Mawatho ma Ngai makoragwo mehocetie harĩ motaaro make. Motaaro macio nĩ ma cia mũthingi iria tuonaga Bibilia-inĩ. Nĩ matũteithagia gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa Ngai eciragia na akaigua igũrũ rĩgiĩ maũndũ matiganĩte. Motaaro matũteithagia gũtua matua mega ũtũũro-inĩ na gwĩka ũrĩa kwagĩrĩire. Nĩ marĩ ũteithio makĩria maũndũ-inĩ marĩa matagwetetwo ĩmwe kwa ĩmwe nĩ mawatho ma Ngai.

▸ Gĩcunjĩ kĩa 1, kĩbungo gĩa 8

Gwathĩkĩra Jehova nĩ gwĩka ũrĩa aratwĩra twĩke twĩyendeire. Jehova endaga tũmwathĩkĩre tondũ nĩ tũmwendete. (1 Johana 5:3) Angĩkorũo nĩ twendete Ngai na tũkamwĩhoka, nĩ tũrĩrũmagĩrĩra ũtaaro wake maũndũ-inĩ mothe. Tũrĩmwathĩkagĩra nginya rĩrĩa arĩ ũndũ mũritũ harĩ ithuĩ gwĩka ũguo. Nĩ wega gwathĩkĩra Jehova, tondũ nĩ atũrutaga ũrĩa tũngĩgĩa na ũtũũro mwega ihinda-inĩ rĩrĩ na agatwĩrĩra atĩ nĩ tũkaagĩa na irathimo nyingĩ ihinda rĩũkĩte.—Isaia 48:17.

▸ Gĩcunjĩ kĩa 1, kĩbungo gĩa 10

Jehova nĩ aheete o mũndũ wĩyathi wa gwĩthuurĩra, kana ũhoti wa gũtua matua. Ndaatũũmbire tũhaana ta macini. (Gũcokerithia Maathani 30:19; Joshua 24:15) No tũhũthĩre wĩyathi witũ gũtua matua mega. No tũngĩaga kwĩmenyerera, no tũtue matua matarĩ ma ũũgĩ. Gũkorũo na wĩyathi wa gwĩthuurĩra nĩ kuuga atĩ no mũhaka twĩtuĩre kana nĩ tũkwenda gũkorũo tũrĩ ehokeku harĩ Jehova na njĩra ĩyo tuonanie atĩ nĩ tũmwendete biũ.

▸ Gĩcunjĩ kĩa 1, kĩbungo gĩa 12

Jehova nĩ aigĩte ithimi cia mĩtugo, kana maũndũ ma kũrũmĩrĩrũo megiĩ mĩthiĩre itũ na ciĩko citũ. Thĩinĩ wa Bibilia, no twĩrute ithimi icio nĩ irĩkũ na ũrĩa ingĩtũteithia gũkorũo na ũtũũro mwega. (Thimo 6:16-19; 1 Akorintho 6:9-11) Maũndũ macio ma kũrũmĩrĩrũo nĩ matũteithagia kũmenya  kĩrĩa Ngai onaga kĩrĩ kĩega kana kĩrĩ kĩũru. Ningĩ nĩ matũteithagia kũmenya ũrĩa tũngĩonania wendo, ũrĩa tũngĩtua matua mega, na ũrĩa tũngĩkorũo tũrĩ atugi kwerekera andũ arĩa angĩ. O na gũtuĩka ithimi cia thĩ ithiaga igĩthũkaga, ithimi cia Jehova itigarũrũkaga. (Gũcokerithia Maathani 32:4-6; Malaki 3:6) Gũcirũmĩrĩra nĩ gũtũgitagĩra kuumana na ũgwati wa kĩĩmwĩrĩ na gũtuurithio ngoro.

▸ Gĩcunjĩ kĩa 1, kĩbungo gĩa 17

Thamiri nĩ ũhoti ũrĩa ũkoragwo thĩinĩ witũ wa gũkũũrana wega na ũũru. Jehova nĩ aheete o ũmwe witũ thamiri. (Aroma 2:14, 15) Nĩgetha thamiri itũ ĩrute wĩra wega, no mũhaka tũmĩmenyerie kũringana na ithimi cia Jehova cia mĩtugo. Tũngĩka ũguo, thamiri itũ no ĩtũteithie gũtua matua megũkenia Ngai. (1 Petero 3:16) Thamiri itũ no ĩtũkaanie rĩrĩa tũrenda gũtua itua rĩtarĩ rĩa ũũgĩ, kana ĩtũme tũigue ruo rũnene thutha wa gwĩka ũndũ mũũru. Thamiri itũ no yũrũo nĩ hinya, ĩndĩ tũrĩ na ũteithio wa Jehova, no tũmĩĩkĩre hinya rĩngĩ. Thamiri njega nĩ ĩtũmaga tũkorũo na thayũ wa meciria na twĩhe gĩtĩo.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 2, kĩbungo gĩa 3

Gwĩtigĩra Ngai nĩ gũkorũo tũmwendete na tũkamũhe gĩtĩo mũno ũũ atĩ tũtingĩenda gwĩka ũndũ o wothe ũngĩmũrakaria. Gwĩtigĩra Ngai nĩ gũtũteithagia gwĩka ũndũ ũrĩa mwega na gwĩthema gwĩka ũndũ ũrĩa mũũru. (Thaburi 111:10) Nĩ gũtũmaga tũthikĩrĩrie na kinyi maũndũ mothe marĩa Jehova oigaga. Ningĩ nĩ gũtũteithagia kũhingia ciĩranĩro iria tũmwĩrĩire tondũ nĩ tũmũheete gĩtĩo mũno. Gwĩtigĩra Ngai nĩ kũhutagia ũrĩa twĩciragia, ũrĩa twĩkagĩra andũ arĩa angĩ, na matua marĩa tũtuaga o mũthenya.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 2, kĩbungo gĩa 9

