1, 2. (a) Nĩ kĩĩ kĩngĩatũmire andũ arĩa maarĩ ithamĩrio mamake? (b) Nĩ kĩĩ gĩatũmire magege? (c) Nĩ ciũria irĩkũ tũkwarĩrĩria?

 AGĨTONGORIO nĩ Ngai, Ezekieli nĩ aaheanire ũhoro wĩgiĩ morathi maigana ũna kũrĩ andũ arĩa maarĩ ithamĩrio Babuloni kũgerera maũndũ maroneka. Ũrathi wa mbere ũrĩa Ezekieli oonanirie warĩ na ndũmĩrĩri ya ituĩro, o na wa kerĩ, na wa gatatũ, o na morathi macio mangĩ. (Ezek. 3:24-26; 4:1-7; 5:1; 12:3-6) Morathi mothe marĩa oonanirie kũgerera maũndũ maroneka maakoragwo na ndũmĩrĩri ya ituĩro iritũ kwerekera Ayahudi.

² Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, ta wĩcirie ũrĩa andũ acio maarĩ ithamĩrio maamakire rĩrĩa Ezekieli aarũgamire mbere yao rĩngĩ ehaarĩirie kuonania ũrathi ũngĩ. No mũhaka akorũo nĩ meeyũragia ũũ: ‘Nĩ ndũmĩrĩri ĩrĩkũ njũru tũkwamũkĩra riita rĩrĩ?’ No nĩ maagegire mũno. Ũrathi ũrĩa Ezekieli aambĩrĩirie kuonania hĩndĩ ĩyo warĩ ngũrani mũno. Warĩ na kĩĩranĩro kĩega no ti ituĩro iritũ. (Ezek. 37:23) Hihi nĩ ndũmĩrĩri ĩrĩkũ Ezekieli aaheire andũ acio maarĩ ithamĩrio? Yarũgamagĩrĩra ũndũ ũrĩkũ? Ĩhutagia atĩa ndungata cia Ngai ũmũthĩ? Reke tuone.

3. (a) Kamũtĩ “ka Juda” kaarũgamagĩrĩra kĩĩ? (b) Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ “kamũtĩ ka Efiraimu” kaarũgamĩrĩire ũthamaki wa mĩhĩrĩga ikũmi?

³ Jehova eerire Ezekieli oe tũmĩtĩ twĩrĩ na andĩke igũrũ rĩa kamũtĩ kamwe atĩ nĩ “ka Juda” na igũrũ rĩa kau kangĩ andĩke nĩ “ka Jusufu, kamũtĩ ka Efiraimu.” (Thoma Ezekieli 37:15, 16.) Tũmĩtĩ tũu twĩrĩ twarũgamagĩrĩra kĩĩ? Kamũtĩ kau kaarĩ “ka Juda” kaarũgamagĩrĩra ũthamaki wa mĩhĩrĩga ĩĩrĩ wa Juda na Benjamini. Athamaki arĩa mooimanĩte na rũciaro rwa Juda maathamakagĩra mĩhĩrĩga ĩyo ĩĩrĩ; ningĩ, ũthĩnjĩri-Ngai nĩ wahutanĩtie nao tondũ athĩnjĩri-Ngai maatungataga hekarũ-inĩ Jerusalemu. (2 Maũ. 11:13, 14; 34:30) Kwoguo, ũthamaki wa Juda nĩguo warĩ na athamaki a rũciaro rwa Daudi o hamwe na athĩnjĩri-Ngai arĩa maarĩ Alawii. “Kamũtĩ ka Efiraimu” kaarũgamĩrĩire ũthamaki wa mĩhĩrĩga ikũmi wa Isiraeli. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge ũguo? Mũthamaki wa mbere wa ũthamaki ũcio wa mĩhĩrĩga ikũmi aarĩ Jeroboamu, kuuma mũhĩrĩga-inĩ wa Efiraimu. Thutha wa ihinda, mũhĩrĩga wa Efiraimu nĩguo watuĩkire mũhĩrĩga ũrĩa mũnene thĩinĩ wa Isiraeli. (Gũcok. 33:17; 1 Ath. 11:26) Ririkana atĩ ũthamaki wa mĩhĩrĩga ikũmi wa Isiraeli ndwarĩ na athamaki a rũciaro rwa Daudi kana athĩnjĩri-Ngai arĩa maarĩ Alawii.

