1-3. (a) Twĩrutaga ũndũ ũrĩkũ thĩinĩ wa Thimo 13:20? (b) Tũrabatara gũthuura arata aitũ na njĩra ya ũũgĩ nĩkĩ?

HIHI nĩ ũrĩ wona ũrĩa mwana eroragĩra aciari ake? O na atanahota kwaria, nĩ akoragwo akĩnyita maũndũ mothe marĩa arona na akaigua. O ũrĩa arakũra, ambagĩrĩria kwĩgerekania na aciari ake o na atekũmenya. Ti ũndũ wa kũgegania atĩ nginya andũ agima nĩ mambagĩrĩria gwĩciria na gwĩka maũndũ ta andũ arĩa mahũthagĩra mahinda maingĩ hamwe nao.

² Twĩrutaga ũndũ ũyũ thĩinĩ wa Thimo 13:20: “Mũndũ ũrĩa ũtwaranaga na andũ arĩa ogĩ nĩ arĩũhĩgaga.” Thĩinĩ wa mũhari ũcio, ciugo “ũtwaranaga na” nĩ ihutĩtie gũthuura kũhũthĩra mahinda hamwe na mũndũ ũcio. Ũguo nĩ kuuga makĩria ma gũkorũo hakuhĩ na mũndũ. Mũthomi ũmwe wa maũndũ ma Bibilia ooigire atĩ gũtwarana na mũndũ kũhutĩtie kũmwenda na kũigua ũrĩ wa hakuhĩ nake. Andũ arĩa tũhũthagĩra mahinda maingĩ hamwe nao nĩ mahutagia ũtũũro witũ, makĩria angĩkorũo nĩ tũiguaga tũrĩ a hakuhĩ nao.

³ Arata aitũ no matũme tũtuĩke andũ ega kana oru. Thimo 13:20 ĩcokaga ĩkoiga ũũ: “Mũndũ ũrĩa ũthiaga  thiritũ na irimũ nĩ arĩonaga ũũru.” Rũthiomi-inĩ rwa Kĩhibirania, ‘gũthiaga thiritũ na’ mũndũ no kuonanie atĩ ũrĩ na ũrata nake. (Thimo 22:24; Atiirĩrĩri Bũrũri 14:20) Arata arĩa mendete Ngai nĩ marĩtwĩkĩraga ngoro tũtũũre tũrĩ ehokeku harĩ we. Nĩguo tũhote gũthuura arata aitũ na njĩra ya ũũgĩ, reke twarĩrĩrie nĩ andũ a mũthemba ũrĩkũ Jehova athuuraga matuĩke arata ake.

4. Nĩkĩ nĩ gĩtĩo kĩnene gũtuĩka mũrata wa Ngai? Jehova eetire Iburahimu “mũrata wakwa” nĩkĩ?

⁴ Jehova, Mwathani Mũnene wa Igũrũ na Thĩ, nĩ atũheete mweke wa gũtuĩka arata ake. Kĩu nĩ gĩtĩo kĩnene. Ti andũ othe Jehova etĩkagĩra matuĩke arata ake. Athuuraga arĩa mamwendete na makamwĩtĩkia. Ta wĩcirie ũhoro wa Iburahimu. Nĩ eehaarĩirie gwĩkĩra Ngai ũndũ o wothe. Iburahimu nĩ oonanirie maita maingĩ atĩ aarĩ mwĩhokeku na mwathĩki. O na nĩ eetĩkĩrĩte kũruta mũrũ wake Isaaka arĩ igongona. Iburahimu aarĩ na wĩtĩkio atĩ “Ngai no ahote kũmũriũkia o na kuuma kũrĩ arĩa akuũ.” (Ahibirania 11:17-19; Kĩambĩrĩria 22:1, 2, 9-13) Iburahimu aarĩ mwĩhokeku na mwathĩki, na Jehova nĩ aamwĩtire “mũrata wakwa.”—Isaia 41:8; Jakubu 2:21-23.

