1, 2. (a) Nĩ ciũria irĩkũ tũngĩĩyũria ciĩgiĩ kĩhiko kĩerũ, na nĩkĩ? (b) Tũkwarĩrĩria ciũria irĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

WEE-RĨ, nĩ ũkenagĩra gũthiĩ ũhiki? Andũ aingĩ nĩ makenagĩra, nĩ amu mahinda ta macio no makorũo me ma gĩkeno mũno. Ũkona arĩa marahikania mehumbĩte wega mũno. Makĩria ma ũguo-rĩ, magakorũo macanjamũkĩte mũno. Mũthenya ũcio-rĩ, makoragwo makenete mũno, marĩ na mwĩhoko atĩ ũtũũro wao wa thuutha-inĩ nĩ ũkũgaacĩra.

² No o na kũrĩ ũguo-rĩ, ũũma nĩ atĩ mĩciĩ mĩingĩ ũmũthĩ nĩ ĩharaganĩte. O na tũkĩhokaga atĩ acio mahikania nĩ megũkorũo na mũciĩ mũgacĩru-rĩ, rĩmwe no twĩyũrie ũũ: ‘Hihi kĩhiko kĩao nĩ gĩgũkorũo na gĩkeno? Nĩ gĩgũtũũra?’ Macokio ma ciũria icio mehocetie harĩ mũthuri na mũtumia, kana nĩ mekwĩhoka na mahũthĩre ũtaaro wa Ngai wĩgiĩ kĩhiko. (Thimo 3:5, 6) Magĩrĩirũo nĩ gwĩka ũguo nĩ getha maikarage mendetwo nĩ Ngai. Rekei rĩu twĩcirie ũhoro wa macokio ma Bibilia harĩ ciũria ici inya: Ũrahikania kana kũhika nĩkĩ? Wagĩrĩirũo gũthuura ũ angĩkorũo nĩ ũkũhika kana ũhikanie? Ũngĩĩhaarĩria atĩa nĩ ũndũ wa kĩhiko? Na nĩ kĩĩ kĩngĩteithia andũ mahikania matũũre thĩinĩ wa kĩhiko marĩ na gĩkeno?

3. Nĩkĩ ti ũndũ wa ũũgĩ kũhikania kana kũhika tondũ wa itũmi itagĩrĩire?

³ Andũ amwe metĩkĩtie atĩ, nĩgetha mũndũ akorũo na gĩkeno arabatara gũkorũo thĩinĩ wa kĩhiko—atĩ ndũngĩiganĩra  kana ũkenere ũtũũro ũtahikĩte kana ũkahikania. Ũcio ti ũhoro wa ma. Paulo ndaahikanĩtie na oigire atĩ, mũndũ gũikara atahikanĩtie kana atahikĩte nĩ kĩheo na agĩkĩra ngoro arĩa othe mangĩhota maikare ũguo. (1 Akorintho 7:7) Ningĩ nĩ aarĩrĩirie ũguni wa mũndũ gũikara atahikĩte kana atahikanĩtie. (1 Akorintho 7:32-38) Paulo ti watho aarutire igũrũ rĩa ũndũ ũcio; na ma-rĩ, ‘gũkaanania kũhikania’ kũgwetetwo arĩ ũndũ ũmwe wa “morutani ma ndaimono.” (1 Timotheo 4:1-3) O na kũrĩ ũguo-rĩ, mũndũ ũtahikĩte kana akahikania akoragwo na mweke mwega wa gũtungatĩra Jehova atagayũkanĩte. Kwoguo-rĩ, ndũngĩkorũo ũrĩ ũndũ wa ũũgĩ, kũhikania kana kũhika tondũ wa itũmi itagĩrĩire, ta gũkorũo atĩ arata aku othe nĩ mahikĩte kana makahikania.

