1, 2. Ũngĩbatara mũndũ kana kĩndũ gĩa gũgũtongoria nĩkĩ ũrĩ kũndũ ũtoĩ wega? Jehova atũheete kĩĩ gĩa gũtũtongoria?

TA HŨŨRA mbica ũkĩgerera kũndũ werũ-inĩ mũnene. Werũ ũcio ũrathiĩ ũgĩcenjagia o ũrĩa huho nene irahuruta mũthanga mĩena ngũrani. Nĩ ũndũ mũhũthũ kũũra njĩra. Ũngĩmenya atĩa kũrĩa ũkũgerera? Nĩ ũkũbatara mũndũ kana kĩndũ gĩa gũgũtongoria. No ũrore riũa na njata, kana ũhũthĩre mapu, o na kana ũũrie mũndũ ũĩ werũ ũcio wega. Gũkorũo na mũndũ kana  kĩndũ gĩa gũgũtongoria nĩ kwa bata, tondũ kũmenya kũrĩa ũrathiĩ no kũhonokie muoyo waku.

² Ithuothe nĩ tũcemanagia na moritũ maingĩ ũtũũro-inĩ, na rĩmwe na rĩmwe no tũigue ta tũũrĩte njĩra. No Jehova nĩ aheete o ũmwe witũ thamiri nĩguo ĩtũtongoragie. (Jakubu 1:17) Reke tũtuĩrie thamiri nĩ kĩĩ na ũrĩa ĩrutaga wĩra. Ningĩ nĩ tũkwĩruta ũrĩa tũngĩmenyeria thamiri itũ, twagĩrĩirũo kũrũmbũiya thamiri cia andũ arĩa angĩ nĩkĩ, na ũrĩa thamiri theru ĩngĩtũma ũtũũro witũ wagĩre makĩria.

3. Thamiri nĩ kĩĩ?

³ Thamiri nĩ kĩheo kĩa magegania tũheetwo nĩ Jehova. Nĩ ũhoti ũrĩa ũkoragwo thĩinĩ witũ wa gũkũũrana wega na ũũru. Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa kĩhũthĩrĩtwo thĩinĩ wa Bibilia gĩa “thamiri” kiugĩte “kwĩmeya.” Rĩrĩa thamiri itũ ĩraruta wĩra wega, nĩ ĩtũteithagia gwĩthuthuria ũrĩa tũtariĩ kũna. No ĩtũteithie gũthuthuria methugunda maitũ ma thĩinĩ biũ o hamwe na merirĩria maitũ tũtekwĩheenia. No ĩtũtongorie twĩke maũndũ mega na twĩtheme marĩa moru. Na no ĩtũme tũigue tũkenete rĩrĩa twatua itua rĩega kana ĩtũme tũigue tũhĩtĩtie rĩrĩa twatua itua rĩũru.—Rora Kohoro ga 5 Mũico-inĩ wa Ibuku.

4, 5. (a) Gwathiire atĩa Adamu na Hawa maga gũthikĩrĩria thamiri yao? (b) Heana ngerekano imwe kuuma Bibilia-inĩ ironania ũrĩa thamiri ĩrutaga wĩra.

⁴ O ũmwe witũ no athuure kana nĩ egũthikĩrĩria thamiri yake kana ndekũmĩthikĩrĩria. Adamu na Hawa maathuurire kwaga gũthikĩrĩria thamiri yao,  na kwoguo makĩhia. Thutha ũcio nĩ maaiguire marĩ na mahĩtia, no maarĩ acerere mũno. Nĩ maarĩkĩtie kũremera Ngai. (Kĩambĩrĩria 3:7, 8) O na gũtuĩka o ũmwe wao aarĩ na thamiri nginyanĩru na nĩ maamenyaga atĩ nĩ ũũru kũremera Ngai, maathuurire kwaga gũthikĩrĩria thamiri yao.

⁵ O na kũrĩ ũguo, andũ aingĩ matarĩ akinyanĩru nĩ mathikagĩrĩria thamiri ciao. Ayubu aarĩ kĩonereria kĩega kĩa ũndũ ũcio. Tondũ nĩ aatuire matua mega, nĩ angĩoigire ũũ: “Ngoro yakwa ndĩkaanjirithia hĩndĩ ĩrĩa yothe ngũtũũra muoyo.” (Ayubu 27:6) Rĩrĩa Ayubu aagwetire “ngoro” yake, ooigaga ũhoro wa thamiri yake, ũhoti wake wa gũkũũrana wega na ũũru. No Daudi, rĩmwe na rĩmwe nĩ aagaga gũthikĩrĩria thamiri yake na kwoguo akaga gwathĩkĩra Jehova. Thutha-inĩ nĩ aaiguaga ahĩtĩtie mũno nginya akaigua ta ngoro yake ‘yamũthecaga.’ (1 Samueli 24:5) Ĩyo nĩ thamiri ya Daudi yamwĩraga atĩ ũndũ ũcio ekĩte nĩ mũũru. Na njĩra ya gũthikĩrĩria thamiri yake, nĩ angĩerutire gwĩthema gũcokera mahĩtia macio.

6. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ thamiri nĩ kĩheo kuuma kũrĩ Ngai?

⁶ O na andũ matoĩ Jehova kaingĩ nĩ mamenyaga atĩ maũndũ mamwe nĩ mega na mangĩ nĩ moru. Bibilia yugaga ũũ: “Meciria-inĩ mao ene magaciirithagio kana magateterũo.” (Aroma 2:14, 15) Kwa ngerekano, andũ aingĩ nĩ mamenyaga atĩ nĩ ũũru kũũragana kana kũiya. O na gũtuĩka no mage gũkorũo makĩmenya, makoragwo magĩthikĩrĩria thamiri yao, ũhoti ũrĩa Jehova eekĩrire thĩinĩ wao wa gũkũũrana wega na ũũru. Ningĩ makoragwo makĩrũmĩrĩra motaaro ma  Bibilia, ma cia mũthingi iria Jehova aheanĩte nĩguo atũteithie gũtuaga matua mega ũtũũro-inĩ.

7. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma rĩmwe na rĩmwe thamiri itũ ĩtũhĩtithie?

⁷ No rĩmwe na rĩmwe thamiri itũ no ĩtũhĩtithie. Kwa ngerekano, no ĩthũkio nĩ meciria maitũ matarĩ makinyanĩru o hamwe na merirĩria maitũ na kwoguo ĩtũtongorie na njĩra ĩrĩa ĩtagĩrĩire. Thamiri njega ndĩĩrehaga o ũguo. (Kĩambĩrĩria 39:1, 2, 7-12) Nĩ ĩbataraga kũmenyerio. Nĩgetha Jehova atũteithie, atũheaga roho mũtheru na motaaro ma Bibilia. (Aroma 9:1) Reke tũthuthurie ũrĩa tũngĩmenyeria thamiri itũ.

8. (a) Merirĩria maitũ mangĩhutia atĩa thamiri itũ? (b) Twagĩrĩirũo kwĩyũria atĩa tũtanatua itua?

⁸ Andũ amwe meciragia atĩ gũthikĩrĩria thamiri yao no kũrũmĩrĩra merirĩria mao. Meciragia atĩ no meke ũrĩa wothe mekwenda angĩkorũo marona ũndũ ũcio ũrĩ mwega. No merirĩria maitũ ti makinyanĩru, na no matũhĩtithie. Merirĩria maitũ no matũgucĩrĩrie mũno nginya mahutie thamiri itũ. Bibilia yugaga ũũ: “Ngoro nĩ ĩheenanagia gũkĩra kĩndũ kĩngĩ o gĩothe na nĩ ũgwati. Nũũ ũngĩhota kũmĩmenya?” (Jeremia 17:9) Kwoguo no twambĩrĩrie gwĩciria atĩ ũndũ mũna nĩ mwega o na gũtuĩka nĩ mũũru. Kwa ngerekano, Paulo atanatuĩka Mũkristiano, aanyariraga andũ a Ngai atarĩ na tha na eetĩkĩtie atĩ ũndũ ũcio eekaga warĩ mwega. We oonaga arĩ na thamiri njega. No thutha-inĩ ooigire ũũ: “Ũrĩa ũũthuthuragia nĩ Jehova.” (1 Akorintho 4:4; Atũmwo 23:1; 2 Timotheo 1:3) Rĩrĩa Paulo eerutire ũrĩa Jehova oonaga  ũndũ ũcio eekaga, nĩ aamenyire atĩ nĩ aabataraga kũgarũrĩra. Hatarĩ nganja, tũtaneka ũndũ mũna, nĩ tũbatiĩ kwĩyũria atĩrĩ, ‘Hihi Jehova arenda njĩke atĩa?’

