1-3. Ababuloni maanyũrũragia athathaiya a Jehova atĩa, na meekaga ũguo nĩkĩ?

 TA HŨŨRA mbica ũrĩ Mũyahudi mwĩhokeku ũikaraga itũũra-inĩ rĩa Babuloni. Andũ anyu matũũrĩte ithamĩrio mĩaka ta 50. O ta ũrĩa ũmenyerete gwĩka mũthenya wa Thabatũ, ũgathiĩ gũcemania na arĩa mũthathayagia nao nĩguo mũthathaiye Jehova. Ũgĩtuĩkanĩria barabara ciyũire andũ, ũkahĩtũka hekarũ irĩ na riri o hamwe na kũndũ kũingĩ kwamũre kwa ũthathaiya. Andũ aingĩ nĩ macemanagĩria kũndũ kũu, makaruta magongona na makainĩra ngai itiganĩte ta Marduki.

² Thutha wa kweherera irĩndĩ icio, ũgacemania na gakundi kanini ka arĩa mũthathayagia nao. a Mũgacaria handũ hahooreru—hihi hakuhĩ na mũtaro ũmwe wa maĩ wa itũũra rĩu—nĩguo mũhoe, mũine thaburi, na mwĩcũranie igũrũ rĩgiĩ Kiugo kĩa Ngai mũrĩ hamwe. Rĩrĩa mũrahoya hamwe, nĩ mũraigua kamũgambo kahooreru ga tũtarũ tũrĩa tuohetwo hau hũgũrũrũ-inĩ cia mũtaro ũcio tũgĩkeka. Mũgakena nĩ ũndũ wa gũkorũo na thayũ mũnini mũrĩ hau. Mũkerĩgĩrĩra atĩ andũ a kũu matikũmuona moke gũthũkia mũcemanio wanyu ta ũrĩa mamenyerete gwĩka. Hihi mekaga ũguo nĩkĩ?

 ³ Babuloni nĩ yũĩkaine na kũhootana mbaara, na andũ a kũu moigaga atĩ hinya wa itũũra rĩu uumanaga na ngai ciao cia maheeni. Ababuloni moigaga atĩ kwanangwo kwa Jerusalemu kuonanagia atĩ ngai yao ĩtagwo Marduki nĩ ĩrĩ hinya gũkĩra Jehova! Kwoguo nĩ manyũrũragia Ngai wanyu na andũ ake. Rĩmwe na rĩmwe nĩ mamũnyũrũragia makamwĩra: “Tũinĩrei rwĩmbo rũmwe rwa Zayuni”! (Thab. 137:3) Thaburi nyingĩ ikoragwo irĩ cia gũkũngũĩra ũhootani wa Zayuni kwerekera thũ cia Jehova. No kũhoteke thaburi icio nĩcio Ababuloni mendete kũnyũrũria mũno. No nĩ kũrĩ thaburi ingĩ ciaragia ũhoro wa Ababuloni o ene. Kwa ngerekano, ĩmwe yacio yugaga ũũ: “Matũmĩte Jerusalemu ĩtuĩke hĩba ya mwanangĩko. . . . Andũ arĩa matũthiũrũrũkĩirie matũthekagĩrĩra na magatũnyarara.”—Thab. 79:1, 3, 4.

4, 5. Ũrathi wa Ezekieli warĩ na kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩkũ, na nĩ ũhoro ũrĩkũ tũgũthuthuria thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

⁴ Ningĩ kũrĩ na Ayahudi aregenyũki, na nĩ mendaga mũno kũnyũrũria wĩtĩkio waku harĩ Jehova na harĩ anabii ake. O na kũrĩ na inyũrũri ta icio, wee na famĩlĩ yanyu mũiguaga mũũmĩrĩirio nĩ ũthathaiya mũtheru. Nĩ mũkenaga nĩ ũndũ wa kũhoya na kũina mũrĩ hamwe. Mũiguaga mũhooreirio nĩ ũndũ wa gũthoma Kiugo kĩa Ngai. (Thab. 94:19; Rom. 15:4) Ta hũũra mbica atĩ mũthenya ũyũ, mũndũ ũmwe mũthathayagia nake nĩ okĩte na kĩndũ kĩa mwanya mũcemanio-inĩ ũcio—gĩkũnjo kĩrĩ na ũrathi wa Ezekieli. Nĩ wendete kũigua kĩĩranĩro kĩa Jehova atĩ nĩ agaacokia andũ ake bũrũri-inĩ wao. Ngoro yaku ĩgakena rĩrĩa ũrathi ta ũcio ũrathomwo na kayũ, na ũgecũrania kĩĩrĩgĩrĩro kĩa atĩ mũthenya ũmwe wee na famĩlĩ yanyu nĩ mũgaacoka na mũnyite itemi ihinda-inĩ rĩu rĩa gũcanjamũra rĩa gũcoka!

⁵ Ũrathi wa Ezekieli ũkoragwo ũiyũire ciĩranĩro ciĩgiĩ gũcokio kwa ũthathaiya mũtheru. Reke tũthuthurie ũhoro ũcio ũheaga andũ kĩĩrĩgĩrĩro. Hihi ciĩranĩro icio ciahingire atĩa harĩ andũ arĩa maarĩ ithamĩrio? Morathi ta macio makoragwo na bata ũrĩkũ mahinda-inĩ maya? Tũgĩthuthuria morathi mamwe, nĩ tũkuona ũrĩa makaahinga riita rĩa mũico ihinda rĩũkĩte.

6. Ngai aaheete andũ ake aremi mĩkaana maita maingĩ na njĩra ĩrĩkũ?

⁶ Kũgerera Ezekieli, Jehova nĩ aataarĩirie andũ ake wega ũrĩa angĩkaamaherithia nĩ ũndũ wa ũremi wao. Ooigire ũũ: “Nĩ magaatahwo matwarũo ithamĩrio.” (Ezek. 12:11) O ta ũrĩa Gĩcunjĩ gĩa 6 kĩa ibuku rĩrĩ kĩonanĩtie, Ezekieli o na nĩ oonanirie ũrĩa ituĩro rĩu rĩngĩkaahingio. No tiwe warĩ wa mbere kũheana mũkaana ta ũcio. Kuuma matukũ-inĩ ma Musa, hakuhĩ mĩaka 1000 mbere ĩyo, Jehova nĩ aaheaga andũ ake mũkaana akameera atĩ mangĩathiire na mbere na ũremi wao, nĩ mangĩatwarirũo ithamĩrio. (Gũcok. 28:36, 37) Anabii ta Isaia na Jeremia nĩ maaheanĩte mĩkaana o ta ĩyo.—Isa. 39:5-7; Jer. 20:3-6.

