1-3. Nĩ maũndũ marĩkũ maatũmire gĩkuũ kĩa Jesu gĩkorũo kĩrĩ kĩa mwanya?

 MŨTHENYA ũmwe hakuhĩ mĩaka 2,000 mĩhĩtũku, mũndũ ũmwe ũtaarĩ na mahĩtia nĩ aathitangirũo, agĩciirithio nĩ ũndũ wa mahĩtia ateekĩte, na akĩnyarirũo nginya agĩkua. Tiwe warĩ wa mbere kũũragwo na njĩra ĩyo ĩtaarĩ ya kĩhooto, na ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, tiwe warĩ wa mũico. No gĩkuũ gĩake kĩarĩ kĩa mwanya.

² Ũndũ ũrĩa wekĩkire kahinda kanini mũndũ ũcio atanakua nĩ woonanirie atĩ gĩkuũ kĩu gĩake kĩarĩ kĩa bata mũno. O na gũtuĩka kwarĩ mathaa ma mĩaraho, nĩ kwagĩire na nduma nene o rĩmwe. Mwandĩki ũmwe wa Bibilia ooigire ũũ: “Ũtheri wa riũa nĩ wathirire.” (Luka 23:44, 45) Thutha ũcio, mũndũ ũcio atanatuĩkana, akĩgweta ciugo ici itangĩriganĩra: “Maũndũ mothe nĩ mahinga!” Hatarĩ nganja, nĩ aahingirie ũndũ wa bata mũno rĩrĩa aarutire muoyo wake. Igongona rĩu aarutire nĩrĩo rĩarĩ gĩĩko kĩrĩa kĩnene biũ kĩa wendo kĩanekwo nĩ mũndũ.—Johana 15:13; 19:30.

³ Mũndũ ũcio nĩ Jesu Kristo. Andũ aingĩ thĩinĩ wa thĩ nĩ moĩ mũthenya wa Nisani 14, mwaka wa 33 M.M., tondũ nĩrĩo Jesu aanyamarĩkire na agĩkua. No nĩ harĩ ũndũ ũmwe wa bata ũtatindanagĩrũo mũno. O na gũtuĩka Jesu nĩ aanyamarĩkire mũno, nĩ harĩ mũndũ ũngĩ watuurirũo makĩria. Mũndũ ũcio nĩwe wekire gĩĩko kĩrĩa kĩnene biũ kĩa wendo kĩanekwo igũrũ na thĩ. Nĩ gĩĩko kĩrĩkũ kĩu eekire? Macokio ma kĩũria kĩu nĩ maratũhe mũthingi wa kwarĩrĩria ũndũ ũrĩa wa bata makĩria gũkĩra ũngĩ o wothe: Wendo wa Jehova.

4. Mũthigari ũmwe Mũroma aamenyire atĩa atĩ Jesu aarĩ mũndũ ngũrani na arĩa angĩ, na ũndũ ũcio watũmire oige atĩa?

⁴ Mũthigari ũmwe Mũroma ũrĩa warũgamĩrĩire Jesu akĩũragwo,  nĩ aamakirio nĩ nduma ĩrĩa yagĩire kuo Jesu atanakua na gĩthingithia kĩrĩa kĩarũmĩrĩire. Ooigire ũũ: “Hatarĩ nganja, ũyũ ararĩ Mũrũ wa Ngai.” (Mathayo 27:54) Nĩ ma, Jesu aarĩ ngũrani na andũ arĩa angĩ. Mũthigari ũcio nĩ aanyitĩte itemi harĩ kũũraga Mũrũ wa mũmwe wa Ngai Ũrĩa ũrĩ Igũrũ Mũno! Hihi Ithe eendete Mũrũ wake na gĩkĩro kĩrĩkũ?