4. Kĩhiko kĩega kĩigaga mũthingi ũrĩkũ harĩ kũrera ciana?

⁴ No o na kũrĩ ũguo-rĩ, hihi nĩ kũrĩ itũmi ciagĩrĩire cia kũhika kana kũhikania? Ĩĩ nĩ kũrĩ. Kĩhiko o nakĩo-rĩ, nĩ kĩheo kuuma kũrĩ Ngai ũrĩa ũtwendete. (Kĩambĩrĩria 2:18) Kwoguo-rĩ, nĩ kĩrĩ ũguni na no kĩrehe gĩkeno. Kwa ngerekano-rĩ, kĩhiko kĩega nĩkĩo mũthingi ũrĩa mwega makĩria wa mũtũũrĩre wa famĩlĩ. Ciana irabatara kũrererũo thĩinĩ wa famĩlĩ ĩrĩ na ũiguano, ikĩonagio wendo, ikarũngũo na ikaheo ũtongoria nĩ aciari a cio. (Thaburi 127:3; Aefeso 6:1-4) No rĩrĩ, kũrera ciana to kĩo gĩtũmi tu gĩa kĩhiko.

5, 6. (a) Kũringana na Kohelethu 4:9-12, ũrata wa hakuhĩ ũkoragwo na ũguni ũrĩkũ? (b) Kĩhiko kĩngĩkorũo kĩhaana ta mũhĩndo mũrame na ndigi ithatũ na njĩra ĩrĩkũ?

⁵ Ta wĩcirie ũhoro wa rĩandĩko rĩa mũthingi rĩa gĩcunjĩ gĩkĩ, o hamwe na mũhari wa 9 nginya wa 11: “Nĩ kaba andũ erĩ gũkĩra ũmwe, nĩ gũkorũo nĩmonaga uumithio mwega wa gwĩtungumania kwao. Nĩ ũndũ mangĩgũa thĩ, ũmwe no oe ũrĩa ũngĩ; no rĩrĩ, mũndũ ũmwe angĩgũa, na ndarĩ wa kũmuoya na igũrũ, kaĩ arĩ na haaro-ĩ! Ningĩ-rĩ, andũ erĩ mangĩkoma hamwe nĩmaiguithanagia ũrugarĩ; no mũndũ ũrĩa e wiki-rĩ, aakĩĩiguithia ũrugarĩ atĩa? O na mũndũ angĩhoota mũndũ ũrĩa wi wiki-rĩ, erĩ maahota kũmwĩtiiria;  na mũhĩndo mũrame na ndigi ithatũ ndũngĩtuĩka narua.”—Kohelethu 4:9-12.

⁶ Rĩandĩko rĩu-rĩ, makĩria rĩaragĩrĩria bata wa ũrata. Hatarĩ nganja-rĩ, kĩhiko gĩkoragwo kĩgiĩ andũ marĩ na ũrata wa hakuhĩ mũno. O ta ũrĩa rĩandĩko rĩu rĩonanagia-rĩ, ũrata ta ũcio no ũtũme andũ acio erĩ maheane ũteithio, momanĩrĩrie, na magitanĩre. Kĩhiko kĩngĩrũma biũ angĩkorũo ngwatanĩro ĩyo nĩ ĩgũkorũo ĩrĩ na makĩria ma andũ erĩ. Mũhĩndo mũrame na ndigi igĩrĩ, ta ũrĩa mũhari ũcio wonanĩtie no ũtuĩke. No ũngĩramwo na ndigi ithatũ ndũngĩtuĩka narua. Hĩndĩ ĩrĩa gũkenia Jehova gwakorũo kũrĩ ũndũ ũrĩa wa bata makĩria harĩ mũthuri na mũtumia-rĩ, kĩhiko kĩao gĩkoragwo kĩhaana ta mũhĩndo ũcio mũrame na ndigi ithatũ. Jehova akoragwo arĩ thĩinĩ wa kĩhiko kĩu kũna, na kwoguo-rĩ, gĩgakorũo kĩrĩ kĩrũmu biũ.

