1, 2. (a) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ andũ a Elija maarĩ na mĩnyamaro? (b) Nĩ moritũ marĩkũ Elija aacemanirie namo Kĩrĩma-inĩ gĩa Karimeli?

ELIJA akĩĩrorera gĩkundi kĩa andũ maambataga mekururĩtie mĩambato-inĩ ya Kĩrĩma gĩa Karimeli. O na gũtuĩka kwarĩ rũcinĩ tene, andũ acio moonekaga marĩ na thĩna mũnene. Ng’aragu ya mĩaka ĩtatũ na nuthu nĩ yamahinyĩrĩirie mũno.

² Gatagatĩ-inĩ kao kwarĩ na anabii 450 a Baali, maiyũire mwĩtĩo na rũmena kwerekera Elija, mũnabii wa Jehova. Mũthamaki Jezebeli nĩ oragithĩtie ndungata nyingĩ cia Jehova, no Elija nĩ aathiaga o na mbere kũregana na ũthathaiya wa Baali. No angĩekire ũguo nginya rĩ? No gũkorũo athĩnjĩri-ngai acio meeciragia atĩ mũndũ ũmwe ndangĩhota kũmetiiria. (1 Ath. 18:4, 19, 20) O na mũthamaki Ahabu aarĩ ho, arĩ igũrũ rĩa ngaari yake ya ũthamaki. O nake nĩ aamenete Elija mũno.

3, 4. (a) Nĩkĩ kĩngĩatũmire Elija akorũo na guoya o ũrĩa gwathiaga gũgĩkĩaga? (b) Tũkwarĩrĩria ciũria irĩkũ?

³ Mũthenya ũcio Elija nĩ aacemanirie na moritũ manene gũkĩra marĩa anacemania namo. Rĩrĩa Elija eeroragĩra andũ makĩambata, nĩ aamenyaga atĩ nĩ mangĩeyoneire o narua nũ ũrĩ hinya makĩria gatagatĩ ka Ngai na andũ aganu. Hihi aaiguaga atĩa o ũrĩa gwathiaga gũgĩkĩaga? Aarĩ na guoya, tondũ “aarĩ mũndũ ũũmbĩtwo mũũmbĩre ũmwe na ithuĩ.” (Thoma Jakubu 5:17.) Nĩ harĩ ũndũ ũmwe tũngĩgĩa na ma naguo: Elija nĩ aaiguaga guoya mũno arĩ gatagatĩ-inĩ ka athĩnjĩri acio oragani, mũthamaki wao mũregenyũki, na andũ matehokete Ngai.—1 Ath. 18:22.

⁴ No nĩ kĩĩ gĩatũmĩte Isiraeli kũhaane ũguo? Na ũhoro ũyũ ũrakũhutia atĩa? Wĩcirie ũhoro wa kĩonereria kĩa Elija kĩa wĩtĩkio na ũrĩa kĩngĩtũteithia ũmũthĩ.

5, 6. (a) Aisiraeli maarĩ hatĩka-inĩ ĩrĩkũ? (b) Mũthamaki Ahabu aarakarĩtie Jehova mũno na njĩra ĩrĩkũ?

⁵ Kwa ihinda iraya, Elija nĩ eeroreire ũthathaiya wa ma ũgĩtiganĩrio  na ũkĩagĩrũo gĩtĩo no gũtirĩ ũndũ angĩekire. Aisiraeli aingĩ maathurĩte ũthathaiya ũtarĩ wa ma handũ ha ũrĩa mũtheru na maahoyaga ngai cia maheeni cia ndũrĩrĩ iria ciamarigicĩirie. Ũthathaiya ũcio wa maheeni nĩ woongererekete mũno matukũ-inĩ ma Elija.

