1. Kũringana na Kiugo kĩa Ngai-rĩ, gũkoragwo na mĩthemba ĩrĩkũ ĩĩrĩ tu ya ndini?

 JESU ooigire ũũ: “Tonyerai mũromo ũrĩa mũceke, tondũ mũromo nĩ mwariĩ na njĩra ĩrĩa ĩkinyagia andũ harĩ kũniinwo nĩ njariĩ, na andũ arĩa aingĩ nĩyo mageraga; no mũromo nĩ mũceke na njĩra ĩrĩa ĩkinyagia andũ muoyo-inĩ nĩ ngunderu, na andũ arĩa mamĩonaga nĩ anini.” (Mathayo 7:13, 14) Kũringana na Kiugo kĩa Ngai, gũkoragwo mĩthemba ĩĩrĩ tu ya ndini: ĩmwe ya ma, na ĩrĩa ĩngĩ ya maheeni; ĩrĩa yagĩrĩire, na ĩrĩa ĩtagĩrĩire; ĩrĩa yerekagĩria andũ muoyo-inĩ, na ĩrĩa yerekagĩria andũ harĩ kũniinwo.

2. Maandĩko monanĩtie atĩa atĩ ti ndini ciothe ikenagia Ngai?

² Andũ amwe meciragia atĩ ndini ciothe nĩ ikenagia Ngai. Maandĩko maya marũmĩrĩire monanĩtie atĩ ũguo tiguo kũrĩ:

•   “O rĩngĩ Aisiraeli magĩka maũndũ moru maitho-inĩ ma Jehova, na makĩambĩrĩria gũtungatĩra ngai cia Baali, mĩhianano ya Ashitorethu, ngai cia Aramu, ngai cia Sidoni, ngai cia Moabi, ngai cia Aamoni, na ngai cia Afilisti. Magĩtiganĩria Jehova na makĩaga kũmũtungatĩra. Namo marakara ma Jehova makĩrĩrĩmbũkĩra Isiraeli.” (Atiirĩrĩri Bũrũri 10:6, 7) Tũngĩthathaiya mĩhianano kana ngai ingĩ tiga Ngai wa ma, tũtingĩtĩkĩrĩka harĩ Jehova.

•   “Andũ aya maheaga gĩtĩo na mĩromo yao no ngoro ciao irĩ kũraya na niĩ [Ngai]. Ũthathaiya ũrĩa maheaga nĩ wa tũhũ, nĩ gũkorũo marutanaga maathani ma andũ marĩ ta morutani.” (Mariko 7:6, 7) Angĩkorũo andũ arĩa moigaga atĩ marathathaiya Ngai marutanaga mawoni mao handũ ha ũrĩa Bibilia ĩrutanaga, ũthathaiya wao nĩ wa tũhũ. Ndwĩtĩkĩrĩtwo nĩ Ngai.

•   “Ngai nĩ Roho, na arĩa mamũthathayagia no mũhaka mamũthathayagie na roho na ma.” (Johana 4:24) Ũthathaiya witũ no mũhaka ũtwarane na ũrutani wa ma wa Kiugo kĩa Ngai.

3. Nĩ njĩra ĩrĩkũ ĩmwe ya gũkũũrana ndini ya ma na ya maheeni?

³ Tũngĩmenya atĩa kana ndini nĩ ĩkenagia Ngai kana ndĩmũkenagia? Jesu ooigire: “Mũtĩ wothe mwega ũciaraga maciaro mega, no mũtĩ wothe mũbuthu ũciaraga maciaro moru . . . Kwoguo-rĩ, andũ acio nĩ mũrĩmamenyaga kũgerera maciaro mao.” Na njĩra ĩngĩ, angĩkorũo ndini yumanĩte na Ngai, ĩrĩciaraga maciaro mega; no angĩkorũo ndini yumanĩte na Shaitani, ĩrĩciaraga maciaro moru.—Mathayo 7:15-20.

4. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũmenyithanagia athathaiya a Jehova?

⁴ Ndini ya ma ĩkoragwo na andũ mendanĩte na mendete andũ arĩa angĩ. Mekaga ũguo tondũ Jehova we mwene nĩ Ngai ũrĩ wendo. Jesu ooigire ũũ: “Nĩ ũndũ ũcio andũ othe nĩ marĩmenyaga atĩ mũrĩ arutwo akwa—mwakorũo na wendo gatagatĩ-inĩ kanyu.” Hihi ndini nĩ ihotete gũkinyĩra gĩthimi kĩu kĩa ũthathaiya wa ma?—Johana 13:35; Luka 10:27; 1 Johana 4:8.