7, 8. (a) Paulo aaheire Akristiano arĩa mataingĩrĩte thĩinĩ wa kĩhiko na mararũa na thuti cia ngomanio ũtaaro ũrĩkũ? (b) Bibilia ĩtũheaga muonere ũrĩkũ ũrĩa waagĩrĩire wĩgiĩ kĩhiko?

⁷ Ningĩ-rĩ, thĩinĩ wa kĩhiko no kuo tu merirĩria ma ngomanio mangĩhingio na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire. No mũbango-inĩ ũcio tu, ngomanio yonagwo na ma ĩrĩ kĩhumo gĩa gĩkeno. (Thimo 5:18) O na rĩrĩa mũndũ ũtahikĩte kana akahikania ahĩtũka mahinda make ma wanake, rĩrĩa thuti cia ngomanio ikoragwo irĩ na hinya mũno-rĩ, no akorũo o akĩrũa na merirĩria ma ngomanio. Angĩaga kwĩgirĩrĩria, merirĩria ta macio no matũme eingĩrie mĩtugo-inĩ ĩtarĩ mĩtheru kana ya waganu. Paulo aatongoririo nĩ roho kwandĩkĩra andũ arĩa matahikĩte kana makahikania ũtaaro ũyũ: “Mangĩkorũo matingĩhota gũtũũra o megiragĩrĩria-rĩ, kũhikania nĩmahikanie na kũhika nĩmahike; nĩ kaba kũhikania kũrĩ gũikara makĩhĩahĩaga.”—1 Akorintho 7:9, 36; Jakubu 1:15.

⁸ O itũmi iria ciothe ingĩtũma mũndũ ahike kana ahikanie-rĩ, nĩ wega kuona maũndũ ta ũrĩa matariĩ. O ta ũrĩa Paulo onanirie-rĩ, arĩa maraingĩra thĩinĩ wa kĩhiko “nĩmarĩonaga thĩna maũndũ-inĩ mao ma kĩĩmwĩrĩ.” (1 Akorintho 7:28) Andũ marĩ thĩinĩ wa kĩhiko nĩ mahiũranagia na mathĩna marĩa  andũ matarĩ thĩinĩ wa kĩhiko matahiũranagia namo. No ũngĩthuura kũingĩra thĩinĩ wa kĩhiko-rĩ, ũngĩka atĩa nĩgetha ũnyihanyihie mathĩna, na ũgĩage na gĩkeno thĩinĩ wa kĩhiko gĩaku? Njĩra ĩmwe nĩ kũhũthĩra ũũgĩ rĩrĩa ũgũthuura mũndũ wa kũhikia kana wa kũhikĩra.

9, 10. (a) Paulo aaheanire ngerekano ĩrĩkũ ya kuonania ũgwati wa kuohanio na andũ matarĩ Akristiano a ma? (b) Moimĩrĩro ma kũrega gwathĩkĩra ũtaaro wa Ngai wa kwaga kũhikania na mũndũ ũtarĩ Mũkristiano wa ma kaingĩ makoragwo marĩ marĩkũ?

⁹ Paulo aatongoririo kwandĩka ũtaaro ũyũ wa bata ũrĩa waagĩrĩirũo kũhũthĩrũo rĩrĩa mũndũ arathuura mũndũ wa kũhikia kana wa kũhikĩra: “Tigagai kwĩohania na arĩa matetĩkĩtie na njĩra ĩtaagĩrĩire.” (2 Akorintho 6:14) Ngerekano yake yehocetie harĩ mũtũũrĩre wa andũ arĩa maarĩmaga. Nyamũ igĩrĩ itaiganaine ingĩohanio icoki-inĩ rĩmwe-rĩ, o cierĩ nĩ ikũhinyĩrĩrĩka. O ũndũ ũmwe-rĩ, Mũkristiano wa ma angĩhikia kana ahikĩre mũndũ ũtarĩ Mũkristiano wa ma-rĩ, hatarĩ nganja nĩ marĩkoragwo na mathĩna maingĩ. Angĩkorũo ũmwe wao nĩ arenda gũikaraga endetwo nĩ Jehova na ũrĩa ũngĩ akorũo ndatindanagĩra-rĩ, matingĩkorũo maganĩrĩirũo ũtũũro-inĩ na moimĩrĩro no makorũo marĩ mĩtangĩko mĩingĩ. Nĩ ũndũ wa ũguo-rĩ, Paulo eekĩrire Akristiano ngoro mahikanagie o “thĩinĩ wa Mwathani.”—1 Akorintho 7:39.