Kwĩrira nĩ kũhutĩtie kĩeha kĩnene kĩrĩa mũndũ aiguaga tondũ nĩ ekĩte ũndũ mũũru. Andũ arĩa mendete Ngai nĩ maiguaga ũũru mũno rĩrĩa  mamenya atĩ nĩ mekĩte ũndũ ũtaringaine na ithimi ciake. Tũngĩka ũndũ mũũru, twagĩrĩirũo gũthaitha Jehova atuohere mũthingi-inĩ wa igongona rĩa ũkũũri rĩa Jesu. (Mathayo 26:28; 1 Johana 2:1, 2) Rĩrĩa twerira kuuma ngoro na twatiga gwĩka ũndũ mũũru, no tũkorũo na ma atĩ Jehova nĩ egũtuohera. Tũtiagĩrĩirũo gũthiĩ na mbere kũigua tũhĩtĩtie tondũ wa ũndũ twekĩte tene. (Thaburi 103:10-14; 1 Johana 1:9; 3:19-22) No mũhaka twĩrutanĩrie nĩguo twĩrute na mahĩtia maitũ, tũgarũrĩre mwĩcirĩrie o wothe mũũru, na tũtũũre kũringana na ithimi cia Jehova.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 2, kĩbungo gĩa 18

Mũndũ wĩkĩte rĩhia iritũ angĩaga kwĩrira na arege kũrũmĩrĩra ithimi cia Jehova, ndangĩthiĩ na mbere gũikara thĩinĩ wa kĩũngano. Arabatara kweherio kĩũngano-inĩ. Rĩrĩa mũndũ eherio kĩũngano-inĩ, nĩ tũtigaga kũnyitanĩra nake na tũgatiga kwaranĩria nake. (1 Akorintho 5:11; 2 Johana 9-11) Mũbango wa kweheria mũndũ kĩũngano-inĩ nĩ ũgitagĩra rĩĩtwa rĩa Jehova na kĩũngano. (1 Akorintho 5:6) Ningĩ kweheria mũndũ kĩũngano-inĩ nĩ kũmũrũnga, ũndũ ũrĩa ũngĩmũteithia erire nĩguo acokerere Jehova.—Luka 15:17.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 3, kĩbungo gĩa 19

Jehova nĩ atwendete na nĩ endaga gũtũteithia. Nĩkĩo atũheaga ũtongoria na ũtaaro kũgerera Bibilia na andũ arĩa mendete Ngai. Tondũ tũrĩ andũ matarĩ akinyanĩru, nĩ tũbataraga mũno ũteithio wake. (Jeremia 17:9) Rĩrĩa twathikĩrĩria tũrĩ na gĩtĩo arĩa Jehova ahũthagĩra gũtũtongoria, tuonanagia atĩ nĩ tũmũheete gĩtĩo na nĩ tũrenda kũmwathĩkĩra.—Ahibirania 13:7.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 4, kĩbungo gĩa 2

Tondũ tũtirĩ akinyanĩru, nĩ ũndũ mũhũthũ kũgĩa na mwĩyendo na mwĩtĩo. No Jehova erĩgagĩrĩra tũkorũo tũrĩ enyihia. Kaingĩ, twambagĩrĩria kwĩruta ũhoro wa wĩnyihia rĩrĩa tweringithania na Jehova na tuona ũrĩa tũrĩ a gĩkĩro gĩa thĩ. (Ayubu 38:1-4) Ũndũ ũngĩ wa bata wĩgiĩ wĩnyihia nĩ kwĩruta gwĩciria makĩria ũhoro wĩgiĩ andũ arĩa angĩ na maũndũ marĩa mangĩmaguna handũ ha gwĩciria ũhoro witũ. Kaingĩ mwĩtĩo ũtũmaga mũndũ etĩkie atĩ nĩ wa bata gũkĩra andũ arĩa angĩ. Mũndũ mwĩnyihia ethuthuragia atekwĩheenia akona ũhoti wake na kũrĩa anyihĩirũo. Ndetigĩraga gwĩtĩkĩra mahĩtia make, kũhoya mũhera, na gwĩtĩkĩra mawoni na motaaro. Mũndũ mwĩnyihia ehokaga Jehova na akarũmĩrĩra ũtongoria wake.—1 Petero 5:5.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 4, kĩbungo gĩa 4

Ũnene nĩ gũkorũo na kĩhooto gĩa kũheana mawatho na gũtua matua. Jehova nĩwe ũrĩ na ũnene wa gĩkĩro kĩa igũrũ makĩria igũrũ na thĩ. Nĩwe ũrĩ hinya mũingĩ biũ igũrũ na thĩ, tondũ nĩwe wombire indo ciothe. Hingo ciothe ahũthagĩra ũnene wake kũguna arĩa angĩ. Jehova nĩ aheete andũ amwe wĩra wa gũtũrũmbũiya. Kwa ngerekano, aciari, athuri a kĩũngano, na anene a thirikari nĩ marĩ ũnene wa gĩkĩro kĩna, na Jehova endaga tũnyitanĩre nao. (Aroma 13:1-5; 1 Timotheo 5:17) No rĩrĩa mawatho ma andũ maga gũtwarana na mawatho ma Ngai, twathĩkagĩra Ngai no ti andũ. (Atũmwo 5:29) Rĩrĩa twenyihĩria ũnene wa arĩa Jehova arahũthĩra, tuonagia Jehova atĩ nĩ tũtĩĩte matua make.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 4, kĩbungo kĩa 7

Jehova ahũthagĩra athuri a kĩũngano, arĩa makoragwo marĩ ariũ a Ithe witũ marĩ na ũmenyeru, nĩguo arũmbũiye kĩũngano. (Gũcokerithia Maathani 1:13; Atũmwo 20:28) Athuri acio nĩ matũteithagia gũtũũria ũrata witũ na Jehova ũrĩ na hinya na kũmũthathaiya na njĩra ya thayũ na mũbango mwega. (1 Akorintho 14:33, 40) Nĩguo athuri mamũrũo kũgerera roho mũtheru, no mũhaka makorũo na ngumo cia kwagĩrĩra iria ikoragwo thĩinĩ wa Bibilia. (1 Timotheo 3: 1-7; Tito 1:5-9; 1 Petero 5:2, 3) Nĩ twĩhokaga na tũkanyita ithondeka rĩa Ngai mbaru, kwoguo tũnyitanagĩra na athuri acio tũkenete.—Thaburi 138:6; Ahibirania 13:17.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 4, kĩbungo gĩa 8