5. Ibuku rĩmwe rĩtaarĩirie atĩa biacara ya kwendia andũ a Afrika marĩ ngombo?

⁵ Ta wĩcirie ũhoro wa biacara ya kwendia andũ a Afrika marĩ ngombo. Kũringana na ibuku rĩa The New Encyclopædia Britannica, gatagatĩ-inĩ ka mĩaka ya 650 nginya 1905, hakuhĩ andũ ta 18,000,000 kuuma Afrika nĩ maatwarirũo magatuĩke ngombo gĩcigo-inĩ gĩa Sahara kana mabũrũri-inĩ marĩa marigicĩirie Iria rĩa Ũhĩndĩ. Ningĩ ibuku rĩu rĩonanĩtie atĩ ihinda-inĩ rĩa mũthia-inĩ wa karine ya 15, Athũngũ a kuuma Rũraya nĩ maambĩrĩirie biacara gĩcũa-inĩ kĩa Afrika ya ithũĩro, na gũkinyĩria mwaka wa 1867 gatagatĩ-inĩ ka andũ 7,000,000 nginya 10,000,000 kuuma Afrika, nĩ maarĩkĩtie gũtwarwo icigo-inĩ cia Amerika marĩ ngombo.

6. Ndini yarĩ na itemi rĩrĩkũ harĩ biacara ya kwendia ngombo?

⁶ Nĩ mũrũgamo ũrĩkũ ndini ciarĩ naguo  ihinda-inĩ rĩu kwarĩ na thĩna ũcio thĩinĩ wa Afrika, rĩrĩa arũme, atumia, na ciana meeheririo mĩciĩ-inĩ yao na magĩtigithũkanio na famĩlĩ ciao, mohetwo na nyororo, magekĩrũo ruoro na cuma hiũ, na makendio na makagũrũo ta ng’ombe? Bethwell Ogot aandĩkĩte ũũ thĩinĩ wa ngathĩti ya Daily Nation ya Nairobi, Kenya: “Ũrutani wa Ũkristiano na wa Ũithĩramu nĩ wonanagia bata wa andũ gũkorũo na ũrũmwe, no arũmĩrĩri ao nĩ maambĩrĩirie gũtua andũ a ndũrĩrĩ iria ingĩ ngombo, kũmendia, na kũmeka maũndũ moru. . . . Nĩ twagĩrĩirũo gwĩtĩkĩra atĩ Aithĩramu na Akristiano, na mabũrũri ma Ithũĩro na ma Asia ya Gatagatĩ othe maarĩ na mahĩtia, na tuone mĩtugo mĩũru ĩrĩa yatũmire andũ a Afrika manyarirĩke ihinda-inĩ rĩa mĩaka mĩingĩ.”

7. Atongoria a ndini makoretwo na itemi rĩrĩkũ ũhoro-inĩ wĩgiĩ mbaara?

⁷ Ndini ya maheeni nĩ yonanĩtie maciaro mayo mabuthu na njĩra ingĩ. Kwa ngerekano, o na gũtuĩka Bibilia yugaga “wende mũndũ ũrĩa mũriganĩtie nake,” atongoria a ndini thĩinĩ wa thĩ yothe makoretwo na kĩyo harĩ kũnyita mbaru na gũtũũgĩria mbaara.—Mathayo 22:39.

8. (a) Atongoria a ndini maanyitire mbaru atĩa njũragano thĩinĩ wa Afrika? (b) Pasta ũmwe ooigire atĩa igũrũ rĩgiĩ atongoria a ndini hĩndĩ ya njũragano ĩrĩa yarĩ kuo bũrũri-inĩ wa Nigeria?

⁸ Nĩ kũĩkaine wega atĩ mwaka-inĩ wa 1994, masista na mabatĩrĩ amwe nĩ meeingĩririe njũragano-inĩ ya andũ bũrũri-inĩ wa Rwanda. Ndini cianakorũo na itemi inene harĩ ngũĩ ingĩ iria cianakorũo kuo thĩinĩ wa Afrika. Kwa ngerekano, hĩndĩ ya njũragano nene ĩrĩa yarĩ kuo bũrũri-inĩ wa Nigeria, ndini cia andũ a mĩena yerĩ ĩrĩa yarũaga ciekĩrire andũ ngoro marũe. O ũrĩa mbaara ĩyo yathire na mbere ihinda iraya, pasta ũmwe ooigire atĩ atongoria a ndini nĩ maambĩte “gũtiga kũruta wĩra ũrĩa  maahetwo nĩ Ngai.” Ningĩ akiuga ũũ: “Ithuĩ arĩa twĩĩtaga ndungata cia Ngai tũtuĩkĩte ndungata cia Shaitani.”

9. Bibilia yugĩte atĩa igũrũ rĩgiĩ ndungata cia Shaitani?

⁹ Bibilia nĩ ĩgwetete ũndũ o ta ũcio, ĩkoiga ũũ: “Shaitani we mwene aikaraga agĩĩtuaga mũraika wa ũtheri. Na kwoguo ti ũndũ wa mwanya mũno ndungata ciake o nacio ingĩikara igĩĩtuaga ndungata cia ũthingu.” (2 Akorintho 11:14, 15) O ta ũrĩa andũ aingĩ oru metuaga atĩ nĩ ega, Shaitani aheenagia andũ kũgerera ndungata iria cionekaga ta irĩ na ũthingu ĩndĩ mawĩra ma cio nĩ moru na maciaro ma cio nĩ mabuthu.

10. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ atongoria a ndini makaanĩte Ngai?

¹⁰ Thĩinĩ wa thĩ yothe, atongoria a ndini mahunjagia ũhoro wĩgiĩ wendo, thayũ, na wega, ĩndĩ o makoragwo na rũthũũro, makeingĩria mbaara-inĩ, na mĩtugo-inĩ ĩtakenagia Ngai. Bibilia ĩkĩaria ũhoro wao yugaga ũũ: “Moimbũraga mbere ya andũ atĩ nĩ moĩ Ngai, ĩndĩ nĩ mamũkaanaga kũgerera ciĩko ciao.”—Tito 1:16.

11. Bibilia ĩtaarĩirie ndini ya maheeni atĩa?

¹¹ Tũngĩthoma Bibilia thĩinĩ wa ibuku rĩa Kũguũrĩrio, no tuone ũrĩa Jehova onaga ndini ya maheeni. Thĩinĩ wa ibuku rĩu, ndini ya maheeni ĩtĩtwo mũtumia wa mũhaano, “Babuloni Ũrĩa Mũnene.” (Kũguũrĩrio 17:5) Ta rora ũrĩa ataarĩirio nĩ Ngai:

•   “Mũmaraya ũrĩa mũnene . . . o we athamaki a thĩ meekire nake ciĩko cia ngomanio itagĩrĩire.” (Kũguũrĩrio 17:1, 2) Handũ ha ndini ya maheeni kwĩhokeka harĩ Ngai, ĩingĩranagia na ũteti, o na nĩ ĩraga thirikari ũrĩa ciagĩrĩirũo nĩ gwĩka.

•   “Thĩinĩ wake nĩ kuoonekire thakame ya anabii na ya arĩa aamũre na ya arĩa othe manathĩnjwo thĩinĩ wa thĩ.” (Kũguũrĩrio 18:24) Ndini ya maheeni nĩ ĩnyarirĩte na ĩkooraga ndungata njĩhokeku cia Ngai na ĩgatũma kũgĩe na ikuũ cia andũ milioni nyingĩ mbaara-inĩ.

•   “Aretũũgagĩria na agaikara mũtũũrĩre ũtarĩ na thoni wa mĩago.” (Kũguũrĩrio 18:7) Ndini ya maheeni ĩrĩ ũtonga mũingĩ mũno, ũrĩa atongoria ayo mahũthagĩra na mũtũũrĩre wa mĩago.

•   “Kũgerera mĩtugo [yake] ya ũragũri-rĩ, ndũrĩrĩ ciothe nĩ ciahĩtithirio.” (Kũguũrĩrio 18:23) Kũgerera ũrutani wa maheeni wa atĩ muoyo ndũkuaga, ndini ya maheeni nĩ ĩtũmĩte andũ aingĩ meingĩrie maũndũ-inĩ ma mĩthemba yothe ya maroho moru na ya ũgo na ũragũri, na ĩgatũma andũ metigĩre andũ arĩa makuĩte na mathathayagie maguka mao.

12. Bibilia ĩheanĩte mũkaana ũrĩkũ igũrũ rĩgiĩ ndini ya maheeni?

¹² Bibilia yugĩte ũũ ĩkĩhe andũ mũkaana moime ndini-inĩ ya maheeni: “Umai thĩinĩ wake, inyuĩ andũ akwa, angĩkorũo mũtikwenda kũnyitanĩra nake mehia-inĩ make, na angĩkorũo mũtikwenda kwamũkĩra mahũũra mamwe make.”—Kũguũrĩrio 18:4, 5.

13. Gũgaathiĩ atĩa harĩ ndini ya maheeni na arĩa mamĩrũmagĩrĩra?

¹³ Ihinda rĩtarĩ kũraya, Babuloni ũrĩa Mũnene, o we ndini ciothe cia maheeni thĩinĩ wa thĩ, nĩ ekũniinwo kaimana. Bibilia yugĩte ũũ: “Mahũũra make, gĩkuũ na macakaya na ng’aragu igooka mũthenya o ro ũmwe, na acinwo biũ na mwaki, tondũ Jehova Ngai, o we ũmũtuĩrĩire, nĩ arĩ hinya.” (Kũguũrĩrio 18:8) Nĩguo twĩtheme kwamũkĩra mahũũra mamwe make, no mũhaka tũtigane biũ na ndini ya maheeni, twĩtheme mĩtugo, ikũngũĩro, na mawĩtĩkio marĩa matakenagia Ngai. Tũrabatara gwĩka ũguo na ihenya, tondũ muoyo witũ ũrĩ ũgwati-inĩ!—2 Akorintho 6:14-18.