5. Jesu aaikarĩte igũrũ ihinda rĩigana atĩa hamwe na Ithe atanoka gũkũ thĩ?

⁵ Bibilia ĩtaga Jesu “irigithathi harĩ ũũmbi wothe.” (Akolosai 1:15) Kwoguo Mũrũ ũcio wa Jehova aarĩ kuo mbere ya igũrũ na thĩ kũũmbwo. Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, hihi Ngai na Mũrũ wake maaikaranĩtie ihinda rĩigana atĩa? Athomi amwe a sayansi megeragĩria atĩ thĩ ĩno ĩkoretwo kuo ta mĩaka bilioni 13. O na tũtingĩhota gwĩcirĩria ũrĩa ihinda rĩu rĩigana. No o na angĩkorũo ũguo megeragĩria nĩguo, mĩaka ĩyo yothe bilioni 13 nĩ mĩnini gũkĩra mĩaka ĩrĩa Mũrũ wa Ngai aatũũrĩte! Eekaga atĩa ihinda-inĩ rĩu rĩothe?

6. (a) Mũrũ wa Ngai eekaga atĩa atanoka gũkũ thĩ? (b) Wendo wa Jehova na Mũrũ wake ũhaana atĩa?

⁶ Jesu nĩ aakenagĩra gũteithia Ithe arĩ “mũruti wĩra njorua.” (Thimo 8:30) Bibilia yugaga ũũ: “Gũtirĩ [kĩndũ] o na kĩmwe kĩagĩire kuo gĩtagereire harĩ [Mũriũ].” (Johana 1:3) Kwoguo Jehova na Mũrũwe nĩ maarutithanirie wĩra harĩ kũũmba indo icio ingĩ ciothe. No nginya makorũo nĩ maakenaga mũno marĩ hamwe! Nĩ kũĩkaine atĩ wendo gatagatĩ ka mũciari na mwana wake nĩ ũkoragwo wĩ mũnene mũno. Na wendo “wohithanagia andũ na njĩra nginyanĩru.” (Akolosai 3:14) Kwoguo-rĩ, hihi no tũkĩhote gwĩcirĩria ũrĩa wendo wa Ngai na Mũrũ wake warĩ mũrũmu thutha wa gũikarania ihinda iraihu ũguo? Hatarĩ nganja, wendo ũrĩa ũrĩ gatagatĩ-inĩ ka Jehova Ngai na Mũrũwe nĩ mũnene mũno.

7. Hĩndĩ ĩrĩa Jesu aabatithirio-rĩ, Jehova oonanirie atĩa ũrĩa aaiguaga igũrũ rĩgiĩ Mũrũ ũcio wake?

⁷ O na kũrĩ ũguo, Ngai nĩ aatũmire Mũrũwe gũkũ thĩ nĩguo aciarũo arĩ mũndũ. Nĩ ũndũ ũcio, kwa ihinda rĩa mĩaka makĩria ma 30 Jehova nĩ aabatarire kwamba gũikara atarĩ hamwe  na Mũrũ wake endete, ũrĩa maakoretwo marĩ na ũrata wa hakuhĩ mũno kũrĩa igũrũ. No nginya akorũo nĩ eeroragĩra mũno arĩ igũrũ, nĩguo one ũrĩa maũndũ maathiaga rĩrĩa Jesu aakũraga nginya agĩtuĩka mũndũ mũgima mũkinyanĩru. Na hĩndĩ ĩrĩa Jesu aakinyirie kĩndũ mĩaka 30, nĩ aabatithirio. Jehova aaiguire atĩa kwerekera Mũrũwe? Jehova we mwene aaririe arĩ igũrũ akiuga ũũ: “Ũyũ nĩ Mũrũ wakwa, ũrĩa nyendete, na nĩ ndĩmwĩtĩkĩrĩte.” (Mathayo 3:17) No mũhaka Jehova akorũo nĩ aakenire mũno nĩ kuona Jesu akĩhingia maũndũ marĩa mothe maarathĩtwo igũrũ rĩake arĩ na wĩhokeku!—Johana 5:36; 17:4.

8, 9. (a) Jesu aacemanirie na maũndũ marĩkũ mũthenya wa Nisani 14 mwaka wa 33 M.M., na Ithe aaiguire atĩa? (b) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jehova etĩkĩre Mũrũ wake anyarirĩke na akue?