¹⁰ Rĩmwe na rĩmwe-rĩ, Akristiano matarĩ thĩinĩ wa kĩhiko, monete atĩ nĩ kaba mohanio na andũ matarĩ Akristiano a ma gũkĩra gũikara na ihooru marĩ oiki. Amwe maamũraga kũregana na ũtaaro wa Bibilia, na makahikania na mũndũ ũtatungatagĩra Jehova. Kaingĩ-rĩ, moimĩrĩro makoragwo me ma kĩeha. Andũ ta acio-rĩ, mekoraga me thĩinĩ wa kĩhiko hamwe na mũndũ matangĩaria nake maũndũ marĩa ma bata makĩria ũtũũro-inĩ. Andũ acio no makorũo na ihooru inene makĩria ma ũrĩa maarĩ matanaingĩra thĩinĩ wa kĩhiko. Gĩkeno nĩ atĩ, kũrĩ na Akristiano ngiri nyingĩ matarĩ thĩinĩ wa kĩhiko, arĩa mehokaga  na magaathĩkĩra ũtaaro wa Ngai ũndũ-inĩ ũcio. (Thaburi 32:8) O na akorũo nĩ merĩgagĩrĩra gũkaingĩra kĩhiko-inĩ hĩndĩ ĩmwe-rĩ, maikaraga marĩ ehokeku o nginya makoona mũndũ ũrĩa wagĩrĩire gatagatĩ-inĩ ka athathaiya a Jehova Ngai.

11. Nĩ kĩĩ kĩngĩgũteithia gũthuura mũndũ wa kũhikania nake na njĩra ya ũũgĩ? (Rora o na ithandũkũ rĩrĩ na kĩongo “ Ndĩracaria Mũndũ wa Mũthemba Ũrĩkũ?”)

¹¹ Hatarĩ nganja-rĩ, ti mũndũ o wothe ũtungatagĩra Jehova ũngĩagĩrĩra wa kũhikia kana wa kũhikĩra. Angĩkorũo nĩ ũreciria kũingĩra thĩinĩ wa kĩhiko-rĩ, caria mũndũ ũrĩa mũkwaganĩrĩrũo harĩ ũmũndũ, mĩoroto ya kĩĩroho, na harĩ kwenda Ngai. Ngombo ĩrĩa ĩĩhokekete na njũgĩ nĩ ĩheanĩte maũndũ maingĩ ma gũthoma megiĩ ũndũ ũcio, na nĩ ũndũ wa ũũgĩ gwĩciria ũhoro wa ũtaaro ta ũcio wa Kĩĩmaandĩko na njĩra ya mahoya, na ũreke ũtaaro ũcio ũgũtongorie harĩ gũtua itua rĩu rĩa bata mũno. *—Thaburi 119:105.

12. Nĩ ũndũire ũrĩkũ wĩgiĩ kĩhiko ũkoragwo kuo thĩinĩ wa mabũrũri maingĩ, na nĩ ngerekano ĩrĩkũ ya Bibilia ĩheanaga ũtongoria?