7. Jehova aaherithirie andũ ake na njĩra irĩkũ?

 ⁷ Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, andũ aingĩ matiatindanĩire na mĩkaana ĩyo. Thutha wa ihinda, Jehova nĩ aaiguire ũũru ngoro nĩ ũndũ wa andũ ake gũkorũo marĩ aremi, gũthathaiya mĩhianano, kwaga wĩhokeku, na gũthũka kĩĩmĩtugo marĩ rungu rwa ũtongoria wa arĩithi oru. Nĩ ũndũ ũcio nĩ aarekire makorũo nĩ ngʼaragu—ũndũ ũrĩa warĩ thĩna mũnene na wa gĩconoko, tondũ bũrũri wao warĩ “bũrũri ũiyũire iria na ũũkĩ.” (Ezek. 20:6, 7) Ningĩ o ta ũrĩa Jehova aarathĩte tene, nĩ aarekire andũ ake aremi maherithio na njĩra ya gũtwarũo ithamĩrio. Mwaka wa 607 M.M.M., Nebukadineza wa Babuloni nĩ aamatharĩkĩire riita rĩa mũico, akĩananga Jerusalemu na hekarũ ĩrĩa yarĩ kuo. Ayahudi ngiri nyingĩ arĩa maahonokire nĩ maatwarirũo ithamĩrio Babuloni. Marĩ kũu nĩ maanyũrũragio na magakarario ta ũrĩa hekũgwetetwo kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.

8, 9. Nĩ mĩkaana ĩrĩkũ ĩgiĩ ũregenyũki Ngai aaheire kĩũngano gĩa Gĩkristiano?

⁸ Hihi nĩ harĩ ũndũ wakorire kĩũngano gĩa Gĩkristiano ũhaanaine na gũtwarũo ithamĩrio Babuloni? Ĩĩ nĩ harĩ! O ta Ayahudi a tene, arũmĩrĩri a Kristo nĩ maahetwo mũkaana kabere. Kĩambĩrĩria-inĩ kĩa ũtungata wake, Jesu ooigire ũũ: “Mwĩhũgagei anabii a maheeni arĩa mokaga kũrĩ inyuĩ mehumbĩte rũũa rwa ngʼondu, no thĩinĩ nĩ njũi ndĩani.” (Mat. 7:15) Mĩaka ĩigana ũna thutha ũcio, mũtũmwo Paulo nĩ aatongoririo nĩ roho wa Ngai kũheana mũkaana o ta ũcio, akiuga ũũ: “Nĩ njũĩ atĩ ndarĩkia gũthiĩ, njũi ndĩani nĩ ikaaingĩra gatagatĩ-inĩ kanyu na itikaiguĩra rũũru tha, na gatagatĩ-inĩ kanyu inyuĩ ene nĩ gũkaagĩa andũ makaaragia maũndũ mahĩtanu nĩguo magucĩrĩrie arutwo mamarũmĩrĩre.”—Atũm. 20:29, 30.

⁹ Akristiano nĩ maarutĩtwo ũrĩa mangĩmenya andũ ta acio oru na ũrĩa mangĩmethema. Athuri a kĩũngano nĩ meerĩtwo meherie aregenyũki kĩũngano-inĩ. (1 Tim. 1:19; 2 Tim. 2:16-19; 2 Pet. 2:1-3; 2 Joh. 10) O na kũrĩ ũguo, o ta Isiraeli na Juda ya tene, Akristiano aingĩ maathiire matiganĩirie mĩkaana ĩyo ya wendo. Gũkinyĩria mũthia wa karine ya mbere, ũregenyũki nĩ wagĩĩte mĩri kĩũngano-inĩ. Johana, mũtũmwo wa mũico ũrĩa warĩ muoyo mũthia-inĩ wa karine ya mbere Mahinda Maitũ, nĩ oonire ũrĩa kĩũngano gĩathũkĩtio nĩ ũregenyũki na ũremi. Nowe tu watigarĩte arĩ kĩgirĩrĩria kĩa waganu ũcio gũkorũo ũgĩtherema. (2 Thes. 2:6-8; 1 Joh. 2:18) Gwathiire atĩa thutha wa Johana gũkua?

10, 11. Ngerekano ya Jesu ĩgiĩ ngano na itindiĩ yahingire na njĩra ĩrĩkũ kuuma karine ya kerĩ Mahinda Maitũ gũthiĩ na mbere?

¹⁰ Thutha wa Johana gũkua, ngerekano ya Jesu ĩgiĩ ngano na itindiĩ nĩ yaambĩrĩirie kũhinga. (Thoma Mathayo 13:24-30.) O ta ũrĩa Jesu aarathĩte, Shaitani nĩ aahandire “itindiĩ,” kana Akristiano a maheeni thĩinĩ wa kĩũngano, na ũremi ũkĩingĩra na ihenya kĩũngano-inĩ. No mũhaka akorũo Jehova nĩ aaiguire ũũru mũno ngoro kuona kĩũngano kĩrĩa Mũrũ wake aambĩrĩirie gĩgĩthũkio nĩ ũhoi mĩhianano, thigũkũ na mĩtugo ya athathaiya a maheeni, na morutani ma maheeni moimanĩte na athomi matetĩkĩtie Ngai na  ndini iria ciumanĩte na Shaitani! Hihi Jehova eekire atĩa? O ta ũrĩa eekĩte na Aisiraeli arĩa mataarĩ ehokeku, nĩ aarekire andũ ake matwarũo ithamĩrio. Kuuma ihinda-inĩ rĩna karine ya kerĩ Mahinda Maitũ gũthiĩ na mbere, arĩa maarĩ mũhaano wa ngano matingĩamenyekire gatagatĩ-inĩ ka Akristiano a maheeni. Kwoguo kĩũngano kĩa ma gĩa Gĩkristiano nĩ ta kĩarĩ ithamĩrio thĩinĩ wa Babuloni Ũrĩa Mũnene, ndini ciothe cia maheeni gũkũ thĩ, nao Akristiano a maheeni nĩ maatahĩtwo biũ nĩ ndini icio. Nĩ ũndũ wa Akristiano a maheeni kũingĩha, nĩ kwoimĩrire ndini iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano.