⁶ Mũthamaki Ahabu nĩ aarakarĩtie Jehova mũno. Aahikĩtie Jezebeli, mwarĩ wa mũthamaki wa Zidoni. Jezebeli nĩ eehotorete gũtheremia ũthathaiya wa Baali thĩinĩ wa Isiraeli na kũniina ũthathaiya wa Jehova. Agĩtaha meciria ma mũthuriwe o na ihenya. Ahabu agĩakĩra Baali hekarũ na kĩgongona na agĩtongoria andũ ũthathaiya-inĩ wa ngai ĩyo ya maheeni.—1 Ath. 16:30-33.

7. (a) Nĩ kĩĩ gĩatũmĩte ũthathaiya wa Baali ũkorũo ũrĩ mũru mũno? (b) Ũhoro-inĩ wa ũraihu wa ihinda rĩa ng’aragu ya hĩndĩ ya Elija-rĩ, nĩkĩ no tũkorũo na ma atĩ Bibilia ndĩĩhĩngĩcaga? (Rora nginya  gathandũkũ.)

⁷ Nĩ kĩĩ gĩatũmĩte ũthathaiya wa Baali ũkorũo ũrĩ mũru mũno? Nĩ wagucĩrĩirie Aisiraeli aingĩ, ũgĩtũma matiganĩrie Ngai ũrĩa wa ma. Ningĩ warĩ magigi na waiyũirũo nĩ ciĩko cia ũhinya. Warĩ na ũmaraya wa hekarũ-inĩ wa arũme na wa atumia, mambura ma ngomanio, na kũruta ciana magongona. Nĩ ũndũ ũcio, Jehova agĩtũma Elija kũrĩ Ahabu amwĩre atĩ nĩ kũngĩkagĩa na ng’aragu ĩrĩa ĩngĩathirire rĩrĩa mũnabii ũcio wa Ngai angĩkoiga. (1 Ath. 17:1) Mĩaka ĩigana ũna nĩ yahĩtũkire Elija atathiĩte kũrĩ Ahabu kũmwĩra acokanĩrĩrie andũ na anabii a Baali Kĩrĩma-inĩ gĩa Karimeli. *

8. Ũhoro ũcio wa ũthathaiya wa Baali ũrĩ na bata ũrĩkũ harĩ ithuĩ ũmũthĩ?

⁸ Maũndũ macio maratũruta atĩa mahinda-inĩ maya? Amwe no mecirie atĩ ũhoro wĩgiĩ ũthathaiya wa Baali ndũhutĩtie andũ ũmũthĩ atĩ tondũ kũrĩa tũikaraga tũtionaga hekarũ na magongona ma Baali. No rũu ti rũgano tu rwa tene. (Rom. 15:4) Kiugo “Baali” kiugaga “mwene” kana “mwathi.” Jehova eerire andũ ake atĩ maagĩrĩire kũmũtua “baali” wao kana mũthuri wao. (Isa. 54:5) Githĩ ti ũhoro wa ma atĩ andũ no matungatagĩra aathi aingĩ handũ ha Ngai Mwene-Hinya-Wothe? Andũ mangĩhũthĩra ũtũũro wao gũthingata maũndũ ta mbeca, wĩra, gwĩkenia, ikeno cia ngomanio, kana ngai ingĩ o ciothe iria ithathayagio handũ ha Jehova, maũndũ macio nĩmo aathi ao. (Mat. 6:24; thoma Aroma 6:16.) Kwoguo, maũndũ marĩa meekĩrĩirũo mũno thĩinĩ wa ũthathaiya wa Baali marĩ kuo nginya ũmũthĩ. Gwĩciria ũhoro wa mbaara ĩyo  ya tene gatagatĩ ka Jehova na Baali no gũtũteithie gũtua itua rĩa ũũgĩ rĩgiĩ nũ tũgũtungatĩra.

9. (a) Ũrĩa ng’ongo cia Kĩrĩma gĩa Karimeli ciatariĩ gwateithirie atĩa kuonania moimĩrĩro moru ma ũthathaiya wa Baali? (Rora nginya kohoro ka magũrũ-inĩ.) (b) Elija eerire andũ atĩa?

