1, 2. Hihi kũngĩgĩa mathĩna kĩhiko-inĩ nĩ kuuga atĩ kĩhiko nĩ kĩarema? Taarĩria.

KĨHIKO nĩ kĩheo kuuma kũrĩ Jehova. No gĩtũme mũndũ akenere ũtũũro makĩria. O na kũrĩ ũguo, gũtirĩ kĩhiko gĩtarĩ mathĩna makĩo. O na no kuoneke ta mathĩna macio matagaathira, na mũthuri na mũtumia mahota kũigua matakuhanĩrĩire ta ũrĩa maaiguaga hau kabere.

² Tũtiagĩrĩirũo kũmaka kĩhiko gitũ kĩngĩgĩa na moritũ rĩmwe na rĩmwe. Moritũ mationanagia atĩ kĩhiko nĩ kĩarema. O na andũ mahikanĩtie arĩa managĩa na mathĩna manene nĩ magĩĩte njĩra cia kwagĩria ũrata wao na gwĩkĩra kĩhiko kĩao hinya. Atĩa?

3, 4. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩhaanĩka rĩmwe thĩinĩ wa kĩhiko?

³ Kĩhiko kĩrehaga hamwe andũ erĩ ngũrani, o mũndũ arĩ na maũndũ marĩa endete, marĩa athũire, mawoni ngũrani, na njĩra itiganĩte cia gwĩka maũndũ. Ningĩ mũthuri na mũtumia no makorũo moimĩte mĩrerere-inĩ ngũrani kana ũndũire ũtiganĩte. Andũ mahikanĩtie nĩ mabataraga mahinda na kwĩrutanĩria nĩguo mamenyane wega na o mũndũ ataũkĩrũo nĩ ũrĩa ũngĩ.

⁴ O ũrĩa mahinda marathiĩ, mũthuri na mũtumia no  meingĩrie mũno maũndũ-inĩ mao kĩũmbe nginya mambĩrĩrie kũraihanĩrĩria. No kuoneke ta o mũndũ aratũũra ũtũũro wake mwene. Nĩ kĩĩ kĩngĩmateithia gũkuhanĩrĩria?

5. (a) Nĩ kĩĩ kĩngĩteithia Mũkristiano gũkuhĩrĩria mũndũ ũrĩa mahikanĩtie nake? (b) Kũringana na Ahibirania 13:4, twagĩrĩirũo kuona kĩhiko kĩhaana atĩa?

⁵ Jehova nĩ aheanĩte ũtaaro mwega ũngĩgũteithia wee hamwe na mũndũ ũrĩa mũhikanĩtie nake nĩguo mũmũkuhĩrĩrie na mũkuhanĩrĩrie. (Thaburi 25:4; Isaia 48:17, 18) Atwĩraga ũũ: “Kĩhiko nĩ kĩheagwo gĩtĩo nĩ andũ othe.” (Ahibirania 13:4) Kĩndũ kĩrĩa wonaga kĩrĩ gĩa kũheo gĩtĩo gĩkoragwo kĩrĩ kĩa bata na kĩa goro harĩ wee. Nĩ ũkĩgitagĩra na ũgakĩmenyerera. Ũguo nĩguo Jehova endaga tuone kĩhiko.

6. Rĩandĩko rĩa Mathayo 19:4-6 rĩtwĩraga mawoni marĩkũ ma Jehova megiĩ kĩhiko?

⁶ Jehova nĩwe waambĩrĩirie kĩhiko. Mũrũ wake Jesu, ooigire ũũ: “Kaĩ mũtathomete atĩ ũrĩa wombire andũ kuuma o kĩambĩrĩria aamombire marĩ mũndũrũme na mũtumia na akiuga ũũ: ‘Nĩ ũndũ ũcio mũndũrũme nĩ agaatiga ithe na nyina manyitane na mũtumia wake, nao eerĩ matuĩke mwĩrĩ ũmwe’? Nĩ ũndũ ũcio ti erĩ rĩngĩ, no nĩ mwĩrĩ ũmwe. Kwoguo-rĩ, arĩa Ngai anyitithanĩtie, mũndũ ndakanamatigithanie.” (Mathayo 19:4-6) Kuuma o kĩambĩrĩria, Jehova aabangĩte kĩhiko gĩkorũo kĩrĩ gĩa gũtũũra. Eendaga andũ a famĩlĩ makorũo makuhanĩrĩirie, marĩ na gĩkeno na makenere ũtũũro hamwe.