¹¹ Mĩaka-inĩ ĩyo ndini iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano ciarĩ na ũgucania mũnene, nĩ kwarĩ na Akristiano amwe a ma, arĩa maringithanĩtio na “ngano” ngerekano-inĩ ya Jesu. O ta Ayahudi arĩa maarĩ ithamĩrio arĩa mataarĩirio thĩinĩ wa Ezekieli 6:9, nĩ maaririkanaga Ngai wa ma. Amwe ao nĩ maareganaga na morutani ma maheeni ma ndini iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano marĩ na ũmĩrĩru. Nĩ maanyũrũragio na makanyarirũo. Hihi Jehova aabangĩte gũtiganĩria andũ ake biũ thĩinĩ wa nduma ĩyo ya kĩĩroho? Aca! O ta ũrĩa eekire na Isiraeli ya tene, Jehova oonanirie marakara make na gĩkĩro kĩrĩa kĩagĩrĩire na mũigana ũrĩa wagĩrĩire wa ihinda. (Jer. 46:28) Ningĩ  Jehova ndaatigire andũ ake matarĩ na kĩĩrĩgĩrĩro. Reke twarĩrĩrie o rĩngĩ ũhoro wĩgiĩ Ayahudi acio maarĩ ithamĩrio thĩinĩ wa Babuloni ya tene, tuone ũrĩa Jehova aamaheire kĩĩrĩgĩrĩro atĩ nĩ makoima kuo.

12, 13. Hihi nĩ kĩĩ kĩngĩatũmire marakara ma Jehova kwerekera andũ ake arĩa maarĩ ithamĩrio matukũ-inĩ ma Ezekieli manyihe?

¹² Jehova nĩ oonanirie biũ marakara make kwerekera andũ ake, no ningĩ nĩ aameerire atĩ marakara make ma ũthingu matigũtũũra tene na tene. Kwa ngerekano, ta rora ciugo ici ooigire: “Marakara makwa nĩ magaathira, na mangʼũrĩ makwa kũmerekera manyihe, na nĩ ngaiganĩra. Na rĩrĩa ngaakorũo ndĩkĩtie kũmaitũrũrĩra mangʼũrĩ makwa, nĩ makaamenya atĩ niĩ, Jehova, njarĩtie ũguo tondũ nyendaga wĩrutĩri wa ngoro yothe.” (Ezek. 5:13) Hihi nĩ kĩĩ kĩngĩgaatũma mangʼũrĩ ma Jehova manyihe?

¹³ Nĩ kwarĩ na Ayahudi ehokeku maatwarirũo ithamĩrio hamwe na Ayahudi arĩa mataarĩ ehokeku. Makĩria ma ũguo, Ngai nĩ aarathĩte kũgerera Ezekieli atĩ andũ amwe Ake nĩ mangĩkerira marĩ kũu ithamĩrio. Thutha wa Ayahudi acio kwĩrira, nĩ mangĩkaririkana maũndũ ma gĩconoko marĩa meekĩte ũremi-inĩ wao harĩ Ngai wao, na nĩ mangĩgathaitha Jehova amohere nĩguo metĩkĩrĩke nĩwe. (Ezek. 6:8-10; 12:16) Ezekieli aarĩ ũmwe wa arĩa maarĩ ehokeku,  o hamwe na mũnabii Danieli na arata ake atatũ. Danieli nĩ aatũũrire ihinda iraihu ũũ atĩ nĩ oonire rĩrĩa maatwarirũo ithamĩrio na rĩrĩa mooimire kuo. Mahoya make ma kuuma ngoro megiĩ kwĩrira nĩ ũndũ wa mehia ma Isiraeli nĩ mandĩkĩtwo thĩinĩ wa Danieli mũrango wa 9. Hatarĩ nganja ciugo ciake cionanagia ũrĩa Ayahudi aingĩ arĩa maarĩ ithamĩrio maaiguaga, arĩa meeriragĩria kuoherũo nĩ Jehova na kũgĩa irathimo ciake. No mũhaka akorũo ciĩranĩro ciĩgiĩ kũrekererio na gũcokio iria Ezekieli aatongoririo nĩ roho kwandĩka ciarĩ cia gũcanjamũra.

14. Jehova angĩacokirie andũ ake bũrũri-inĩ wao nĩkĩ?

¹⁴ O na kũrĩ ũguo, nĩ haarĩ na ũndũ wa bata makĩria wĩgiĩ kũrekererio na gũcokio kwa andũ a Jehova. Thutha wa ihinda iraihu nĩ mangĩarutirũo ithamĩrio, ti ũndũ wa gũkorũo magĩrĩire gũkũũrũo, no nĩ tondũ o rĩngĩ, rĩarĩ ihinda rĩa Jehova rĩa gũtheria rĩĩtwa rĩake mbere ya ndũrĩrĩ ciothe. (Ezek. 36:22) Ababuloni acio nĩ mangĩamenyire atĩ ngai ciao cia maheeni, ta Marduki, itingĩiganana na Jehova Mwathani Ũrĩa Mũnene! Reke tũthuthurie ciĩranĩro ithano iria Jehova aatongoririe Ezekieli kwĩra arĩa maarĩ ithamĩrio hamwe nake. Reke twambe twarĩrĩrie ũrĩa o kĩĩranĩro kĩngĩahutirie Ayahudi acio ehokeku. Thutha-inĩ nĩ tũkuona ũrĩa ciĩranĩro icio ciahingire na njĩra nene makĩria.

