1, 2. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũtongoragia arũmĩrĩri a Jesu nginya ũmũthĩ? (b) Thũ igeretie gũtũtooria na njĩra ĩrĩkũ, no moimĩrĩro makoretwo marĩ marĩkũ?

 JESU aarũgamire mbere ya Pilato, ũrĩa warĩ njanji wĩ gatũ wa rũrĩrĩ rwa Ayahudi, na akĩgweta ũndũ ũtongoragia arũmĩrĩri Ake nginya ũmũthĩ. Oigire ũũ: “Ũthamaki wakwa ti wa na gũkũ thĩ; ũthamaki wakwa ũngĩrĩ wa gũkũ thĩ, andũ akwa mangĩrĩ kũruta mbaara, ndikaneo Ayahudi; no rĩrĩ, ũrĩa kũrĩ, ũthamaki wakwa ti wa na gũkũ.” (Joh. 18:36) Pilato nĩ oragithirie Jesu, no ũhootani ũcio warĩ wa ihinda inini tondũ Jesu nĩ aariũkirio. Atongoria a Ũthamaki wa Roma maageririe kũniina arũmĩrĩri a Kristo, no matiahotire. Akristiano maahunjirie ndũmĩrĩri ya Ũthamaki thĩinĩ wa thĩ yothe ya mahinda macio.​—Kol. 1:23.

² Thutha wa Ũthamaki kũhandwo mwaka-inĩ wa 1914, mbũtũ imwe iria ciarĩ na hinya mũno matukũ-inĩ macio nĩ ciageririe kũniina andũ a Ngai. No gũtirĩ o na ĩmwe yatũtooririe. Thirikari nyingĩ na ikundi cia gĩũteti nĩ ciageririe gũtũhatĩrĩria tũcinyite mbaru ngucanio-inĩ ciao. No itiahotire gũtũgayũkania. Ũmũthĩ, raiya a Ũthamaki makoragwo thĩinĩ wa mabũrũri hakuhĩ mothe ma thĩ. O na kũrĩ ũguo, tũkoragwo tũnyitithanĩtio nĩ ũrũmwe wa thĩ yothe na tũgethema biũ kũnyita mbaru mwena o wothe wa gĩũteti. Ũrũmwe ũcio wonanagia wega biũ atĩ Ũthamaki wa Ngai nĩ ũrathana na atĩ Jesu Kristo arĩ Mũthamaki nĩ arathiĩ na mbere gũtongoria, gũtheria, na kũgitĩra raiya ake. Reke tuone ũrĩa ekĩte ũguo, tũkĩarĩrĩria macira mamwe marĩa atũteithĩtie kũhootana, marĩa mangĩĩkĩra wĩtĩkio witũ hinya o tũgĩthiaga na mbere gũkorũo tũtarĩ “a gũkũ thĩ.”​—Joh. 17:14.

3, 4. (a) Nĩ maũndũ marĩkũ meekĩkire rĩrĩa Ũthamaki waciarirũo? (b) Hihi andũ a Ngai nĩ makoretwo mataũkĩirũo wega ũhoro wĩgiĩ kwaga kwĩingĩria ũteti-inĩ? Taarĩria.

³ Rĩrĩa Ũthamaki waciarirũo, nĩ kwoimĩrire mbaara igũrũ, na Shaitani akĩharũrũkio gũkũ thĩ. (Thoma Kũguũrĩrio 12:7-10, 12.) Ningĩ gũkiumĩra mbaara gũkũ thĩ, ĩrĩa yageririe wĩhokeku wa andũ a Ngai. Nĩ mehotorete kũrũmĩrĩra kĩonereria kĩa  Jesu gĩa kwaga gũkorũo marĩ a gũkũ thĩ. No kĩambĩrĩria-inĩ, matiataũkĩirũo wega nĩ maũndũ marĩa maabatiĩ gwĩthema nĩguo matikanyitanĩre na maũndũ ma gĩũteti.