7. Nĩ kĩĩ kĩngĩteithia athuri na atumia gwĩkĩra kĩhiko kĩao hinya?

⁷ O na kũrĩ ũguo, andũ arĩa mahikanĩtie nĩ mang’ethanagĩra na mĩtangĩko na hatĩka nyingĩ mahinda-inĩ maya gũkĩra hĩndĩ ĩngĩ o yothe. Rĩmwe hatĩka icio nĩ cingĩhaga mũno nginya magakua ngoro, na mageciria atĩ kĩhiko kĩao gĩtingĩhonokio. No gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa Jehova onaga kĩhiko no gũtũteithie.—1 Johana 5:3.

8, 9. (a) Nĩ rĩ twagĩrĩirũo kũrũmĩrĩra ũtongoria wa Jehova wĩgiĩ kĩhiko? (b) Tũngĩonania atĩa atĩ kĩhiko gitũ nĩ kĩa bata harĩ ithuĩ?

⁸ Hĩndĩ ciothe ũtongoria wa Jehova ũkoragwo ũrĩ wa gũtũguna. O ta ũrĩa tuona, atũheete ũtaaro ũyũ: “Kĩhiko nĩ kĩheagwo gĩtĩo.” (Ahibirania 13:4; Kohelethu 5:4) Tũngĩrũmĩrĩra ũtongoria wa Jehova nginya rĩrĩa atarĩ ũndũ mũhũthũ, hatarĩ nganja nĩ tũkũgunĩka.—1 Athesalonike 1:3; Ahibirania 6:10.

⁹ Tondũ kĩhiko gitũ nĩ kĩa bata harĩ ithuĩ, tũtingĩenda gwĩka kana kuuga ũndũ o wothe ũngĩgĩthũkia. Ithenya  rĩa ũguo, tũngĩenda gwĩkĩra hinya ũrata witũ na mũndũ ũrĩa tũhikanĩtie nake. Tũngĩka ũguo atĩa?

10, 11. (a) Nĩ thĩna ũrĩkũ mũnene ũkoragwo ihiko-inĩ imwe? (b) Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata gwĩciria ũrĩa twaragia na mũthuri kana mũtumia witũ?

¹⁰ Nĩ kũrĩ maũndũ maingĩ mũndũ angĩka atuurithie ũrĩa mahikanĩtie nake. Nĩ tũĩ atĩ Akristiano matiagĩrĩirũo kũhũũra arĩa mahikanĩtie nao kana gwĩka ũndũ wa kũmagera ngero kĩĩmwĩrĩ. Ĩndĩ no tũtuurithanie na ciugo citũ. Ciugo no ituĩke matharaita. Mũtumia ũmwe ooigire ũũ: “Mũthuri wakwa ahũũraga na ciugo. No ngorũo itarĩ na nguraro ironeka na maitho, no ciugo njũru iria atindaga akĩnjĩra, ta ‘Wee wĩ mũrigo!’ na ‘Wee wĩ tũhũ!’ nĩ injĩkĩrĩte marema ngoro-inĩ.” Mũthuri ũmwe ooigire atĩ mũtumia wake atindaga akĩhũthĩra ciugo cia kũmũhũthia na akamũruma. Ooigire ũũ: “Ndingĩhota gũcokera mbere ya andũ maũndũ marĩa anjĩraga. Nĩkĩo itamwaragĩria na nĩkĩo nyumĩraga wĩra-inĩ ndukĩrĩirũo. Nyonaga ũndũ ũcio ũrĩ mwega gũkĩra kũinũka.” Irumi, kwaria ciugo njũru itarĩ cia ũtugi iria ituurithagia mũndũ ngoro, nĩ ũndũ wĩkĩkaga kaingĩ ũmũthĩ.

