GĨCUNJĨ KĨA 21
“Ndikoorio Thakame ya Mũndũ o na Ũmwe”
Kĩyo kĩa Paulo ũtungata-inĩ na ũtaaro ũrĩa aaheire athuri a kĩũngano
Gĩcunjĩ gĩkĩ kĩĩhocetie harĩ Atũmwo 20:1-38
1-3. (a) Taarĩria ũrĩa gwatariĩ ũtukũ ũrĩa Eutiko aakuire. (b) Paulo eekire atĩa, na ũndũ ũcio ũratũruta atĩa igũrũ rĩgiĩ Paulo?
PAULO arĩ itũũra-inĩ rĩa Teroa, kanyũmba-inĩ ka igũrũ karĩ na andũ aingĩ. Nĩ ũtukũ gatagatĩ, na Paulo akoretwo akĩaria na ariũ a Ithe witũ kwa ihinda iraihu tondũ ũyũ nĩguo mũthenya wa mũico hamwe nao. Marahũthĩra matawa, na kwoguo kanyũmba kau karĩ na ũrugarĩ mũingĩ, na no kũhoteke karĩ na ndogo. Kũrĩ na mwanake ũmwe wĩtagwo Eutiko ũikarĩte thĩ ndirica-inĩ. O Paulo akĩaragia, Eutiko agacũnga na akagwa kuuma ndirica-inĩ ya ngoroba ĩyo ya gatatũ!
2 Tondũ Luka nĩ ndagĩtarĩ, no kũhoteke nĩ ũmwe wa andũ a mbere arĩa maratengʼera nja kũrora mwanake ũcio. No gũtirĩ ũndũ mangĩka ũhoro-inĩ wake. Eutiko “[akoywo] arĩ mũkuũ.” (Atũm. 20:9) No Paulo akaringa kĩama. Agakomera mwanake ũcio na akera kĩrĩndĩ kĩu ũũ: “Tigai kũnegena, nĩ gũkorũo arĩ muoyo.” Paulo akariũkia Eutiko!—Atũm. 20:10.
3 Ũndũ ũcio woonanirie hinya wa roho mũtheru wa Ngai. Paulo ndangĩacokereirio mahĩtia nĩ ũndũ wa gĩkuũ kĩa Eutiko. O na kũrĩ ũguo, ndeendaga gĩkuũ kĩa mwanake ũcio gĩthũkie mũcemanio ũcio wa bata, kana kĩhĩngithie mũndũ o na ũmwe. Rĩrĩa Paulo aariũkirie Eutiko, nĩ oomĩrĩirie aarĩ na ariũ a Ithe witũ na akĩmekĩra hinya nĩguo mathiĩ na mbere kũhunjia marĩ na kĩyo. Hatarĩ nganja, Paulo nĩ aamenyega atĩ muoyo nĩ wa bata mũno. Ũndũ ũcio ũtũririkanagia ciugo ici ciake: “Niĩ ndikoorio thakame ya mũndũ o na ũmwe.” (Atũm. 20:26) Reke tũthuthurie ũrĩa kĩonereria kĩa Paulo kĩngĩtũteithia gũkorũo na muonere o ta ũcio kwerekera muoyo.
“Akĩambĩrĩria Rũgendo rwa Gũthiĩ Makedonia” (Atũmwo 20:1, 2)
4. Nĩ ũndũ ũrĩkũ mũritũ Paulo aagereire?
4 O ta ũrĩa gĩcunjĩ kĩa 20 kĩonanĩtie, Paulo nĩ aagereire ũndũ mũritũ mũno arĩ Efeso. Ũtungata wake nĩ waumĩririe ngũĩ nene mũno kũu. Andũ arĩa othe maathondekaga na makendia mĩhianano ya ngai ya Aritemi nĩ maanyitanĩire ngũĩ-inĩ ĩyo. Atũmwo 20:1 yugaga ũũ: “Rĩrĩa ngũĩ yathirire, Paulo agĩtũmanĩra arutwo, na thutha wa kũmekĩra ngoro na kũmoigĩra ũhoro, akĩambĩrĩria rũgendo rwa gũthiĩ Makedonia.”