4. Ũrĩa Ezekieli aacokire gwĩka na tũmĩtĩ tũu twĩrĩ woonanagia ũndũ ũrĩkũ? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

⁴ Ezekieli aacokire akĩrũo anyitanĩrie tũmĩtĩ tũu twĩrĩ “nĩgetha tũtuĩke kamũtĩ kamwe.” O marorete Ezekieli mamakĩte, andũ acio maarĩ ithamĩrio makĩmũũria ũũ: “Kaĩ ũtaratwĩra gĩtũmi kĩa maũndũ maya?” Nake akĩmeera atĩ ũndũ ũcio woonanagia ũrĩa Jehova we mwene angĩekire. Akĩmagerekania na tũmĩtĩ tũu twĩrĩ, Jehova ooigire ũũ: “Nĩ ngaamatua kamũtĩ kamwe, nao matuĩke kamũtĩ kamwe marĩ guoko-inĩ gwakwa.”—Ezek. 37:17-19.

5. Ũndũ ũrĩa Ezekieli oonanirie warũgamĩrĩire kĩĩ? (Rora gathandũkũ, “Kũnyitithanio gwa Tũmĩtĩ Twĩrĩ.”)

⁵ Jehova aacokire agĩtaarĩria ũhoro wĩgiĩ kũnyitithania tũmĩtĩ tũu twĩrĩ. (Thoma Ezekieli 37:21, 22.) Andũ arĩa maarĩ ithamĩrio a ũthamaki wa mĩhĩrĩga ĩĩrĩ wa Juda na a ũthamaki wa mĩhĩrĩga ikũmi wa Isiraeli (Efiraimu) nĩ mangĩacokirio bũrũri-inĩ wa Isiraeli, kũrĩa mangĩatuĩkire “rũrĩrĩ rũmwe.”—Jer. 30:1-3; 31:2-9; 33:7.

6. Nĩ morathi marĩkũ matwaranaga marĩ thĩinĩ wa Ezekieli mũrango wa 37?

⁶ Morathi megiĩ gũcokio marĩa mandĩkĩtwo thĩinĩ wa Ezekieli mũrango wa 37 nĩ matwaranaga na njĩra ya magegania! Jehova nĩ akoonania atĩ we nĩ Ngai ũcokagia muoyo (mũhari wa 1-14) o hamwe na ũrũmwe (mũhari wa 15-28). Ndũmĩrĩri ĩrĩa ĩrĩ thĩinĩ wa morathi macio merĩ nĩ ĩno: Gĩkuũ na ngayũkano no iniinwo.

7. Ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa 1 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 9:2, 3 wonanagia atĩa atĩ “harĩ Ngai maũndũ mothe no mahoteke”?

⁷ Kũringana na mawoni ma andũ, gũkũũrũo na gũcokanĩrĩrio hamwe kwa andũ arĩa maarĩ ithamĩrio kuoonekaga kũrĩ ũndũ ũtangĩhoteka. a O na kũrĩ ũguo, “harĩ Ngai maũndũ mothe no mahoteke.” (Mat. 19:26) Jehova nĩ aahingirie ũrathi wake. Ihinda rĩa gũikara ithamĩrio Babuloni rĩathirire mwaka wa 537 M.M.M.,  na thutha ũcio, andũ kuuma mothamaki macio merĩ magĩthiĩ Jerusalemu gũteithĩrĩria gũcokia ũthathaiya wa ma. Ũhoro ũrĩa waandĩkirũo kũgerera roho wa Ngai nĩ ũnyitaga ũndũ ũcio mbaru ũkoiga ũũ: “Njiarũa imwe cia Juda, cia Benjamini, cia Efiraimu, na cia Manase cigĩikara Jerusalemu.” (1 Maũ. 9:2, 3; Ezar. 6:17) Hatarĩ nganja, o ta ũrĩa Jehova aarathĩte, andũ a ũthamaki wa mĩhĩrĩga ikũmi wa Isiraeli nĩ maanyitithanirio, kana magĩcokanĩrĩrio hamwe na andũ a ũthamaki wa mĩhĩrĩga ĩĩrĩ wa Juda.