¹¹ Rĩrĩa mũthuri na mũtumia maranĩria na ciugo njũru, ũndũ ũcio nĩ ũtũmaga magĩe na ironda cia ngoro iria cikaraga mũno ingĩkaahona. Hatarĩ nganja, Jehova ndendaga mũthuri na mũtumia maranĩrie na njĩra ta ĩyo. Ĩndĩ mũndũ no atuurithie ũrĩa mahikanĩtie nake o na atekũmenya. No wone ta ũkoragwo ũrĩ mũtugi kwerekera mũndũ ũrĩa mũhikanĩtie nake,  no rĩrĩ, hihi we aiguaga atĩa? Mũndũ ũrĩa mũhikanĩtie nake angĩtuurithio nĩ ũndũ uugĩte-rĩ, hihi no ũkorũo wĩhaarĩirie gũcenjia?—Agalatia 5:15; thoma Aefeso 4:31.

12. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩhutia ũrata wa mũndũ ũrĩ kĩhiko-inĩ na Jehova?

¹² Ũrĩa waragĩria mũndũ ũrĩa mũhikanĩtie nake, mbere ya andũ kana mũrĩ oiki, nĩ ũndũ wa bata harĩ Jehova. (Thoma 1 Petero 3:7.) Rĩandĩko rĩa Jakubu 1:26 rĩtũririkanagia ũndũ ũyũ: “Mũndũ o wothe angĩĩciria atĩ nĩ mũthathaiya wa Ngai no ndagiragĩrĩria rũrĩmĩ rwake, nĩ ngoro yake mwene araheenia, na ũthathaiya wake nĩ wa tũhũ.”

13. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩ ũngĩtũma mũndũ atuurithie ũrĩa mahikanĩtie nake?

 ¹³ Nĩ harĩ maũndũ mangĩ arĩa mahikanĩtie magĩrĩirũo gwĩciria ũhoro wamo nĩguo matigatuurithanie. Kwa ngerekano-rĩ, mũndũ ũrĩa mũhikanĩtie nake angĩigua atĩa ũngĩambĩrĩria kũhũthagĩra mahinda maingĩ hamwe na mũndũ ũngĩ? O na gũtuĩka no gũkorũo ũreka ũguo na gĩtũmi gĩtarĩ kĩũru, ta gũthiĩ kũhunjia kana kũmũteithia thĩna mũna, hihi ũrĩa mũhikanĩtie nake no aigue atuurithĩtio? Mũtumia ũmwe Mũkristiano ooigire ũũ: “Kuona mũthuri wakwa akĩhũthĩra mahinda maingĩ na mwarĩ wa Ithe witũ ũngĩ kĩũngano-inĩ nĩ kũnduurithagia. Gũtũmaga njigue itarĩ wa bata.”

14. (a) Nĩ ma ĩrĩkũ ya mũthingi twĩrutaga thĩinĩ wa Kĩambĩrĩria 2:24? (b) Nĩ kĩũria kĩrĩkũ twagĩrĩirũo kwĩyũria?

¹⁴ Tũrĩ Akristiano, nĩ tũkoragwo na itemi rĩa kũrũmbũiya aciari aitũ na aarĩ na ariũ a Ithe witũ kĩũngano-inĩ gitũ. O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa twaingĩra kĩhiko-inĩ, itemi ritũ inene nĩ kũrũmbũiya mũthuri kana mũtumia witũ. Jehova ooigire atĩ mũthuri nĩ ‘akaanyitana na mũtumia wake.’ (Kĩambĩrĩria 2:24) Nĩ twagĩrĩirũo kũrũmbũiya mũno ũrĩa mũndũ ũrĩa tũhikanĩtie nake aiguaga. Ta wĩyũrie atĩrĩ: ‘Hihi nĩ hũthagĩra mahinda ma kũigana na mũndũ ũrĩa tũhikanĩtie nake, ngamũrũmbũiya, na ngamuonia wendo ũrĩa arabatara na ũmwagĩrĩire?’

