1, 2. (a) Nĩ ũtongoria wa ũ twagĩrĩirũo kũrũmĩrĩra? (b) Nĩ ciũria irĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

RĨRĨA warĩ mwana, no kũhoteke kũrĩ hĩndĩ aciari aku maakwĩraga wĩke ũndũ ũtarenda gwĩka. Nĩ weendete aciari aku na nĩ wamenyaga atĩ nĩ wagĩrĩirũo kũmathĩkĩra. O na kũrĩ ũguo, no kũhoteke ti hĩndĩ ciothe weendaga kũmathĩkĩra.

² Nĩ tũĩ atĩ Ithe witũ, Jehova, nĩ atwendete. Nĩ atũrũmbũyagia na agatigĩrĩra atĩ tũrĩ na kĩrĩa gĩothe tũrabatara nĩguo tũkenere ũtũũro. Nĩ atũheaga ũtongoria ũrĩa tũbataraga nĩguo tũgaacĩre. Rĩmwe na rĩmwe nĩ ahũthagĩra andũ angĩ gũtũhe ũtongoria. Nĩ twagĩrĩirũo gũtĩa ũnene wa Jehova. (Thimo 24:21) No nĩ kĩĩ gĩtũmaga rĩmwe na rĩmwe akorũo arĩ ũndũ mũritũ harĩ ithuĩ gwĩtĩkĩra ũtongoria? Nĩ kĩĩ gĩtũmaga Jehova atwĩre tũrũmĩrĩre ũtongoria? Na tuonanagia atĩa atĩ nĩ tũtĩĩte ũnene wake?—Rora Kohoro ga 9 Mũico-inĩ wa Ibuku.

3, 4. Gwathiire atĩa andũ magĩkorũo matarĩ akinyanĩru? Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma akorũo arĩ ũndũ mũritũ harĩ ithuĩ gwĩtĩkĩra ũtongoria kuuma kũrĩ arĩa angĩ?

³ Tondũ tũrĩ andũ, nĩ tũkoragwo na mwerekera wa  kũrema. Gũkoretwo ũguo kuuma rĩrĩa mũndũrũme na mũtumia wa mbere, Adamu na Hawa, meehirie. O na gũtuĩka moombirũo marĩ akinyanĩru, nĩ maaremeire ũnene wa Ngai. Kuuma hĩndĩ ĩyo, andũ othe maciaragwo matarĩ akinyanĩru. Kwaga gũkinyanĩra gwitũ nĩ gĩtũmi kĩmwe gĩtũmaga akorũo arĩ ũndũ mũritũ harĩ ithuĩ gwĩtĩkĩra ũtongoria kuuma kũrĩ Jehova na kuuma kũrĩ andũ. Gĩtũmi kĩngĩ nĩ atĩ arĩa Jehova ahũthagĩra gũtũhe ũtongoria o nao ti akinyanĩru.—Kĩambĩrĩria 2:15-17; 3:1-7; Thaburi 51:5; Aroma 5:12.

⁴ Tondũ tũtirĩ akinyanĩru, nĩ tũrĩ mwerekera wa gwĩtĩa. Mwĩtĩo nĩ ũtũmaga ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ harĩ ithuĩ gwĩtĩkĩra ũtongoria. Kwa ngerekano, hĩndĩ ya Isiraeli ya tene, Jehova nĩ aathuurĩte Musa atongorie andũ Ake. Mũndũ wetagwo Kora, ũrĩa watungatĩire Jehova mĩaka mĩingĩ, nĩ aakũririe mwĩtĩo na akĩagĩra Musa gĩtĩo na njĩra nene. O na gũtuĩka Musa aatongoragia andũ a Ngai, we ndaarĩ na mwĩtĩo. O na aataarĩirio atĩ nĩwe warĩ mũndũ ũrĩa mwĩnyihia mũno watũũraga hĩndĩ ĩyo. No Kora ndetĩkĩrire ũtongoria wa Musa. O na nĩ aaiguithirie kĩrĩndĩ kĩnene kĩnyitanĩre nake harĩ kũremera Musa. Gwathiire atĩa harĩ Kora na aremi acio? Nĩ maaniinirũo. (Ndari 12:3; 16:1-3, 31-35) Thĩinĩ wa Bibilia, nĩ tuonaga cionereria nyingĩ iria itũrutaga atĩ mwĩtĩo nĩ mũũru.—2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 26:16-21; rora Kohoro ga 10 Mũico-inĩ wa Ibuku.