8. (a) Isaia aarathĩte ũndũ ũrĩkũ? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ merĩ meyumĩrĩtie rĩandĩko-inĩ rĩa Ezekieli 37:21?

⁸ Mĩaka ta 200 mbere ĩyo, mũnabii Isaia nĩ aarathĩte ũrĩa kũngĩathiire harĩ Isiraeli na Juda thutha wao gũtahwo. Aarathĩte atĩ Jehova nĩ angĩkambĩrĩria gũcokanĩrĩria “andũ a Isiraeli arĩa mahurunjũkĩte” na “andũ a Juda arĩa mahurunjũkĩte kuuma kona-inĩ iria inya cia thĩ,” nginya “kuuma Ashuri.” (Isa. 11:12, 13, 16) Na hatarĩ nganja, Jehova nĩ aarutire “Aisiraeli gatagatĩ-inĩ ka ndũrĩrĩ” o ta ũrĩa aarathĩte. (Ezek. 37:21) Ta rora maũndũ maya merĩ meyumĩrĩtie: Gũkinyĩria ihinda rĩu, Jehova ndeetaga andũ acio maarĩ ithamĩrio “Juda” na “Efiraimu” no aameetaga “Aisiraeli”—marĩ gĩkundi kĩmwe. Ningĩ, Aisiraeli matirerũo atĩ makooima bũrũri ũmwe wa Babuloni, no makooima ndũrĩrĩ-inĩ nyingĩ—“kuuma mĩena yothe.”

9. Jehova aateithirie atĩa andũ arĩa maacokete kuuma ithamĩrio nĩguo makorũo na ũrũmwe?

⁹ Thutha wa andũ acio maarĩ ithamĩrio gũcoka Isiraeli-rĩ, Jehova aamateithirie atĩa gũkorũo na ũrũmwe? Nĩ aaheire Isiraeli arĩithi a kĩĩroho, ta Zerubabeli, Joshua ũrĩa warĩ Mũthĩnjĩri-Ngai Mũnene, Ezara, na Nehemia. Ningĩ Ngai nĩ aamũrire anabii ta Hagai, Zekaria, na Malaki. Arũme acio othe ehokeku nĩ meerutanĩirie gwĩkĩra ngoro rũrĩrĩ rũu kũrũmĩrĩra ũtongoria wa Ngai.  (Neh. 8:2, 3) Makĩria ma ũguo, Jehova nĩ aagitĩire rũrĩrĩ rwa Isiraeli na njĩra ya gũthararia njama iria ciabangĩtwo nĩ thũ cia andũ a Ngai.—Esit. 9:24, 25; Zek. 4:6.

10. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Shaitani aahotire gwĩka?

¹⁰ Ĩndĩ o na mateithĩtio ũguo wothe nĩ Jehova, Aisiraeli aingĩ nĩ maagire kũrũmĩrĩra ũthathaiya mũtheru. Ciĩko ciao nĩ ciandĩkĩtwo mabuku-inĩ ma Bibilia marĩa maandĩkirũo thutha wao gũcoka kuuma ithamĩrio. (Ezar. 9:1-3; Neh. 13:1, 2, 15) Ma nĩ atĩ, ihinda-inĩ rĩa karine ĩmwe kuuma rĩrĩa maacokire, Aisiraeli nĩ maatiganĩirie ũthathaiya mũtheru na gĩkĩro kĩnene nginya Jehova akĩmeera ũũ: “Njokererai.” (Mal. 3:7) Gũkinyĩria rĩrĩa Jesu ookire gũkũ thĩ, ndini ya Kĩyahudi yarĩ na ikundi nyingĩ cia nyamũkano iria ciatongoragio nĩ arĩithi matarĩ ehokeku. (Mat. 16:6; Mar. 7:5-8) Shaitani nĩ aahotete kũgirĩrĩria gũtikagĩe ũrũmwe mũkinyanĩru. O na kũrĩ ũguo, ũrathi wa Jehova wĩgiĩ gũkorũo na ũrũmwe nĩ ũngĩkaahinga. Na njĩra ĩrĩkũ?

11. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jehova aaguũririe wĩgiĩ ũrathi wake wa gũkorũo na ũrũmwe? (b) Shaitani aageririe gwĩka atĩa o rĩngĩ thutha wa kũingatwo kuuma igũrũ?

¹¹ Thoma Ezekieli 37:24. Jehova nĩ aaguũririe atĩ ũrathi wake wĩgiĩ gũkorũo na ũrũmwe ũngĩkaahinga na njĩra nginyanĩru harĩ andũ ake o thutha wa “Daudi ndungata” yake, na nĩwe Jesu, kwambĩrĩria gwathana arĩ Mũthamaki, ũndũ ũrĩa wekĩkire mwaka wa 1914. b (2 Sam. 7:16; Luk. 1:32) Gũkinyĩria ihinda rĩu, Isiraeli a kĩĩroho, arĩa aitĩrĩrie maguta, nĩ maacokete ithenya rĩa Isiraeli a kĩĩmwĩrĩ. (Jer. 31:33; Gal. 3:29) Shaitani nĩ aambĩrĩirie rĩngĩ gũthũkia ũrũmwe wa andũ a Ngai, makĩria thutha wa kũingatwo kuuma igũrũ. (Kũg. 12:7-10) Kwa ngerekano, thutha wa Mũrũ wa Ithe Witũ Russell gũkua mwaka-inĩ wa 1916, Shaitani nĩ oonire mweke wa kũgayũkania arĩa aitĩrĩrie maguta kũgerera ciĩko cia aregenyũki. No thutha wa kahinda kanini, aregenyũki acio magĩtiga ithondeka. Ningĩ Shaitani nĩ aahotire gũtũma ariũ a Ithe witũ arĩa maatongoragia hĩndĩ ĩyo maikio njera, ĩndĩ o na ũndũ ũcio ndwaniinire andũ a Jehova. Ariũ a Ithe witũ aitĩrĩrie maguta arĩa maaikarire marĩ ehokeku harĩ Jehova nĩ maatũũririe ũrũmwe wao.

12. Shaitani aremetwo kũgayũkania Isiraeli a kĩĩroho nĩkĩ?

¹² Kwoguo, ngũrani na ũrĩa gwekĩkĩte harĩ Isiraeli a kĩĩmwĩrĩ, Isiraeli a kĩĩroho nĩ meetiiririe mawara ma Shaitani ma kwenda kũmagayũkania. Nĩ kĩĩ gĩtũmĩte Shaitani aremwo gwĩka ũguo? Tondũ arĩa aitĩrĩrie maguta nĩ merutanĩirie ũrĩa mangĩhota kũrũmĩrĩra ithimi cia Jehova. Nĩ ũndũ ũcio, makoretwo makĩgitĩrũo nĩ Mũthamaki wao, Jesu Kristo, ũrĩa ũrathiĩ na mbere kũhoota Shaitani.—Kũg. 6:2.