⁹ Bũrũri nĩ woonekaga wega mũndũ arĩ ng’ongo-inĩ cia Kĩrĩma gĩa Karimeli—kuuma mũkuru wa Kishoni nginya Iria rĩa Mediterenia na irĩma cia Lebanoni mwena wa rũgongo. * No o ũrĩa riũa rĩathiaga rĩkĩaraga mũthenya ũcio wa mwanya, bũrũri woonekaga ũng’arĩte mũno. Bũrũri ũcio Jehova aahete Aisiraeli ũrĩ mũnoru rĩu wonekaga ũrĩ mũhĩnju mũno. Womĩtio ng’a nĩ riũa nĩ ũndũ wa waganu wa andũ a Ngai. Rĩrĩa andũ acio maarũrũnganire, Elija  aamerire ũũ: “Nĩ nginya hĩndĩ ĩ mũgũtũũra mũhindĩte mũgĩthanganĩria njĩra igĩrĩ? Kũngĩkorũo mũgũtua atĩ Jehova nĩwe Ngai-rĩ, kĩmũrũmagĩrĩrei; kana hihi kũngĩkorũo mũgũtua atĩ Baali nĩwe Ngai-rĩ, ĩ mũkĩmũrũmagĩrĩre we.”—1 Ath. 18:21.

10. Andũ a hĩndĩ ya Elija ‘maathanganĩirie njĩra igĩrĩ’ atĩa, na nĩ ma ĩrĩkũ ya mũthingi maakoretwo mariganĩirũo?

¹⁰ Ciugo cia Elija ‘gũthanganĩria njĩra igĩrĩ’ ciugaga atĩa? Andũ acio matiataũkagĩrũo atĩ nĩ maagĩrĩire gũthuura kana nĩ Jehova megũthathaiya kana nĩ Baali. Meeciragia atĩ nĩ mangĩataganĩirie—makenie Baali kũgerera ciĩko ciao irĩ magigi o makĩhoyaga Jehova Ngai amarathime. No kũhoteke meeciragia atĩ Baali nĩ angĩarathimire mĩgũnda na mahiũ mao, nake “Jehova Mũnene wa Ita” amagitĩre mbaara-inĩ. (1 Sam. 17:45) Nĩ maakoretwo mariganĩirũo nĩ ma ya mũthingi—ma ĩrĩa andũ aingĩ ũmũthĩ matataũkagĩrũo. Jehova ndanyitanagĩra na mũndũ o na ũ thĩinĩ wa ũthathaiya wake. Akoragwo na kĩhooto gĩa kũheo wĩyamũrĩri wa ngoro yothe. Nĩ aregete biũ kũheo ũthathaiya ũtukanĩtio na ũngĩ o wothe, na nĩ arakaragio nĩguo.—Thoma Thama 20:5.

11. Ũgwĩciria mĩario ya Elija Kĩrĩma-inĩ gĩa Karimeli ĩngĩtũteithia atĩa gũthuthuria rĩngĩ maũndũ marĩa tuonaga marĩ ma bata na ũthathaiya witũ?

¹¹ Aisiraeli acio ‘maathanganĩirie’ ta hiti ĩrĩa yageririe kũrũmĩrĩra mĩcingũ ĩĩrĩ. Ũguo nĩguo andũ aingĩ mekaga, makareka “baali” ingĩ ihatĩke ũthathaiya wao harĩ Ngai mũtũũrĩre-inĩ wao. Gwathĩkĩra rĩĩtana rĩa mĩtũkĩ rĩa Elija rĩa gũtiga gũthanganĩria no gũtũteithie gũthuthuria rĩngĩ maũndũ marĩa tuonaga marĩ ma bata na njĩra itũ ya gũthathaiya.

12, 13. (a) Nĩ kĩgeranio kĩrĩkũ Elija oigire kĩgĩe? (b) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ tũngĩonania atĩ tũrĩ na mwĩhoko mũrũmu o ta Elija?