5, 6. (a) Paulo aaikarire Makedonia ihinda rĩigana atĩa, na nĩ ũndũ ũrĩkũ eekĩire aarĩ na ariũ a Ithe witũ? (b) Paulo oonaga aarĩ na ariũ a Ithe witũ atĩa?
5 Paulo erekeire Makedonia nĩ aarũgamire gĩcukĩro-inĩ kĩa meri gĩa Teroa, na agĩikaranga kũu. Paulo eerĩgagĩrĩra atĩ Tito, ũrĩa watũmĩtwo Korintho, nĩ angĩamũkorire kũu. (2 Kor. 2:12, 13) No rĩrĩa aamenyire atĩ Tito ndangĩahotire gũka, agĩthiĩ Makedonia na agĩikara kuo ta mwaka ũmwe “akĩheaga arĩa maaikaraga kũu ciugo nyingĩ cia kũmekĩra ngoro.” a (Atũm. 20:2) Thutha-inĩ Tito nĩ aathiire kũrĩ Paulo kũu Makedonia, na akĩmwĩra ũrĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ a Korintho maaiyũkĩtie wega marũa make ma mbere marĩa aamandĩkĩire. (2 Kor. 7:5-7) Ũndũ ũcio nĩ watũmire Paulo amandĩkĩre marũa mangĩ, marĩa twĩtaga 2 Akorintho.
6 Luka augĩte atĩ iceera rĩa Paulo kũrĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ thĩinĩ wa Efeso na Makedonia nĩ ‘rĩamekĩrire ngoro’ mũno. Ũndũ ũcio nĩ ũronania ũrĩa Paulo eendete aarĩ na ariũ a Ithe witũ! Ngũrani na Afarisai arĩa maanyararĩte andũ arĩa angĩ, Paulo nĩ aakenaga kũrutithania wĩra hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ. (Joh. 7:47-49; 1 Kor. 3:9) O na rĩrĩa aaheaga andũ arĩa angĩ ũtaaro mũritũ, ndeyonaga arĩ wa bata kũmakĩra.—2 Kor. 2:4.
7. Arori Akristiano mangĩĩgerekania atĩa na Paulo?
7 Ũmũthĩ, athuri a kĩũngano na arori a mũthiũrũrũko nĩ meerutanagĩria kwĩgerekania na kĩonereria kĩa Paulo. O na rĩrĩa mũndũ arabatara kũheo ũtaaro mũritũ, merutanagĩria kũũheana na njĩra ĩgwĩkĩra mũndũ ũcio hinya. Mageragia gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa andũ arĩa angĩ maraigua na makamekĩra ngoro handũ ha kũmatuĩra. Mũrori ũmwe wa mũthiũrũrũko aaugire ũũ: “Aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ nĩ mendaga gwĩka ũrĩa kwagĩrĩire, no kaingĩ nĩ mahiũranagia na maũndũ mamoragaga ngoro kana magatũma maigue guoya, na makarigwo nĩ ũrĩa magĩrĩirũo nĩ gwĩka.” Arori no mekĩre hinya aarĩ na ariũ a Ithe witũ ta acio.—Ahib. 12:12, 13.
“Maabangaga Njama ya Kũmũũkĩrĩra” (Atũmwo 20:3, 4)
8, 9. (a) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Paulo acenjie mĩbango yake ya gũthiĩ Siria? (b) Nĩ kĩĩ kĩngĩatũmire Ayahudi mamene Paulo?
