Wĩhaarĩrie nĩ Ũndũ wa Moritũ Marĩa Ũngĩcemania Namo

“Ndaatuire itua rĩa gũtiga kũnyua thigara tondũ nĩ ndamenyaga atĩ nĩ ingĩathũkirie ũgima wa mwĩrĩ wa mwana witũ. Kwoguo ngĩcuuria kĩmenyithia thĩinĩ wa nyũmba itũ kĩoigĩte ‘Gũtirĩ Kũnyua Thigara Gũkũ.’ Ithaa rĩmwe thutha ũcio, ngĩigua thuti nene mũno ya nicotine na ngĩgwatia thigara.”—Yoshimitsu, Japan.

ŨHORO ũcio wĩgiĩ Yoshimitsu ũronania atĩ mũndũ akĩgeria gũtiga kũnyua thigara no acemanie na moritũ. Makĩria ma ũguo, ũthuthuria wonanĩtie atĩ gĩcunjĩ kĩa 90 harĩ 100 kĩa andũ arĩa macokagĩrĩra kũnyua thigara, mathiaga o na mbere gũcinyua. Kwoguo, ũngĩkorũo wĩhaarĩirie nĩ ũndũ wa moritũ marĩa ũngĩcemania namo no akorũo arĩ ũndũ mũhũthũ harĩ wee gũtiga kũnyua thigara. Hihi nĩ moritũ marĩkũ andũ aingĩ macemanagia namo?

Kũigua thuti nene ya nicotine: Thuti ĩyo yongererekaga ihinda-inĩ rĩa thikũ ithatũ thutha wa mũndũ gũtiga kũnyua thigara na ĩkambĩrĩria gũthira thutha wa ciumia ta igĩrĩ. Mũndũ ũmwe watigire kũnyua thigara aaugire: “Ihinda-inĩ rĩu, thuti ĩyo yũkaga ĩgĩthiraga.” O na mĩaka mĩingĩ thutha ũcio, no ũigue o rĩmwe ũkĩenda kũnyua thigara. Ũngĩigua ũguo, regana na thuti ĩyo ya kũnyua thigara. Eterera ta ndagĩka ithano ũguo, na thuti ĩyo nĩ ĩgũthira.

Moritũ mangĩ: Kĩambĩrĩria-inĩ, mũndũ no aremwo nĩ gũikara eiguĩte na no ongerere kilo. Ningĩ mũndũ no aigue ruo, mwĩthũa, athithine, ahae, na no age wetereri, arakarage na ihenya, kana o na aigue athuthĩkĩte ngoro. O na kũrĩ ũguo, moritũ maingĩ manyihanyihaga gatagatĩ-inĩ ga ciumia inya nginya ithathatũ.

Ihinda-inĩ rĩu iritũ, nĩ kũrĩ maũndũ ũngĩka ma gũgũteithia. Kwa ngerekano:

● Komaga toro wa kũigana.

● Nyuaga maĩ maingĩ kana juici. Rĩaga irio cia gwaka mwĩrĩ.

● Ĩkaga maũndũ maigananĩru ma kũmenyeria mwĩrĩ.

● Huhagia na hinya, na ũkahũra mbica ũrĩa rĩera itheru rĩraingĩra mahũri-inĩ maku.

Maũndũ marĩa mangĩtũma ũgĩe thuti ya kũnyua thigara: Kwa ngerekano, no gũkorũo ũgucagia thigara rĩrĩa ũranyua kĩndũ kĩna. Angĩkorũo ũguo nĩguo kũrĩ, ndũkahũthagĩre ihinda inene mũno ũkĩnyua kĩndũ kĩu. Thutha-inĩ, rĩrĩa ũrĩhota gũtiga kũnyua thigara, nĩ ũrĩkenera kũhũthĩra ihinda inenanene ũkĩnyua kĩndũ kĩu.

O na rĩrĩa ũrĩtiga kũbatara nicotine rĩngĩ, nĩ kũrĩ maũndũ ũrĩkaga, ũkaigua ũkĩenda kũnyua thigara. Torben ũrĩa ũkũgwetetwo hau kabere, aaugire ũũ: “Mĩaka 19 thutha wa gũtiga kũnyua thigara, no njiguaga ngĩenda kũmĩnyua rĩrĩa ndathiĩ kũnyua kahũa.” O na kũrĩ ũguo, ũndũ ũcio ũgũthiĩ ũthirĩte kahora kahora.

No ũndũ ũcio nĩ ngũrani ũhoro-inĩ wĩgiĩ njohi. Ũhoro wa ma nĩ atĩ, rĩrĩa ũrageria gũtiga kũnyua thigara, no ũbatare gwĩthema kũnyua njohi na kũndũ kũrĩa njohi ĩnyuagĩrũo tondũ andũ aingĩ nĩ macokagĩrĩra kũnyua thigara rĩrĩa manyua njohi. Hihi gũthiaga ũguo nĩkĩ?

● O na gacohi kanini nĩ gatũmaga mũndũ aigue ta ũrĩa mũndũ ũnyuĩte nicotine aiguaga.

● Kaingĩ andũ nĩ manyuaga thigara rĩrĩa maranyua njohi marĩ hamwe na arata ao.