¹² Rĩu Elija akiuga kũgĩe na kĩgeranio. Kĩgeranio kĩu kĩarĩ kĩhũthũ mũno. Athĩnjĩri ngai a Baali maarĩ mathondeke kĩgongona, maigĩrĩre igongona, macoke mahoe ngai wao akie mwaki. Elija o nake nĩ angĩekire ũguo. Oigire ũũ: “Ngai ũrĩa ũrĩcokia ũhoro na ũndũ wa kũrehe mwaki-rĩ, ũcio agĩtuĩke nĩwe Ngai.” Elija nĩ aamenyaga wega nũ warĩ Ngai wa ma. Nĩ aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu biũ ũũ atĩ aaheire akararia acio kĩgeranio kĩrĩa kĩhũthũ makĩria. Aarekire anabii acio a Baali mambĩrĩrie. Magĩthuura ndegwa yao ya igongona na makĩmĩthĩnjĩra Baali. *—1 Ath. 18:24, 25.

 ¹³ Matukũ maya Ngai ndaringaga ciama. O na kũrĩ ũguo, Jehova ndarĩ acenjia. No tũmwĩhoke o ta ũrĩa Elija aamwĩhokete. Kwa ngerekano, rĩrĩa andũ maregana na morutani ma Bibilia, tũtiagĩrĩirũo gwĩtigĩra kũreka mambe meyarie. No twĩgerekanie na Elija harĩ gweterera Ngai ũrĩa wa ma arũnge maũndũ. Twĩkaga ũguo na njĩra ya kwaga kwĩĩhoka ithuĩ ene, tũkehoka Kiugo kĩa Ngai, kĩrĩa gĩtongoretio na roho ‘kĩrũnge andũ mahĩtia mao.’—2 Tim. 3:16, The Holy Bible in Gĩkũyũ Language.

14. Elija aanyũrũririe anabii a Baali atĩa, na nĩkĩ?

¹⁴ Anabii a Baali maathire na mbere gũthondeka kĩgongona kĩao na gwĩta ngai yao. Maamũkaĩre ũũ maita maingĩ: “Atĩrĩrĩ, Baali, tũigue.” Magĩthiĩ na mbere kũmũkaĩra. No Bibilia yugaga ũũ: “No hatiigana kũiguo mũgambo, kana mũcokia wa ũhoro ũcio.” Rĩrĩa thaa thita ciakinyire, Elija akĩambĩrĩria kũmanyũrũria, akĩmeraga atĩ no kũhoteke Baali arĩ na mĩhang’o mĩingĩ, atĩ aathiĩte gwĩteithia, kana nĩ aanyitĩtwo nĩ gatoro na nĩ aabataraga kwarahũrũo. Eerire imenyi icio ũũ: “Anĩrĩrai na mĩgambo mĩnene mũno.” Elija onaga ũthathaiya wa Baali ũrĩ maheeni matheri, na eendaga andũ a Ngai mawone ũguo.—1 Ath. 18:26, 27.

15. Ũrĩa kwahanĩkire harĩ athĩnjĩri a Baali kuonanagia atĩa ũrimũ wa gũthuura mwathi ũngĩ tiga Jehova?

¹⁵ Nĩ ũndũ ũcio, athĩnjĩri a Baali makĩhaana ta maagũrũka, makĩanĩrĩra na “mĩgambo mĩnene mũno, magĩĩtemengaga na hiũ, na tũtimũ, ta ũrĩa mũtugo wao watariĩ, o nginya makĩnyũrũrũkĩrũo mũno nĩ thakame.” Ngai ĩyo ndĩamaiguaga! “Gũtigana kũiguwo mũgambo, kana mũcokia ũhoro o na ũrĩkũ, o na kana mũrũmbũiya waguo.” (1 Ath. 18:28, 29) Ma nĩ atĩ, gũtiarĩ Baali. Maarĩ maheeni mathugundĩtwo nĩ Shaitani nĩguo andũ matigane na ũthathaiya wa Jehova. Ti itherũ, gũthuura mwathi ũngĩ o wothe handũ ha Jehova kũrehaga gĩconoko gĩtheri.—Thoma Thaburi 25:3; 115:4-8.