⁴ Kwa ngerekano, Mbuku ya gatandatũ ya ibuku rĩa Millennial Dawn a ĩrĩa yacabirũo mwaka wa 1904 nĩ yataarire Akristiano metheme kwĩingĩria mbaara-inĩ. No ĩkiuga atĩ Mũkristiano angĩaingĩririo njeshi-inĩ, aagĩrĩirũo kũũria aheo wĩra ũtarahutania na kũrũa. Kũngĩaremire ũguo na atwarũo mbaara-inĩ, aagĩrĩirũo gũtigĩrĩra atĩ ndanoragana. Agĩtaarĩria ũrĩa kwarĩ hĩndĩ ĩyo, Herbert Senior, ũrĩa watũũraga Britain na wabatithirio mwaka wa 1905 oigire ũũ: “Aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ maatukanĩirũo mũno tondũ gũtiarĩ na ũtaaro mwega wa kuonania kana nĩ wega mũndũ kũingĩra njeshi-inĩ arĩ mũthigari, no arute wĩra ũngĩ ũtahutanĩtie na mbaara.”

5. Ngathĩti ya Mũrangĩri ya Septemba 1, 1915, yambĩrĩirie kwagagĩria ũtaũku witũ atĩa?

⁵ O na kũrĩ ũguo, ngathĩti ya Mũrangĩri ya Septemba 1, 1915, nĩ yambĩrĩirie kwagagĩria ũtaũku witũ wĩgiĩ ũndũ ũcio. Ĩkĩaria ũhoro wa ũtaaro ũrĩa wagwetetwo thĩinĩ wa ibuku rĩa Studies in the Scriptures, yoigire ũũ: “Tũrona ta mũndũ kũingĩra njeshi-inĩ nĩguo arute wĩra ũtahutanĩtie na mbaara arĩ kwagarara ũtongoria wa Ngai.” Ĩ hihi Mũkristiano angĩerirũo atĩ nĩ ekũrathwo angĩrega kwĩhumba nguo cia thigari na kũingĩra njeshi-inĩ? Yathiire na mbere gũtaarĩria ũũ: “Githĩ ti kaba kũrathwo nĩ ũndũ wa wĩhokeku witũ harĩ Mũnene wa Thayũ na kũrega kwagarara watho wake, gũkĩra kũrathwo tũkĩnyita mbaru athamaki a gũkũ thĩ, na njĩra ĩyo tũkorũo tũkĩagarara morutani ma Mũthamaki witũ wa Igũrũ? Hatarĩ nganja, nĩ kaba gũkua nĩ ũndũ wa wĩhokeku witũ harĩ Mũthamaki wa Igũrũ.” O na thutha wa kũheana ũtaaro ũcio mũrũmu, gĩcunjĩ kĩu kĩarĩkĩrĩirie ũũ: “Tũtiramũtindĩkĩrĩria mwĩke ũguo, no mawoni maitũ tũragweta.”

6. Weruta atĩa kuumana na kĩonereria kĩa Mũrũ wa Ithe Witũ Herbert Senior?

⁶ Ariũ a Ithe witũ amwe nĩ maataũkĩirũo wega nĩ ũtaaro ũcio na magĩtua itua rĩa kũũrũmĩrĩra. Herbert Senior, ũrĩa ũkũgwetetwo hau kabere oigire ũũ: “Ndionaga he na ngũrani ya gũkuua rithathi kuuma meri-inĩ [wĩra ũtahutanĩtie na mbaara] na gũciĩkĩra mũcinga-inĩ nĩguo irathũkio.” (Luk. 16:10) Nĩ ũndũ wa kũrega kũingĩra njeshi-inĩ akĩrũmĩrĩra thamiri yake, Mũrũ wa Ithe Witũ Senior nĩ aaikirio njera. We na ariũ a Ithe witũ angĩ ana maarĩ amwe a andũ 16 arĩa maaregire kũingĩra njeshi-inĩ nĩ ũndũ wa thamiri, na makĩohwo kwa ihinda thĩinĩ wa njera ya Richmond ĩrĩa ĩrĩ Britain, na amwe ao maarĩ arũme moimĩte ndini-inĩ ingĩ. Hĩndĩ ĩmwe, Herbert na angĩ take nĩ maatwarirũo Faranja na njĩra ya hitho nĩguo makarũe. Marĩ kũu, magĩtuĩrũo kũũragwo. We na andũ angĩ makĩbangwo mbere ya thigari ciathĩtwo imarathe, no matioragirũo. Handũ ha ũguo, magĩtuĩrũo kuohwo mĩaka ikũmi.