⁸ No hihi Jehova aaiguire atĩa mũthenya ũcio wa Nisani 14 mwaka wa 33 M.M.? Aaiguire atĩa rĩrĩa Jesu aakunyanĩirũo na akĩnyitwo nĩ kĩrĩndĩ ũtukũ? Aaiguire atĩa rĩrĩa Jesu aatiganĩirio nĩ arata ake na agĩcirithio na njĩra ĩtaarĩ ya kĩhooto? Aaiguire atĩa rĩrĩa aanyũrũragio, agĩtuĩrũo mata, na akĩringwo ngundi? Aaiguire atĩa Jesu akĩhũũrũo na iboko irĩ na tũmĩthece nginya igĩĩcora mũgongo? Aaiguire atĩa Jesu akĩhũũrĩrũo mĩcumarĩ moko na magũrũ mũtĩ-inĩ, agĩcoka agĩtigwo acuurĩtio hau akĩrumagwo nĩ andũ? Aaiguire atĩa rĩrĩa Mũrũ wake endete aamũkaĩire arĩ hakuhĩ gũkua? Hihi Jehova aaiguire atĩa rĩrĩa Jesu aatuĩkanire, ũndũ ũrĩa watũmire Mũrũ ũcio wake eendete akorũo atarĩ kuo ũndũ ũrĩa ũtahaanĩkĩte kuuma rĩrĩa indo ciothe ciombirũo?—Mathayo 26:14-16, 46, 47, 56, 59, 67; 27:38-44, 46; Johana 19:1.

⁹ Tũtingĩona ciugo cia gũtaarĩria ũrĩa Jehova aaiguire ngoro-inĩ rĩrĩa Mũrũwe ooragirũo. Ũndũ ũrĩa tũngĩhota gũtaarĩria nĩ kĩrĩa gĩatũmire Jehova etĩkĩrie ũndũ ũcio wĩkĩke. Hihi eetĩkĩririe ũndũ ũngĩamũreheire ruo ũguo nĩkĩ? Nĩ atũguũrĩirie ũndũ wa bata thĩinĩ wa Johana 3:16. Rĩandĩko rĩu nĩ rĩa bata mũno ũũ atĩ andũ amwe marĩĩtaga Injiri nini. Riugaga ũũ: “Ngai nĩ eendire kĩrĩndĩ gĩa gũkũ thĩ mũno, nginya akĩruta Mũrũ wake wa mũmwe, nĩguo mũndũ o wothe ũrĩonanagia wĩtĩkio harĩ we  ndakananiinwo no akaagĩa na muoyo wa tene na tene.” Kwoguo, gĩtũmi kĩnene kĩrĩa gĩatũmire Jehova eke ũguo nĩ wendo. Kĩheo kĩrĩa Jehova aaheanire gĩa gũtũma Mũrũ wake anyarirĩke na akue nĩ ũndũ witũ, nĩkĩo kĩarĩ gĩĩko kĩrĩa kĩnene mũno kĩa wendo kĩanekwo.

10. Ũndũ ũrĩa mũnene andũ mabataraga nĩ ũrĩkũ, na nĩkĩ ti ũndũ mũhũthũ gũtaarĩria ũrĩa kiugo “wendo” kiugĩte?

¹⁰ Kiugo “wendo” kiugĩte atĩa? Gũtuĩkaga atĩ ũndũ ũrĩa mũnene andũ mabataraga mũno nĩ kuonio wendo. Kuuma gũciarũo nginya gũkua, andũ nĩ meriragĩria mũno kwendwo, magakena rĩrĩa monio wendo, na no makue nĩ ũndũ wa kwaga kwendwo. No ũndũ wa kũmakania nĩ atĩ, ti ũndũ mũhũthũ gũtaarĩria wendo nĩ kĩĩ. Andũ nĩ maragia maũndũ megiĩ wendo. Nĩ kũrĩ mabuku maingĩ, nyĩmbo, na marebeta megiĩ wendo. No indo icio ciothe itihotete gũtaarĩria wega wendo nĩ kĩĩ. Kiugo kĩu nĩ kĩhũthĩrĩtwo mũno ũũ atĩ ti ũndũ mũhũthũ kũmenya ũrĩa kiugĩte kũna.