5. Andũ amwe mahũthĩrĩte ũnene wao ũũru atĩa?

⁵ No kũhoteke nĩ ũrĩ waigua gũkĩrũo atĩ “Ũnene nĩ ũthũkagia andũ.” Kuuma o tene, andũ aingĩ makoretwo makĩhũthĩra ũnene wao ũũru. (Thoma Kohelethu  8:9.) Kwa ngerekano, Saulu aarĩ mũndũ mwega na mwĩnyihia rĩrĩa Jehova aamũthuurire atuĩke mũthamaki wa Isiraeli. No nĩ eetĩkĩririe mwĩtĩo na ũiru ikũre ngoro-inĩ yake, na ũndũ ũcio ũgĩtũma anyarire Daudi, mũndũ ũtaarĩ na mahĩtia. (1 Samueli 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11) Thutha ũcio, Daudi agĩtuĩka mũthamaki, na aarĩ ũmwe wa athamaki arĩa ega biũ Isiraeli yanakorũo nao. No thutha wa ihinda, o nake Daudi nĩ aahũthĩrire ũnene wake ũũru. Aakomire na Bathi-sheba, mũtumia wa mũthuri wetagwo Uria, agĩcoka akĩgeria kũhithĩrĩra mehia macio na njĩra ya gũtũma Uria akoragĩrũo mbaara-inĩ.—2 Samueli 11:1-17.

6, 7. (a) Wendo witũ harĩ Jehova ũtũtindĩkaga gwĩka atĩa? (b) Nĩ kĩĩ kĩrĩtũteithagia gwathĩka o na rĩrĩa atarĩ ũndũ mũhũthũ gwĩka ũguo?

⁶ Tũtĩaga ũtongoria wa Jehova tondũ nĩ tũmwendete. Tondũ nĩ twendete Jehova gũkĩra kĩndũ kana mũndũ ũngĩ o wothe, twendaga kũmũkenia. (Thoma Thimo 27:11; Mariko 12:29, 30.) Kuuma o rĩrĩa mũthuri na mũtumia wa mbere maatũũraga mũgũnda-inĩ wa Edeni, Shaitani akoretwo akĩenda andũ mekĩrĩre nganja ũnene wa Jehova. Mũcukani endaga twĩcirie atĩ Jehova ndarĩ na kĩhooto gĩa gũtwĩra ũrĩa twagĩrĩirũo gwĩka. No nĩ tũĩ atĩ macio nĩ maheeni. Nĩ twĩtĩkanagia na ciugo ici: “Wee Jehova Ngai witũ, nĩ wagĩrĩire kwamũkĩra riri na gĩtĩo o na hinya, nĩ gũkorũo nĩwe wombire indo ciothe.”—Kũguũrĩrio 4:11.

⁷ Rĩrĩa warĩ mwana, no kũhoteke nĩ warutirũo gwathĩkĩra aciari aku nginya rĩrĩa ũteendaga gwĩka ũguo. Na njĩra o ta ĩyo, tũrĩ ndungata cia Jehova, kũrĩ hĩndĩ  atarĩ ũndũ mũhũthũ gũkorũo tũrĩ athĩki. No nĩ twendete Jehova na tũkamũhe gĩtĩo, kwoguo twĩkaga ũrĩa wothe tũngĩhota nĩguo tũmwathĩkĩre. Jesu nĩ aatũigĩire kĩonereria. Aathĩkagĩra Jehova nginya rĩrĩa ũtaarĩ ũndũ mũhũthũ na rĩrĩa aaiguaga akĩritũhĩrũo gwĩka ũguo. Nĩkĩo eerire Ithe ũũ: “Reke wendi waku wĩkĩke, no ti wakwa.”—Luka 22:42; rora Kohoro ga 11 Mũico-inĩ wa Ibuku.