7. Gũkinyĩria rĩrĩa Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ yambagĩrĩria-rĩ, andũ a Ngai maataũkĩirũo nĩ ũndũ ũrĩkũ?

 ⁷ Gũkinyĩria rĩrĩa Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ yambagĩrĩria, andũ a Jehova nĩ maataũkĩirũo wega nĩ ũrĩa maagĩrĩirũo gwĩka nĩguo metheme kũnyita mbaru mwena o wothe na ũrĩa mangĩarũmĩrĩire kĩonereria kĩa Jesu. (Mat. 26:51-53; Joh. 17:14-16; 1 Pet. 2:21) Kwa ngerekano, ngathĩti ya Mũrangĩri ya Novemba 1, 1939 yarĩ na gĩcunjĩ kĩarĩ na kĩongo, “Kwaga Kũnyita Mbaru Mwena o Wothe.” Gĩcunjĩ kĩu kĩoigire ũũ: “Watho ũrĩa wagĩrĩirũo gũtongoria andũ a Jehova nĩ ũrĩa wa kwaga kũnyita mbaru mwena o wothe wa mabũrũri marĩa mararũa.” Akĩarĩrĩria gĩcunjĩ kĩu, Simon Kraker, ũrĩa wacokire gũtungata thĩinĩ wa wabici nene ya Aira a Jehova ĩrĩa ĩrĩ Brooklyn, New York, oigire ũũ: “Nderutire atĩ andũ a Ngai magĩrĩirũo kũiga thayũ na andũ othe, o na rĩrĩa marĩ ũgwati-inĩ wa mbaara.” Irio icio cia kĩĩroho ciaheanirũo ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire na igĩteithia andũ a Ngai kwĩhaarĩria nĩ ũndũ wa tharĩkĩro ingĩ nene kwerekera wĩhokeku wao harĩ Ũthamaki.

8, 9. Ũrathi wa mũtũmwo Johana wahingirio atĩa?

⁸ Mũtũmwo Johana aarathĩte atĩ thutha wa Ũthamaki gũciarũo mwaka-inĩ wa 1914, ndamathia, ĩrĩa ĩtagwo Shaitani ũrĩa Mũcukani, nĩ ĩngĩageririe kũniina andũ arĩa manyitaga mbaru  Ũthamaki wa Ngai na njĩra ya gũtahĩka rũũĩ rwa mũhaano kuuma kanua-inĩ kayo. b (Thoma Kũguũrĩrio 12:9, 15.) Ũrathi ũcio wa Johana wahingirio atĩa? Kuuma mwaka wa 1920 gũthiĩ na mbere, andũ a Ngai nĩ mokĩrĩirũo mũno. O ta ariũ a Ithe witũ aingĩ arĩa maatũũraga Amerika ya Rũgongo hĩndĩ ya Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ, Mũrũ wa Ithe Witũ Kraker nĩ aaikirio njera nĩ ũndũ wa wĩhokeku wake harĩ Ũthamaki wa Ngai. Rĩrĩa mbaara yathiaga na mbere, Aira a Jehova maarĩ makĩria ma nuthu ya arĩa mohetwo njera itiganĩte bũrũri-inĩ wa Amerika (U.S.) nĩ ũndũ wa itũmi cia kĩĩndini.