15. Nĩ ũgarũrũku ũrĩkũ ũngĩekirũo wĩgiĩ mĩtugo ya kĩndini harĩ andũ arĩa mangĩacokire kuuma ithamĩrio?

¹⁵ KĨĨRANĨRO KĨA 1. Gũtigaacoka gũkorũo na ũhoi mĩhianano rĩngĩ kana mĩtugo ĩngĩ ĩrĩ magigi ĩkonainie na ndini cia maheeni. (Thoma Ezekieli 11:18; 12:24.) O ta ũrĩa Gĩcunjĩ gĩa 5 kĩa ibuku rĩrĩ kĩonanĩtie, Jerusalemu na hekarũ ĩrĩa yarĩ kuo nĩ ciathũkĩtio nĩ mĩtugo ya ndini cia maheeni, ta ũhoi mĩhianano. Nĩ ũndũ ũcio, andũ nĩ maathũkĩte na makamũranio na Jehova. Kũgerera harĩ Ezekieli, Jehova nĩ aarathire atĩ andũ acio maarĩ ithamĩrio nĩ mangĩerĩgĩrĩire hĩndĩ ĩrĩa mangĩkanyitanĩra rĩngĩ ũthathaiya-inĩ mũtheru na ũtarĩ mũthahie. Irathimo iria ingĩ ciothe ciĩgiĩ gũcokio ingĩehocirie harĩ ũndũ ũyũ wa bata: gũcokio kwa mũbango wa Ngai wĩgiĩ ũthathaiya mũtheru.

16. Jehova aaheanire kĩĩranĩro kĩrĩkũ kĩgiĩ bũrũri wa andũ ake?

 ¹⁶ KĨĨRANĨRO GĨA 2. Gũcoka bũrũri-inĩ wao. Jehova eerire andũ arĩa maarĩ ithamĩrio ũũ: “Nĩ ngaamũhe bũrũri wa Isiraeli.” (Ezek. 11:17) Kĩu kĩarĩ kĩĩranĩro kĩa mwanya tondũ Ababuloni, arĩa maanyũrũragia andũ acio a Ngai maarĩ ithamĩrio, gũtirĩ hĩndĩ maamaheaga mwĩhoko o na mũnini wa gũkaanacoka bũrũri-inĩ wao ũrĩa meendete. (Isa. 14:4, 17) Makĩria ma ũguo, korũo andũ acio nĩ mangĩaikarire marĩ ehokeku thutha wa gũcoka, bũrũri ũcio ũngĩakorirũo ũrĩ mũnoru na ũrĩ na maciaro, ũmahotithagie kũgĩa na irio na wĩra mwega mangĩakeneire kũruta. Matingĩacokire gũkorũo na gĩconoko na thĩna wa ngʼaragu rĩngĩ.—Thoma Ezekieli 36:30.

17. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩekĩkire wĩgiĩ magongona marĩa maarutagĩrũo Jehova?

¹⁷ KĨĨRANĨRO GĨA 3. Magongona nĩ mangĩgacoka kũrutwo rĩngĩ kĩgongona-inĩ kĩa Jehova. O ta ũrĩa Gĩcunjĩ gĩa 2 kĩa ibuku rĩrĩ kĩonanĩtie, rungu rwa Watho, magongona na maruta maarĩ gĩcunjĩ kĩa bata kĩa ũthathaiya mũtheru. Magongona ma andũ arĩa mangĩacokire kuuma ithamĩrio mangĩetĩkĩrĩkire nĩ Jehova angĩkorũo nĩ mangĩaikarire marĩ athĩki na marĩ atheru kĩĩroho. Kwoguo mehia mao nĩ mangĩahumbĩrirũo na maikare marĩ hakuhĩ na Ngai wao. Jehova eeranĩire ũũ: “Nyũmba yothe ya Isiraeli, andũ othe, makaandungatagĩra bũrũri-inĩ ũcio. Nĩ ngaakenagio nĩo marĩ kũu, na nĩ ngaabataraga mĩhothi yanyu na maciaro ma mbere ma maruta manyu, indo cianyu ciothe iria nyamũre.” (Ezek. 20:40) Ũthathaiya mũtheru nĩ ũngĩgacokio biũ na ũrehere andũ a Ngai irathimo.

18. Jehova angĩarĩithirie andũ ake atĩa?

¹⁸ KĨĨRANĨRO GĨA 4. Kweherio kwa arĩithi oru. Gĩtũmi kĩnene kĩrĩa gĩatũmire andũ a Ngai mathũke ũguo nĩ ũgucania wa arũme oru arĩa maatongoragia. Jehova nĩ eeranĩire atĩ nĩ angĩgacenjia ũndũ ũcio. Ũhoro-inĩ wĩgiĩ arĩithi acio oru, eeranĩire ũũ: “Nĩ ngaamatigithia wĩra wa kũrĩithia ngʼondu ciakwa . . . Nĩ ngaahonokia ngʼondu ciakwa kuuma tũnua-inĩ twao.” No andũ ake ehokeku aamaheire ũũma ũyũ: Nĩ “ngaarũmbũiya ngʼondu ciakwa.” (Ezek. 34:10, 12) Angĩekire ũguo atĩa? Angĩahũthĩrire arũme ehokeku marĩ arĩithi.

19. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jehova eeranĩire wĩgiĩ ũrũmwe?

 ¹⁹ KĨĨRANĨRO GĨA 5. Ũrũmwe gatagatĩ-inĩ ka andũ a Jehova. Ta wĩcirie ũrĩa warĩ ũndũ wa kĩeha harĩ athathaiya ehokeku kuona andũ a Ngai matarĩ na ũrũmwe mbere ya gũtwarũo ithamĩrio. Nĩ ũndũ wa ũgucania wa anabii a maheeni na arĩithi oru, andũ acio nĩ maaremeire anabii ehokeku arĩa maarũgamagĩrĩra Jehova; andũ acio o na nĩ maagayũkanire magĩthondeka ikundi cia ũregani. Kwoguo, ũndũ ũmwe wa kũgucĩrĩria mũno wĩgiĩ gũcokio, warĩ kĩĩranĩro gĩkĩ kĩeranĩirũo kũgerera Ezekieli: “Nĩ ngaamahe ngoro ĩrĩ na ũrũmwe, na njĩkĩre roho mwerũ thĩinĩ wao.” (Ezek. 11:19) Korũo Ayahudi arĩa maacokire nĩ mangĩaikarire marĩ na ũrũmwe hamwe na Jehova Ngai na gatagatĩ-inĩ kao, gũtirĩ mũkararia ũngĩamatooririe. Marĩ rũrĩrĩ, nĩ mangĩareheire Jehova riri rĩngĩ handũ ha kĩnyũrũri na gĩconoko.

20, 21. Ciĩranĩro cia Ngai ciahingire atĩa harĩ andũ arĩa maacokire kuuma ithamĩrio?