13. Nĩ ma ĩrĩkũ ya bata tũreruta kuumana na ũrathi wĩgiĩ kũnyitithanio gwa tũmĩtĩ twĩrĩ?

¹³ Ũrathi wĩgiĩ kũnyitithanio gwa tũmĩtĩ tũrĩa twĩrĩ ũhingaga atĩa mahinda maya maitũ? Ririkana atĩ ũrathi ũcio wonanagia ũrĩa  ikundi igĩrĩ ingĩkanyitithanio hamwe. Makĩria ma ũguo, ũrathi ũcio wonanagia atĩ ũrũmwe ũcio ũngĩkarehwo nĩ Jehova. Kwoguo-rĩ, nĩ ma ĩrĩkũ ya bata ĩgiĩ ũthathaiya mũtheru ĩronanio nĩ ũrathi ũcio wĩgiĩ kũnyitithanio gwa tũmĩtĩ twĩrĩ? Na njĩra nguhĩ, Jehova we mwene nĩ agaatũma athathaiya ake “matuĩke [ta] kamũtĩ kamwe.”—Ezek. 37:19.

14. Ũrathi wĩgiĩ kũnyitithanio gwa tũmĩtĩ twĩrĩ ũhingĩte atĩa na njĩra nene makĩria kuuma mwaka wa 1919?

¹⁴ Kuuma mwaka wa 1919, thutha wa andũ a Ngai gũtherio kĩĩroho na kwambĩrĩria kũingĩra thĩinĩ wa paradiso ya kĩĩroho, ũrathi wĩgiĩ kũnyitithanio gwa tũmĩtĩ twĩrĩ nĩ waambĩrĩirie kũhinga na njĩra nene makĩria. Ihinda-inĩ rĩu, aingĩ gatagatĩ-inĩ ka arĩa maanyitithanirio hamwe maarĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũtuĩka athamaki na athĩnjĩri-Ngai kũrĩa igũrũ. (Kũg. 20:6) Na njĩra ya mũhaano, aitĩrĩrie maguta acio maarĩ ta kamũtĩ “ka Juda”—rũrĩrĩ rũrĩa rwarĩ na athamaki a rũciaro rwa Daudi na athĩnjĩri-Ngai arĩa maarĩ Alawii. Ĩndĩ o ũrĩa ihinda rĩahĩtũkaga, andũ aingĩ arĩa marĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũtũũra gũkũ thĩ nĩ maanyitanĩire na Ayahudi acio a kĩĩroho. Acio nao maarĩ ta “kamũtĩ ka Efiraimu”—rũrĩrĩ rũrĩa rũtaarĩ na athamaki a rũciaro rwa Daudi na athĩnjĩri-Ngai arĩa maarĩ Alawii. Ikundi icio igĩrĩ itungataga hamwe na ũrũmwe irĩ andũ a Jehova rungu rwa Mũthamaki wao ũmwe, Jesu Kristo.—Ezek. 37:24.

15. Ciugo cia ũrathi iria irĩ thĩinĩ wa Ezekieli 37:26, 27 irahinga atĩa ũmũthĩ?

¹⁵ Ũrathi wa Ezekieli guo mwene nĩ wonanagia atĩ andũ aingĩ nĩ mangĩkenda kũnyitanĩra na arĩa aitĩrĩrie maguta ũthathaiya-inĩ mũtheru. Jehova ooigire ũũ igũrũ rĩgiĩ andũ ake: “Nĩ ngaatũma . . . maingĩhe” na “hema yakwa ĩgaakorũo igũrũ rĩao.” (Ezek. 37:26, 27; kohoro ka magũrũ-inĩ) Ciugo icio itũririkanagia ũrĩa mũtũmwo Johana aarathĩirũo mĩaka ta 700 thutha wa ihinda rĩrĩa Ezekieli aatũũraga, atĩ “Ũcio ũikarĩire gĩtĩ kĩa ũnene nĩ [angĩgaatambũrũkia] hema yake” igũrũ rĩa “andũ kĩrĩndĩ kĩnene.” (Kũg. 7:9, 15) Ũmũthĩ, arĩa aitĩrĩrie maguta na kĩrĩndĩ kĩrĩa kĩnene matũũranagia marĩ rũrĩrĩ rũmwe rwa andũ a Ngai, magitĩirũo rungu rwa hema yake.