Jehova aheete aciari wĩra wa kũrora ciana ciao o na mũciĩ wao. O na kũrĩ ũguo, Bibilia yugaga atĩ mũthuri nĩwe mũtwe wa famĩlĩ. Angĩkorũo gũtirĩ na mũthuri thĩinĩ wa mũciĩ, mũtumia nĩwe ũkoragwo arĩ mũtwe wa famĩlĩ. Mawĩra ma mũtwe wa famĩlĩ nĩ hamwe na kũhe famĩlĩ yake irio, nguo, na handũ ha gũikara. Nĩ ũndũ wa bata mũno harĩ mũtwe wa famĩlĩ gũtongoria harĩ gũteithia famĩlĩ ĩthathaiye Jehova. Kwa ngerekano, nĩ atigagĩrĩra atĩ nĩ marathiĩ mĩcemanio ya kĩũngano mategũtĩrĩria, makanyitanĩra wĩra-inĩ wa kũhunjia, na makeruta Bibilia marĩ hamwe. Ningĩ mũtwe wa famĩlĩ nĩwe ũtongoragia harĩ gũtua matua. Hingo ciothe erutanagĩria kwĩgerekania na Jesu na njĩra ya gũkorũo arĩ mũtugi na arĩ na ũigananĩru, na gũtirĩ hĩndĩ ekaga maũndũ atarĩ na tha kana arĩ na marũrũ. Ũndũ ũcio nĩ ũtũmaga gũkorũo na wendo thĩinĩ wa famĩlĩ, na andũ othe makaigua marĩ na ũgitĩri na ũrata wao hamwe na Jehova ũgathiĩ na mbere gũkũra.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 4, kĩbungo gĩa 12

Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia nĩ gĩkundi kĩa arũme makoragwo na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũthiĩ igũrũ arĩa mahũthagĩrũo nĩ Ngai gũtongoria wĩra wa andũ ake. Hĩndĩ ya karine ya mbere, Jehova aahũthagĩra kĩama kĩrĩa gĩatongoragia kũheana ũtongoria harĩ kĩũngano gĩa Gĩkristiano ũhoro-inĩ wĩgiĩ ũthathaiya na wĩra wa kũhunjia. (Atũmwo 15:2) Mahinda-inĩ maya, gĩkundi kĩa ariũ a Ithe witũ arĩa matungataga marĩ Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia nĩo maheanaga ũtongoria, na makagitĩra andũ a Ngai. Rĩrĩa athuri acio maratua matua, mehokaga ũtongoria wa Kiugo kĩa Ngai na roho wake mũtheru. Jesu ooigire atĩ gĩkundi kĩu kĩa arũme aitĩrĩrie maguta nĩkĩo “ngombo ĩrĩa njĩhokeku na njũgĩ.”—Mathayo 24:45-47.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 4, kĩbungo gĩa 15

Kũrĩ hĩndĩ mwarĩ wa Ithe witũ angĩũrio arute wĩra thĩinĩ wa kĩũngano ũrĩa wagĩrĩire kũrutwo nĩ mũrũ wa Ithe witũ. Rĩrĩa araruta wĩra ũcio, onanagia gĩtĩo harĩ mũbango wa Jehova na njĩra ya kwĩhumbĩra mũtwe. No nĩ maũndũ-inĩ mamwe na mamwe abataraga kwĩhumbĩra mũtwe. Kwa ngerekano, mwarĩ wa Ithe witũ nĩ agĩrĩirũo kwĩhumbĩra mũtwe angĩkorũo akĩruta mũndũ Bibilia mũthuri wake arĩ ho kana mũrũ wa Ithe witũ ũngĩ mũbatithie.—1 Akorintho 11:11-15.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 4, kĩbungo gĩa 17

Ithuĩ tũtinyitaga mbaru mwena o wothe wa ũteti. (Johana 17:16) Andũ a Jehova manyitaga mbaru Ũthamaki wake. O ta Jesu, tũtiĩingĩragia maũndũ-inĩ ma thĩ ĩno.

Jehova atwathĩte ‘twathĩkagĩre thirikari na athani.’ (Tito 3:1, 2; Aroma 13:1-7) No watho wa Ngai ningĩ nĩ uugĩte atĩ tũtiagĩrĩirũo kũũragana. Nĩ ũndũ ũcio, thamiri ya Mũkristiano ndĩngĩmwĩtĩkĩria athiĩ mbaara-inĩ. Mũkristiano angĩrũo athuure kũruta wĩra wa mũingĩ ithenya rĩa kũruta wĩra ũkonainie na mbaara, nĩwe wagĩrĩirũo gũtua kana thamiri yake nĩ ĩkũmwĩtĩkĩria gwĩka ũguo.

Tũthathayagia o Jehova wiki tondũ nĩwe Mũũmbi witũ. O na gũtuĩka nĩ tũheaga marũũri ma bũrũri gĩtĩo, tũtihũũragĩra bendera tharuti o na kana kũina rwĩmbo rwa kũgaathĩrĩria bũrũri. (Isaia 43:11; Danieli 3:1-30; 1 Akorintho 10:14) Ningĩ gatagatĩ-inĩ ka andũ a Jehova, o mũndũ nĩwe wĩtuagĩra itua rĩa kwaga gũthuura mũndũ kana kĩama o gĩothe kĩa ũteti. Twĩkaga ũguo tondũ nĩ tũrĩkĩtie gũthuura thirikari ya Ngai.—Mathayo 22:21; Johana 15:19; 18:36.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 5, kĩbungo gĩa 2

Thĩ ĩgaathagĩrĩria mwĩcirĩrie wa Shaitani. Mwĩcirĩrie ũcio ũkoragwo na andũ arĩa matendete Jehova na mategerekanagia nake na arĩa matarũmagĩrĩra  ithimi ciake. (1 Johana 5:19) Mwĩcirĩrie ũcio na ciĩko iria ciumanaga naguo ciĩtĩtwo roho wa gũkũ thĩ. (Aefeso 2:2) Andũ a Jehova nĩ matigagĩrĩra atĩ matiratoorio nĩ roho ũcio. (Aefeso 6:10-18) Ithenya rĩa ũguo, twendete njĩra cia Jehova, na nĩ twĩrutanagĩria mũno gũtũũria mwĩcirĩrie ta wake.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 5, kĩbungo kĩa 77