²⁰ Hihi ciĩranĩro icio ithano nĩ ciahingirio harĩ Ayahudi arĩa maacokire kuuma ithamĩrio? Nĩ wega tũririkane ciugo ici cia ndungata njĩhokeku ya tene yetagwo Joshua: “Gũtirĩ kiugo o na kĩmwe harĩ ciĩranĩro ciothe njega iria Jehova Ngai wanyu aamwĩrĩire kĩagĩte kũhinga. Ihingĩte ciothe harĩ inyuĩ. Gũtirĩ kiugo o na kĩmwe kĩagĩte kũhinga.” (Josh. 23:14) Ũguo nĩguo kwarĩ matukũ-inĩ ma  Joshua; kwoguo ũguo noguo kũngĩathiire matukũ-inĩ ma andũ acio maarĩ ithamĩrio arĩa maacokire bũrũri-inĩ wao.

²¹ Ayahudi nĩ maatigire ũhoi mĩhianano na mĩtugo ĩngĩ ĩrĩ magigi ya ndini cia maheeni ĩrĩa yamamũranĩtie na Jehova. O na gũtuĩka nĩ kũngĩonekire ta gũtangĩahotekire, nĩ maacokereire gũtũũra bũrũri-inĩ wao rĩngĩ, makaũrĩmaga na magakenera ũtũũro mwega kuo. Ũndũ ũmwe wa mbere ũrĩa meekire warĩ gũcokia kĩgongona kĩa Jehova Jerusalemu na kũruta magongona metĩkĩrĩku kuo. (Ezar. 3:2-6) Jehova nĩ aamarathimire na arĩithi ega a kĩĩroho, arũme ta Ezara ũrĩa warĩ mũthĩnjĩri-Ngai mwĩhokeku na mwandĩki, Nehemia na Zerubabeli arĩa maarĩ ngavana, Joshua ũrĩa warĩ Mũthĩnjĩri-Ngai Mũnene, na Hagai, Zekaria, na Malaki arĩa maarĩ anabii marĩ na ũmĩrĩru. Ihinda-inĩ rĩothe rĩrĩa andũ acio maarũmagĩrĩra ũtongoria wa kĩĩroho kuuma kũrĩ Jehova, nĩ maakoragwo na ũrũmwe mataakoretwo naguo ihinda inene.—Isa. 61:1-4; thoma Jeremia 3:15.

22. Tũmenyaga atĩa atĩ kũhinga kwa mbere kwa morathi megiĩ gũcokio kwarĩ o kĩonereria kĩa ũndũ mũnene makĩria?

²² Hatarĩ nganja, kũhinga kwa mbere gwa ciĩranĩro cia Jehova ciĩgiĩ gũcokio kwa ũthathaiya mũtheru kwarĩ ũndũ wa gwĩkĩra ngoro mũno! O na kũrĩ ũguo, kũhinga kũu kwarĩ o kĩonereria kĩa  ũndũ mũnene makĩria. Tũmenyaga ũguo atĩa? Jehova angĩahingirie ciĩranĩro icio angĩkorũo tu andũ acio nĩ mangĩaikarire marĩ athĩki na makĩrũmagĩrĩra ũtongoria wake. Thutha wa ihinda, Ayahudi nĩ maagire gwathĩka na makĩrema o rĩngĩ. No o ta ũrĩa Joshua aagwetete, hingo ciothe Jehova nĩ ahingagia kiugo gĩake. Kwoguo ciĩranĩro icio nĩ ingĩkaahinga na njĩra nene makĩria na ya gũtũũra. Reke tuone ũrĩa ũndũ ũcio wahingire.

23, 24. “Ihinda rĩa kwerũhia [kana, gũcokia] indo ciothe” rĩaambĩrĩirie rĩ, na rĩaambĩrĩirie atĩa?

²³ Nĩ ũndũ wa gũthoma Bibilia, nĩ tũmenyete atĩ mũtabarĩre ũyũ mũũru waingĩrire gĩcunjĩ kĩaguo kĩa mũthia, matukũ maguo ma kũrigĩrĩria, mwaka wa 1914. O na kũrĩ ũguo, ũndũ ũcio ndũtũmaga ndungata cia Jehova ikorũo na kĩeha. Bibilia yonanagia atĩ mwaka wa 1914 warĩ kĩambĩrĩria kĩa ihinda rĩa gũcanjamũra—“ihinda rĩa kwerũhia [kana, gũcokia] indo ciothe.” (Atũm. 3:21) Tũmenyaga ũguo atĩa? Hihi nĩ ũndũ ũrĩkũ wekĩkire igũrũ mwaka wa 1914? Jesu Kristo nĩ aatuirũo Mũthamaki wa Kĩĩmesia! Ũndũ ũcio wahutanĩtie atĩa na ũhoro wĩgiĩ gũcokio? Ririkana atĩ Jehova nĩ eerĩire Mũthamaki Daudi atĩ ũthamaki ũngĩatũũrire tene na tene thĩinĩ wa rũciaro rwake. (1 Maũ. 17:11-14) Ũthamaki ũcio nĩ warũgamirio mwaka wa 607 M.M.M. rĩrĩa Ababuloni maanangire Jerusalemu na makĩniina wathani wa athamaki a rũciaro rwa Daudi.

²⁴ Arĩ “Mũrũ wa mũndũ,” Jesu ooimanĩte na rũciaro rwa Daudi na kwoguo nĩ aagĩire na kĩhooto gĩa kĩĩwatho gĩa kũgaya ũthamaki wa Daudi. (Mat. 1:1; 16:13-16; Luk. 1:32, 33) Mwaka wa 1914, rĩrĩa Jehova aaheire Jesu gĩtĩ kĩa ũnene igũrũ, “ihinda rĩa kwerũhia [kana, gũcokia] indo ciothe” nĩ rĩaambĩrĩirie! Rĩu njĩra yarĩ hingũre ya Jehova kũhũthĩra Mũthamaki ũcio mũkinyanĩru nĩguo atwarithie na mbere wĩra wa gũcokio kwa ũthathaiya mũtheru.

25, 26. (a) Ihinda rĩa gũkorũo ithamĩrio thĩinĩ wa Babuloni Ũrĩa Mũnene rĩathirire rĩ, na tũmenyaga ũguo atĩa? (Ningĩ rora gathandũkũ, “Tũngiuga nĩ Mwaka wa 1919 Nĩkĩ?”) (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ waambĩrĩirie kũhinga kuuma mwaka wa 1919 gũthiĩ na mbere?