11, 12. (a) Nĩ ha tũngĩruta ũhoro mũingĩ wĩgiĩ wendo, na nĩkĩ? (b) Nĩ mĩthemba ĩrĩkũ ya wendo yagwetetwo thĩinĩ wa rũthiomi rwa tene rwa Kĩngiriki, na nĩ kiugo kĩrĩkũ kĩa “wendo” kĩhũthĩrĩtwo mũno thĩinĩ wa Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki? (Rora nginya kohoro ka magũrũ-inĩ.) (c) Thĩinĩ wa Bibilia, kiugo a·gaʹpe kaingĩ kĩhũthagĩrũo kuonania kĩĩ?

¹¹ No Bibilia nĩ ĩtaaragĩria wega wendo nĩ kĩĩ. Ibuku rĩmwe rĩĩtagwo Expository Dictionary of New Testament Words rĩandĩkĩtwo nĩ Vine riugaga ũũ: “Wendo no ũmenyekire kũgerera ciĩko.” Ciĩko cia Jehova iria ciandĩkĩtwo thĩinĩ wa Bibilia nĩ itũrutaga maũndũ maingĩ megiĩ wendo wake. Kwa ngerekano-rĩ, hihi nĩ harĩ ũndũ ũngĩ ũngĩtaarĩria ngumo ĩyo wega gũkĩra ũrĩa Jehova aarutire Mũrũ wake? Thĩinĩ wa icunjĩ iria irũmĩrĩire, nĩ tũkuona ngerekano ingĩ nyingĩ cia ũrĩa Jehova oonanirie wendo. Ningĩ nĩ tũkwĩruta maũndũ maingĩ kuumana na ciugo iria itaũrĩtwo “wendo” thĩinĩ wa Bibilia. Rũthiomi rwa tene rwa Kĩngiriki rwarĩ  na ciugo inya ingĩtaũrũo “wendo.” a Harĩ ciugo icio, kiugo kĩrĩa kĩhũthĩrĩtwo mũno thĩinĩ wa Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki nĩ a·gaʹpe. Ibuku rĩmwe rĩa gũtaarĩria ciugo cia Bibilia riugaga atĩ “kiugo kĩu nĩkĩo gĩtaaragĩria wendo na njĩra ĩrĩa njega biũ.” Nĩkĩ?

¹² Thĩinĩ wa Bibilia, kiugo a·gaʹpe kaingĩ kĩhũthagĩrũo kuonania wendo ũratongorio nĩ ithimi cia ũndũ ũrĩa mwega. Kwoguo wendo ũcio nĩ ũkĩrĩte ũrĩa mũndũ aiguaga akĩgucĩrĩrio nĩ mũndũ ũngĩ. Nĩ wendo mũrikĩru, na nĩ hakoragwo na mũthingi mũrũmu wa kũwonania. Makĩria ma ũguo, mũndũ ũrĩ na wendo wa a·gaʹpe ndawonanagia nĩguo egune we mwene. Kwa ngerekano, ta rora rĩngĩ rĩandĩko rĩa Johana 3:16. Hihi nĩ “kĩrĩndĩ” kĩrĩkũ Ngai eendire nginya akĩruta Mũrũ wake wa mũmwe? Nĩ kĩrĩndĩ kĩa andũ arĩa mangĩagĩrĩra kũhonokio. Andũ acio nĩ nginya arĩa mehagia. Hihi Jehova endete o ũmwe wao arĩ mũrata wake wa hakuhĩ, ta ũrĩa eendete Iburahimu? (Jakubu 2:23) Aca. No Jehova nĩ akinyagĩria andũ othe wega wake, o na angĩkorũo gwĩka ũguo gũtikũmũguna. Endaga andũ othe merire na magarũrĩre mĩthiĩre yao. (2 Petero 3:9) Aingĩ nĩ mekĩte ũguo, na akametĩkĩra matuĩke arata ake.

13, 14. Nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ wendo wa Gĩkristiano nĩ ũhutĩtie kũigua ũgĩkenio nĩ andũ arĩa angĩ?