⁹ Mũcukani na arĩa maamũnyitaga mbaru nĩ meehotorete biũ gũthũkia wĩkindĩru wa raiya a Ũthamaki gũtekũmakania kũrĩa maarĩ. Kũndũ guothe thĩinĩ wa Afrika, Rũraya, na Amerika (U.S.), maatwaragwo mbere ya magooti na ikundi cia gũtua kana nĩ mekũrekererio. Nĩ ũndũ wa itua rĩao irũmu rĩa kwaga kũnyita mbaru mwena o wothe, nĩ maaikirio njera, makĩhũũrũo, nginya makĩonjio. Bũrũri-inĩ wa Njĩrĩmani, andũ a Ngai nĩ maahinyagĩrĩrio mũno nĩ ũndũ wa kũrega kũgeithania ngeithi cia gũtũũgĩria Hitler kana kũnyitanĩra mbaara-inĩ. Andũ ta 6,000 nĩ maahingĩirũo thĩinĩ wa kambĩ hĩndĩ ya Nazi, na makĩria ma Aira a Jehova 1,600 a Njĩrĩmani na angĩ matarĩ a kuo magĩkua moko-inĩ ma arĩa maamanyariraga. O na kũrĩ ũguo, Mũcukani nĩ aaremirũo kũniina andũ a Ngai kaimana.​—Mar. 8:34, 35.

10. “Thĩ” ĩrũgamĩrĩire kĩĩ, na ĩingĩrĩire maũndũ na njĩra ĩrĩkũ nĩguo ĩteithie andũ a Ngai?

¹⁰ Ũrathi ũrĩa wandĩkirũo nĩ mũtũmwo Johana wonanirie atĩ “thĩ,” ĩrĩa ĩrũgamĩrĩire andũ mangĩgakorũo na mawoni maigananĩru, nĩ ĩngĩameririe mĩnyamaro ĩhaananĩtio na “rũũĩ,” na njĩra ĩyo ĩkorũo ĩgĩteithia andũ a Ngai. Gĩcunjĩ kĩu kĩa ũrathi kĩhingĩte atĩa? Kuuma hĩndĩ ya Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ, “thĩ” nĩ ĩkoretwo ĩkĩingĩrĩra maũndũ nĩguo ĩteithie andũ arĩa manyitaga mbaru Ũthamaki wa Kĩĩmesia marĩ na wĩhokeku. (Thoma Kũguũrĩrio 12:16.) Kwa ngerekano, magooti mamwe manene nĩ magitĩire ihooto cia Aira a Jehova cia kũrega kũingĩra njeshi-inĩ, na kwaga kũnyitanĩra hĩndĩ ya thigũkũ cia bũrũri. Reke twambe twarĩrĩrie macira mamwe megiĩ kũrega kũingĩra njeshi-inĩ marĩa Jehova ahootanĩire andũ ake na njĩra nene.​—Thab. 68:20.

11, 12. Mũrũ wa Ithe Witũ Sicurella na Thlimmenos maahiũranirie na ũndũ ũrĩkũ, na moimĩrĩro maarĩ marĩkũ?

¹¹ Amerika (U.S.). Anthony Sicurella aarerirũo nĩ aciari Aira a Jehova. Aabatithirio arĩ na mĩaka 15. Akinyia mĩaka 21, akĩyandĩkithia harĩ thirikari arĩ ta mũtungati wa ndini. Thutha wa mĩaka ĩĩrĩ, kũrĩ mwaka wa 1950, akĩhoya andĩkithio rĩngĩ arĩ ta mũndũ ũteingĩragia mbaara-inĩ nĩ ũndũ wa thamiri. O na gũtuĩka Rũhonge rwa Gũtuĩria Wĩki-naĩ (FBI) rũtiakararirie ihoya rĩu, Rũhonge rwa Kũrũĩrĩra Ihooto nĩ rwaregire. Thutha wa gũthiĩ igooti-inĩ maita maigana ũna, Igooti Rĩrĩa Inene rĩa  Amerika (U.S.) nĩ rĩathikĩrĩirie cira wa Mũrũ wa Ithe Witũ Sicurella na rĩgĩtua itua rĩamũnyitire mbaru. Itua rĩu nĩ rĩateithirie raiya angĩ a Amerika (U.S.) arĩa maaregaga kũingĩra njeshi-inĩ nĩ ũndũ wa thamiri.