²⁵ Ũndũ ũmwe Kristo aambire gwĩka arĩ Mũthamaki warĩ kũnyitanĩra na Ithe harĩ gũthuthuria mũbango wa ũthathaiya mũtheru  gũkũ thĩ. (Mal. 3:1-5) O ta ũrĩa Jesu aarathĩte thĩinĩ wa ngerekano yake ya ngano na itindiĩ, kwa ihinda iraihu gũtingĩahotekire gũkũũrana ngano kuuma harĩ itindiĩ, ũguo nĩ kuuga, Akristiano a ma aitĩrĩrie maguta kuuma harĩ Akristiano a maheeni. b O na kũrĩ ũguo, ihinda rĩa magetha rĩakinyire mwaka wa 1914, na hĩndĩ ĩyo ngũrani nĩ yoonekire wega. Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ mbere ya 1914, Arutwo a Bibilia arĩa maarĩ ehokeku nĩ maaguũragia mahĩtia manene ma ndini iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano na nĩ maambagĩrĩria kwĩyamũrania na ndini icio hĩtanu. Rĩu rĩarĩ ihinda rĩa Jehova rĩa kũmacokia biũ. Kwoguo kĩambĩrĩria-inĩ kĩa mwaka wa 1919, mĩaka mĩnini thutha wa “ihinda rĩa magetha” kwambĩrĩria, andũ a Ngai nĩ maakũũrirũo biũ kuuma ũkombo-inĩ wa Babuloni Ũrĩa Mũnene. (Mat. 13:30) Ihinda rĩa gũkorũo ithamĩrio rĩgĩthira!

²⁶ Morathi ma Ezekieli megiĩ gũcokio nĩ maambĩrĩirie kũhinga na njĩra nene makĩria gũkĩra ũrĩa andũ a Ngai moonete mahinda-inĩ ma tene. Reke rĩu twarĩrĩrie ũrĩa ciĩranĩro icio ithano twathuthuria ihingĩte na njĩra nene makĩria.

27. Ngai aatheririe andũ ake atĩa nĩguo matigane na ũhoi mĩhianano?

²⁷ KĨĨRANĨRO KĨA 1. Kũniinwo kwa ũhoi mĩhianano na mĩtugo ĩngĩ ĩrĩ magigi ya ndini cia maheeni. Mũthia-inĩ wa karine ya 19 na kĩambĩrĩria-inĩ gĩa karine ya 20, Akristiano ehokeku nĩ maacemanagia hamwe na nĩ maambĩrĩirie gũtigana na mĩtugo ya ndini cia maheeni. Morutani ta Ũtatũ, wĩtĩkio wa atĩ muoyo wa mũndũ ndũkuaga, na mwaki wa icua, mothe nĩ maamenyekire atĩ matiumanĩte na Maandĩko na mooimanĩte na ndini cia maheeni kwoguo magĩtigana namo. Kũhũthĩra mĩhianano ũthathaiya-inĩ nĩ kwamenyekire atĩ gũtiagĩrĩire. O kahora, andũ a Ngai ningĩ nĩ maamenyire atĩ kũhũthĩra mũtharaba ũthathaiya-inĩ nĩ mũthemba wa ũhoi mĩhianano.—Ezek. 14:6.

28. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ andũ a Jehova maacokirio bũrũri-inĩ wao?

²⁸ KĨĨRANĨRO GĨA 2. Andũ a Ngai gũcokio bũrũri-inĩ wa kĩĩroho. O ũrĩa mooimaga thĩinĩ wa ndini cia Babuloni Ũrĩa Mũnene, Akristiano ehokeku meekoraga thĩinĩ wa bũrũri wao wa kĩĩroho ũrĩa  ũmagĩrĩire, ũguo nĩ kuuga gũkorũo marĩ arathime, na marĩ kũu matingĩacokire gũkorũo na ngʼaragu ya kĩĩroho rĩngĩ. (Thoma Ezekieli 34:13, 14.) O ta ũrĩa tũkoona thĩinĩ wa Gĩcunjĩ gĩa 19 kĩa ibuku rĩrĩ, Jehova nĩ arathimĩte bũrũri ũcio ũgakorũo na irio nyingĩ cia kĩĩroho gũkĩra hĩndĩ ĩngĩ o yothe.—Ezek. 11:17.

29. Wĩra wa kũhunjia wekĩrirũo hinya atĩa mwaka wa 1919?

²⁹ KĨĨRANĨRO GĨA 3. Magongona nĩ mangĩgacoka kũrutwo rĩngĩ kĩgongona-inĩ kĩa Jehova. Hĩndĩ ya karine ya mbere Mahinda Maitũ, Akristiano nĩ maarutĩtwo atĩ kĩrĩa maagĩrĩirũo kũrutĩra Ngai, ti magongona ma nyamũ, no nĩ iheo cia goro o na makĩria—ciugo iria maaragia cia kũgooca Jehova na kũhunjĩria andũ arĩa angĩ ũhoro ũmwĩgiĩ. (Ahib. 13:15) Mĩaka-inĩ ĩrĩa Akristiano maarĩ ithamĩrio, gũtiarĩ na mũbango ũngĩamahotithirie kũruta magongona ta macio. No mũthia-inĩ wa ihinda rĩu rĩa ithamĩrio, andũ a Ngai nĩ maarutaga magongona ta macio ma kũmũgooca. Maarĩ na kĩyo  wĩra-inĩ wa kũhunjia na nĩ maagoocaga Ngai mĩcemanio-inĩ yao makenete. Kuuma mwaka wa 1919 gũthiĩ na mbere, “ngombo ĩrĩa njĩhokeku na njũgĩ” nĩ yekĩrĩire mũno wĩra wa kũhunjia na ĩkĩũbanga na njĩra njega makĩria. (Mat. 24:45-47) Kwoguo kĩgongona kĩa Jehova kĩaiyũire magongona ma gĩkundi gĩathiaga gĩkĩongererekaga kĩa andũ maagoocaga rĩĩtwa rĩake itheru!