16. (a) Andũ mangĩaririkanire ũndũ ũrĩkũ mona Elija agĩthondeka rĩngĩ kĩgongona kĩa Jehova kĩrĩma-inĩ gĩa Karimeli? (b) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Elija onanirie makĩria atĩ nĩ eehokete Ngai wake?

¹⁶ Gwakinya hwaĩ-inĩ, Elija nake agĩthondeka rĩngĩ kĩgongona kĩa Jehova kĩrĩa gĩathũkangĩtio nĩ thũ cia ũthathaiya wa ma. Aabangire mahiga 12, hihi kũririkania aingĩ a mĩhĩrĩga  ĩrĩa 10 ya rũrĩrĩ rwa Isiraeli atĩ maarĩ rungu rwa Watho ũrĩa Jehova aaheete ndũrĩrĩ ciothe 12. Agĩcoka akĩigĩrĩra igongona rĩake na rĩgĩitĩrĩrio maĩ, hihi kuuma Iria rĩa Mediterenia nginya rĩgĩcagaca. O na akĩenjithia mũtaro ũthiũrũrũkĩirie kĩgongona kĩu, na ũkĩiyũrio maĩ. Mũgarũ na ũrĩa aahũthĩirie anabii a Baali, agĩkĩritũhĩria Jehova maũndũ, tondũ nĩ aarĩ na mwĩhoko harĩ Ngai.—1 Ath. 18:30-35.

17. Mahoya ma Elija maaguũririe atĩa maũndũ marĩa eekĩrĩire, na tũngĩĩgerekania na kĩonereria gĩake atĩa mahoya-inĩ?

¹⁷ Rĩrĩa Elija aaharĩirie maũndũ mothe, akĩhoya Ngai. Mahoya make ma ĩmwe kwa ĩmwe moonanirie biũ maũndũ marĩa eekĩrĩire. Mbere ndaya, eendaga andũ mamenye atĩ Jehova nĩwe “Ngai ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Isiraeli,” ti Baali. Kerĩ, eendaga andũ othe mamenye atĩ we aarutaga wĩra arĩ ndungata ya Jehova, no ngumo na rũgooco ciagĩrĩire kũheo Ngai. Na mũthia, onanirie atĩ no aarũmbũyagia andũ, tondũ aarĩ na wendi mũnene wa kuona Jehova ‘akĩgarũra ngoro ciao imũcokerere.’ (1 Ath. 18:36, 37) Elija no aamendete o na kũrĩ na mathĩna marĩa moimĩrĩte nĩ ũndũ wao kwaga wĩtĩkio. Hihi mahoya-inĩ maitũ kĩũmbe no tuonanie maũndũ maya: Wĩnyihia ta wa Elija, kũrũmbũiya rĩĩtwa rĩa Ngai, na wendo mũnene harĩ arĩa marabatara ũteithio?

18, 19. (a) Jehova aacokirie atĩa mahoya ma Elija? (b) Elija aathire andũ meke atĩa, na nĩkĩ athĩnjĩri a Baali matiagĩrĩirũo kũiguĩrũo tha?

¹⁸ Elija atanahoya, no gũkorũo andũ meeyũragia kana Jehova nĩ angĩonekire arĩ wa maheeni ta Baali. No thutha wa mahoya, matieyũririe ũguo rĩngĩ. Bibilia yugaga: “Hĩndĩ ĩyo mwaki wa Jehova ũgĩkĩgũa, ũgĩcina ihaki rĩu rĩa njino biũ, o na ngũ, o na mahiga, o na rũkũngũ; namo maaĩ marĩa maarĩ mũtaro-inĩ, ũkĩmacũna biũ.” (1 Ath. 18:38) Na githĩ macokio macio matiarĩ ma magegania! Ĩ nao andũ meekire atĩa?