¹² Ngiriki. Mwaka-inĩ wa 1983, Iakovos Thlimmenos nĩ aathitangirũo nĩ ũndũ wa kwaga gwathĩkĩra watho wa kwĩhumba nguo cia njeshi na akĩohwo njera. Thutha wa kũrekererio, nĩ aahoire wĩra wa karani, no ndetĩkĩririo tondũ rekondi cionanagia atĩ aarĩ mwĩki-naĩ. Agĩtwara ũndũ ũcio igooti-inĩ, no rĩrĩa aagire kũhootana, agĩcokia cira riko Igooti-inĩ Inene rĩa Rũraya rĩa Ihooto cia Andũ (ECHR). Kũrĩ mwaka wa 2000, Kamĩtĩ Ĩrĩa Nene ya igooti rĩa ECHR ĩrĩa yarĩ na manjanji 17, nĩ yatuire itua rĩamũnyitire mbaru, na rĩgĩtuĩka mũthingi wa kũrũa na mũthutũkanio. Hau kabere, makĩria ma ariũ a Ithe witũ 3,500 bũrũri-inĩ wa Ngiriki maarĩ na rekondi ya wĩki-naĩ yoimanĩte na kuohwo nĩ ũndũ wa kwaga kũnyita mbaru mwena o wothe. Thutha wa itua rĩu, bũrũri wa Ngiriki nĩ waigire watho wa kwehereria ariũ a Ithe witũ acio rekondi ya wĩki-naĩ. Ningĩ, watho ũrĩa wahĩtũkĩtio mĩaka ĩigana ũna mbere ĩyo, ũrĩa wetĩkĩrĩtie raiya a Ngiriki kũruta wĩra wa ũtungata wa mũingĩ handũ ha kũingĩra njeshi-inĩ, nĩ wekĩrirũo hinya rĩrĩa maandĩkaga rĩngĩ mawatho ma bũrũri ũcio.

13, 14. Nĩ maũndũ marĩkũ ũrona ta tũngĩĩruta kuumana na macira megiĩ Ivailo Stefanov na Vahan Bayatyan?

¹³ Bulgaria. Mwaka-inĩ wa 1994, Ivailo Stefanov nĩ eerirũo eyandĩkithie njeshi-inĩ arĩ na mĩaka 19. Akĩrega kũingĩra njeshi-inĩ kana o na kũruta wĩra ũngĩ ũtahutanĩtie na mbaara ũrĩa warũgamagĩrĩrũo nĩ njeshi. Nĩ ũndũ ũcio, agĩtuĩrũo kĩoho kĩa mĩeri 18, no agĩcokia cira riko tondũ aarĩ na kĩhooto gĩa kwaga kũingĩra njeshi-inĩ nĩ ũndũ wa thamiri yake. Thutha-inĩ cira wake ũgĩtwarũo igooti-inĩ rĩa ECHR. Mwaka-inĩ wa 2001, cira wake ũtanathikĩrĩrio, thirikari nĩ yaiguithanĩirie ũndũ mwega na Mũrũ wa Ithe Witũ Stefanov. Thirikari ĩkĩmũrekereria, o hamwe na andũ othe a Bulgaria arĩa meendaga kũruta wĩra wa ũtungata wa mũingĩ handũ ha kũingĩra njeshi-inĩ. c