8 Paulo auma Makedonia aathiire Korintho. b Thutha wa gũikara kuo mĩeri ĩtatũ, nĩ eeriragĩria gũthiĩ Kenkirea kũrĩa angĩoire meri ya gũthiĩ Siria. Kuuma kũu, nĩ aangĩahotire gũthiĩ Jerusalemu nĩguo atwarĩre aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa athĩni mĩhothi. c (Atũm. 24:17; Rom. 15:25, 26) No ũndũ ũterĩgĩrĩirũo ũgĩkĩka, ũgĩtũma Paulo acenjie mĩbango yake. Atũmwo 20:3 yugaga ũũ: “Ayahudi nĩ maabangaga njama ya kũmũũkĩrĩra”!
9 Ayahudi nĩ maamenete Paulo mũno, tondũ nĩ aatiganĩte na wĩtĩkio wa Kĩyahudi. Mbere ĩyo, ũtungata wake nĩ watũmĩte Kirisipo, ũrĩa warĩ mũtongoria wa thunagogi ya Korintho, atuĩke Mũkristiano. (Atũm. 18:7, 8; 1 Kor. 1:14) Hĩndĩ ĩngĩ, Ayahudi thĩinĩ wa Korintho nĩ maathitangĩte Paulo kũrĩ Galio, ũrĩa warĩ mũtongoria wa Akaia. No Galio nĩ aateanĩirie ciira ũcio tondũ ndwarĩ na mũthingi, ũndũ ũrĩa warakaririe thũ cia Paulo mũno. (Atũm. 18:12-17) No kũhoteke Ayahudi thĩinĩ wa Korintho nĩ maamenyete kana magecirĩria atĩ Paulo aarĩ hakuhĩ gũthiĩ na meri kuuma Kenkirea na kwoguo makĩbanga njama ya kũmweterera kuo nĩguo mamũũrage. Hihi Paulo angĩekire atĩa?
10. Hihi no tuuge atĩ Paulo aarĩ kĩguoya atĩ tondũ ndagereire Kenkirea? Taarĩria.
10 Nĩguo Paulo egitĩre na agitĩre mĩhothi ĩrĩa aarĩ nayo, aatuire itua rĩa kwaga gũthiĩ Kenkirea. Handũ ha ũguo, agĩcoka na thutha akĩgerera Makedonia. Ma nĩ atĩ, kũgerera thĩ nyũmũ o nakuo kwarĩ na mogwati. Mahinda-inĩ macio, atunyani aingĩ nĩ meehithaga barabara-inĩ. O na mĩkawa ĩrĩa yarĩ njĩra-inĩ nĩ yarĩ na mogwati. No Paulo oonire kaba mogwati macio ma thĩ nyũmũ gũkĩra marĩa aangĩacemanirie namo Kenkirea. Ũndũ ũrĩa mwega nĩ atĩ ndaathiaga arĩ wiki. Maarĩ na Arisitariko, Gayo, Sekundo, Sopatiro, Timotheo, Terofimo, na Tikiko.—Atũm. 20:3, 4.
11. Akristiano mekaga atĩa ũmũthĩ nĩguo megitĩre, na Jesu aatũigĩire kĩonereria kĩrĩkũ ũhoro-inĩ ũcio?
11 O ta Paulo, Akristiano ũmũthĩ mekaga ũrĩa wothe mangĩhota nĩguo megitĩre rĩrĩa marĩ ũtungata-inĩ. Icigo-inĩ imwe, mathiaga marĩ ikundi kana marĩ erĩ erĩ handũ ha mũndũ arĩ wiki. Tũngĩka atĩa twĩgitĩre rĩrĩa tũranyarirũo? Akristiano nĩ mamenyaga atĩ matingĩhota gwĩthema kũnyarirũo. (Joh. 15:20; 2 Tim. 3:12) O na kũrĩ ũguo, matiĩingĩragia ũgwati-inĩ makĩmenyaga. Ta wĩcirie ũhoro wa kĩonereria kĩa Jesu. Hĩndĩ ĩmwe, rĩrĩa akararia thĩinĩ wa Jerusalemu mooire mahiga mamũhũũre namo, Jesu “[eehithire] na akiuma hekarũ-inĩ.” (Joh. 8:59) Thutha-inĩ rĩrĩa Ayahudi maabangaga njama ya kũmũũraga, “Jesu ndacokire gũthiaga akĩonagwo nĩ Ayahudi, no ooimire kũu agĩthiĩ gĩcigo-inĩ kĩrĩa kĩarĩ hakuhĩ na werũ.” (Joh. 11:54) Jesu eekaga ũrĩa wothe angĩahotire nĩguo egitĩre, rĩrĩa gwĩka ũguo gũtangĩaunire watho wa Ngai. Ũguo noguo Akristiano mekaga ũmũthĩ.—Mat. 10:16.