Ũregenyũki nĩ kũregana na ũhoro wa ma wa Bibilia. Aregenyũki maremagĩra Jehova na Jesu, Mũthamaki ũrĩa wamũrĩtwo wa Ũthamaki wa Ngai, na makageria kũgucĩrĩria andũ angĩ manyitanĩre nao. (Aroma 1:25) Mendaga gũkũria nganja meciria-inĩ ma andũ arĩa mathathayagia Jehova. Andũ amwe thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano kĩa hĩndĩ ya karine ya mbere nĩ maatuĩkire aregenyũki, na ũguo noguo andũ amwe mekĩte ũmũthĩ. (2 Athesalonike 2:3) Andũ arĩa ehokeku harĩ Jehova matinyitanagĩra o na hanini na aregenyũki. Gũtirĩ hĩndĩ tũngĩtĩkĩra gũthoma kana gũthikĩrĩria maũndũ ma aregenyũki hihi tondũ wa kwenda kũmenya tu kana kũhatĩrĩrio nĩ andũ angĩ. Tũkoragwo tũrĩ ehokeku harĩ Jehova na nowe wiki tũthathayagia.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 5, kĩbungo gĩa 9

Rungu rwa Watho wa Musa, andũ a Isiraeli nĩ maahoyaga Jehova amohere mehia mao. Maatwaraga mũtu, maguta, na nyamũ thĩinĩ wa hekarũ irĩ magongona ma kũhumbĩra mehia. Ũndũ ũcio nĩ waririkanagia Aisiraeli atĩ Jehova aakoragwo ehaarĩirie kũmohera mehia mao, marĩ rũrĩrĩ na marĩ mũndũ ũmwe ũmwe. Thutha-inĩ rĩrĩa Jesu aarutire muoyo wake ũhumbĩre mehia maitũ, magongona macio ma kũhumbĩra mehia matiabataranagia rĩngĩ. Jesu aarutire igongona ikinyanĩru “riita rĩmwe rĩa kũigana.”—Ahibirania 10:1, 4, 10.

▸ Gĩcunjĩ kĩa 7, kĩbungo gĩa 6

Rungu rwa Watho wa Musa, andũ nĩ meetĩkĩrĩtio kũrĩa nyamũ. Ningĩ nĩ maathĩtwo marutage magongona ma nyamũ.  (Maũndũ ma Alawii 1:5, 6) No Jehova ndeetĩkĩrĩtie andũ ake makorũo matarĩ na tha kwerekera nyamũ. (Thimo 12:10) O na watho nĩ warĩ na maathani maagitagĩra nyamũ kuumana na ciĩko itarĩ cia tha. Aisiraeli maathĩtwo marũmbũyagie nyamũ ciao wega.—Gũcokerithia Maathani 22:6, 7.

▸ Gĩcunjĩ kĩa 7, kĩbungo gĩa 6

Tũcunjĩ twa thakame. Thakame ĩkoragwo na icunjĩ inya nene—hengereca ndune (red cells), hengereca njerũ (white cells), hengereca cia kũgiria thakame kuura (platelets), na gĩcunjĩ kĩrĩa kĩhaana maĩ (plasma). Icunjĩ icio inya nene cia thakame no igayanio tũcunjĩ tũngĩ tũnini twa thakame. *

Akristiano matiĩtĩkagĩra gwĩkĩrũo thakame ĩrĩ yothe kana gĩcunjĩ o gĩothe gĩa icunjĩ ciayo iria inya nene. No hihi nĩ magĩrĩirũo gwĩtĩkĩra tũcunjĩ twa thakame? Bibilia ndĩheanĩte ũhoro wa ĩmwe kwa ĩmwe ũndũ-inĩ ũcio. Kwoguo no mũhaka o Mũkristiano etuĩre itua rĩake mwene akĩhũthĩra thamiri yake ĩrĩa ĩmenyeretio kũgerera Bibilia.

Akristiano amwe mathuuraga kũrega tũcunjĩ tuothe twa thakame. Mahota kuuga atĩ Watho ũrĩa Ngai aaheete Isiraeli woigĩte atĩ thakame o yothe ĩrutĩtwo harĩ nyamũ yagĩrĩirũo gũitwo “thĩ.”—Gũcokerithia Maathani 12:22-24.

Angĩ nao matuaga itua ngũrani. Thamiri yao nĩ ĩmetĩkagĩria gwĩtĩkĩra tũcunjĩ tũmwe twa thakame. Mahota kuuga atĩ tũcunjĩ tũnini twa thakame nĩ tũtigĩte kũrũgamĩrĩra muoyo wa kĩũmbe kĩrĩa kĩarutĩtwo thakame ĩyo.

Rĩrĩa ũratua matua megiĩ tũcunjĩ twa thakame, wĩciragie ũhoro wa ciũria ici:

• Hihi nĩ njũĩ atĩ kũrega tũcunjĩ tuothe twa thakame nĩ kuuga atĩ ndigwĩtĩkĩra ndawa imwe iria irũaga na mĩrimũ kana iria ingĩteithia thakame ĩtige kuura?

•   Ingĩtaarĩria ndagĩtarĩ atĩa gĩtũmi gĩa kũrega kana gwĩtĩkĩra gacunjĩ kamwe kana tũcunjĩ tũigana ũna twa thakame?

Njĩra cia ũrigitani. Tũrĩ Akristiano, tũtiheanaga thakame, o na kana tũkaiga thakame itũ ciumia cigana ũna mbere ya gũthĩnjwo. O na kũrĩ ũguo, nĩ kũrĩ njĩra ingĩ ihũthagĩra thakame ya mũrwaru we mwene. No mũhaka o Mũkristiano etuĩre itua ũrĩa thakame yake ĩkũhũthĩrũo angĩkorũo agĩthĩnjwo, agĩthimwo, kana akĩamũkĩra ũrigitani ũngĩ o wothe. Hĩndĩ ĩrĩa njĩra ta icio irahũthĩrũo, thakame ya mũrwaru no ĩkorũo yeheranĩtio biũ na mwĩrĩ wake kwa ihinda.—Nĩguo wone ũhoro makĩria, rora Mnara wa Mlinzi wa Oktomba 15, 2000, karatathi ka 30-31.

