerera rĩrĩa tũrageria gũteithia andũ ta acio. No o ta Paulo, no tũmeere na njĩra ya gĩtĩo maũndũ marĩa marabatara gwĩka nĩguo makenie Ngai. No kũhoteke ũhoro ũrĩa wa ma ũhutie ngoro ciao. No tũngĩona atĩ matiĩhaarĩirie gũtigana na mĩthiĩre yao mĩũru, twagĩrĩirũo gũtigana nao na tũcarie andũ angĩ arĩa marenda biũ kũmenya ũhoro wa ma.
20 Ciugo ici nĩ cioonanirie wega mwerekera wa Felike: “Mĩaka ĩĩrĩ yathira, Porikio Fesito agĩcoka ithenya rĩa Felike; na tondũ Felike nĩ eendaga gũkenia Ayahudi, agĩtiga Paulo njera.” (Atũm. 24:27) Hatarĩ nganja, Felike ndaarĩ mũrata wa Paulo. Felike nĩ aamenyaga atĩ arũmĩrĩri a “Njĩra Ĩrĩa” matiareganaga na thirikari o na kana makageria gũcogera andũ angĩ meke ũguo. (Atũm. 19:23) Ningĩ nĩ ooĩ atĩ Paulo ndaagararĩte watho o wothe wa Roma. No Felike aatigire mũtũmwo ũcio njera nĩguo ‘akenie Ayahudi.’
21. Gwathiire atĩa harĩ Paulo thutha wa Porikio Fesito gũtuĩka ngavana, na hihi nĩ kĩĩ gĩekagĩra Paulo hinya?
21 O ta ũrĩa mũhari wa mũico wa Atũmwo mũrango wa 24 wonanĩtie, Paulo aarĩ o njera rĩrĩa ngavana Porikio Fesito aacokire ithenya rĩa Felike. Kwoguo Paulo nĩ aabatarire gũthiĩ mbere ya atongoria matiganĩte maita maingĩ. Hatarĩ nganja, mũtũmwo ũcio warĩ na ũmĩrĩru nĩ aatwarirũo “mbere ya athamaki na mangavana.” (Luk. 21:12) O ta ũrĩa tũkuona, thutha ũcio nĩ aarutire ũira kũrĩ mũtongoria ũrĩa warĩ mũnene makĩria mahinda-inĩ macio. Maũndũ-inĩ macio mothe Paulo aagereire, gũtirĩ hĩndĩ wĩtĩkio wake wanyihanyihire. Hatarĩ nganja, nĩ aathiire na mbere gwĩkĩrũo hinya nĩ ciugo icio cia Jesu: “Gĩa na ũmĩrĩru!”
a Rora gathandũkũ ka, “ Felike—Ngavana wa Judea.”
b Teritulo aacokeirie Felike ngatho nĩ ũndũ wa “thayũ mũingĩ” ũrĩa maakenagĩra bũrũri-inĩ. No ma nĩ atĩ, kwarĩ na ngũĩ nyingĩ thĩinĩ wa Judea hĩndĩ ya wathani wa ngavana Felike gũkĩra hĩndĩ ya wathani wa ngavana ũngĩ o wothe mbere ĩyo o nginya hĩndĩ ĩrĩa kwagĩire na ũkararia kwerekera Roma. Ningĩ ndaaririe ma rĩrĩa aaugire atĩ Ayahudi nĩ ‘macokagia ngatho mũnoʼ nĩ ũndũ wa mogarũrũku marĩa meekĩtwo nĩ Felike. Ũhoro wa ma nĩ atĩ, Ayahudi aingĩ nĩ maamenete Felike, tondũ aarĩ mũtongoria wahinyagĩrĩria andũ, na ndaakoragwo na tha kwerekera arĩa maakararagia wathani wake.—Atũm. 24:2, 3.