“Makĩũmĩrĩrio Mũno” (Atũmwo 20:5-12)
12, 13. (a) Aarĩ na ariũ a Ithe witũ maaiguire atĩa rĩrĩa Paulo aariũkirie Eutiko? (b) Nĩ kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩkũ kĩngĩtũũmĩrĩria ũmũthĩ?
12 Paulo na arĩa maathiaga nake magereire Makedonia marĩ hamwe na thutha ũcio magĩtigana. Kuonekaga atĩ nĩ maacemanirie rĩngĩ Teroa. d Bibilia yugaga ũũ: “Thutha wa thikũ ithano tũkĩmakora Teroa.” e (Atũm. 20:6) Marĩ kũu nĩrĩo Paulo aariũkirie Eutiko, o ta ũrĩa kĩambĩrĩria gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ kĩonanĩtie. Ta hũũra mbica ũrĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ maaiguire rĩrĩa Eutiko aariũkirio! O ta ũrĩa Bibilia yugaga, nĩ ‘moomĩrĩirio mũno.’—Atũm. 20:12.
13 Hatarĩ nganja, ciama ta icio itiĩkĩkaga ũmũthĩ. No arĩa makuĩrĩirũo nĩ mũndũ mendete no ‘momĩrĩrio mũnoʼ nĩ kĩĩranĩro gĩa kũriũka kĩrĩa kĩrĩ Bibilia-inĩ. (Joh. 5:28, 29) Thutha-inĩ Eutiko nĩ aakuire rĩngĩ, tondũ ndaarĩ mũkinyanĩru. (Rom. 6:23) No arĩa makaariũkio thĩinĩ wa thĩ njerũ ya Ngai magakorũo na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũtũũra tene na tene! Nao arĩa mariũkagio nĩguo magaathane na Jesu kũrĩa igũrũ maheagwo mwĩrĩ ũtangĩkua rĩngĩ. (1 Kor. 15:51-53) Kwoguo, Akristiano aitĩrĩrie maguta hamwe na arĩa a “ngʼondu ingĩ” nĩ ‘momagĩrĩrio mũnoʼ nĩ kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũka.—Joh. 10:16.
“Mũingĩ-inĩ na Nyũmba kwa Nyũmba” (Atũmwo 20:13-24)
14. Paulo eerire athuri a kĩũngano kĩa Efeso atĩa macemania nao Mileto?
14 Paulo na arĩa maarĩ hamwe nake mauma Teroa maathire Aso, magĩcoka magĩthiĩ Mitilene, Kio, Samo, na Mileto. Muoroto wa Paulo warĩ gũkinya Jerusalemu na ihenya nĩ ũndũ wa Gĩathĩ kĩa Pentekoste. Na nĩkĩo ataarũgamire Efeso ihinda-inĩ rĩu. No tondũ Paulo nĩ eendaga kwaranĩria na athuri a kĩũngano kĩa Efeso, aameerire mamũkore Mileto. (Atũm. 20:13-17) Rĩrĩa maakinyire, Paulo akĩmeera ũũ: “Inyuĩ nĩ mũĩ wega ũrĩa ndatũũraga hamwe na inyuĩ kuuma mũthenya wa mbere ũrĩa ndokire gĩcigo gĩkĩ kĩa Asia, ũrĩa ndatungatagĩra Mwathani ndĩ na wĩnyihia mũingĩ na ndĩ na maithori na magerio nĩ ũndũ wa njama iria Ayahudi maabangaga cia kũnjũkĩrĩra, na inyuĩ ndiagire kũmwĩra maũndũ o mothe marĩa mangĩamũgunire kana ngĩaga kũmũruta, mũingĩ-inĩ na nyũmba kwa nyũmba. No ndarutaga ũira kĩhinyio kũrĩ Ayahudi na Angiriki atĩ merire, macokerere Ngai na magĩe na wĩtĩkio thĩinĩ wa Mwathani witũ Jesu.”—Atũm. 20:18-21.