Kwa ngerekano, nĩ kũrĩ njĩra ĩmwe ĩhũthagĩrũo ya gũtwekia thakame (hemodilution), ĩrĩa kahinda kanini mbere ya gũthĩnjwo, thakame ĩmwe ya mũrwaru ĩrutagwo na ithenya rĩayo agekĩrũo maĩ ma mwanya. Thutha-inĩ, rĩrĩa arathĩnjwo kana kahinda kanini thutha ũcio, thakame ĩyo ĩgacokio thĩinĩ wake.

 Njĩra ĩngĩ ĩhũthagĩrũo nĩ ya kũhonokia thakame (cell salvage). Rĩrĩa njĩra ĩyo ĩrahũthĩrũo, thakame ya mũrwaru ĩrĩa ĩroira agĩthĩnjwo ĩcokanagĩrĩrio, ĩgatherio, na thutha ũcio ĩgacokio thĩinĩ wake hĩndĩ ĩyo arathĩnjwo kana kahinda kanini thutha ũcio.

Ndagĩtarĩ matiganĩte no mahũthĩre njĩra icio cia ũrigitani na njĩra ngũrani hanini. Kwoguo Mũkristiano atanetĩkĩra njĩra o yothe ya gũthĩnjwo, gũthimwo, kana ũrigitani, nĩ abatiĩ kũmenya wega ũrĩa thakame yake ĩkũhũthĩrũo.

Rĩrĩa ũratua matua megiĩ njĩra cia ũrigitani iria ikũhũthĩra thakame yaku mwene, wĩciragie ũhoro wa ciũria ici:

• Angĩkorũo thakame ĩmwe yakwa nĩ ĩkũgerio nja ya mwĩrĩ wakwa na mũthiũrũrũko wayo ũrũgamio kwa ihinda-rĩ, hihi thamiri yakwa nĩ ĩkũnjĩtĩkĩria kuona thakame ĩyo ĩrĩ o gĩcunjĩ kĩa mwĩrĩ wakwa, kwoguo kwage kũbatarania atĩ ĩitwo “thĩ”?—Gũcokerithia Maathani 12:23, 24.

• Hihi thamiri yakwa ĩmenyeretio kũgerera Bibilia nĩ ĩgũthumbũka angĩkorũo hĩndĩ ĩrĩa njĩra ya ũrigitani ĩrahũthĩrũo, thakame ĩmwe yakwa nĩ ĩkũrutwo, ĩthondekwo, na ĩcokio thĩinĩ wa mwĩrĩ wakwa?

• Hihi nĩ njũĩ atĩ kũrega njĩra ciothe cia ũrigitani iria irahũthĩra thakame yakwa mwene nĩ kuuga atĩ ndingĩtĩkĩra o na gũthimwo thakame, gũthambio thakame, kana macini ya kũhũũra thakame?

 Tũtanatua matua megiĩ tũcunjĩ twa thakame na njĩra cia ũrigitani iria irahũthĩra thakame itũ, nĩ tũbatiĩ kũhoya ũtongoria wa Jehova tũcoke twĩke ũthuthuria. (Jakubu 1:5, 6) Thutha ũcio tũhũthĩre thamiri itũ ĩmenyeretio kũgerera Bibilia gwĩtuĩra itua. Tũtiagĩrĩirũo kũũria andũ arĩa angĩ mangĩka atĩa korũo nĩo, ningĩ andũ angĩ matiagĩrĩirũo kũgeria gũtũtuĩra itua.—Aroma 14:12; Agalatia 6:5.

▸ Gĩcunjĩ kĩa 7, kĩbungo gĩa 11

Gũkorũo tũrĩ atheru kĩĩmĩtugo nĩ kuuga atĩ mĩthiĩre itũ na ciĩko citũ nĩ theru maitho-inĩ ma Ngai. Ũtheru wa kĩĩmĩtugo nĩ ũhutĩtie maũndũ marĩa twĩciragia, marĩa twaragia, na marĩa twĩkaga. Jehova atwathĩte twĩtheme mũtugo o wothe ũtarĩ mũtheru wa ngomanio kana waganu. (Thimo 1:10; 3:1) No mũhaka tũtue itua rĩa kũrũmagĩrĩra ithimi cia Jehova cia ũtheru o na mbere ya gwĩkora ũndũ-inĩ ũngĩtũingĩria magerio-inĩ ma gwĩka ũndũ mũũru. Nĩ tũbatiĩ kũhoyaga Ngai hĩndĩ ciothe atũteithie kũiga meciria maitũ marĩ matheru, na no mũhaka tũtue itua rĩa kũregana na magerio ma gwĩka maũndũ ma waganu.—1 Akorintho 6:9, 10, 18; Aefeso 5:5.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 8, kĩbungo gĩa 11

Mĩtugo ya rũtũrĩko ĩhutĩtie kwaria kana gwĩka maũndũ na njĩra ĩragarara mũno ithimi cia Ngai na ĩronania mwerekera wa kwaga thoni. Mũndũ wĩkaga ũguo onanagia atĩ ndatĩĩte mawatho ma Ngai. Rĩrĩa mũndũ eingĩria mĩtugo-inĩ ya rũtũrĩko, nĩ oyagĩrũo ikinya nĩ kamĩtĩ ya ciira. Maũndũ matarĩ matheru mahutĩtie mehia matiganĩte. Gũkĩringana na ũritũ wa rĩhia, maũndũ mamwe matarĩ matheru no mabatare kuoerũo ikinya nĩ kamĩtĩ ya ciira thĩinĩ wa kĩũngano.—Agalatia 5:19-21; Aefeso 4:19; nĩguo wone ũhoro makĩria, rora “Maswali Kutoka kwa Wasomaji” thĩinĩ wa Mnara wa Mlinzi wa Julaĩ 15, 2006.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 9, kĩbungo kĩa 7; Gĩcunjĩ gĩa 12, kĩbungo gĩa 10