9. Gwĩtigĩra Ngai nĩ kuuga atĩa?

⁹ Angĩkorũo nĩ wendete mũndũ, ndũngĩenda kũmũrakaria. Tondũ nĩ twendete Jehova, tũtingĩenda gwĩka ũndũ o wothe ũngĩmũrakaria. Nĩ twagĩrĩirũo gwĩtigĩra mũno kũrakaria Jehova. No twĩrute ũndũ ũcio kuumana na kĩonereria kĩa Nehemia. Nĩ aaregire kũhũthĩra gaturũa gake arĩ ngavana gwĩtongia. Nĩkĩ? Aataarĩirie atĩ eekire ũguo “nĩ ũndũ wa gwĩtigĩra Ngai.” (Nehemia 5:15) Nehemia ndeendaga gwĩka ũndũ o wothe ũngĩarakaririe Jehova. O ta Nehemia, o na ithuĩ nĩ twĩtigagĩra kũrakaria Jehova na njĩra ya gwĩka ũndũ mũũru. Twathoma Bibilia, no twĩrute maũndũ marĩa makenagia Jehova.—Rora Kohoro ga 6 Mũico-inĩ wa Ibuku.

10, 11. Nĩ motaaro marĩkũ ma Bibilia mangĩtũteithia gũtua matua mega megiĩ njohi?

¹⁰ Kwa ngerekano, Mũkristiano no abatare gũtua itua kana nĩ ekũnyua njohi kana ndekũnyua. Nĩ motaaro marĩkũ mangĩmũteithia gũtua itua rĩega? Mamwe mamo nĩ: Bibilia ndĩkaananĩtie kũnyua njohi. O na ĩtwĩraga atĩ ndibei nĩ kĩheo kuuma kũrĩ Ngai. (Thaburi 104:14, 15) O na kũrĩ ũguo, Jesu eerire arũmĩrĩri ake matikeingĩrie ũhoro-inĩ wa “kũnyua gũkĩria gĩthimi.” (Luka 21:34) Nake Paulo eerire Akristiano metheme gũkoragwo “maruga-inĩ makĩrĩtie njano na ũrĩĩu.” (Aroma 13:13) Ooigire atĩ arĩĩu “matikaagaya Ũthamaki wa Ngai.”—1 Akorintho 6:9, 10.

¹¹ Mũkristiano no eyũrie atĩrĩ: ‘Njohi nĩ ya bata atĩa  harĩ niĩ? Hihi no mũhaka ndĩmĩnyue nĩguo njigue njanjamũkĩte? Hihi nyuaga njohi nĩgetha njigue ndĩ na ũmĩrĩru makĩria? Hihi no hote kwĩgirĩrĩria mũigana ũrĩa ngũnyua na maita marĩa ndĩnyuaga? * Hihi no hote gũkenanĩra hamwe na arata o na kũngĩkorũo gũtarĩ na njohi?’ No tũhoe Jehova atũteithie gũtua matua ma ũũgĩ. (Thoma Thaburi 139:23, 24.) Na njĩra ĩyo, nĩ tũmenyeragia thamiri itũ gwathĩkĩra motaaro ma Bibilia. Ĩndĩ o ta ũrĩa tũkuona, nĩ harĩ maũndũ mangĩ mabataranagia.

12, 13. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma thamiri itũ ĩkorũo ĩrĩ ngũrani na thamiri cia andũ arĩa angĩ? Tũngĩka atĩa rĩrĩa thamiri cia andũ angĩ ciakorũo irĩ ngũrani na itũ?

¹² Andũ makoragwo na thamiri ngũrani. Thamiri yaku no ĩgwĩtĩkĩrie gwĩka ũndũ ũrĩa thamiri ya mũndũ ũngĩ ĩtangĩmwĩtĩkĩria gwĩka. Kwa ngerekano, wee no ũthuure kũnyua njohi, no mũndũ ũngĩ one atĩ ndagĩrĩirũo kũnyua. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma andũ erĩ makorũo na mawoni matiganĩte ũndũ-inĩ ũcio?

¹³ Muonere wa mũndũ wĩgiĩ ũndũ mũna kaingĩ nĩ ũhutagio nĩ kũrĩa aarereirũo, ũrĩa famĩlĩ yao yoonaga ũndũ ũcio, maũndũ marĩa eyoneire ũtũũro-inĩ, na maũndũ mangĩ. Ũhoro-inĩ wĩgiĩ njohi, mũndũ warĩ na thĩna wa kwĩgirĩrĩria kũnyua no athuure kwaga kũmĩnyua o na hanini. (1 Athamaki 8:38, 39)  Kwoguo ũngĩhe mũndũ njohi no arege kũnyua-rĩ, ũngĩka atĩa? Hihi no ũrakare? No ũmũtindĩkĩrĩrie anyue? No ũmũhatĩrĩrie akwĩre gĩtũmi gĩa kũrega? Aca, tondũ nĩ ũtĩĩte thamiri yake.