¹⁴ Armenia. Vahan Bayatyan aagĩrĩire kũingĩra ũtungata-inĩ wa njeshi wa o mũhaka mwaka wa 2001. d Nĩ aaregire gwĩka ũguo nĩ ũndũ wa thamiri yake no nĩ aahootagwo magooti-inĩ hĩndĩ ciothe acokia cira riko. Mweri-inĩ wa Septemba 2002, akĩambĩrĩria kĩoho kĩa mĩaka ĩĩrĩ na nuthu, no akĩrekererio thutha wa mĩeri ikũmi na nuthu. Ihinda-inĩ rĩu, agĩcokia cira riko kũrĩ igooti rĩa ECHR, na rĩgĩthikĩrĩria cira ũcio. O na kũrĩ ũguo, Oktomba 27, 2009, Igooti rĩu o narĩo nĩ rĩatuire itua rĩa kũregana nake. Itua rĩu rĩarĩ ihũũra inene harĩ ariũ a Ithe witũ a Armenia arĩa maangʼethanagĩra na ũndũ ta ũcio. No Kamĩtĩ Ĩrĩa Nene ya Igooti rĩa ECHR ĩgĩthuthuria rĩngĩ itua rĩu. Kũrĩ Julaĩ 7, 2011, Igooti rĩu rĩgĩtua itua rĩanyitire mbaru Vahan Bayatyan.  Rĩu nĩrĩo rĩarĩ riita rĩa mbere harĩ igooti rĩa ECHR gwĩtĩkĩra atĩ mũndũ ũrĩa ũrarega kũingĩra njeshi-inĩ nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wake, nĩ agĩrĩire kũgitĩrũo nĩ watho ũrĩa wĩtĩkĩrĩtie wĩyathi wa meciria, thamiri, na ndini. Itua rĩu rĩagitĩire ihooto cia Aira a Jehova o hamwe na andũ milioni nyingĩ a mabũrũri marĩa marĩ thĩinĩ wa Kĩama kĩa Mabũrũri ma Rũraya. e

15. Andũ a Jehova maregaga kũnyitanĩra thigũkũ-inĩ cia bũrũri nĩkĩ?

¹⁵ Andũ a Jehova monanagia wĩhokeku wao harĩ Ũthamaki wa Kĩĩmesia rĩrĩa maarega kũingĩra njeshi-inĩ, na kũnyitanĩra thigũkũ-inĩ cia bũrũri. Kuuma rĩrĩa Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ yambĩrĩirie, roho wa andũ kwenda gũtũũgĩria bũrũri wao nĩ ũtheremete mũno. Raiya a mabũrũri maingĩ nĩ meragwo mehĩte atĩ nĩ megũkorũo marĩ ehokeku harĩ bũrũri wao na njĩra ya gũcokera mwĩhĩtwa mwandĩke, kũina rwĩmbo rwa bũrũri, kana kũhũũrĩra bendera thurutia. No ithuĩ twĩrutagĩra o harĩ Jehova wiki. (Tham. 20:4, 5) Nĩ ũndũ ũcio, nĩ tũcemanagia na mĩnyamaro  mĩingĩ. O na kũrĩ ũguo, Jehova nĩ ahũthĩrĩte “thĩ” o rĩngĩ kũmeria ĩmwe ya mĩnyamaro ĩyo. Reke tuone macira maigana ũna megiĩ ũndũ ũcio marĩa Jehova atũhootanĩire akĩhũthĩra Kristo.​—Thab. 3:8.

16, 17. Lillian na William Gobitas maahiũranirie na ũndũ ũrĩkũ, na weruta atĩa kuumana na cira wao?

¹⁶ Amerika (U.S.). Mwaka-inĩ wa 1940, manjanji anana harĩ ũmwe a Igooti Rĩrĩa Inene rĩa Amerika, nĩ maareganire na Aira a Jehova thĩinĩ wa cira ũrĩa ũĩkaine ta Minersville School District v. Gobitis (Cira wa Cukuru ya Minersville na Gobitis). Lillian Gobitas, f ũrĩa warĩ na mĩaka 12, na mũrũ wa nyina William, ũrĩa warĩ na mĩaka 10, nĩ meendaga gũikara marĩ ehokeku harĩ Jehova, nĩ ũndũ ũcio makĩrega kũhũũrĩra bendera thurutia na gũcokera mwĩhĩtwa mwandĩke. Moimĩrĩro maarĩ kũingatwo cukuru. Cira wao watwarirũo mbere ya Igooti Rĩrĩa Inene, na rĩgĩtua atĩ cukuru ĩyo nĩ yoete ikinya rĩagĩrĩru tondũ yekire ũguo nĩ getha ĩgitĩre “ũrũmwe wa bũrũri.” Itua rĩu rĩatuthũrire mĩnyamaro mĩhiũ mũno. Ciana nyingĩ cia Aira a Jehova ikĩingatwo cukuru, aarĩ na ariũ a Ithe witũ makĩbutwo mawĩra, na angĩ aingĩ makĩnyarirũo mũno nĩ mũingĩ. Ibuku rĩtagwo The Lustre of Our Country rĩoigire atĩ “mĩnyamaro ĩrĩa Aira a Jehova maacemanirie nayo kuuma mwaka wa 1941 nginya 1943 thĩinĩ wa Amerika (U.S.), nĩyo yarĩ mĩnene mũno kwerekera ndini thutha wa mwaka wa 1900.”