Jehova aabangĩte ngomanio ĩkorũo ĩrĩ ũndũ mũtheru wa kuonania wendo gatagatĩ ka mũthuri na mũtumia wake. No rĩrĩa mũndũ ekina, kana ahũthĩra ũũru ciĩga ciake cia ũciari nĩguo ahingie merirĩria make ma ngomanio, akoragwo akĩhũthĩra ngomanio na njĩra ĩtarĩ theru. Mũtugo ũcio no ũthũkie ũrata wa mũndũ hamwe na Jehova. No ũtũme mũndũ akũrie merirĩria matarĩ ma ndũire na akorũo na mawoni matagĩrĩire megiĩ ngomanio. (Akolosai 3:5) Mũndũ ũrĩ na mũtugo ũcio ũtarĩ mũtheru na arona arĩ ũndũ mũritũ gũtiga ndagĩrĩirũo gũkua ngoro. (Thaburi 86:5; 1 Johana 3:20) Angĩkorũo nĩ ũrahiũrania na ũndũ ũcio, hoya Jehova kuuma ngoro na ũmwĩre agũteithie. Wĩtheme maũndũ ta ponografĩ, marĩa mangĩtũma ũgĩe na meciria matarĩ matheru. Aria na mũciari waku Mũkristiano kana mũrata mũgimaru ũrĩa ũtĩĩte mawatho ma Jehova. (Thimo 1:8, 9; 1 Athesalonike 5:14; Tito 2:3-5) Gĩa na ma atĩ Jehova nĩ onaga na agakenio nĩ kĩyo gĩaku gĩa gũikara ũrĩ mũtheru kĩĩmĩtugo.—Thaburi 51:17; Isaia 1:18.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 9, kĩbungo gĩa 9

Jehova aabangĩte kĩhiko gĩkorũo gatagatĩ ka mũthuri ũmwe na mũtumia ũmwe. Thĩinĩ wa Isiraeli ya tene, Ngai nĩ eetĩkĩrĩtie athuri gũkorũo na makĩria ma mũtumia ũmwe, no ũcio tiguo warĩ muoroto wake kĩambĩrĩria-inĩ. Ũmũthĩ, Jehova ndetĩkĩrĩtie andũ ake kũhikania na makĩria ma mũndũ ũmwe. Mũthuri agĩrĩirũo gũkorũo na mũtumia ũmwe tu, nake mũtumia agĩrĩirũo gũkorũo na mũthuri ũmwe tu.—Mathayo 19:9; 1 Timotheo 3:2.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 10, kĩbungo gĩa 12

Muoroto wa Jehova warĩ mũthuri na mũtumia matũũranie hamwe hĩndĩ ĩrĩa yothe megũkorũo muoyo. (Kĩambĩrĩria 2:24; Malaki 2:15, 16; Mathayo 19:3-6; 1 Akorintho 7:39) Etĩkagĩria ndigano o rĩrĩa tu mũndũ ũmwe eka mahĩtia ma ũtharia. Hĩndĩ ta ĩyo, Jehova nĩ aheaga mũndũ ũrĩa ũtarĩ na mahĩtia kĩhooto gĩa gũtua kana nĩ ekwenda matigane.—Mathayo 19:9.

 Rĩmwe na rĩmwe, Akristiano amwe nĩ matuaga itua rĩa kweheranĩra na mũndũ ũrĩa mahikanĩtie nake o na angĩkorũo ndeingĩrĩtie thĩinĩ wa ngomanio itagĩrĩire. (1 Akorintho 7:11) Maũndũ maya marũmĩrĩire no matũme Mũkristiano ecirie kweheranĩra na ũrĩa mahikanĩtie nake.

• Kũrega kũhingia mabataro: Mũthuri kũrega kũhingĩria famĩlĩ yake mabataro ma kĩĩmwĩrĩ, nginya famĩlĩ ĩgatigwo ĩtarĩ na mbeca kana irio.—1 Timotheo 5:8.

• Kũhũthĩra ũhinya: Kũhũthĩra ũhinya nginya mũndũ akona atĩ ũgima wake wa mwĩrĩ kana muoyo wake ũrĩ ũgwati-inĩ.—Agalatia 5:19-21.

• Kũiga ũrata wa mũndũ na Jehova ũgwati-inĩ: Mũthuri kana mũtumia gũtũma ũrĩa ũngĩ aremwo gũtungatĩra Jehova.—Atũmwo 5:29.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 11, kĩbungo gĩa 19

Ithuothe nĩ tũbataraga kũgaathĩrĩrio na gwĩkĩrũo ngoro. (Thimo 12:25; 16:24) No twĩkĩrane hinya na tũũmanĩrĩrie kũgerera ciugo irĩ na wendo na cia ũtugi. Ciugo ta icio no iteithie aarĩ na ariũ a Ithe witũ gũkirĩrĩria na gũthiĩ na mbere gũtungatĩra Jehova o na kũrĩ na moritũ manene. (Thimo 12:18; Afilipi 2:1-4) Mũndũ angĩigua akuĩte ngoro mũno, twagĩrĩirũo kũmũthikĩrĩria tũrĩ na gĩtĩo na tũgerie gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa araigua. Ũndũ ũcio no ũtũteithie kũmenya ũrĩa tũngiuga kana ũrĩa tũngĩka nĩguo tũmũteithie. (Jakubu 1:19) Wĩigĩre muoroto wa kũmenya aarĩ na ariũ a Ithe witũ wega nĩguo ũtaũkĩrũo biũ nĩ kĩrĩa marabatara. Weka ũguo nĩ ũkũhota kũmateithia mehoke Kĩhumo kĩa ũhoro wothe wa kũũmanĩrĩria, harĩa mangĩcanjamũrũo biũ.—2 Akorintho 1:3, 4; 1 Athesalonike 5:11.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 12, kĩbungo gĩa 16