¹² Thĩinĩ wa mabũrũri maingĩ-rĩ, nĩ ũndũ wa ndũire aciari gũthuurĩra mwana wao mũndũ wa kũhikania nake. Metĩkĩtie atĩ aciari nĩ makoragwo na ũmenyo mũingĩ na meyoneire maũndũ maingĩ marĩa mabataranagia harĩ gũtua itua ta rĩu. Ihiko ta icio kaingĩ nĩ igaacagĩra o ta ũrĩa ciagaacagĩra mahinda-inĩ ma Bibilia. Ngerekano ya Iburahimu agĩtũma ndungata yake ĩgeethere Isaaka mũtumia-rĩ, nĩ ĩkoragwo na ũrutani harĩ aciari arĩa mangĩĩkora ũndũ-inĩ ta ũcio ũmũthĩ. Iburahimu-rĩ, ti ũhoro wa mbeca na igweta aaroraga. Handũ-inĩ ha ũguo-rĩ, eekĩrire kĩyo gwethera Isaaka mũtumia gatagatĩ-inĩ ka andũ arĩa maathathayagia Jehova. *—Kĩambĩrĩria 24:3, 67.

13-15. (a) Ũtaaro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Thimo 24:27 ũngĩteithia atĩa mwanake ũreciria kũingĩra kĩhiko-inĩ? (b) Mũirĩtu angĩka atĩa nĩgetha ehaarĩrĩrie nĩ ũndũ wa kĩhiko?

¹³ Angĩkorũo na ma nĩ ũreciria kũingĩra thĩinĩ wa kĩhiko-rĩ, nĩ wega wĩyũrie ũũ: ‘Nĩ ndĩhaarĩirie kũna?’ Macokio matiĩhocetie harĩ ũrĩa ũiguaga ngoro igũrũ rĩgiĩ wendo, ngomanio, kũgĩa ciana, kana gũkorũo na mũndũ wa gũikarania nake. Ithenya rĩa ũguo-rĩ, nĩ harĩ mĩoroto mĩna ĩrĩa mũndũ ũrenda gũtuĩka mũthuri kana mũtumia aagĩrĩirũo gwĩciria ũhoro wayo.

¹⁴ Mwanake ũrenda kũhikania agĩrĩirũo nĩ gwĩciria wega ũhoro wa ũtaaro ũyũ: “Ambe ũtue mwako, ũwĩhaarĩrĩrie na kũu gĩthaka-inĩ; warĩkia, ũgĩcoke ũgĩake nyũmba yaku.” (Thimo 24:27) Rĩandĩko rĩu rĩ na ũtaaro ũrĩkũ? Matukũ-inĩ macio-rĩ, mũndũ angĩendire ‘gwaka nyũmba yake’ kana kwambĩrĩria famĩlĩ na njĩra ya kũhikania-rĩ, aagĩrĩire eyũrie ũũ: ‘Hihi nĩ ndĩhaarĩirie kũhingia mabataro ma mũtumia o hamwe na ciana iria tũngĩgĩa?’ No nginya aangĩambire kũruta wĩra mĩgũnda-inĩ yake. Ũndũ ũcio nĩ ũhũthĩkaga nginya ũmũthĩ. Mũndũ ũrenda kũhikania arabatara kwĩhaarĩria nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa akeehokerũo. Hĩndĩ ĩrĩa arĩ na hinya, no mũhaka arute wĩra. Kiugo kĩa Ngai kĩonanagia atĩ mũndũ ũrĩa ũtahingagĩria famĩlĩ yake mabataro ma kĩĩmwĩrĩ, ma ngoro, na ma kĩĩroho nĩ mũũru gũkĩra ũrĩa ũtarĩ mwĩtĩkia.—1 Timotheo 5:8.

¹⁵ Mũirĩtu aamũra kũhika-rĩ, o nake nĩ gwĩtĩkĩra etĩkagĩra maũndũ maritũ marĩa ekwĩhokerũo. Bibilia nĩ ĩgaathagĩrĩria imwe cia ngumo na ũũgĩ ũrĩa mũtumia arabatara gũkorũo naguo agĩteithĩrĩria mũthuriwe na kũramata mũciĩ wake. (Thimo 31:10-31) Athuri na atumia arĩa mahiũhaga kũingĩra thĩinĩ wa kĩhiko matehaarĩirie maũndũ marĩa mekwĩhokerũo-rĩ, nĩ kwĩyenda meyendaga, makaga gwĩciria ũrĩa mangĩguna ũrĩa mekũhikania nake. Makĩria ma ũguo-rĩ, arĩa mareciria kũingĩra kĩhiko-inĩ magĩrĩire gũkorũo mehaarĩirie  kĩĩroho nĩgetha mahotage kũhũthĩra mawatho ma Ngai kĩhiko-inĩ.