15. Moguni mamwe ma kũhunjia nyũmba kwa nyũmba nĩ marĩkũ?
15 Nĩ kũrĩ njĩra nyingĩ cia gũkinyĩria andũ ũhoro ũrĩa mwega ũmũthĩ. O ta Paulo, twĩrutanagĩria gũthiĩ kũrĩa andũ marĩ, ta ceceni-inĩ cia ngaari, barabara-inĩ iria irĩ na andũ aingĩ, kana thoko-inĩ. No gũthiĩ nyũmba kwa nyũmba nĩyo njĩra ĩrĩa nene ya kũhunjia Aira a Jehova mahũthagĩra. Nĩkĩ? Gĩtũmi kĩmwe nĩ atĩ, njĩra ĩyo nĩ ĩheaga andũ othe mweke wa kũigua ndũmĩrĩri ya Ũthamaki maita maingĩ, na ũndũ ũcio ũkonania atĩ Ngai ndarĩ mũthutũkanio. Gĩtũmi kĩngĩ nĩ atĩ no tũhote gũteithĩrĩria mũndũ o wothe wa ngoro njega nĩguo amenye Ngai. Makĩria ma ũguo, nĩ tũgunĩkaga tondũ wĩtĩkio witũ o hamwe na ũkirĩrĩria nĩ ciĩkagĩrũo hinya. Ma nĩ atĩ, kũhunjia tũrĩ na kĩyo “mũingĩ-inĩ na nyũmba kwa nyũmba” nĩ kuonanagia atĩ tũrĩ Akristiano a ma.
16, 17. Paulo oonanirie ũmĩrĩru atĩa, na Akristiano ũmũthĩ megerekanagia nake atĩa?
16 Paulo eerire athuri a kĩũngano kĩa Efeso atĩ ndaamenyaga mogwati marĩa maamwetereire acoka Jerusalemu. Aameerire ũũ: “No rĩrĩ, ndionaga muoyo wakwa mwene ũrĩ wa bata harĩ niĩ, ũndũ ũrĩa wa bata nĩ atĩ ndĩkie ihenya rĩakwa na ũtungata ũrĩa ndaheirũo nĩ Mwathani Jesu, wa kũruta ũira kĩhinyio wĩgiĩ ũhoro ũrĩa mwega wa ũtugi mũnene wa Ngai.” (Atũm. 20:24) Paulo oonanirie ũmĩrĩru, akĩaga gwĩtĩkĩria ũndũ o wothe—nginya mathĩna ma mwĩrĩ kana kũnyarirũo—ũmũgirĩrĩrie gwĩka wendi wa Ngai.
17 O na Akristiano ũmũthĩ nĩ mahiũranagia na mathĩna matiganĩte. Amwe manyariragwo na wĩra witũ ũkahũũrũo marubuku. Angĩ nao nĩ mahiũranagia na mĩrimũ mĩnene na mathĩna ma meciria marĩ na ũmĩrĩru. Na Akristiano ethĩ nĩ mahiũranagia na hatĩka cia riika marĩ cukuru. O ta Paulo, tũkoragwo tũtuĩte itua rĩa kwaga gwĩtĩkĩria ũndũ o wothe ũtũgirĩrĩrie “kũruta ũira kĩhinyio wĩgiĩ ũhoro ũrĩa mwega.”