Bibilia ndĩkoragwo na mawatho ma ĩmwe kwa ĩmwe megiĩ mohiki. Ũndũire na mawatho ma bũrũri ikoragwo irĩ ngũrani kũndũ gũtiganĩte. (Kĩambĩrĩria 24:67; Mathayo 1:24; 25:10; Luka 14:8) Ũndũ  ũrĩa wa bata makĩria ũhiki-inĩ nĩ mwĩhĩtwa ũrĩa andũ arĩa marahikania mehĩtaga mbere ya Jehova. Andũ aingĩ arĩa marahikania nĩ mathuuraga kũnyita ũgeni andũ ao a famĩlĩ na arata ao a hakuhĩ rĩrĩa marehĩta na makoria mũthuri wa kĩũngano arute mĩario yumanĩte na Bibilia. Acio marahikania nĩo magĩrĩirũo gũtua kana thutha wa ũhiki nĩ gũgũkorũo na iruga rĩa ũhiki, na rĩgũkorũo rĩhaana atĩa. (Luka 14:28; Johana 2:1-11) Ũndũ o wothe megũtua wĩgiĩ ũrĩa mekũbanga ũhiki wao, magĩrĩirũo gũtigĩrĩra atĩ nĩ ũgũtĩithia Jehova. (Kĩambĩrĩria 2:18-24; Mathayo 19:5, 6) Motaaro ma Bibilia no mamateithie gũtua matua mega. (1 Johana 2:16, 17) Acio marahikania mangĩthuura gũkorũo na njohi iruga-inĩ rĩao rĩa ũhiki, nĩ magĩrĩirũo gũtigĩrĩra atĩ iruga rĩu nĩ rĩarũgamĩrĩrũo wega. (Thimo 20:1; Aefeso 5:18) Mangĩthuura gũkorũo na nyĩmbo kana maũndũ mangĩ ma gwĩkenia, magĩrĩirũo gũtigĩrĩra atĩ maũndũ macio nĩ megũtĩithia Jehova. Akristiano arĩa marenda kũhikania magĩrĩirũo gwĩciria ũhoro wa ũrata wao na Ngai na ũrata wao ene handũ ha gwĩciria o ũhoro wa mũthenya wa ũhiki.—Thimo 18:22; nĩguo wone ũhoro makĩria, rora ngathĩti ya Mnara wa Mlinzi ya Oktomba 15, 2006, karatathi ga 18-31.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 13, kĩbungo gĩa 18

Twagĩrĩirũo gũtua matua mega maringaine na motaaro ma Kiugo kĩa Ngai. Kwa ngerekano, Mũkristiano no anyitwo ũgeni nĩ mũndũ ũrĩa mahikanĩtie nake ũtarĩ Mũira wa Jehova marĩanĩre hamwe na andũ a famĩlĩ yao hĩndĩ ya thigũkũ. Ũngĩkorũo handũ ta hau-rĩ, ũngĩka atĩa? Thamiri yaku ĩngĩgwĩtĩkĩria ũthiĩ, no ũtaarĩrie mũndũ ũrĩa mũhikanĩtie nake atĩ angĩkorũo ndĩa ĩyo nĩ ĩgũkorũo na maũndũ ma ũthathaiya wa ngai cia maheeni, ndũkwĩingĩrania namo. Ningĩ nĩ wega wĩcirie kana andũ arĩa angĩ nĩ mekũhĩngwo ũngĩthiĩ ndĩa-inĩ ĩyo.—1 Akorintho 8:9; 10:23, 24.

Kana mũndũ ũrĩa ũkwandĩkĩte no akũhe bacici mahinda-inĩ ma thigũkũ. Hihi nĩ wagĩrĩirũo kũrega bacici ĩyo? To mũhaka. Itua rĩaku rĩa gwĩtĩkĩra kana kũrega no rĩringane na ũrĩa mũndũ ũcio ũkwandĩkĩte  arona bacici ĩyo. Hihi aramĩona ĩrĩ gĩcunjĩ kĩa gĩkũngũĩro kĩu? Kana hihi no njĩra ya gũcokia ngatho? Wecũrania ũhoro wa maũndũ macio na mangĩ maingĩ, nĩ ũkũhota gũtua itua kana nĩ ũgwĩtĩkĩra bacici ĩyo kana ndũkũmĩtĩkĩra.

Rĩngĩ mũndũ no akũhe kĩheo mahinda-inĩ ma thigũkũ na akwĩre ũũ: “Nĩ njũĩ ndũkũngũyagĩra thigũkũ, no nĩ ndĩrenda gũkũhe kĩheo gĩkĩ.” Kwahoteka arenda o gũkuonia ũtaana. No rĩrĩ, hihi harĩ na itũmi cia gwĩciria atĩ arenda kũgeria wĩtĩkio waku kana gũtũma ũnyitanĩre thigũkũ-inĩ ĩyo? Thutha wa gwĩciria ũndũ ũcio, nĩwe wagĩrĩirũo gũtua kana nĩ ũgwĩtĩkĩra kĩheo kĩu kana ndũgwĩtĩkĩra. Tũgĩtua matua maitũ mothe, tũngĩenda gũkorũo na thamiri njega na gũkorũo tũrĩ ehokeku harĩ Jehova.—Atũmwo 23:1.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 13, kĩbungo kĩa 22

Kaingĩ, rĩrĩa maũndũ marĩa mataraiguithanĩrio marũngwo na ihenya na marũngwo na njĩra ya thayũ, matibataraga gũtuwo thĩna mũnene. (Mathayo 5:23-26) Ũndũ ũrĩa mũnene makĩria harĩ Akristiano othe wagĩrĩirũo gũkorũo arĩ kũgoocithia Jehova na gũtũũria kĩũngano kĩrĩ na ũrũmwe.—Johana 13:34, 35; 1 Akorintho 13:4, 5.

Akristiano mangĩaga kũiguithanĩria ũndũ wĩgiĩ biacara, magĩrĩirũo kwĩrutanĩria kũniina thĩna ũcio mategũtwarana igooti-inĩ. Rĩandĩko rĩa 1 Akorintho 6:1-8 nĩ rĩkoragwo na ũtaaro wa Paulo ũkoniĩ Akristiano gũtwarana igooti-inĩ. Gũtwara mũrũ wa Ithe witũ igooti-inĩ no gũthũkie rĩĩtwa rĩa Jehova na rĩa kĩũngano. Rĩandĩko rĩa Mathayo 18:15-17 nĩ rĩkoragwo na makinya matatũ marĩa Akristiano magĩrĩirũo kũrũmĩrĩra nĩguo maniine maũndũ maritũ ta njambanio kana ũtunyani. (1) Magĩrĩirũo kwamba kwĩrutanĩria kũniina ũndũ ũcio gatagatĩ-inĩ kao ene. (2) Ũndũ ũcio ũngĩaga kũruta wĩra, no morie Mũkristiano ũmwe kana erĩ agima kĩĩroho thĩinĩ wa kĩũngano mamateithie. (3) Thutha ũcio, kũngĩbatarania, no matwarĩre kĩama gĩa athuri ũhoro ũcio nĩguo mateithio. Maũndũ mangĩkinya hau, athuri mekũhũthĩra motaaro ma Bibilia kũgeria gũteithia  andũ acio othe nĩguo maiguane na njĩra ya thayũ. Andũ amwe mangĩkorũo matehaarĩirie kũrũmĩrĩra ithimi cia Bibilia, athuri a kĩũngano no mabatare kũmoera ikinya rĩa kũmaciirithia.