30. Jesu eekire atĩa nĩguo ahe andũ ake arĩithi ega arĩa maabataraga?

³⁰ KĨĨRANĨRO GĨA 4. Kweherio kwa arĩithi oru. Kristo nĩ aakũũrire andũ a Ngai kuuma harĩ arĩithi a maheeni a ndini iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano, arĩa mataarĩ ehokeku na meetungatagĩra o ene. Thĩinĩ wa rũũru rwa Kristo, arĩithi arĩa meekaga ta arĩithi acio a maheeni nĩ meehereirio mawĩra mao. (Ezek. 20:38) Jesu arĩ we Mũrĩithi Ũrĩa Mwega, nĩ aatigĩrĩire atĩ ngʼondu ciake nĩ ciarũmbũyagio. Mwaka-inĩ wa 1919, nĩ aamũrire ngombo yake ĩrĩa njĩhokeku na njũgĩ. Gakundi kau kanini ka Akristiano ehokeku arĩa aitĩrĩrie maguta nĩ gaatongoragia harĩ kũheana irio cia kĩĩroho, kwoguo andũ a Ngai nĩ maarũmbũyagio wega. Thutha wa ihinda, athuri a kĩũngano nĩ maamenyeririo nĩguo mateithĩrĩrie wĩra-inĩ wa kũrũmbũiya “rũũru rwa Ngai.” (1 Pet. 5:1, 2) Ciugo itongoretio nĩ roho wa Ngai iria irĩ thĩinĩ wa Ezekieli 34:15, 16 nĩ ihũthagĩrũo kaingĩ kũririkania arĩithi Akristiano gĩthimi kĩrĩa kĩigĩtwo nĩ Jehova Ngai na Jesu Kristo.

31. Jehova aahingirie atĩa ũrathi ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Ezekieli 11:19?

³¹ KĨĨRANĨRO GĨA 5. Ũrũmwe gatagatĩ-inĩ ka andũ a Jehova. Ihinda-inĩ rĩa mĩaka mĩingĩ, ndini iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano nĩ igayũkanĩte igatuĩka makiri maingĩ, o na gũkagĩa ikundi cia ũregani na cia nyamũkano iria itaiguithanagia o na hanini. Ngũrani na ũguo, Jehova nĩ ekĩte ũndũ wa magegania mũno harĩ andũ ake arĩa macoketio. Kĩĩranĩro kĩrĩa eeranĩire kũgerera Ezekieli akiuga “nĩ ngaamahe ngoro ĩrĩ na ũrũmwe,” nĩ kĩhingĩte na njĩra nene. (Ezek. 11:19) Thĩinĩ wa thĩ yothe, Kristo arĩ na arũmĩrĩri milioni nyingĩ moimĩte thĩinĩ wa ndũrĩrĩ, ndini, na mĩrerere ĩtiganĩte. O na kũrĩ ũguo, othe marutagwo ma o imwe na marutaga wĩra o ũmwe marĩ na ũiguano wa mwanya. Ũtukũ wa mũico wa Jesu gũkũ thĩ, nĩ aahoire atĩ arũmĩrĩri ake makorũo na ũrũmwe. (Thoma Johana 17:11, 20-23.) Matukũ-inĩ maya maitũ, Jehova nĩ ahingĩtie ihoya rĩu na njĩra nene mũno.

32. Wee ũiguaga atĩa nĩ ũndũ wa kũhinga kwa morathi megiĩ gũcokio kwa ũthathaiya mũtheru? (Ningĩ rora gathandũkũ, “Morathi Megiĩ Gũtwarũo Ithamĩrio na Gũcokio.”)

³² Githĩ ndũkenaga nĩ ũndũ wa gũtũũra ihinda-inĩ rĩrĩ rĩa gũcanjamũra rĩa gũcokio kwa ũthathaiya mũtheru? Nĩ tuonaga morathi ma Ezekieli makĩhinga maũndũ-inĩ mothe megiĩ ũthathaiya witũ mahinda-inĩ maya. No tũkorũo na ma atĩ rĩu Jehova nĩ akenagio nĩ andũ ake, o ta ũrĩa aarathĩte kũgerera Ezekieli akiuga: “Nĩ ngaakenagio nĩ inyuĩ.” (Ezek. 20:41) Hihi nĩ wonaga kĩrĩ gĩtĩo gũkorũo gatagatĩ-inĩ ka andũ marĩ na ũrũmwe na maheagwo irio njega cia kĩĩroho, arĩa magoocaga Jehova kũndũ guothe thĩinĩ wa thĩ —andũ makũũrĩtwo thutha wa gũkorũo ithamĩrio na njĩra ya kĩĩroho kwa ihinda iraihu? O na kũrĩ ũguo, morathi mamwe ma Ezekieli megiĩ gũcokio kwa ũthathaiya mũtheru makaahinga na njĩra nene makĩria ihinda rĩũkĩte.

33-35. (a) Ayahudi arĩa maarĩ ithamĩrio maataũkĩirũo atĩa nĩ ũrathi ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Ezekieli 36:35? (b) Andũ a Jehova ũmũthĩ mataũkagĩrũo atĩa nĩ ũrathi ũcio? (Ningĩ rora gathandũkũ, ‘Ihinda rĩa Gũcokia Indo Ciothe.’)

³³ O ta ũrĩa tũrĩkĩtie kuona, “ihinda rĩa kwerũhia [kana, gũcokia] indo ciothe” rĩaambĩrĩirie na gũcokio kwa rũciaro rwa Daudi rũrĩa rũngĩkaaruta athamaki, hĩndĩ ĩrĩa Jesu aatuirũo mũthamaki mwaka wa 1914. (Ezek. 37:24) Thutha ũcio, Jehova nĩ aaheire Kristo hinya wa gũcokia ũthathaiya mũtheru gatagatĩ-inĩ ka andũ Ake thutha wao gũkorũo marĩ ithamĩrio na njĩra ya kĩĩroho kwa ihinda rĩa mĩaka magana maingĩ. No rĩrĩ, hihi wĩra wa Kristo wa gũcokia ũthathaiya mũtheru wakinyire hau? Aca! Wĩra ũcio nĩ ũgaathiĩ na mbere na njĩra nene makĩra ihinda rĩũkĩte, na morathi ma Ezekieli nĩ matũheaga ũhoro wa gũcanjamũra wĩgiĩ ũndũ ũcio.