¹³ Andũ amwe nĩ makoragwo na mawoni mahĩtanu megiĩ ũrĩa Bibilia ĩhũthagĩra kiugo a·gaʹpe. Meciragia atĩ nĩ wendo wonanagio hatarĩ na ũrata wa hakuhĩ. No ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, wendo wa Gĩkristiano nĩ ũhutĩtie kũigua ũgĩkenio nĩ andũ arĩa angĩ.  Kwa ngerekano, rĩrĩa Johana aandĩkire atĩ “Ithe nĩ endete Mũriũ,” aahũthĩrire kiugo kiumanĩte na a·gaʹpe. (Johana 3:35) Hihi ciugo icio ironania atĩ wendo ũcio wonanagio hatarĩ na ũrata wa hakuhĩ? Aca. Thĩinĩ wa Johana 5:20, Jesu aahũthĩrire kiugo kiumanĩte na phi·leʹo kĩrĩa kĩonanagia ũrata wa hakuhĩ. Kaingĩ wendo wa Jehova wonanagia atĩ nĩ akenagio nĩ andũ. O na kũrĩ ũguo, wendo wake ndũmũhingaga maitho. Ũtongoragio nĩ ithimi ciake cia ũũgĩ na kĩhooto.

¹⁴ O ta ũrĩa tũrĩkĩtie kuona, ngumo ciothe cia Jehova nĩ njega, nĩ nginyanĩru, na nĩ cia kũgucĩrĩria. No ngumo ya wendo nĩyo ĩtũgucagĩrĩria makĩria harĩ we. Nĩyo ĩtũmaga twende mũno kũmũkuhĩrĩria. Ningĩ wendo nĩyo ngumo yake ĩrĩa nene. Tũmenyaga ũguo atĩa?

15. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Bibilia yugaga wĩgiĩ ngumo ya Jehova ya wendo, na nĩkĩ ũndũ ũcio nĩ wa mwanya? (Rora nginya kohoro ka magũrũ-inĩ.)

¹⁵ Nĩ harĩ ũndũ Bibilia yugaga wĩgiĩ wendo, ĩtagwetaga ĩkĩaria ũhoro wa ngumo iria ingĩ nene cia Jehova. Maandĩko matiugaga atĩ Ngai nĩ hinya kana atĩ Ngai nĩ kĩhooto o na kana atĩ we nĩ ũũgĩ. Nĩ gũkorũo akoragwo na ngumo icio ithatũ, nĩwe kĩhumo gĩa cio, na gũtirĩ mũndũ ũngĩ ũngĩhota gũcionania na njĩra njega kũmũkĩra. No nĩ harĩ ũndũ wa mwanya Bibilia ĩgwetaga wĩgiĩ ngumo ya kana. Yugaga atĩ “Ngai nĩ wendo.” b (1 Johana 4:8) Ũguo nĩ kuuga atĩa?

16-18. (a) Nĩ kĩĩ gĩtũmaga Bibilia yuge atĩ “Ngai nĩ wendo”? (b) Harĩ ciũmbe iria ciothe irĩ gũkũ thĩ-rĩ, nĩkĩ mũndũ nĩwe mwagĩrĩru kũrũgamĩrĩra ngumo ya Jehova ya wendo?

¹⁶ Kuuga atĩ “Ngai nĩ wendo” ti ũndũ ũmwe na kuuga atĩ “Ngai  na wendo nĩ kĩndũ kĩmwe.” Gĩtũmi nĩ tondũ tũtingiuga atĩ “wendo nĩ Ngai.” Jehova nĩ akĩrĩte ngumo o yothe. Makĩria ma gũkorũo atĩ nĩ arĩ wendo, nĩ eciragia, no akene kana arakare, na nĩ akoragwo na ngumo ingĩ nyingĩ. No wendo nĩyo ngumo ĩrĩa nene. Nĩkĩo ibuku rĩmwe rĩoigire ũũ igũrũ rĩgiĩ mũhari ũcio: “Ngumo ĩrĩa nene Ngai oĩkaine nayo nĩ wendo.” Na njĩra nguhĩ, no tuuge atĩ hinya wa Jehova nĩ ũmũhotithagia gwĩka ũrĩa arenda gwĩka. Kĩhooto na ũũgĩ wake nĩcio imũtongoragia maũndũ-inĩ marĩa ekaga. No wendo wa Jehova nĩguo ũmũtindĩkaga gwĩka maũndũ marĩa ekaga. Na ahũthagĩra ngumo icio ingĩ ciothe arĩ na wendo.