Nĩ kũrĩ maũndũ mamwe mangĩbatara gũtwarũo igooti-inĩ, hihi ta maũndũ megiĩ ndigano, rũtha rwa kũrera mwana, gũtua marĩhi marĩa mũndũ arĩheagwo thutha wa ndigano, marĩhi ma insurance, kũhara, kana marũa ma kwĩgaya. Mũkristiano angĩhũthĩra igooti maũndũ-inĩ ta macio na njĩra ya thayũ o ũrĩa wothe angĩhota, ndangĩkorũo agĩthiĩ mũgarũ na ũtaaro wa Paulo.

Angĩkorũo nĩ wĩki-naĩ mũũru wĩkĩkĩte, ta kũnyita mũndũ kĩa hinya, kũhũthĩra ciana ũũru, tharĩkĩro njũru, ũici mũnene, kana njũragano, Mũkristiano angĩtwara ũhoro ũcio kũrĩ anene a thirikari ndangĩkorũo agĩthiĩ mũgarũ na ũtaaro wa Paulo.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 14, kĩbungo gĩa 14

Kuuma o mũgũnda-inĩ wa Edeni, Shaitani akoretwo akĩgeria kũheenia andũ. (Kĩambĩrĩria 3:1-6; Kũguũrĩrio 12:9) Nĩ oĩ atĩ angĩthũkia mwĩcirĩrie witũ no atũme twĩke maũndũ moru. (2 Akorintho 4:4; Jakubu 1:14, 15) Ahũthagĩra ũteti, ndini, biacara, maũndũ ma gwĩkenia, gĩthomo, na maũndũ mangĩ maingĩ kũgaathĩrĩria mwĩcirĩrie wake na gũtũma woneke ta ũrĩ mwĩtĩkĩrĩku.—Johana 14:30; 1 Johana 5:19.

Shaitani nĩ oĩ atĩ atigairie ihinda inini rĩa kũheenia andũ. Nĩ ũndũ ũcio areka ũrĩa wothe angĩhota kũhĩtithia andũ aingĩ ũrĩa kwahoteka. Endaga mũno kũhĩtithia andũ arĩa matungatagĩra Jehova. (Kũguũrĩrio 12:12) Tũngĩaga kwĩmenyerera, Mũcukani no athũkie mwĩcirĩrie witũ o kahora. (1 Akorintho 10:12) Kwa ngerekano, Jehova endaga ihiko itũũre. (Mathayo 19:5, 6, 9) No andũ aingĩ ũmũthĩ monaga kĩhiko ta arĩ kĩrĩkanĩro gĩtarĩ na ũritũ kĩrĩa kĩngĩniinwo na njĩra hũthũ. Thenema nyingĩ na tabarĩra cia TV o nacio igaathagĩrĩria mawoni ta macio. Twagĩrĩirũo gũtigĩrĩra atĩ tũtiretĩkĩria mawoni ma thĩ ĩno megiĩ kĩhiko matũhutie.

 Njĩra ĩngĩ Shaitani ageragia gũtũheenia nayo nĩ kũgaathĩrĩria mwerekera wa kwenda kwĩyatha. (2 Timotheo 3:4) Tũngĩaga kwĩmenyerera, no twage gĩtĩo harĩ wathani wa arĩa mamũrĩtwo nĩ Jehova. Kwa ngerekano, mũrũ wa Ithe witũ no ambĩrĩrie kũregana na ũtongoria wa athuri a kĩũngano. (Ahibirania 12:5) Kana mwarĩ wa Ithe witũ no ambĩrĩrie gwĩkĩrĩra nganja mũbango wa Jehova wĩgiĩ ũnene thĩinĩ wa famĩlĩ.—1 Akorintho 11:3.

No mũhaka tũtue itua rĩa kwaga gwĩtĩkĩria Mũcukani atongorie mwĩcirĩrie witũ. Handũ ha ũguo, tũngĩenda kwĩgerekania na mwĩcirĩrie wa Jehova na tũigage ‘meciria maitũ harĩ maũndũ marĩa marĩ igũrũ.’—Akolosai 3:2; 2 Akorintho 2:11.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 16, kĩbungo gĩa 9

Ithuothe nĩ twendete gũkorũo na ũgima mwega wa mwĩrĩ na kuona ũrigitani ũrĩa mwega biũ rĩrĩa tũrĩ arwaru. (Isaia 38:21; Mariko 5:25, 26; Luka 10:34) Ũmũthĩ, nĩ kũrĩ njĩra nyingĩ cia ũrigitani ihũthagĩrũo nĩ mandagĩtarĩ na andũ angĩ. Rĩrĩa tũratua nĩ ũrigitani ũrĩkũ tũgwĩtĩkĩra, nĩ harĩ bata tũrũmĩrĩre motaaro ma Bibilia. Nĩ tũririkanaga atĩ Ũthamaki wa Ngai noguo ũgaatũrehera kĩhonia gĩa gũtũũra. Tũtingĩenda gwĩciria mũno ũhoro wĩgiĩ ũgima witũ wa mwĩrĩ nginya tũtiganĩrie ũthathaiya witũ harĩ Jehova.—Isaia 33:24; 1 Timotheo 4:16.

No mũhaka twĩtheme biũ ũrigitani o wothe ũngĩoneka ta ũrahũthĩra hinya uumĩte kũrĩ ndaimono. (Gũcokerithia Maathani 18:10-12; Isaia 1:13) Kwoguo tũtanetĩkĩra ndawa kana ũrigitani o wothe, twagĩrĩirũo gwĩka ũrĩa wothe tũngĩhota gũthuthuria kĩhumo kĩaguo na kana nĩ ũhutanĩtie na maũndũ ma ndaimono. (Thimo 14:15) Tũtikanariganĩrũo atĩ Shaitani no ende gũtũheenereria twĩingĩrie maũndũ-inĩ ma ndaimono. O na tũngĩĩcirĩria atĩ ũrigitani mũna nĩ ũhutanĩtie na maũndũ ma ndaimono, nĩ wega kũwĩthema.—1 Petero 5:8.

▸ Gĩcunjĩ gĩa 16, kĩbungo gĩa 18