“Mwĩmenyererei Inyuĩ Ene na Mũmenyerere Rũũru Ruothe” (Atũmwo 20:25-38)
18. Paulo eekire atĩa nĩguo ndakaanoorio thakame ya mũndũ o na ũmwe, na athuri a kĩũngano kĩa Efeso mangĩegerekanirie atĩa nake?
18 Paulo acokire akĩhe athuri a kĩũngano kĩa Efeso ũtaaro wa ĩmwe kwa ĩmwe, na akĩmaririkania ũrĩa we aarũmbũyagia ciũngano. Aambire akĩmamenyithia atĩ no kũhoteke matikaamuona rĩngĩ. Agĩcoka akĩmeera: “Niĩ ndikoorio thakame ya mũndũ o na ũmwe, nĩ gũkorũo ndirĩ ndaga kũmwĩra maũndũ mothe megiĩ wendi wa Ngai.” Athuri a kĩũngano kĩa Efeso mangĩegerekanirie atĩa na kĩonereria kĩa Paulo na kwoguo mage gũkoorio thakame ya mũndũ o na ũmwe? Paulo aameerire ũũ: “Mwĩmenyererei inyuĩ ene na mũmenyerere rũũru ruothe, rũrĩa roho mũtheru ũmwamũrĩte inyuĩ mũtuĩke arori a ruo, nĩguo mũrĩithagie kĩũngano kĩa Ngai, kĩrĩa aagũrire na thakame ya Mũrũ wake mwene.” (Atũm. 20:26-28) Paulo aameerire atĩ andũ matariĩ ta “njũi ndĩani” nĩ maangĩokire kĩũngano-inĩ na “[marie] maũndũ mahĩtanu nĩguo magucĩrĩrie arutwo mamarũmĩrĩre.” Athuri acio maagĩrĩirũo gwĩka atĩa? Paulo aameerire ũũ: “Ikaragai mwĩiguĩte, na mũtikanariganĩrũo atĩ ihinda-inĩ rĩa mĩaka ĩtatũ ũtukũ na mũthenya, ndiatigire gũtaara o ũmwe wanyu ndĩ na maithori.”—Atũm. 20:29-31.
19. Ũregenyũki wakũrire atĩa gũkinyĩria mũthia wa karine ya mbere, na gwathiire atĩa thutha ũcio?
19 Andũ acio matariĩ ta “njũi ndĩani” mookire kĩũngano-inĩ mũthia-inĩ wa karine ya mbere. Mũtũmwo Johana aandĩkire ũũ kĩndũ mwaka wa 98 M.M., “O na rĩu nĩ kuumĩrĩte aregi-Kristo aingĩ . . . Mooimire gatagatĩ-inĩ gaitũ tondũ matiarĩ a mũthemba witũ; nĩ ũndũ korũo maarĩ a mũthemba witũ, nĩ mangĩatũũrire hamwe na ithuĩ.” (1 Joh. 2:18, 19) Gũkinyĩria karine ya gatatũ, arori arĩa maatuĩkĩte aregenyũki meeyonaga marĩ gĩkundi kĩa mwanya na marĩ a bata gũkĩra arĩa angĩ thĩinĩ wa kĩũngano. Karine-inĩ ya kana, Mũtongoria wa Roma wetagwo Konstantino nĩ eetĩkĩririe gĩkundi kĩu kĩĩwatho. Aregenyũki acio, ‘maaragia maũndũ mahĩtanu,ʼ magatukania morutani ma Bibilia na mawĩtĩkio na mĩtugo ya ndini cia maheeni nĩguo mahaane ta marĩ ma Gĩkristiano. Morutani macio ma maheeni o na mĩtugo ĩyo no ĩrũmagĩrĩrũo ũmũthĩ nĩ ndini iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano.