³⁴ Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũhoro wĩgiĩ ciugo ici ciaandĩkirũo kũgerera roho wa Ngai: “Andũ nĩ makoiga atĩrĩ: ‘Bũrũri ũrĩa warĩ mũtiganĩrie ũtuĩkĩte o ta mũgũnda wa Edeni.’” (Ezek. 36:35) Hihi Ezekieli na andũ arĩa maarĩ ithamĩrio hamwe nake maataũkĩirũo atĩa nĩ kĩĩranĩro kĩu? Hatarĩ nganja, matiatanyaga atĩ kĩĩranĩro kĩu gĩkũhinga na njĩra nginyanĩru—ta bũrũri ũcio wacokagio warĩ guo mũgũnda wa Edeni, kana Paradiso, ĩrĩa yathondekirũo nĩ Jehova we mwene! (Kĩam. 2:8) Handũ ha ũguo, nĩ maataũkĩirũo wega atĩ Jehova eendaga makorũo na ma atĩ bũrũri wao ũrĩa ũngĩacokirio ũngĩarĩ mũthaka na ũkorũo na maciaro maingĩ.

³⁵ Tũtaũkagĩrũo atĩa nĩ kĩĩranĩro o ro kĩu ũmũthĩ? Tũtiĩrĩgagĩrĩra kĩhinge na njĩra nginyanĩru ihinda-inĩ rĩrĩ, thĩinĩ wa thĩ ĩno njũru ĩtongoragio nĩ Shaitani ũrĩa Mũcukani. Handũ ha ũguo, nĩ tũtaũkagĩrũo atĩ ciugo icio ihingaga ũmũthĩ na njĩra ya kĩĩroho. Tondũ tũrĩ ndungata cia Jehova, tũkoragwo thĩinĩ wa bũrũri wa kĩĩroho ũrĩa ũcoketio, kũrĩa tũtungataga na njĩra ĩrĩ na uumithio na tũkaiga ũtungata mũtheru wa Ngai mbere ũtũũro-inĩ witũ. Bũrũri ũcio wa kĩĩroho ũthiaga o ũgĩtuĩkaga ta paradiso. No rĩrĩ, gũgaakorũo kũhaana atĩa ihinda rĩũkĩte?

36, 37. Nĩ ciĩranĩro irĩkũ ikaahinga thĩinĩ wa Paradiso ĩrĩa ĩgooka?

³⁶ Thutha wa mbaara ĩrĩa nene ya Hari–Magedoni, Jesu nĩ akaandandũra wĩra wake wa gũcokia ũhutie nginya thĩ ĩno tũikaraga. Hĩndĩ ya Wathani wa Mĩaka Ngiri, nĩ agaatongoria andũ magarũre thĩ yothe ĩtuĩke mũgũnda wa Edeni, kana paradiso, o ta ũrĩa muoroto wa Jehova warĩ kuuma o kĩambĩrĩria! (Luk. 23:43) Thutha ũcio andũ othe magaakorũo marĩ na ũrũmwe gatagatĩ-inĩ kao na hamwe na mũciĩ wao wa gũkũ thĩ. Gũtirĩ kũndũ gũgaakorũo na ũgwati. Ta hũũra mbica rĩrĩa nginya kĩĩranĩro gĩkĩ gĩkaahinga: “Nĩ  ngaarĩkanĩra kĩrĩkanĩro gĩa thayũ hamwe nacio, na njeherie nyamũ njũru cia gĩthaka thĩinĩ wa bũrũri, nĩgetha cikarage irĩ na ũgitĩri werũ-inĩ na ciarahage [kana, ikomage] mĩtitũ-inĩ.”—Ezek. 34:25.

³⁷ Ta hũũra mbica ũndũ ũcio! Nĩ ũkaahotaga gũceera kũndũ o guothe thĩinĩ wa thĩ ũtarĩ na guoya o na mũnini. Gũtirĩ nyamũ ĩgaakũgera ngero. Gũtirĩ ũgwati ũgaathũkia thayũ waku. Nĩ ũkaahotaga gũceeraceera mũtitũ-inĩ ũrĩa mũtumanu biũ ũrĩ wiki, ũgakenera ũthaka waguo mũingĩ, o na ũgakoma kuo ũrĩ na thayũ biũ, ũrĩ na ma atĩ ũgũũkĩra ũnogokete na ũtarĩ mũgere ngero!

38. Ũiguaga atĩa weciria ũrĩa kĩĩranĩro kĩrĩa kĩrĩ thĩinĩ wa Ezekieli 28:26 gĩkaahinga?

³⁸ Nĩ tũkoona kĩĩranĩro gĩkĩ o nakĩo gĩkĩhinga: “Magaatũũra thĩinĩ [wa bũrũri ũcio] marĩ na ũgitĩri na nĩ magaaka nyũmba na mahande mĩgũnda ya mĩthabibu, na matũũre marĩ na ũgitĩri rĩrĩa ngaaherithia arĩa othe mamathiũrũrũkĩirie, o acio mamanyũrũragia; na nĩ makaamenya atĩ niĩ nĩ niĩ Jehova Ngai wao.” (Ezek. 28:26) Thutha wa thũ ciothe cia Jehova kũniinwo, nĩ tũgaakenera thayũ na ũgitĩri thĩinĩ wa thĩ yothe. O tũkĩrũmbũyagia thĩ, nĩ tũkaahotaga kwĩrũmbũiya ithuĩ ene na endwa aitũ, gwaka nyũmba njega cia gũikara na kũrĩmaga mĩgũnda ya mĩthabibũ.

39. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma ũkorũo na ma atĩ morathi marĩa Ezekieli aandĩkire megiĩ Paradiso nĩ makaahinga?

³⁹ Hihi wonaga ciĩranĩro icio ta arĩ o iroto tu? Angĩkorũo nĩguo, wĩcirie ũhoro wa maũndũ marĩa wonete ihinda-inĩ rĩrĩ rĩa “kwerũhia [kana, gũcokia] indo ciothe.” O na kũrĩ na ũkararia mũingĩ wa Shaitani, Jesu nĩ aheetwo hinya wa gũcokia ũthathaiya mũtheru ihinda-inĩ rĩrĩ thĩ ĩkoretwo thĩinĩ wa nduma ndumanu. Ũcio nĩ ũira mũnene wa kuonania atĩ ciĩranĩro iria ciothe Ngai eeranĩire kũgerera Ezekieli nĩ ikaahinga!