14, 15. Nĩ ũndũ ũrĩkũ woimĩrire matukũ-inĩ ma Paulo? Nĩ ũtaaro ũrĩkũ mwega Paulo aaheanire?

¹⁴ Matukũ-inĩ ma Paulo, nĩ kwoimĩrire ũndũ woonanirie ũrĩa thamiri ingĩkorũo irĩ ngũrani. Nyama imwe iria cieendagio thoko ciakoragwo ihũthĩrĩtwo ũthathaiya-inĩ wa maheeni na ikarutĩrũo mĩhianano. (1 Akorintho 10:25) Paulo ndoonaga arĩ ũũru kũgũra na kũrĩa nyama icio. We oonaga atĩ irio ciothe ciumaga kũrĩ Jehova. No ariũ a Ithe witũ amwe arĩa maathathayagia mĩhianano tene maarĩ na mawoni ngũrani. Moonaga arĩ ũũru kũrĩa nyama icio. Hihi Paulo nĩ ooigire: ‘Ũndũ ũcio ndũrathumbũra thamiri yakwa. Ndĩ na kĩhooto gĩa kũrĩa kĩrĩa ngwenda’?

¹⁵ Paulo ndooigire ũguo. Mawoni ma ariũ a Ithe maarĩ ma bata mũno harĩ we ũũ atĩ nĩ eehaarĩirie gũtigana na maũndũ mamwe angĩonire marĩ kĩhooto gĩake. Paulo ooigire “tũtigekenagie ithuĩ ene.” Agĩcoka akiuga: “Tondũ o na Kristo ndeekenagia we mwene.” (Aroma 15:1, 3) O ta Jesu, Paulo aarũmbũyagia ũhoro wa andũ arĩa angĩ gũkĩra ũrĩa aarũmbũyagia ũhoro wake mwene.—Thoma 1 Akorintho 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo gũtuĩra mũrũ wa Ithe witũ tondũ wa ũndũ ũrĩa thamiri yake ĩmwĩtĩkagĩria gwĩka?

¹⁶ No rĩrĩ, ĩ thamiri ya mũndũ ũngĩ ĩngĩmwĩtĩkĩria gwĩka ũndũ ũrĩa ithuĩ tũrona ũrĩ mũũru? Nĩ tũbatiĩ kwĩmenyerera mũno kwaga kũmũruta mahĩtia na kũnyitĩrĩra  atĩ mawoni maitũ nĩmo magĩrĩire no make matiagĩrĩire. (Thoma Aroma 14:10.) Jehova aatũheire thamiri itũ ĩtũtuagĩre ithuĩ ene no ti gũtuagĩra arĩa angĩ. (Mathayo 7:1) Tũtingĩenda maũndũ marĩa ithuĩ tũthuuraga marehe ngayũkano thĩinĩ wa kĩũngano. Handũ ha ũguo, tũcaragia ũrĩa kũngĩgĩa na wendo na ũrũmwe.—Aroma 14:19.

17. Gũthiĩte atĩa harĩ thamiri cia andũ amwe?

¹⁷ Mũtũmwo Petero aandĩkire ũũ: “Tũũriai thamiri njega.” (1 Petero 3:16) Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, rĩrĩa  andũ mamenyera kwaga gwathĩkĩra motaaro ma Jehova, mũthia-inĩ thamiri yao nĩ ĩtigaga kũmakaania. Paulo ooigire atĩ thamiri ta icio “ciũmĩte ta cioretwo na ruoro.” (1 Timotheo 4:2) Hihi nĩ ũrĩ wacinwo ũkahĩa ũũru? Rĩrĩa ũndũ ũcio wekĩka, ngothi yaku yũmaga nginya ndũngĩigua ũndũ handũ hau hahĩte. Mũndũ angĩthiĩ na mbere gwĩka maũndũ moru, thamiri yake no ‘yũme,’ na thutha wa ihinda ĩtige kũruta wĩra.

18, 19. (a) Kũigua tũhĩtĩtie kana tũgĩconoka gũtũteithagia kũmenya ũndũ ũrĩkũ? (b) Tũngĩka atĩa angĩkorũo nĩ tũiguaga tũhĩtĩtie nĩ ũndũ wa mehia twĩrirĩte?