¹⁷ Ũhootani ũcio wa thũ cia Ngai warĩ wa ihinda inini. Mwaka-inĩ wa 1943, Igooti Rĩrĩa Inene nĩ rĩathikĩrĩirie cira ũngĩ wahaanaine na ũcio. Ũĩkaine ta West Virginia State Board of Education v. Barnette (Cira wa Kamĩtĩ ya Gĩthomo ya West Virginia na Barnette). Riita rĩrĩ, Igooti Rĩrĩa Inene nĩ rĩatuire itua rĩa kũnyita mbaru Aira a Jehova. Rĩarĩ riita rĩa mbere thĩinĩ wa historĩ ya Amerika (U.S.) Igooti Rĩrĩa Inene gũcenjia itua rĩarĩo ihinda-inĩ inini ũguo. Thutha wa itua rĩu, mĩnyamaro ya ĩmwe kwa ĩmwe kwerekera andũ a Jehova thĩinĩ wa Amerika (U.S.) nĩ yanyihire na gĩkĩro kĩnene. Ihinda-inĩ o rĩu, ihooto cia raiya othe a Amerika (U.S.) igĩĩkĩrũo hinya makĩria.

18, 19. Pablo Barros oigire nĩ ũndũ ũrĩkũ wamũteithirie gwĩtiiria igerio, na ndungata ingĩ cia Jehova ingĩĩgerekania atĩa na kĩonereria gĩake?

¹⁸ Argentina. Pablo Barros, ũrĩa warĩ na mĩaka ĩnana, na Hugo Barros, ũrĩa warĩ na mĩaka mũgwanja, nĩ maaingatirũo cukuru mwaka-inĩ wa 1976 nĩ ũndũ wa kwaga kũnyitanĩra igongona-inĩ rĩa gũcuuria bendera. Hĩndĩ ĩmwe mwarimũ ũrĩa mũnene nĩ aaikanirie Pablo na akĩmũringa mũtwe. Akĩĩra tũmwana tũu tũtigwo thutha wa mathomo kwa ihinda rĩa ithaa rĩmwe, akĩgeria gũtũringĩrĩria tũnyitanĩre ikũngũĩro-inĩ cia bũrũri. Akĩririkana ihinda rĩu, Pablo oigire ũũ: “Tiga nĩ ũteithio wa Jehova, ndingĩahotire gwĩtiiria igerio rĩu rĩa gũthũkia wĩkindĩru wakwa.”

 ¹⁹ Rĩrĩa cira ũcio watwarirũo igooti-inĩ, njanji aanyitire mbaru itua rĩa cukuru rĩa kũingata Pablo na Hugo. No cira wao nĩ wacokirio riko igooti-inĩ Rĩrĩa Inene rĩa Argentina. Mwaka-inĩ wa 1979, Igooti rĩu rĩkĩgarũra itua rĩrĩa rĩatuĩtwo rĩkiuga ũũ: “Ihera rĩu [kũingatwo cukuru] nĩ mũgarũ na watho ũrĩa wĩtĩkĩrĩtie andũ gũthoma (gacunjĩ ga 14) na itemi rĩa Thirikari rĩa gũtigĩrĩra atĩ nĩ ĩraheana gĩthomo kĩa mũthingi (gacunjĩ ga 5).” Ũhootani ũcio wagunire ciana cia Aira a Jehova ta 1,000. Macira ma ciana imwe makĩrũgamio, na ingĩ ta Pablo na Hugo igĩĩtĩkĩrio gũcoka cukuru iria ciaingatĩtwo.

20, 21. Cira wĩgiĩ Roel na Emily Embralinag wekĩra wĩtĩkio waku hinya atĩa?