¹⁷ Bibilia ĩtwĩraga atĩ Jehova nĩwe kĩonereria kĩrĩa kĩega biũ kĩa wendo. Kwoguo, njĩra ĩrĩa njega ya kũmenya wendo wa ma, nĩ kwĩruta ũhoro wĩgiĩ Jehova. O na andũ nĩ makoragwo na ngumo ĩyo njega. Makoragwo nayo nĩkĩ? Hĩndĩ ya ũũmbi, Jehova eerire Mũrũ wake ũũ: “Nĩ tũũmbe mũndũ na mũhianĩre witũ, kũringana na ũrĩa tũtariĩ.” (Kĩambĩrĩria 1:26) Harĩ ciũmbe ciothe thĩinĩ wa thĩ, no andũ tu makoragwo na ũhoti wa kwendana, na nĩ ũndũ ũcio magatũkia Ithe wao wa igũrũ. Ririkana atĩ Jehova aahũthĩrire ciũmbe citiganĩte kuonania ngumo ciake iria nene. O na kũrĩ ũguo, Jehova aahũthĩrire mũndũ kuonania ngumo yake ĩrĩa nene makĩria, ya wendo.—Ezekieli 1:10.

¹⁸ Rĩrĩa tuonania wendo tũtekwenda kwĩguna na tũgĩtongorio nĩ ithimi cia ũthingu, tũkoragwo tũkĩonania ngumo ĩrĩa nene ya Jehova. No ta ũrĩa mũtũmwo Johana aandĩkire atĩ: “Ithuĩ twendanaga tondũ nĩwe waambire gũtwenda.” (1 Johana 4:19) Nĩ na njĩra irĩkũ Jehova aambire gũtwenda?

19. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ wendo nĩguo watindĩkire Jehova kũũmba?

¹⁹ Wendo nĩ ngumo ĩkoretwo kuo kwa ihinda iraya. Hihi nĩ kĩĩ gĩatũmire Jehova ambĩrĩrie kũũmba? Ti tondũ nĩ aaiguaga ihooru na akabatara andũ a kũmũikaria. Gũtirĩ kĩndũ abataraga  kuuma kũrĩ mũndũ ũngĩ o na ũrĩkũ. Aatindĩkirũo nĩ ngumo ya wendo ĩrĩa yonanagio na ciĩko, agĩtũma kũgĩe ciũmbe njũgĩ irĩ muoyo, iria ingĩakeneire ngumo ĩyo. Mũrũ wa Ngai wa mũmwe nĩwe warĩ “kĩambĩrĩria kĩa ũũmbi wa Ngai.” (Kũguũrĩrio 3:14) Jehova agĩcoka akĩmũhũthĩra arĩ Mũruti Wĩra Njorua rĩrĩa oombaga indo iria ingĩ ciothe, kwambĩrĩria na araika. (Ayubu 38:4, 7; Akolosai 1:16) Tondũ araika nĩ maahetwo wĩyathi, ũũgĩ, na ũhoti wa gũkena kana kũrakara, nĩ mangĩahotire kũgĩa na ũrata wa hakuhĩ gatagatĩ-inĩ kao ene, na hamwe na Jehova Ngai. (2 Akorintho 3:17) Kwoguo, meendanire tondũ nĩ maambire kwendwo.

20, 21. Nĩ maũndũ marĩkũ maateithagia Adamu na Hawa kũmenya atĩ Jehova nĩ aamendete, no meekire atĩa?