16, 17. Andũ arĩa marehaarĩrĩria kĩhiko maagĩrĩire gwĩcũrania ũhoro wa mawatho marĩkũ ma Kĩĩmaandĩko?

¹⁶ Kwĩhaarĩrĩria kĩhiko kũhutagia gwĩcũrania ũhoro wa mawĩra marĩa Ngai aheete mũthuri na mũtumia. Mũthuri nĩ arabatara kũmenya gũkorũo arĩ mũtwe wa mũciĩ wa Gĩkristiano nĩ kuuga atĩa. Wĩra ũcio wake ndũmwĩtĩkĩrĩtie gwathana na gĩthũri. Ithenya rĩa ũguo-rĩ, no mũhaka egerekanie na ũrĩa Jesu ahũthagĩra ũnene wake. (Aefeso 5:23) O ũndũ ũmwe-rĩ, mũtumia Mũkristiano nĩ arabatara kũmenya wega itemi rĩake, rĩrĩa rĩtĩĩku mũno. Hihi nĩ egũkorũo ehaarĩirie gwathĩkĩra mũthuriwe arĩ we mũtwe wake? (1 Akorintho 11:3) O na rĩu arĩ rungu rwa watho wa Jehova na wa Kristo. (Agalatia 6:2) Ũnene wa mũthuri wake thĩinĩ wa mũciĩ naguo nĩ watho ũngĩ. Hihi no anyite mbaru na aathĩkĩre watho wa mũndũ ũtarĩ mũkinyanĩru? Angĩkorũo ndangĩhota gwĩka ũguo-rĩ, nĩ wega atige kũhika.

¹⁷ Ningĩ-rĩ, o mũndũ arabatara gũkorũo ehaarĩirie kũrũmbũiya mabataro ma mwanya ma mũndũ ũcio ũngĩ. (Afilipi 2:4) Paulo aandĩkire ũũ: “O mũndũ nĩendage mũtumia wake, o ta ũrĩa eendete we mwene: o nake mũtumia ndakaage gwĩtigĩra mũthuriwe.” Paulo agĩtongorio nĩ roho wa Ngai, nĩ aamenyire atĩ, mũthuri nĩ abataraga mũno kuona atĩ mũtumia wake nĩ amũtĩĩte. Nake mũtumia nĩ abataraga mũno kwĩigua endetwo nĩ mũthuriwe.—Aefeso 5:21-33.

18. Andũ marauhana maagĩrĩirũo kwĩgirĩrĩria nĩkĩ?

¹⁸ Kwoguo-rĩ, ihinda rĩa kuuhana ti rĩa o gwĩkenia tu. Nĩ ihinda rĩa mwanake na mũirĩtu kwĩruta kũhiũrania ũrĩa kwagĩrĩire o mũndũ na ũrĩa ũngĩ, nĩ getha mone kana kũhikania nĩrĩo itua rĩrĩa rĩagĩrĩire. Ningĩ nĩ ihinda rĩa kwĩmenyeria kwĩgirĩrĩria. Ũma nĩ atĩ, ũgucanĩrĩria wa andũ erĩ marenda kũhikania nĩ ũndũ wa ndũire, kwoguo-rĩ, igerio rĩa kuonania wendo na njĩra yaagĩrĩire o andũ arĩa mahikanĩtie no rĩkorũo rĩrĩ na hinya mũno. O na kũrĩ ũguo-rĩ, arĩa na ma mendaine  nĩ megwĩthema gwĩka ũndũ o wothe ũngĩthũkia ũkuruhanu wao na Ngai. (1 Athesalonike 4:6) Kwoguo-rĩ, angĩkorũo nĩ mũrauhana, wĩmenyeriei kwĩgirĩrĩria; no mũgunĩke nĩ ngumo ĩyo mũtũũrĩre-inĩ wanyu wothe, kana nĩ mũkũhikania kana mũtikũhikania.