16. Nĩ ũrathi ũrĩkũ Zekaria aarathire wĩgiĩ kũnyitithanio kwa Isiraeli a kĩĩroho hamwe na arĩa makoragwo na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũtũũra gũkũ thĩ?

¹⁶ Kũnyitithanio kwa Ayahudi a kĩĩroho hamwe na arĩa makoragwo na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũtũũra gũkũ thĩ ningĩ nĩ kwarathĩtwo nĩ Zekaria, ũmwe wa arĩa maacokete kuuma ithamĩrio. Ooigĩte atĩ “andũ ikũmi kuuma harĩ . . . ndũrĩrĩ” nĩ mangĩkaanyita “marũmĩtie kanjũ ya Mũyahudi” na moige atĩrĩ: “Tũrenda gũthiĩ hamwe na inyuĩ, tondũ nĩ tũiguĩte atĩ Ngai arĩ hamwe na inyuĩ.” (Zek. 8:23) Kiugo “Mũyahudi” gĩtirũgamagĩrĩra mũndũ ũmwe, no kĩrũgamagĩrĩra gĩkundi kĩa andũ, arĩa metĩtwo “inyuĩ,” arĩa ũmũthĩ marũgamĩrĩirũo nĩ aitĩrĩrie maguta arĩa matigarĩte gũkũ thĩ, kana Ayahudi a kĩĩroho. (Rom. 2:28, 29) “Andũ ikũmi” marũgamagĩrĩra  arĩa marĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũtũũra gũkũ thĩ. Manyitaga “marũmĩtie” arĩa aitĩrĩrie maguta na ‘magathiĩ hamwe’ nao. (Isa. 2:2, 3; Mat. 25:40) Ciugo kũnyita “marũmĩtie” na “gũthiĩ hamwe na inyuĩ” cionanagia kũnyitithanio biũ gwa ikundi icio igĩrĩ.

17. Jesu aataarĩirie atĩa ũrũmwe ũrĩa tũkoragwo naguo ũmũthĩ?

¹⁷ No kũhoteke Jesu aaragia ũhoro wa ũrathi wa Ezekieli wĩgiĩ kũnyitithanio rĩrĩa ooigire atĩ we nĩ mũrĩithi, na rungu rwa ũtongoria wake ngʼondu ciake (arĩa aitĩrĩrie maguta) na “ngʼondu ingĩ” (arĩa marĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũtũũra gũkũ thĩ) nĩ mangĩgaatuĩka “rũũru rũmwe.” (Joh. 10:16; Ezek. 34:23; 37:24, 25) Ciugo icio cia Jesu na cia anabii a tene nĩ itaaragĩria wega ũrũmwe wa mwanya wa kĩĩroho ũrĩa tũkoragwo naguo ũmũthĩ, gũtekũmakania kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩa tũrĩ nakĩo. Ndini cia maheeni igayũkanĩte ikundi nyingĩ, no ithuĩ tũkoragwo na ũrũmwe wa magegania.

18. Kũringana na Ezekieli 37:28, nĩkĩ nĩ harĩ bata andũ a Ngai maikare ‘matarĩ a thĩ ĩno’?

¹⁸ Ciugo cia mũthia cia ũrathi wa Ezekieli wĩgiĩ kũnyitithanio cionanagia kĩrĩa kĩngĩtũma tũkorũo na ma atĩ gũtirĩ hĩndĩ ũrũmwe witũ ũgaathira. (Thoma Ezekieli 37:28.) Andũ a Jehova makoragwo na ũrũmwe tondũ handũ hake harĩa hatheru, kana ũthathaiya mũtheru, ũkoragwo “gatagatĩ-inĩ kao.” Na handũ hake harĩa hatheru hegũtũũra gatagatĩ-inĩ kao mangĩikara metheretie, kana meyamũranĩtie na thĩ ya Shaitani. (1 Kor. 6:11; Kũg. 7:14) Jesu nĩ aatĩtĩrithirie bata wa gũikara tũtarĩ a thĩ ĩno. Thĩinĩ wa ihoya rĩa kuuma ngoro rĩrĩa aahoeire arutwo ake, ooigire ũũ: “Awa  Mũtheru, magitagĩre . . . nĩguo makoragwo marĩ kĩndũ kĩmwe . . . O ti a thĩ ĩno . . . Matherie na ũhoro ũrĩa wa ma.” (Joh. 17:11, 16, 17) Ta rora wone atĩ Jesu oonanirie nĩ harĩ ũkuruhanu gatagatĩ ga gũkorũo tũrĩ “kĩndũ kĩmwe” na gũikara ‘tũtarĩ a thĩ ĩno.’