¹⁸ Rĩrĩa twaigua tũhĩtĩtie, thamiri itũ no ĩkorũo ĩgĩtwĩra atĩ nĩ twĩkĩte ũndũ mũũru. Ũndũ ũcio no ũtũteithie kũmenya ũndũ ũrĩa twĩkĩte na tũtige kũwĩka. Tũngĩenda kwĩruta na mahĩtia maitũ nĩgetha  tũtikamacokere. Kwa ngerekano, o na gũtuĩka Mũthamaki Daudi nĩ eehirie, thamiri yake nĩ yatũmire erire. Nĩ aathũũrire ũndũ ũcio eekĩte na agĩtua itua rĩa gwathĩkĩra Jehova. Nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa eeyoneire, Daudi ooigire atĩ Jehova nĩ ‘mwega na akoragwo ehaarĩirie kuohanĩra.’—Thaburi 51:1-19; 86:5; rora Kohoro ka 7 Mũico-inĩ wa Ibuku.

¹⁹ No o na ihinda iraya thutha wa mũndũ kwĩrira mehia, no aigue ahĩtĩtie tondũ wa ũndũ ũcio eekĩte. Mũndũ kũigua ahĩtĩtie no kũmũtuurithie na gũtũme aigue atarĩ kĩene. Angĩkorũo ũguo nĩguo ũiguaga rĩmwe na rĩmwe, ririkana atĩ ndũngĩhota gũcenjia ũndũ ũrĩa wekĩkire tene. O na angĩkorũo hĩndĩ ĩyo nĩ wamenyaga kana ndwamenyaga ũndũ ũrĩa wagĩrĩire na ũrĩa ũtagĩrĩire, Jehova nĩ aakuoheire biũ, na mehia macio nĩ maahuurirũo. Ũrĩ mũtheru maitho-inĩ ma  Jehova na menya atĩ ũndũ ũrĩa ũreka rĩu nĩ mwagĩrĩru. Ngoro yaku no ĩkorũo ĩgĩgũtuĩra, no Bibilia yugaga ũũ: “Ngai nĩ mũnene gũkĩra ngoro citũ.” (Thoma 1 Johana 3:19, 20.) Ũguo nĩ kuuga atĩ wendo wake na wohanĩri wake nĩ mũnene gũkĩra ũrĩa tũngĩkorũo tũkĩigua tũhĩtĩtie kana tũgĩconoka. No ũkorũo na ma atĩ Jehova nĩ akuoheire. Hĩndĩ ĩrĩa mũndũ etĩkĩra wohanĩri wa Jehova, thamiri yake nĩ ĩkoragwo na thayũ na no ahote gũtungatĩra Ngai arĩ na gĩkeno.—1 Akorintho 6:11; Ahibirania 10:22.

20, 21. (a) Ibuku rĩrĩ rĩhaarĩirio nĩguo rĩgũteithie gwĩka atĩa? (b) Nĩ wĩyathi ũrĩkũ Jehova atũheete? Twagĩrĩirũo kũũhũthĩra atĩa?

²⁰ Ibuku rĩrĩ rĩhaarĩirio nĩguo rĩgũteithie kũmenyeria thamiri yaku nĩgetha ĩgũkaanagie na ĩkũgitagĩre matukũ-inĩ maya maritũ ma kũrigĩrĩria. Ningĩ nĩ rĩgũgũteithia kũhũthagĩra motaaro ma Bibilia maũndũ-inĩ matiganĩte ũtũũro-inĩ waku. Ibuku rĩrĩ rĩtigũtũhe mawatho maingĩ megiĩ ũrĩa twagĩrĩirũo gwĩka maũndũ-inĩ mothe. Tũtũũraga kũringana na “watho wa Kristo,” ũrĩa ũkoragwo wĩhocetie harĩ motaaro ma Ngai. (Agalatia 6:2) Gũkorũo gũtarĩ na watho wa ĩmwe kwa ĩmwe wĩgiĩ ũndũ mũna ti kĩĩgwatio gĩa gwĩka ũndũ mũũru. (2 Akorintho 4:1, 2; Ahibirania 4:13; 1 Petero 2:16) Twagĩrĩirũo kũhũthĩra wĩyathi witũ kuonania wendo witũ harĩ Jehova.

²¹ Rĩrĩa twecũrania igũrũ rĩgiĩ motaaro ma Bibilia na tũkamahũthĩra, twĩrutaga kũhũthĩra ‘ũhoti witũ wa gũtaũkĩrũo’ na tũgeciria ta ũrĩa Jehova eciragia. (Ahibirania 5:14) Moimĩrĩro megũkorũo marĩ kũgĩa na thamiri ĩmenyeretio ĩrĩa ĩrĩtũtongoragia ũtũũro-inĩ na ĩgatũteithia gũtũũra wendo-inĩ wa Ngai.