²⁰ Philippines. Mwaka-inĩ wa 1990, Roel Embralinag, g ũrĩa warĩ na mĩaka 9, na mwarĩ wa nyina Emily, ũrĩa warĩ na mĩaka 10, hamwe na arutwo angĩ Aira a Jehova makĩria ma 65, nĩ maaingatirũo cukuru nĩ ũndũ wa kũrega kũhũũrĩra bendera thurutia. Leonardo, ithe wa Roel na Emily, akĩgeria kwaria na anene a cukuru, no akĩringa ihiga. Rĩrĩa maũndũ maathũkire biũ, Leonardo agĩtwara cira Igooti-inĩ Rĩrĩa Inene. Ndaarĩ na  mbeca kana wakiri wa kũmũrũgamĩrĩra. Famĩlĩ ĩyo yahoire Jehova ĩkĩmũthaitha amatongorie. Ihinda-inĩ rĩu rĩothe, ciana icio nĩ ciathekagĩrĩrũo na ikanyũrũrio. Leonardo onaga ta atangĩhootana tondũ ndoĩ maũndũ ma kĩĩwatho.

²¹ Famĩlĩ ĩyo yacokire kũrũgamĩrĩrũo nĩ wakiri ũmwe wĩtagwo Felino Ganal, ũrĩa wandĩkĩtwo hau kabere nĩ kambuni ĩmwe ya watho yarĩ igweta mũno bũrũri-inĩ ũcio. Hĩndĩ ĩrĩa cira ũcio wathiaga na mbere, Mũrũ wa Ithe Witũ Ganal nĩ aatigĩte kũruta wĩra kambuni-inĩ ĩyo na agatuĩka Mũira wa Jehova. Rĩrĩa cira ũcio watwarirũo Igooti-inĩ Rĩrĩa Inene, rĩatuire itua rĩanyitire mbaru Aira a Jehova na rĩkĩeheria watho ũcio wa kũingata ciana cukuru. O rĩngĩ, arĩa maageragia gũthũkia wĩkindĩru wa andũ a Ngai magĩtoorio.

22, 23. (a) Nĩ kĩĩ gĩtũmĩte tũtoorie macira-inĩ maingĩ manene? (b) Ũrũmwe witũ wa thĩ yothe wonanagia ũndũ ũrĩkũ?

²² Hihi nĩ kĩĩ gĩtũmĩte andũ a Jehova matoorie macira-inĩ maingĩ manene? Tũtiĩhokaga ũteithio wa ateti. No thĩinĩ wa mabũrũri na magooti matiganĩte, twanagitĩrũo kuumana na akararia nĩ manjanji marĩ na mawoni maigananĩru, na njĩra ĩyo magathondeka mũthingi mwega wa kĩĩwatho. Hatarĩ nganja, Kristo nĩ atũteithĩtie kũhootana macira-inĩ macio. (Thoma Kũguũrĩrio 6:2.) Nĩ kĩĩ gĩtũmaga tũtware macira ta macio igooti-inĩ? Tũtiĩkaga ũguo tũkĩenda kwagagĩria mĩtaratara ya kĩĩwatho. Ngũrani na ũguo, muoroto witũ nĩ gũtigĩrĩra atĩ nĩ tũrathiĩ na mbere gũtungata Mũthamaki witũ Jesu Kristo tũtekũgirĩrĩrio.​—Atũm. 4:29.

²³ Thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩgayũkanĩtio nĩ ũteti na ĩkaiyũra rũmena, Mũthamaki witũ Jesu Kristo nĩ arathimĩte kĩyo kĩa arũmĩrĩri ake thĩinĩ wa thĩ yothe, gĩa gũikara matekũnyita mbaru mwena o wothe. Shaitani nĩ aremetwo gũtũgayũkania na gũtũtooria. Ũthamaki nĩ ũcokanĩrĩirie andũ milioni nyingĩ arĩa maregete “kwĩĩgithia [kwĩruta] mbaara rĩngĩ.” Ũrũmwe witũ wa thĩ yothe nĩ wa magegania, na wonanagia wega atĩ Ũthamaki wa Ngai nĩ ũrathana!​—Isa. 2:4.