19, 20. Mawoni ma Mũkristiano megiĩ kĩhiko maagĩrĩirũo gũkorũo marĩ ngũrani na ma andũ aingĩ gũkũ thĩ na njĩra ĩrĩkũ? Heana ngerekano.

¹⁹ Angĩkorũo mũthuri na mũtumia nĩ megũtũũria kĩhiko kĩao-rĩ, marabatara kuonania atĩ nĩ mehotorete. Kũhikania tikuo mũthia; nĩ kĩambĩrĩria—kĩambĩrĩria kĩa ũndũ Jehova aambĩrĩirie ũrĩ wa gũtũũra. (Kĩambĩrĩria 2:24) Kĩeha nĩ atĩ, ũcio tiguo woni wa andũ aingĩ thĩinĩ wa thĩ ĩno. Andũ amwe monaga kĩhiko ta arĩ “gũkundĩkania mĩhĩndo ĩĩrĩ.” Ngerekano ĩyo yonanagia wega mawoni ma andũ aingĩ megiĩ kĩhiko. Na njĩra ĩrĩkũ? O na gũtuĩka ikundo rĩega no rĩnyitithanie rĩrũmĩtie wega mĩhĩndo ĩyo kwa ihinda rĩrĩa rĩrabatarania-rĩ, no rĩkundĩkwo na rĩkundũrũo na njĩra hũthũ.

²⁰ Andũ aingĩ ũmũthĩ monaga kĩhiko gĩtarĩ gĩa gũtũũra. Mahiũhaga kũingĩra kĩhiko-inĩ mecirĩtie nĩ gĩkũhingia mabataro mao, no magatanya atĩ no moime o na ihenya maũndũ mangĩritũha. No rĩrĩ, ta ririkana ngerekano ĩrĩa Bibilia ĩhũthagĩra harĩ ũhoro wa kĩhiko—mũhĩndo. Mĩhĩndo kana mĩkanda ĩrĩa ĩramagwo ya gũtwarithia meeri, ĩramagwo ĩrĩ ya gũtũũra, ĩtangĩtuĩka o na hĩndĩ ĩrĩa kwĩ na makũmbĩ manene ma maĩ. O ũndũ ũmwe-rĩ, kĩhiko kĩambĩrĩirio kĩrĩ gĩa gũtũũra. Ta ririkana ciugo ici cia Jesu: “Arĩa Ngai agwatanĩtie mũndũ ndakanamatigithanie.” (Mathayo 19:6) Ũngĩingĩra kĩhiko-inĩ-rĩ, wagĩrĩire gũkorũo na woni o ta ũcio. Hihi ũndũ ũcio nĩ ũratũma kĩhiko gĩkorũo kĩrĩ mũrigo? Aca.

21. Mũthuri na mũtumia marabatara gũtũũria mawoni marĩkũ kwerekera o mũndũ na ũrĩa ũngĩ, na nĩ kĩĩ kĩngĩmateithia meke ũguo?

²¹ Mũthuri na mũtumia marabatara gũtũũria mawoni marĩa magĩrĩire kwerekera mũndũ na ũrĩa ũngĩ. O mũndũ  angĩĩrutanagĩria kũrora ngumo iria njega, na kĩyo kĩa mũndũ ũrĩa ũngĩ-rĩ, kĩhiko kĩrĩkoragwo kĩrĩ kĩhumo gĩa gĩkeno na ũhurũko. Hihi gũkorũo na mawoni ta macio mega kwerekera mũndũ ũtarĩ mũkinyanĩru nĩ ũndũ ũtagĩrĩire kũna? Hingo ciothe Jehova onaga maũndũ ta ũrĩa matariĩ, no twĩrĩgagĩrĩra akorũo na mawoni marĩa magĩrĩire gũtwerekera. Mũtungi wa Thaburi oririe ũũ: “Wee, Jehova-rĩ, ũngĩtindaga ũkĩgera mawaganu, nũ, Mwathani, ũngĩgĩĩtiirĩrĩria?” (Thaburi 130:3) Athuri na atumia marabatara gũkorũo na mawoni magĩrĩire ta macio na makohanagĩra.—Akolosai 3:13.