5. Jehova aiguaga atĩa kwerekera arĩa makoragwo marĩ ehokeku harĩ we?

⁵ Jehova onaga arata ake marĩ andũ a bata. Arata ake monaga gũkorũo marĩ ehokeku harĩ we kũrĩ ũndũ wa bata gũkĩra ũndũ ũngĩ o wothe. (Thoma 2 Samueli 22:26.) Makoragwo marĩ ehokeku na athĩki tondũ nĩ mamwendete. Bibilia yugaga atĩ Ngai “agĩaga ũrata wa hakuhĩ na arĩa arũngĩrĩru,” o acio mamwathĩkagĩra.  (Thimo 3:32) Jehova nĩ etaga arata ake matuĩke ageni a gĩtĩo “hema-inĩ” yake. Ameeraga atĩ no mamũthathaiye na mamũhoe ihinda-inĩ o rĩothe.—Thaburi 15:1-5.

6. Tũngĩonania atĩa atĩ nĩ twendete Jesu?

⁶ Jesu ooigire ũũ: “Mũndũ o wothe angĩkorũo nĩ anyendete, nĩ arĩathĩkagĩra kiugo gĩakwa, nake Awa nĩ ekũmwenda.” (Johana 14:23) Nĩ ũndũ ũcio, nĩguo tũtuĩke arata a Jehova, nĩ tũrabatara kwenda Jesu na gwĩka maũndũ marĩa aatũrutire twĩke. Kwa ngerekano, nĩ twathĩkagĩra ũtongoria wa Jesu wa kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega na gũtua andũ arutwo. (Mathayo 28:19, 20; Johana 14:15, 21) Nĩ ‘twĩrutanagĩria biũ kũrũmĩrĩra makinya’ ma Jesu, tondũ nĩ tũmwendete. (1 Petero 2:21) Jehova nĩ akenaga rĩrĩa ona tũkĩĩrutanĩria biũ kwĩgerekania na Mũrũ wake maũndũ-inĩ mothe marĩa tũraria na tũgeka.

7. Nĩkĩ nĩ twagĩrĩirũo gũtigĩrĩra atĩ arata aitũ nĩ arata a Jehova?

⁷ Arata a Jehova nĩ ehokeku, nĩ athĩki na nĩ mendete Mũrũ wake. Hihi ithuĩ tũthuuraga arata ta acio Jehova athuuraga? Angĩkorũo arata aku nĩ megerekanagia na Jesu na nĩ makoragwo na kĩyo wĩra-inĩ wa kũruta andũ arĩa angĩ ũhoro wa Ũthamaki wa Ngai, no magũteithie gũkorũo ũrĩ mũndũ mwega makĩria na gũtũũra ũrĩ mwĩhokeku harĩ Jehova.

8. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũgũkenagia wĩgiĩ ũrata wa Ruthu na Naomi?

⁸ Thĩinĩ wa Bibilia, no tũthome ũhoro wĩgiĩ ũrata wa andũ aingĩ, ta ũrata gatagatĩ ka Ruthu na nyaciarawe Naomi. Atumia acio mooimĩte mabũrũri ngũrani na mĩrerere-inĩ ngũrani, na Naomi aarĩ mũkũrũ mũno gũkĩra Ruthu. No nĩ maatuĩkire arata a hakuhĩ tondũ  eerĩ nĩ meendete Jehova. Rĩrĩa Naomi eendaga kuuma bũrũri-inĩ wa Moabi acoke Isiraeli, ‘Ruthu nĩ eegwatanirie nake.’ Eerire Naomi ũũ: “Andũ anyu megũtuĩka andũ akwa, nake Ngai waku atuĩke Ngai wakwa.” (Ruthu 1:14, 16) Ruthu aarĩ mũtugi mũno kwerekera Naomi. Rĩrĩa maakinyire Isiraeli, Ruthu nĩ aarutire wĩra na kĩyo nĩguo ateithie mũratawe. Naomi nĩ eendete Ruthu mũno na nĩ aamũheire ũtaaro mwega. Ruthu nĩ aamũthikĩrĩirie, na nĩ ũndũ ũcio, o eerĩ nĩ maagĩire na irathimo nyingĩ.—Ruthu 3:6.

9. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũgũkenagia wĩgiĩ ũrata wa Daudi na Jonathani?

⁹ Daudi na Jonathani nĩ kĩonereria kĩngĩ kĩega kĩa arata ega arĩa maarĩ ehokeku harĩ Jehova o eerĩ. Jonathani aarĩ mũkũrũ kũrĩ Daudi na mĩaka ta 30 na nĩwe warĩ atuĩke mũthamaki wa Isiraeli thutha wa ithe. (1 Samueli 17:33; 31:2; 2 Samueli 5:4) O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa aamenyire atĩ Jehova nĩ aathuurĩte Daudi atuĩke mũthamaki, ndaamũiguĩrĩire ũiru kana agĩcindana nake. Ithenya rĩa ũguo, Jonathani eekire ũrĩa wothe angĩahotire nĩguo ateithĩrĩrie Daudi. Kwa ngerekano, rĩrĩa Daudi aarĩ thĩna-inĩ, Jonathani nĩ aamũteithĩrĩirie “agĩe hinya kuuma harĩ Jehova.” O na nĩ aaingĩririe muoyo wake ũgwati-inĩ nĩ ũndũ wa Daudi. (1 Samueli 23:16, 17) Daudi o nake aarĩ mũrata mwĩhokeku. Nĩ eerĩire Jonathani atĩ nĩ angĩarũmbũirie famĩlĩ yake, na nĩ aahingirie kĩĩranĩro kĩu o na thutha wa Jonathani gũkua.—1 Samueli 18:1; 20:15-17, 30-34; 2 Samueli 9:1-7.

10. Ũreruta ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ ũrata kuumana na kĩonereria kĩa Ahibirania arĩa atatũ?

¹⁰ Shadraka, Meshaki, na Abedinego maarĩ arata  Ahibirania arĩa maarutĩtwo kwao marĩ ciana. Marĩ kũraya na famĩlĩ ciao, nĩ maateithanirie nĩguo matũũre marĩ ehokeku harĩ Jehova. Thutha ũcio marĩ andũ agima, wĩtĩkio wao nĩ wageririo rĩrĩa Mũthamaki Nebukadineza aamaathire mathathaiye mũhianano wa thahabu. Shadraka, Meshaki, na Abedinego nĩ maaregire gũthathaiya mũhianano ũcio na makĩra mũthamaki ũũ: “Tũtigũtungatĩra ngai ciaku o na kana tũthathaiye mũhianano ũcio wa thahabu ũhandĩte.” Rĩrĩa wĩtĩkio wao wageririo, maaikarire marĩ ehokeku harĩ Ngai wao.—Danieli 1:1-17; 3:12, 16-28.

11. Tũmenyaga atĩa atĩ Paulo na Timotheo maarĩ arata ega?

¹¹ Rĩrĩa mũtũmwo Paulo aacemanirie na Timotheo arĩ mũndũ mwĩthĩ, nĩ oonire atĩ Timotheo nĩ eendete Jehova na nĩ aarũmbũyagia ũhoro wa kĩũngano mũno. Nĩ ũndũ ũcio, Paulo akĩmenyeria Timotheo gũteithia aarĩ na ariũ a Ithe witũ kũndũ gũtiganĩte. (Atũmwo 16:1-8; 17:10-14) Timotheo nĩ eerutanĩirie mũno nginya Paulo akiuga ũũ: “Aatungatire hamwe na niĩ gũtheremia ũhoro ũrĩa mwega.” Nĩ aamenyaga atĩ Timotheo nĩ ‘angĩarũmbũirie aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩ na wĩhokeku.’ O ũrĩa Paulo na Timotheo maarutithanirie wĩra na kĩyo magĩtungatĩra Jehova, noguo maatuĩkire arata ega.—Afilipi 2:20-22; 1 Akorintho 4:17.