15. Nĩkĩ Akristiano arĩa marĩ kĩhiko-inĩ nĩ magĩrĩirũo gwĩthema gũtuĩka a hakuhĩ mũno na andũ angĩ tiga arĩa mahikanĩtie nao?

¹⁵ Tũngĩtuĩka a hakuhĩ mũno na mũndũ ũtarĩ mũthuri kana mũtumia witũ, ũndũ ũcio no ũrehe mathĩna kĩhiko-inĩ gitũ. No twambĩrĩrie kũgucĩrĩrio nĩ mũndũ ũcio na tũkũrie wendo kũmwerekera. (Mathayo  5:28) Ũndũ ũcio no ũkũre na ũtũme wĩke ũndũ ũkwagĩra kĩhiko gĩaku gĩtĩo.

16. Nĩ watho ũrĩkũ Bibilia ĩheanĩte wĩgiĩ kĩhiko?

¹⁶ Thutha wa Bibilia kuuga: “Kĩhiko nĩ kĩheagwo gĩtĩo nĩ andũ othe,” ĩcokaga ĩkoiga ũũ: “Ũrĩrĩ wa kĩhiko ũigagwo ũtarĩ na thahu, tondũ Ngai nĩ agaatuĩra arĩa meingĩragia thĩinĩ wa ngomanio itagĩrĩire, o hamwe na itharia.” (Ahibirania 13:4) Ciugo “ũrĩrĩ wa kĩhiko” irũgamĩrĩire ngomanio gatagatĩ ka mũthuri na mũtumia wake. (Thimo 5:18) Tũngĩonania gĩtĩo atĩa ũndũ-inĩ ũcio na twage kũũthahia?

17. (a) Andũ aingĩ makoragwo na mawoni marĩkũ megiĩ ũtharia? (b) Akristiano magĩrĩirũo gũkorũo na mawoni marĩkũ megiĩ ũtharia?

¹⁷ Ũmũthĩ, andũ amwe matiĩciragia atĩ nĩ ũndũ mũũru mũndũ gũkorũo atarĩ mwĩhokeku harĩ ũrĩa mahikanĩtie nake. Tũtiagĩrĩirũo gwĩtĩkĩra gũthũkio nĩ mwerekera ũcio. Jehova nĩ onanagia wega atĩ nĩ athũire ngomanio itagĩrĩire na ũtharia. (Thoma Aroma 12:9; Ahibirania 10:31; 12:29) Tũngĩkoma na mũndũ ũngĩ tiga ũrĩa tũhikanĩtie nake, tũngĩkorũo tũgĩthahia kĩhiko gitũ. Tũngĩonania atĩ tũtitĩĩte ithimi cia Jehova, na tũthũkie ũrata witũ nake. Nĩ ũndũ ũcio no mũhaka twĩtheme nginya ikinya rĩa mbere rĩrĩa rĩngĩtũma tũingĩre ũtharia-inĩ. Ũndũ ũcio nĩ ũhutĩtie gwĩthema meciria matarĩ mega kwerekera mũndũ ũngĩ.—Ayubu 31:1.

18. (a) Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ ũtharia nĩ ta gũthathaiya ngai cia maheeni? (b) Jehova onaga ũtharia atĩa?

¹⁸ Hĩndĩ ya Isiraeli ya tene rungu rwa Watho wa Musa, ũtharia warĩ mehia maritũ mũno, maritũ o ta gũthathaiya ngai cia maheeni. Iherithia rĩa mehia macio merĩ rĩarĩ gĩkuũ. (Maũndũ ma Alawii 20:2, 10)  Ũtharia wahaanaine atĩa na gũthathaiya ngai cia maheeni? Mũisiraeli angĩathathairie ngai cia maheeni, aagaga kũhingia kĩĩranĩro gĩake gĩa gũkorũo arĩ mwĩhokeku harĩ Jehova. Angĩekire ũtharia, aagaga kũhingia kĩĩranĩro gĩake gĩa gũkorũo arĩ mwĩhokeku harĩ mũndũ ũrĩa mahikanĩtie nake. (Thama 19:5, 6; Gũcokerithia Maathani 5:9; thoma Malaki 2:14.) Hatarĩ nganja, tene Jehova oonaga ũtharia ũrĩ mehia maritũ mũno.

19. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gũtua itua rĩa kwaga gwĩka ũtharia?

¹⁹ Ĩ ũmũthĩ narĩo? O na gũtuĩka tũtirĩ rungu rwa Watho wa Musa, mawoni ma Jehova megiĩ ũtharia matigarũrũkĩte. O ta ũrĩa gũtarĩ hĩndĩ tũngĩthathaiya ngai ya maheeni, no taguo tũtagĩrĩirũo kwaga wĩhokeku harĩ mũndũ ũrĩa tũhikanĩtie nake. (Thaburi 51:1, 4; Akolosai 3:5) Tũngĩka ũguo, tũngĩkorũo tũkĩagĩra kĩhiko gitũ gĩtĩo o hamwe na Ngai witũ, Jehova.—Rora Kohoro ka 26 Mũico-inĩ wa Ibuku.

20. Ũũgĩ ũngĩteithia kĩhiko atĩa?

²⁰ Ũngĩĩkĩra kĩhiko gĩaku hinya atĩa? Kiugo kĩa Ngai kiugaga ũũ: “Nyũmba yakagwo na ũũgĩ, naguo ũtaũku nĩ ũtũmaga ĩĩhande.” (Thimo 24:3) Nyũmba no ĩkorũo na heho na ĩtarĩ kĩndũ kana ĩkorũo ĩrĩ na ũrugarĩ, ĩrĩ njega, na ĩrĩ na ũgitĩri. Ũguo noguo kĩhiko kĩhaana. Mũndũ mũũgĩ nĩ arĩtigagĩrĩra atĩ kĩhiko gĩake kĩrĩ na ũgitĩri, nĩ kĩega, na gĩa gũkenerũo.

21. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ ũmenyo ũngĩtũma kĩhiko gĩkorũo na hinya?

²¹ Bibilia ĩthiaga na mbere kuuga ũũ ĩkĩaria ũhoro wa nyũmba ĩyo: “Ũmenyo nĩ ũtũmaga rumu ciayo ciyũre mĩthemba yothe ya mĩthithũ ya goro na mĩega.” (Thimo 24:4) Maũndũ marĩa wĩrutaga kuuma Kiugo-inĩ  kĩa Ngai no macenjie kĩhiko gĩaku kĩagĩre. (Aroma 12:2; Afilipi 1:9) Rĩrĩa mũrathoma Bibilia na mabuku maitũ mũrĩ hamwe ta mũthuri na mũtumia, aragĩrĩriai ũrĩa mũngĩhũthĩra maũndũ marĩa mũreruta. Caragiai njĩra cia kuonania wendo na gĩtĩo, o na njĩra cia kuonania ũtugi na atĩ nĩ mũrecirania. Hoyaga Jehova agũteithie gũkũria ngumo iria ingĩĩkĩra kĩhiko kĩanyu hinya na itũme wendeke makĩria harĩ mũndũ ũrĩa mũhikanĩtie nake.—Thimo 15:16, 17; 1 Petero 1:7.

22. Nĩkĩ nĩ twagĩrĩirũo kuonagia mũndũ ũrĩa tũhikanĩtie nake wendo na gĩtĩo?

²² Twagĩrĩirũo gwĩka ũrĩa wothe tũngĩhota nĩguo tuonagie mũndũ ũrĩa tũhikanĩtie nake wendo na gĩtĩo. Tweka ũguo, kĩhiko gitũ nĩ kĩrĩkoragwo na gĩkeno na gĩgakorũo na hinya. Na ũndũ wa bata o na makĩria, nĩ tũrĩkenagia Jehova.—Thaburi 147:11; Aroma 12:10.