8. Njĩra imwe iria Jehova ahũthagĩra gũtũtongoria nĩ irĩkũ? (Rora ithandũkũ “Thikagĩrĩria Ũtaaro.”)

⁸ Ũmũthĩ Jehova atũtongoragia na njĩra itiganĩte. Kwa ngerekano, nĩ atũheete Bibilia. Ningĩ nĩ atũheete athuri a kĩũngano. Rĩrĩa twatĩa arĩa Jehova ahũthagĩra gũtũtongoria, tuonanagia nĩ tũtĩĩte ũnene wake. Tũngĩrega ũteithio wao, nĩ ta Jehova tũrarega. Rĩrĩa Aisiraeli maaregire Musa, Jehova nĩ ooire ũndũ ũcio na ũritũ. Oonire ta arĩ we marega.—Ndari 14:26, 27; rora Kohoro ga 12 Mũico-inĩ wa Ibuku.

9. Wendo ũngĩtũtindĩka atĩa kũrũmĩrĩra ũtongoria?

⁹ Rĩrĩa twatĩa ũnene, ũndũ ũcio ningĩ nĩ wonanagia atĩ nĩ twendete aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Ta wĩcirie ũndũ ũyũ. Hĩndĩ ĩrĩa kwagĩa na gĩcanjama kĩa ndũire, kaingĩ gĩkundi gĩa kũhonokania kĩrutaga wĩra kĩrĩ hamwe nĩguo kĩhonokie andũ aingĩ o ũrĩa kwahoteka. Nĩgetha mahote kũhingia ũndũ ũcio wega, nĩ mabataraga mũndũ wa kũmabanga na o mũndũ thĩinĩ wa gĩkundi kĩu nĩ abataraga kũrũmĩrĩra ũtongoria. No hihi kũngĩthiĩ atĩa mũndũ ũmwe angĩaga kũrũmĩrĩra ũtongoria na eke ũrĩa ekwenda? O na angĩkorũo arĩ na muoroto mwega, kũrega gũthikĩrĩria no kũingĩrie arĩa angĩ thĩna-inĩ, o na hihi gũtũme magurario  ũũru. Na njĩra o ta ĩyo, tũngĩaga kũrũmĩrĩra ũtongoria kuuma kũrĩ Jehova na arĩa aheete gĩkĩro kĩna kĩa ũnene, andũ angĩ no mathĩnĩke. No rĩrĩa twathĩkĩra Jehova, tuonanagia nĩ twendete aarĩ na ariũ a Ithe witũ na nĩ tũtĩĩte mũbango wa Jehova.—1 Akorintho 12:14, 25, 26.

10, 11. Tũkwarĩrĩria ũndũ ũrĩkũ rĩu?

¹⁰ Ũndũ o wothe Jehova atwĩraga twĩke nĩ wa gũtũguna. Rĩrĩa tuonania gĩtĩo harĩ ũnene thĩinĩ wa famĩlĩ, thĩinĩ wa kĩũngano, na harĩ anene a thirikari, andũ othe nĩ magunĩkaga.—Gũcokerithia Maathani 5:16; Aroma 13:4; Aefeso 6:2, 3; Ahibirania 13:17.

¹¹ Gũtaũkĩrũo kĩrĩa gĩtũmaga Jehova ende tũtĩe andũ arĩa angĩ no gũtũteithie gwĩka ũguo. Reke twarĩrĩrie makĩria ũrĩa tũngĩonania gĩtĩo maũndũ-inĩ matatũ ma ũtũũro.