¹⁹ Andũ othe maanĩrĩire makiuga, “Jehova, nĩwe Ngai; Jehova, nĩwe Ngai.” (1 Ath. 18:39) Marigĩrĩrio-inĩ, nĩ maamenyire Ngai wa ma nũ. O na kũrĩ ũguo, mationanĩtie wĩtĩkio o na mũnini. Gwĩtĩkĩra atĩ Jehova nĩwe Ngai wa ma thutha wa kwĩyonera mwaki ũkiuma igũrũ nĩ ũndũ wa mahoya ti wonania wa wĩtĩkio mũrũmu. Nĩ ũndũ ũcio Elija akĩmera mawonanie na njĩra ĩngĩ. Aamerire meke ũndũ maagĩrĩirũo gwĩka mĩaka mĩingĩ mbere ĩyo —gwathĩkĩra Watho wa Jehova. Watho wa Ngai woigĩte atĩ anabii a maheeni na ahoi mĩhianano maagĩrĩirũo kũũragwo. (Gũcok. 13:5-9) Athĩnjĩri acio a Baali maarĩ thũ cia Jehova Ngai na mehotorete gwĩka mũgarũ na mĩoroto yake. Hihi nĩ maagĩrĩirũo kũiguĩrũo tha? O nĩ tha irĩkũ moonagia ciana iria ciothe ciacinagwo irĩ muoyo irĩ magongona kũrĩ Baali? (Thoma Thimo 21:13; Jer. 19:5) Athuri acio matiagĩrĩire kũiguĩrũo tha o na hanini. Nĩ ũndũ ũcio Elija agĩathana moragwo, na makĩũragwo.—1 Ath. 18:40.

20. Nĩkĩ ihooto cia athomi arĩa mamenagĩrĩria itua rĩa Elija rĩa kũũraga athĩnjĩri a Baali itirĩ na mũthingi?

²⁰ Athomi a mahinda maya no mamenererie ũrĩa igerio rĩu rĩa Kĩrĩma-inĩ gĩa Karimeli rĩarĩkĩrĩire. Andũ amwe metigagĩra atĩ arĩa manyitĩrĩire mũno ndini no mahũthĩre ũndũ ũcio kuonania atĩ ti ũũru kũhũthĩra ũhinya harĩ andũ a ndini ingĩ. Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, ũmũthĩ kũrĩ na andũ aingĩ makoragwo manyitĩrĩire mũno ndini mahũthagĩra ũhinya. No Elija ndaahanaga tao. Aahũthagĩrũo nĩ Jehova kũhingia ũndũ wa kĩhooto. Makĩria ma ũguo, Akristiano a ma nĩ moĩ atĩ matingĩka ta Elija na njĩra ya kuoya rũhiũ marũe na andũ arĩa aganu. Handũ ha ũguo, marũmagĩrĩra ũtaaro ũrĩa arutwo othe a Jesu maheetwo ta ũrĩa wonanĩtio nĩ ciugo cia Kristo kũrĩ Petero: “Cokia rũhiũ rũaku handũ haruo: nĩ gũkorũo andũ arĩa othe moyaga rũhiũ nĩmakaninwo na rũhiũ.” (Mat. 26:52) Jehova nĩwe ũkaarehe kĩhooto, na akaahũthĩra Mũrũwe gwĩka ũguo.

21. Kĩonereria kĩa Elija kĩagĩrĩire harĩ Akristiano a ma ũmũthĩ atĩa?

²¹ Ũndũ ũrĩa Mũkristiano wa ma agĩrĩire gwĩkĩrĩra nĩ kuonania wĩtĩkio mũtũũrĩre-inĩ wake. (Joh. 3:16) Njĩra ĩmwe ya gwĩka ũguo nĩ kwĩgerekania na andũ ehokeku ta Elija. Aathathayagia Jehova wiki na nĩ eekĩraga arĩa angĩ ngoro meke ũguo. Nĩ onanirie biũ atĩ ndini ĩrĩa Shaitani aahũthagĩra kũhenereria andũ meherere Jehova nĩ ya maheeni. Na nĩ eehokaga Jehova arũnge maũndũ handũ ha kwĩhoka ũhoti na wendi wake we mwene. Elija nĩ aateteire ũthathaiya ũrĩa mũtheru. Rekei twĩgerekanagie na wĩtĩkio wake!