22, 23. Iburahimu na Sara maigĩire andũ arĩa mahikanĩtie ũmũthĩ kĩonereria kĩega na njĩra ĩrĩkũ?

 ²² Kĩhiko no kĩrehe gĩkeno kĩingĩ na kũiganĩra o ũrĩa kĩretiiria mĩaka mĩingĩ. Bibilia nĩ ĩtwĩraga ũhoro wa kĩhiko kĩa Iburahimu na Sara rĩrĩa maarĩ akũrũ. Mũtũũrĩre wao nĩ wakoragwo na mathĩna na maũndũ maritũ. Ta wĩcirie ũhoro wa Sara. Arĩ na ũkũrũ ta wa mĩaka 60, nĩ matigire mũciĩ wao waarĩ mwega mũno thĩinĩ wa itũũra rĩarĩ na ũtonga rĩa Ur na magĩthiĩ gũikaraga hema-inĩ mũtũũrĩre wao wothe. No o na kũrĩ ũguo-rĩ, nĩ aathĩkĩire mũthuriwe arĩ we mũtwe wake. Arĩ mũndũ ũrĩa maaganĩrĩirũo nake kũna, nĩ aateithĩrĩirie Iburahimu arĩ na gĩtĩo nĩgetha matua make magaacĩre. Wathĩki wake waarĩ mũrikĩru mũno, o nginya “na ngoro” yake agetaga mũthuriwe mwathi wake. (Kĩambĩrĩria 18:12; 1 Petero 3:6) Atĩĩte Iburahimu kuuma ngoro.

²³ Hatarĩ nganja-rĩ, ũguo ti kuuga atĩ Iburahimu na Sara maiguithanagĩria maũndũ-inĩ mothe. Hĩndĩ ĩmwe Sara nĩ aagweteire Iburahimu ũndũ watũmire ‘aigue ũũru mũno.’ O na kũrĩ ũguo-rĩ, thuutha wa kwarĩrio nĩ Jehova, Iburahimu enyihĩtie nĩ aathikĩrĩirie mũtumia wake, ũndũ ũrĩa waareheire famĩlĩ ĩyo kĩrathimo. (Kĩambĩrĩria 21:9-13) Ũmũthĩ-rĩ, athuri na atumia, o na arĩa maahikanirie mĩaka mĩingĩ mĩthiru, no merute maũndũ maingĩ kuuma kũrĩ Iburahimu na Sara, arĩa maarĩ etigĩri Ngai.

24. Nĩ ihiko irĩkũ itĩithagia Jehova Ngai, na nĩkĩ?

²⁴ Thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano-rĩ, nĩ kũrĩ ngiri nyingĩ cia andũ makoragwo ihiko-inĩ marĩ na gĩkeno—ihiko-inĩ iria mũtumia akoragwo atĩĩte mũthuri wake mũno, mũthuri akenda na agatĩa mũtumia wake, na erĩ makanyitanĩra gwĩka wendi wa Jehova ũrĩ guo ũndũ ũrĩa wa bata makĩria mũtũũrĩre-inĩ wao. Ũngĩamũra kũingĩra kĩhiko-inĩ-rĩ, hũthĩra ũũgĩ ũgĩthuura mũndũ wa kũhikania nake, wĩhaarĩrie wega, na wĩrutanĩrie gũkorũo na kĩhiko kĩrĩ na thayũ, na wendo, kĩrĩa kĩrĩtĩithagia Jehova Ngai. Weka ũguo-rĩ, kĩhiko gĩaku nĩ kĩrĩtũmaga ũikarage wendetwo nĩ Ngai.