12, 13. (a) Nĩkĩ nĩ tũrabatara kũrora mũno nĩa tũrathuura matuĩke arata aitũ nginya thĩinĩ wa kĩũngano? (b) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Paulo aheane mũkaana ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa 1 Akorintho 15:33?

¹² Thĩinĩ wa kĩũngano, no twĩrute kuuma harĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ na tũteithanie nĩguo tũtũũre tũrĩ  ehokeku. (Thoma Aroma 1:11, 12.) No o na thĩinĩ wa kĩũngano nĩ tũrabatara kũrora mũno nĩa tũrathuura matuĩke arata aitũ a hakuhĩ. Tũrĩ na aarĩ na ariũ a Ithe witũ ega marĩ na ũndũire ũtiganĩte na mĩrerere ngũrani. Amwe nĩ erũ thĩinĩ wa kĩũngano, nao angĩ matungatĩire Jehova mĩaka mĩingĩ. Gũkũria ũrata hamwe na Jehova nĩ kuoyaga ihinda, o ta ũrĩa itunda rĩoyaga ihinda rĩngĩkeruha. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ tũrabatara gũkorũo na wetereri na wendo harĩ mũndũ na ũrĩa ũngĩ na hingo ciothe tũthuurage arata aitũ na ũũgĩ.—Aroma 14:1; 15:1; Ahibirania 5:12–6:3.

 ¹³ Rĩmwe na rĩmwe no kuumĩre ũndũ mũritũ thĩinĩ wa kĩũngano na tũbatare kwĩmenyerera mũno. Mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ no akorũo agĩka maũndũ marĩa Bibilia yugaga nĩ moru. Kana mũndũ no akũrie mwerekera wa gũteta ũrĩa ũngĩthũkia kĩũngano. Ũcio ti ũndũ ũngĩtũgegia tondũ o na hĩndĩ ya karine ya mbere, rĩmwe na rĩmwe nĩ kwoimagĩra mathĩna thĩinĩ wa kĩũngano. O na mũtũmwo Paulo nĩ aaheire Akristiano mũkaana hĩndĩ ĩyo akĩmeera ũũ: “Mũtikahĩtithio. Thiritũ njũru nĩ ithũkagia mĩtugo mĩega.” (1 Akorintho 15:12, 33) Ningĩ Paulo nĩ aaheire Timotheo mũkaana akĩmwĩra arore mũno arĩa angĩathuurire matuĩke arata ake a hakuhĩ. O na ithuĩ twagĩrĩirũo gwĩka o ta ũguo ũmũthĩ.—Thoma 2 Timotheo 2:20-22.

14. Arata aitũ mangĩhutia ũrata witũ na Jehova atĩa?

¹⁴ No mũhaka tũgitĩre ũrata witũ na Jehova. Nĩkĩo kĩndũ kĩrĩa kĩa goro mũno tũrĩ nakĩo. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ twĩthemaga ũrata wa hakuhĩ na mũndũ o wothe ũngĩtũma wĩtĩkio witũ wage hinya kana athũkie ũrata witũ na Jehova. O ta ũrĩa tũtangĩtobokia thibonji maĩ-inĩ marĩ na gĩko na twĩrĩgĩrĩre yume ĩrĩ na maĩ matheru, no taguo tũtangĩkorũo na arata mareka maũndũ moru na twĩrĩgĩrĩre atĩ nĩ ũgũkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ harĩ ithuĩ gwĩka maũndũ marĩa magĩrĩire. Nĩ tũrabatara kũrora mũno nĩa tũrathuura matuĩke arata aitũ a hakuhĩ.—1 Akorintho 5:6; 2 Athesalonike 3:6, 7, 14.