12. Mũthuri angĩonania atĩa atĩ nĩ atĩĩte ũnene?

¹² Jehova nĩwe waambĩrĩirie famĩlĩ, na akĩhe o mũndũ thĩinĩ wa famĩlĩ itemi rĩake. Rĩrĩa o mũndũ ataũkĩrũo nĩ ũndũ ũrĩa Jehova erĩgagĩrĩra harĩ we, mũbango wa famĩlĩ nĩ ũgaacagĩra na famĩlĩ yothe ĩkagunĩka. (1 Akorintho 14:33) Jehova nĩ atuĩte mũthuri mũtwe wa famĩlĩ. Ũguo nĩ kuuga atĩ Jehova erĩgagĩrĩra mũthuri arũmbũiye na atongorie mũtumia wake na ciana ciake na njĩra ya wendo. Kwoguo mũthuri nĩ agaaciirithio nĩ Jehova kũringana na ũrĩa arũmbũyanagia nao. Mũthuri Mũkristiano nĩ mũtugi na nĩ arĩ wendo na arũmbũyagia famĩlĩ yake ta ũrĩa Jesu arũmbũyagia kĩũngano. Rĩrĩa mũthuri eka ũguo, onanagia atĩ nĩ atĩĩte Jehova.—Aefeso 5:23; rora Kohoro ga 13 Mũico-inĩ wa Ibuku.

13. Mũtumia angĩonania atĩa atĩ nĩ atĩĩte ũnene?

 ¹³ Mũtumia Mũkristiano o nake nĩ akoragwo na itemi rĩa bata na rĩa gĩtĩo. Nĩ anyitaga mũthuri wake mbaru akĩĩrutanĩria gũtongoria wega arĩ mũtwe wa famĩlĩ. Marĩ hamwe na mũthuri wake, nĩ makoragwo na itemi rĩa kũmenyeria ciana ciao. Njĩra ĩmwe angĩhũthĩra kũruta ciana ciake gũkoragwo na gĩtĩo nĩ kũgerera kĩonereria gĩake mwene. (Thimo 1:8) Nĩ aheaga mũthuri wake gĩtĩo na akanyita mbaru matua make. O na rĩrĩa ataretĩkania nake ũndũ-inĩ mũna, ataaragĩria mawoni make na njĩra ya ũtugi na ya gĩtĩo. Mũtumia Mũkristiano angĩkorũo ahikĩire mũndũ ũtarĩ Mũira wa Jehova, nĩ akoragwo na moritũ ma mwanya. No angĩthiĩ na mbere kũrũmbũiya mũthuri wake arĩ na wendo na gĩtĩo, no kũhoteke atĩ mũthenya ũmwe o nake nĩ akenda kũmenya Jehova na amũthathaiye.—Thoma 1 Petero 3:1.

14. Ciana ingĩonania atĩa atĩ nĩ itĩĩte ũnene?

¹⁴ Ciana ikoragwo irĩ cia bata maitho-inĩ ma Jehova, na nĩ ibataraga mũno ũgitĩri na ũtongoria. Rĩrĩa ciana ciathĩkĩra aciari a cio, nĩ itũmaga makene. Na ũndũ wa bata o na makĩria, rĩrĩa ciathĩka, cionanagia gĩtĩo harĩ Jehova na igatũma akene. (Thimo 10:1) Thĩinĩ wa famĩlĩ nyingĩ, ciana ireragwo nĩ mũciari ũmwe tu. Ũndũ ũcio no ũkorũo ũrĩ mũritũ mũno harĩ mũciari ũcio o na harĩ ciana. No rĩrĩa ciana ciathĩka na cianyita nyina kana ithe mbaru, ũtũũro wa famĩlĩ no wagagĩre. O ũrĩa kũngĩkorũo kũrĩ, gũtirĩ famĩlĩ nginyanĩru. No famĩlĩ o yothe no ĩkorũo na gĩkeno makĩria rĩrĩa o mũndũ thĩinĩ wa famĩlĩ arũmĩrĩra ũtongoria wa Jehova. Ũndũ ũcio nĩ ũgoocithagia Jehova, Mwambĩrĩria wa famĩlĩ ciothe.—Aefeso 3:14, 15.