19. (a) Tuonanagia atĩa atĩ nĩ ‘twĩgerekanagia na Ngai’? (b) Nĩ ma ĩrĩkũ ya bata ĩgiĩ ũrũmwe Jesu aatĩtĩrithirie hwaĩ-inĩ wa mũico atanakua?

¹⁹ Hau noho tu thĩinĩ wa Bibilia handĩkĩtwo Jesu agĩta Ngai “Awa Mũtheru.” Jehova nĩ mũtheru na mũrũngĩrĩru biũ. Eerire Aisiraeli a tene ũũ: “No mũhaka mũkorũo mũrĩ atheru, tondũ niĩ ndĩ mũtheru.” (Alaw. 11:45) Tondũ nĩ ‘twĩgerekanagia na Ngai,’ twagĩrĩirũo gwathĩkagĩra rĩathani rĩu mĩthiĩre-inĩ itũ yothe. (Ef. 5:1; 1 Pet. 1:14, 15) Kiugo “atheru” gĩkĩaria ũhoro wa andũ, kiugĩte andũ “aamũre.” Kwoguo hwaĩ-inĩ wa mũico Jesu atanakua aatĩtĩrithirie atĩ arutwo ake mangĩgaatũũra marĩ na ũrũmwe mangĩaikarire meyamũranĩtie na thĩ ĩno na roho wayo wa kũgayũkania.

20, 21. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũtũmaga twĩhoke ũgitĩri wa Jehova makĩria? (b) Wee ũgũtua itua rĩrĩkũ?

²⁰ Ũrũmwe wa mwanya ũrĩa wonekaga wega gatagatĩ-inĩ ka Aira a Jehova kũndũ guothe thĩinĩ wa thĩ ũmũthĩ nĩ wonanagia atĩ Jehova nĩ acoketie ihoya rĩrĩ rĩa Jesu: “Ũmagitagĩre kuumana na ũrĩa mũũru.” (Thoma Johana 17:14, 15.) Hatarĩ nganja, nĩ twĩhokaga ũgitĩri wa Ngai makĩria rĩrĩa tuona atĩ Shaitani nĩ aremetwo gũthũkia ũrũmwe wa andũ a Ngai. Thĩinĩ wa ũrathi wa Ezekieli, Jehova ooigire atĩ tũmĩtĩ tũu twĩrĩ twatuĩkire kamũtĩ kamwe tũrĩ guoko-inĩ gwake. Kwoguo Jehova we mwene nĩwe ũtũmĩte andũ ake makorũo na ũrũmwe na njĩra ya magegania marĩ rungu rwa ũgitĩri wa guoko gwake—handũ matangĩkinyĩrũo nĩ Shaitani.

²¹ Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, twagĩrĩirũo gũtua itua rĩrĩkũ? Itua rĩa gũthiĩ na mbere kwĩrutanĩria kũhingia itemi ritũ harĩ gũtũũria ũrũmwe wa bata ũrĩa tũkoragwo naguo. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ ya bata o ũmwe witũ angĩka ũguo? Nĩ kũnyitanagĩra harĩ ũthathaiya mũtheru thĩinĩ wa hekarũ ya kĩĩroho ya Jehova tũtegũtĩrĩria. Icunjĩ iria irũmĩrĩire nĩ ciarĩrĩirie maũndũ marĩa ũthathaiya ũcio ũhutĩtie.