20, 21. Paulo oonanirie atĩa roho wa kwĩima, na athuri a kĩũngano mangĩĩgerekania atĩa nake?
20 Ũtũũro wa Paulo warĩ ngũrani mũno na wa arori acio maacokire kũhũthĩra kĩũngano nĩguo megune o ene. Aarutaga wĩra na kĩyo nĩguo one mabataro make nĩgetha ndakaigĩrĩre kĩũngano mũrigo. Paulo aatungatagĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ atekwĩrĩgĩrĩra mamũhe mbeca. Eekĩrire ngoro athuri a kĩũngano kĩa Efeso monanagie roho wa kwĩima. Aameerire ũũ: “No mũhaka mũrute wĩra na kĩyo nĩguo mũteithagie arĩa matarĩ na hinya na no mũhaka mũririkanage ciugo cia Mwathani Jesu, hĩndĩ ĩrĩa we mwene ooigire ũũ: ‘Kũheana nĩ kũrĩ gĩkeno kĩnene gũkĩra kwamũkĩra.ʼ”—Atũm. 20:35.
21 O ta Paulo, athuri a kĩũngano ũmũthĩ nĩ monanagia roho wa kwĩima. Ngũrani na atongoria a ndini arĩa metagia arũmĩrĩri ao mbeca, andũ arĩa mehokeirũo wĩra wa ‘kũrĩithia kĩũngano kĩa Ngaiʼ marutaga wĩra wao matarĩ na mwĩyendo. Mwĩtĩo na gwĩcarĩria ũnene nĩ maũndũ matangĩtĩkĩrĩka thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano, tondũ arĩa mecaragĩria ‘riri wao eneʼ thutha-inĩ nĩ kũgwa magũaga. (Thim. 25:27) Mwĩĩkĩrĩro ũrehaga gĩconoko.—Thim. 11:2.
“Othe makĩrĩra mũno.”—Atũmwo 20:37
22. Nĩ kĩĩ gĩatũmire athuri a kĩũngano kĩa Efeso mende Paulo?
22 Paulo aarĩ na wendo wa ma kwerekera aarĩ na ariũ a Ithe witũ, na nĩkĩo o nao maamwendete. Nĩ ũndũ ũcio, ihinda rĩake rĩa gũthiĩ rĩakinya, “othe [nĩ maarĩrire] mũno, makĩhĩmbĩria Paulo na makĩmũmumunya na wendo mũingĩ.” (Atũm. 20:37, 38) Akristiano nĩ makenagio na makenda arĩa merutagĩra matarĩ na mwĩyendo nĩ ũndũ wa kĩũngano o ta Paulo. Thutha wa gũthuthuria kĩonereria kĩu kĩega ũguo kĩa Paulo-rĩ, na githĩ to twĩtĩkanie atĩ aaragia ma rĩrĩa aaugire ũũ: “Niĩ ndikoorio thakame ya mũndũ o na ũmwe”?—Atũm. 20:26.
a Rora gathandũkũ ka, “ Marũa Marĩa Paulo Aandĩkire Arĩ Makedonia.”
b No kũhoteke Paulo aandĩkire marũa make kũrĩ Aroma rĩrĩa aaceerete Korintho.
c Rora gathandũkũ ka, “ Paulo Gũtwara Mĩhothi.”
d Thĩinĩ wa Atũmwo 20:5, 6, Luka ahũthĩrĩte ciugo ironania atĩ aarĩ ho. Ũndũ ũcio ũronania atĩ nĩ maacemanirie na Paulo arĩ Filipi, magĩcoka magĩthiĩ hamwe Teroa.—Atũm. 16:10-17, 40.
e Maahũthĩrire thikũ ithano kuuma Filipi gũthiĩ Teroa. No kũhoteke nĩ kwarĩ na huho nene tondũ mbere ĩyo, rũgendo o rũu ruooete thikũ igĩrĩ tu.—Atũm. 16:11.