15. Tũngĩonania atĩa atĩ nĩ tũtĩĩte ũnene thĩinĩ wa kĩũngano?

¹⁵ Jehova atũtongoragia kũgerera kĩũngano gĩa Gĩkristiano, na nĩ aheete Jesu ũnene wothe igũrũ rĩakĩo. (Akolosai 1:18) Nake Jesu aheete “ngombo ĩrĩa njĩhokeku na njũgĩ” wĩra wa kũrũmbũiya andũ a Ngai gũkũ thĩ. (Mathayo 24:45-47) Mahinda-inĩ maya, “ngombo ĩrĩa njĩhokeku na njũgĩ” nĩ Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia. Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia gĩtũheaga kĩrĩa tũrabatara ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire nĩguo tũtũũrie wĩtĩkio witũ ũrĩ mũrũmu. Athuri, ndungata cia kĩũngano, na arori a mũthiũrũrũko nĩ mateithagĩrĩria ciũngano kũndũ guothe thĩinĩ wa thĩ na mamũkagĩra ũtongoria kuuma kũrĩ Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia. Ariũ a Ithe witũ acio othe nĩ mehokeirũo wĩra wa gũtũrũmbũiya. Jehova nĩ akaamoria kũringana na ũrĩa marutaga wĩra ũcio mehokeirũo. Kwoguo rĩrĩa twatĩa athuri acio, tũkoragwo tũgĩtĩa Jehova.—Thoma 1 Athesalonike 5:12; Ahibirania 13:17; rora Kohoro ga 14 Mũico-inĩ wa Ibuku.

16. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ athuri na ndungata cia kĩũngano mamũragwo kũgerera roho mũtheru?

¹⁶ Athuri na ndungata cia kĩũngano mateithagia kĩũngano gũikara kĩrĩ na wĩhokeku na ũrũmwe. Hatarĩ nganja, o nao ti akinyanĩru o ta ithuĩ. Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, mathuuragwo atĩa? No mũhaka ariũ a Ithe witũ acio makorũo na ngumo cia kwagĩrĩra iria irĩ thĩinĩ wa Bibilia. (1 Timotheo 3:1-7, 12; Tito 1:5-9) Jehova aahũthĩrire roho mũtheru gũteithia andĩki a Bibilia gũtaarĩria ngumo icio. Athuri nĩ mahoyaga Jehova amahe roho mũtheru rĩrĩa mararĩrĩria nũũ ũngĩagĩrĩra kwamũrũo atuĩke mũthuri kana ndungata ya kĩũngano.  Hatarĩ nganja, ciũngano ikoragwo rungu rwa ũtongoria wa Jesu na Jehova. (Atũmwo 20:28) Arũme arĩa mamũragwo nĩguo matũteithie na matũrũmbũiye makoragwo marĩ iheo kuuma kũrĩ Ngai.—Aefeso 4:8.

17. Nĩ ũndũ ũrĩkũ mwarĩ wa Ithe witũ angĩbatara gwĩka rĩmwe na rĩmwe nĩguo onanie gĩtĩo?

¹⁷ Rĩmwe na rĩmwe no gũkorũo gũtarĩ na athuri kana ndungata cia kĩũngano cia kũrũta wĩra mũna thĩinĩ wa kĩũngano. Ariũ a Ithe witũ angĩ abatithie no mateithie, no kũngĩkorũo gũtarĩ, mwarĩ wa Ithe witũ no abatare kũruta wĩra wagĩrĩire kũrutwo nĩ mũrũ wa Ithe witũ mũbatithie. Kũngĩthiĩ ũguo, agĩrĩirũo kũhumbĩra mũtwe wake, hihi na gĩtambaya kana ngũbia. (1 Akorintho 11:3-10) Na njĩra ĩyo, akonania atĩ nĩ atĩĩte mũbango wa Jehova wa ũnene thĩinĩ wa famĩlĩ na kĩũngano-inĩ.—Rora Kohoro ga 15 Mũico-inĩ wa Ibuku.

18, 19. (a) Twĩrutaga ũndũ ũrĩkũ kuumana na Aroma 13:1-7? (b) Tuonanagia gĩtĩo atĩa harĩ thirikari?