15. Tũngĩka atĩa nĩguo tũgĩe na arata ega thĩinĩ wa kĩũngano?

¹⁵ Thĩinĩ wa kĩũngano, no wone andũ mendete Jehova biũ. No matuĩke arata aku a hakuhĩ. (Thaburi 133:1) Ndũgacarie arata o harĩ andũ a riika rĩaku kana arĩa mũrĩ a mĩrerere ĩhaanaine. Ririkana atĩ Jonathani  aarĩ mũkũrũ mũno kũrĩ Daudi, nake Ruthu aarĩ mũnini mũno kũrĩ Naomi. Tũngĩenda kũrũmĩrĩra ũtaaro ũyũ wa Bibilia: “Hingũrai ngoro cianyu biũ.” (2 Akorintho 6:13; thoma 1 Petero 2:17.) Na o ũrĩa ũkwĩgerekania na Jehova makĩria, noguo andũ aingĩ mekwenda gũtuĩka arata aku.

16, 17. Mũndũ angĩtũrakaria thĩinĩ wa kĩũngano-rĩ, twagĩrĩirũo gwĩthema gwĩka atĩa?

¹⁶ Thĩinĩ wa famĩlĩ o yothe, andũ makoragwo na ngumo ngũrani, mawoni ngũrani, na njĩra itiganĩte cia gwĩka maũndũ. Ũguo noguo kĩũngano gĩkoragwo kĩhaana. Ngũrani ĩyo nĩ ĩtũmaga ũtũũro ũgĩe cama, na no twĩrute maũndũ maingĩ kuuma harĩ mũndũ na ũrĩa ũngĩ. No rĩmwe na rĩmwe ngũrani icio no itũme twage kũiguithania na aarĩ kana ariũ a Ithe witũ na itũiguithie ũũru. Rĩmwe no tũrakare kana tũtuurithio. (Thimo 12:18) Hihi mathĩna ta macio nĩ magĩrĩire gũtũũraga ngoro kana matũme tũraihĩrĩrie kĩũngano?

¹⁷ Aca. O na mũndũ angĩtũiguithia ũũru na njĩra ĩmwe kana ĩrĩa ĩngĩ, tũtingĩenda kũraihĩrĩria kĩũngano. Jehova tiwe ũngĩkorũo ũtũrakarĩtie. Nĩwe ũtũheete muoyo na indo iria ingĩ ciothe. Nĩ agĩrĩire wendo na wĩhokeku witũ. (Kũguũrĩrio 4:11) Kĩũngano nĩ kĩheo tũheetwo nĩ Jehova kĩrĩa gĩtũteithagia gũtũũria wĩtĩkio witũ ũrĩ na hinya. (Ahibirania 13:17) Gũtirĩ hĩndĩ tũngĩrega kĩheo gĩake atĩ tondũ harĩ mũndũ ũtũiguithĩtie ũũru.—Thoma Thaburi 119:165.

18. (a) Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gũkoragwo na ũiguano mwega hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ? (b) Twagĩrĩirũo kuohera arĩa angĩ nĩkĩ?

¹⁸ Nĩ twendete aarĩ na ariũ a Ithe witũ na kwoguo nĩ  twendaga gũkorũo na ũiguano mwega hamwe nao. Jehova nderĩgagĩrĩra mũndũ o na ũmwe akorũo arĩ mũkinyanĩru, na kwoguo o na ithuĩ tũtiagĩrĩirũo kwĩrĩgĩrĩra ũguo. (Thimo 17:9; 1 Petero 4:8) Ithuothe nĩ tũhĩtagia, no wendo nĩ ũrĩtũteithagia gũikara ‘tũkĩohanagĩra twĩyendeire.’ (Akolosai 3:13) Wendo nĩ ũrĩtũteithagia kwaga gũtuaga tũmaũndũ tũnini twa kwaga kũiguithania ta arĩ kĩrĩma. Ũhoro wa ma nĩ atĩ, rĩrĩa mũndũ atũrakaria, no akorũo arĩ ũndũ mũritũ gũtiga gwĩciria ũndũ ũcio. Nĩ ũndũ mũhũthũ kũrakara na kũigĩra mũndũ ũcio muku. No ũndũ ũcio no gũtũma ũngĩtũma twage gĩkeno na tũikare na marũrũ ngoro. No rĩrĩa tuohera mũndũ ũtũhĩtĩirie, no tũkorũo na thayũ wa meciria, ũrũmwe thĩinĩ wa kĩũngano, na ũndũ wa bata o na makĩria, tũkorũo na ũrata mwega hamwe na Jehova.—Mathayo 6:14, 15; Luka 17:3, 4; Aroma 14:19.