²⁰ O na andũ meendanire tondũ nĩ maambire kwendwo. Adamu na Hawa nĩ moonirio wendo mũingĩ kuuma o kĩambĩrĩria. Indo ciothe iria ciarĩ mũciĩ-inĩ wao mũthaka ũrĩa warĩ Edeni, ciamonagia ũrĩa Ithe wao wa igũrũ aamendete. Bibilia yugaga ũũ: “Jehova Ngai agĩthondeka mũgũnda thĩinĩ wa Edeni, mwena wa irathĩro; na kũu nĩkuo aaigire mũndũ ũcio oombĩte.” (Kĩambĩrĩria 2:8) Hihi nĩ ũrĩ wathiĩ mũgũnda-inĩ mũthaka? Nĩ kĩĩ gĩagũkenirie mũno? Hihi nĩ ũtheri ũrĩa wageragĩra mathangũ-inĩ ma mĩtĩ handũ harĩ na kĩĩruru? Nĩ mahũa maingĩ marĩ na marangi matiganĩte? Nĩ mũgambo mwega wa karũũĩ karatherera, nyoni ikĩina, na tũtambi tũkĩgamba? Kana nĩ mũnungo mwega wa mĩtĩ, matunda, na mahũa magĩcanũka? O na angĩkorũo mũgũnda ũcio warĩ na maũndũ ta macio, ũmũthĩ gũtirĩ mũgũnda o na ũmwe ũngĩringithanio na ũrĩa Edeni kwahanaga. Nĩkĩ?

²¹ Mũgũnda ũcio wahandĩtwo nĩ Jehova we mwene! Kwoguo no mũhaka ũkorũo warĩ mũthaka mũno. Warĩ na mĩthemba yothe ya mĩtĩ ya gũkenia maitho na ya matunda marĩ na cama. Mũgũnda ũcio warĩ na maĩ maingĩ, warĩ mũnene, na nĩ waiyũrĩte mĩthemba ĩtiganĩte ya nyamũ. Adamu na Hawa maarĩ na kĩrĩa gĩothe maabataraga nĩguo makenere ũtũũro, maarĩ na wĩra mwega, na nĩ maakenagĩra gũkorũo hamwe. Jehova nĩwe waambire kũmenda, na o nao maarĩ na itũmi njiganu cia kũmwenda. No matiekire ũguo. Handũ ha gwathĩkĩra Ithe wao wa  igũrũ, nĩ kũmũremera maamũremeire makĩenda kwĩguna.—Kĩambĩrĩria, mũrango wa 2.

22. Ũndũ ũrĩa Jehova eekire thutha wa Adamu na Hawa kũmũremera woonanirie atĩa atĩ wendo wake nĩ mwĩhokeku?

²² No mũhaka Jehova akorũo nĩ aatuurirũo mũno! No hihi ũremi ũcio nĩ watũmire aiyũrũo nĩ marakara ngoro-inĩ agĩtiga gũkorũo na wendo? Aca! “Wendo wake mwĩhokeku ũtũũraga tene na tene.” (Thaburi 136:1) O hĩndĩ ĩyo, nĩ aabangire ũrĩa andũ ehokeku a rũciaro rwa Adamu na Hawa mangĩkaahonokio. O ta ũrĩa tuona, ũndũ ũmwe eekire nĩ kũruta Mũrũ wake ũrĩa endete arĩ igongona, o na gũtuĩka ndwarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ we.—1 Johana 4:10.

23. Gĩtũmi kĩmwe kĩrĩa gĩtũmaga Jehova etwo “Ngai ũrĩa mũkeni” nĩ kĩrĩkũ, na nĩ kĩũria kĩrĩkũ kĩarĩrĩirio gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

²³ Kuuma o kĩambĩrĩria, Jehova nĩ akoretwo arĩ wa mbere harĩ kuonia andũ wendo. Nĩ harĩ maũndũ maingĩ monanagia atĩ “nĩwe waambire gũtwenda.” Wendo nĩ ũtũmaga andũ magĩe na thayũ na gĩkeno, kwoguo ti ũndũ wa kũmakania kuona atĩ Jehova etagwo “Ngai ũrĩa mũkeni.” (1 Timotheo 1:11) No nĩ harĩ kĩũria kĩmwe kĩa bata tũngĩĩyũria. Hihi Jehova nĩ atwendete tũrĩ mũndũ ũmwe ũmwe? Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ kĩarĩrĩirie ũndũ ũcio.