¹⁸ Mahinda-inĩ maya, Jehova nĩ etĩkĩrĩtie thirikari ikorũo na gĩkĩro kĩna kĩa wathani, na nĩ twagĩrĩirũo gũcitĩa. Nĩ ibangaga maũndũ mabũrũri-inĩ na matũũra-inĩ nĩguo maũndũ mathiĩ wega na ikahe andũ motungata marĩa mangĩbatara. Akristiano nĩ mathĩkagĩra ũtaaro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Aroma 13:1-7. (Thoma.) Nĩ tũtĩaga “athani arĩa anene” na tũgathĩkĩra mawatho ma bũrũri kana itũũra rĩrĩa tũikaraga. Mawatho macio no mahutie famĩlĩ, biacara, kana indo citũ. Kwa ngerekano, nĩ tũrĩhaga magooti na tũkahe thirikari ũhoro ũrĩa ĩngĩbatara kũmenya. No hihi twagĩrĩirũo gwĩka atĩa thirikari ĩngĩtwĩra twĩke ũndũ ũtaratwarana  na mawatho ma Ngai? Mũtũmwo Petero ooigire ũũ: “No mũhaka twathĩkĩre Ngai arĩ we mũtongoria, no ti andũ.”—Atũmwo 5:28, 29.

¹⁹ Tũngĩkorũo tũkĩaranĩria na mũnene wa thirikari, ta njanji kana mũthigari, twagĩrĩirũo gũkoragwo na gĩtĩo hĩndĩ ciothe. Akristiano ethĩ nĩ monanagia gĩtĩo harĩ aarimũ ao na andũ angĩ arĩa marutaga wĩra cukuru. Kũrĩa tũrutaga wĩra, nĩ tuonanagia gĩtĩo harĩ arĩa matwandĩkĩte, o na angĩkorũo arĩa tũrutaga wĩra nao matireka ũguo. Rĩrĩa tweka ũguo, tũkoragwo tũkĩĩgerekania na mũtũmwo Paulo, ũrĩa watĩĩte anene o na gũtuĩka rĩmwe na rĩmwe ndwarĩ ũndũ mũhũthũ. (Atũmwo 26:2, 25) O na angĩkorũo andũ arĩa angĩ nĩ matwĩkaga maũndũ moru, ithuĩ tuonanagia gĩtĩo hĩndĩ ciothe.—Thoma Aroma 12:17, 18; 1 Petero 3:15.

20, 21. Nĩ maũndũ marĩkũ mega mangĩkĩka rĩrĩa tuonia andũ arĩa angĩ gĩtĩo?

²⁰ Kũndũ guothe thĩinĩ wa thĩ, andũ mathiaga manyihĩtie gĩtĩo kwerekera andũ arĩa angĩ. No andũ a Jehova nĩ ngũrani. Nĩ twĩrutanagĩria gũtĩa andũ othe. Tũrũmagĩrĩra ũtongoria ũyũ wa mũtũmwo Petero: “Tĩagai andũ a mĩthemba yothe.” (1 Petero 2:17) Rĩrĩa twatĩa andũ arĩa angĩ, nĩ monaga ũndũ ũcio. Jesu aatwĩrire ũũ: “Rekei ũtheri wanyu waragĩre andũ, nĩguo monage ciĩko cianyu njega na makagooca Ithe wanyu.”—Mathayo 5:16.

²¹ Rĩrĩa tuonania gĩtĩo famĩlĩ-inĩ citũ, kĩũngano-inĩ gitũ, na kũndũ kũngĩ, kĩonereria gitũ kĩega no kĩgucĩrĩrie andũ angĩ mende kwĩruta makĩria ũhoro wĩgiĩ Jehova. Na rĩrĩa twatĩa andũ arĩa angĩ, tũkoragwo tũgĩtĩa Jehova. Ũndũ ũcio nĩ ũkenagia Jehova, na ũkamuonia atĩ nĩ tũmwendete.