19. Nĩ rĩ tũbataraga gũtiga kũnyitanĩra na mũndũ thĩinĩ wa kĩũngano?

¹⁹ Thĩinĩ wa famĩlĩ ĩrĩ wendo, o mũndũ nĩ ahingagia itemi rĩake rĩa gũtũma arĩa angĩ makorũo na gĩkeno. Ĩ mũndũ ũmwe angĩtuĩka mũremi? Andũ othe thĩinĩ wa famĩlĩ makageria maita maingĩ kũmũteithia, no akarega ũteithio. Mũndũ ũcio no atue itua rĩa kuuma mũciĩ, kana kĩongo kĩa famĩlĩ no abatare kũmwĩra oime. Ũndũ o ta ũcio no ũhaanĩke thĩinĩ wa kĩũngano. Mũndũ no athuure gũikara agĩkaga maũndũ matakenagia Jehova na mangĩthũkia kĩũngano. Akarega ũteithio na akonania kũgerera ciĩko ciake atĩ ndarenda rĩngĩ gũkorũo thĩinĩ wa kĩũngano.  No athuure we mwene kwĩyeheria kĩũngano-inĩ, o na kana eherio. Ũndũ ũcio ũngĩkĩka, Bibilia yugaga wega atĩ twagĩrĩirũo gũtiga “gũthiaga thiritũ” nake. (Thoma 1 Akorintho 5:11-13; 2 Johana 9-11) Ũndũ ũcio no ũkorũo ũrĩ mũritũ angĩkorũo mũndũ ũcio nĩ mũrata witũ kana nĩ wa famĩlĩ itũ. No ũndũ-inĩ ta ũcio, wĩhokeku witũ harĩ Jehova wagĩrĩirũo gũkorũo ũrĩ mũnene gũkĩra wĩhokeku witũ harĩ mũndũ ũngĩ o wothe.—Rora Kohoro ga 8 Mũico-inĩ wa Ibuku.

20, 21. (a) Mũbango wa kweheria mũndũ kĩũngano-inĩ wonanagia wendo atĩa? (b) Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata tũthuurage arata aitũ na njĩra ya ũũgĩ?

²⁰ Kweheria mũndũ kĩũngano-inĩ nĩ mũbango wa wendo kuuma kũrĩ Jehova. Nĩ ũgitagĩra kĩũngano kuumana na andũ arĩa matatindanagĩra na ithimi cia Jehova. (1 Akorintho 5:7; Ahibirania 12:15, 16) Nĩ ũtũteithagia kuonania wendo harĩ rĩĩtwa itheru rĩa Jehova, harĩ ithimi ciake ndũũgĩru, na harĩ Jehova we mwene. (1 Petero 1:15, 16) Na mũbango wa kweheria mũndũ kĩũngano-inĩ nĩ wonanagia wendo harĩ mũndũ ũcio weheretio. Kũrũngwo kũu kũrũmu no kũmũteithie amenye atĩ ũndũ ũcio areka nĩ mũũru na kũmũtindĩke agarũrĩre. Andũ aingĩ arĩa hĩndĩ ĩmwe meeheretio kĩũngano-inĩ thutha-inĩ nĩ maacokereire Jehova na makĩamũkĩrũo na wendo thĩinĩ wa kĩũngano.—Ahibirania 12:11.

²¹ Arata aitũ nĩ mahutagia ũtũũro witũ na njĩra ĩmwe kana ĩrĩa ĩngĩ. Kwoguo nĩ ũndũ wa bata tũrore mũno tũgĩthuura arata. Angĩkorũo twendete andũ arĩa Jehova endete, tũrĩkoragwo tũthiũrũrũkĩirio nĩ andũ mangĩtũteithia gũikara tũrĩ ehokeku harĩ we tene na tene.