● Njohi ĩtũmaga mũndũ aremwo gũtua matua mega, na ageka maũndũ marĩa atangĩka rĩrĩa atanyuĩte njohi. Nĩkĩo Bibilia yugaga ũũ: ‘Ndibei nĩ yeheragia wendi wa gwĩka maũndũ marĩa magĩrĩire.’—Hosea 4:11.

Arata: Thuuraga arata aku na ũũgĩ. Kwa ngerekano, wĩtheme kũnyitanĩra na njĩra ĩtarĩ ya o mũhaka na andũ arĩa manyuaga thigara kana arĩa mangĩkwĩra ũnyue thigara. Ningĩ wĩtheme andũ arĩa mangĩkũnyũrũria atĩ tondũ nĩ ũrerutanĩria gũtiga kũnyua thigara.

Ũrĩa ũraigua: Ũthuthuria ũmwe woonanirie atĩ gĩcunjĩ kĩa 2 harĩ 3 kĩa andũ arĩa maacokereire kũnyua thigara, maiguaga marĩ na mĩtangĩko kana marĩ arakaru kahinda kanini matanacokerera kũnyua thigara. Angĩkorũo harĩ ũndũ ta ũcio ũratũma ũigue ũkĩenda kũnyua thigara, ĩka ũndũ ũngĩ ta kũnyua maĩ, kũrĩa thuiti, kana gũceeraceera. Geria gwĩciria maũndũ ma gwaka hihi na njĩra ya kũhoya ũteithio kũrĩ Ngai kana gũthoma gĩcunjĩ kĩa Bibilia.—Thaburi 19:14.

Ciĩgwatio Iria Ũrabatara Gwĩthema

● Ngũgucia thigara o riita rĩmwe.

Ũũma: Ũngĩgucia thigara o riita rĩmwe tu, no ĩkũhe nuthu ya nicotine ĩrĩa mwĩrĩ waku ũrenda. Ũndũ ũcio kaingĩ ũtũmaga mũndũ acokerere biũ kũnyua thigara.

● Kũnyua thigara nĩ kũndeithagia kũhiũrania na mĩtangĩko.

Ũũma: Ũthuthuria wonanĩtie atĩ nicotine nĩ kuongerera yongagĩrĩra mĩtangĩko. Andũ amwe no maigue ta mĩtangĩko yao yanyihanyiha tondũ nĩ mahee mwĩrĩ wao nicotine ĩrĩa ũkwendaga.

● Niĩ nyuĩte thigara ihinda iraihu mũno ndingĩhota gũtiga.

Ũũma: Angĩkorũo ndwĩtĩkĩtie atĩ no ũhote gũtiga kũnyua thigara, no ũritũhĩrũo mũno nĩ gũtiga. Bibilia yugaga ũũ: “Ũngĩkua ngoro mũthenya wa mĩtangĩko, hinya waku ũgũkorũo ũrĩ mũnini.” (Thimo 24:10) Kwoguo wĩthemage mwĩcirĩrie ũtagĩrĩire. Mũndũ o wothe ũrenda biũ gũtiga kũnyua thigara, na ũrahũthĩra motaaro ta marĩa maheanĩtwo thĩinĩ wa ngathĩti ĩno, no ahote gũtiga.

● Nĩ njiguaga ta ndĩ mũrwaru mũno rĩrĩa ndĩrageria gũtiga thigara.

Ũũma: Ma nĩ atĩ, mũndũ nĩ aiguaga ta e mũrwaru mũno rĩrĩa aratiga kũnyua thigara, no ũndũ ũcio nĩ ũthiraga thutha wa ciumia cigana ũna. Kwoguo ndũgakue ngoro. Ũngĩigua ũkĩenda kũnyua thigara thutha wa mĩeri ĩigana ũna kana o na mĩaka, ũndũ ũcio nĩ ũgũthira thutha wa ndagĩka nini, waga kũgwatia thigara.

● Ndĩ na mũrimũ wa meciria.

Ũũma: Angĩkorũo ũrĩ na thĩna wa meciria, ta mũrimũ wa gũthuthĩka ngoro, ũria ndagĩtarĩ waku agũteithĩrĩrie gũtiga kũnyua thigara. No akorũo ehaarĩirie gũgũteithĩrĩria, hihi na njĩra ya gũcenjia ndawa iria ũrahũthĩra.

● Ingĩcokerera kũnyua thigara, no ndĩigue ndĩ wa tũhũ.

Ũũma: Ũngĩcokerera kũnyua thigara, ta ũrĩa andũ aingĩ mekaga rĩrĩa marageria gũtiga, ti kuuga atĩ ndũrĩ na mwĩhoko. Thiĩ na mbere kwĩrutanĩria, ndũgakue ngoro. O na ũngĩgucia thigara riita rĩmwe, ti kuuga atĩ nĩ ũremetwo nĩ gũtiga. Thiĩ na mbere kwĩrutanĩria, na mũthia-inĩ nĩ ũrĩhota gũtiga kũnyua thigara!

Ta wĩcirie ũhoro wa Romualdo ũrĩa watigire kũnyua thigara mĩaka 30 mĩthiru thutha wa gũkorũo anyuĩte kwa ihinda rĩa mĩaka 26. Aaugire ũũ: “Ndingĩririkana maita marĩa ndacokereire kũnyua thigara. Rĩrĩa rĩothe ndacokerera kũnyua thigara nĩ ndaiguaga ũũru mũno na ngona ta itakahota gũtiga. O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa ndatuire itua irũmu rĩa gũkorũo na ũrata mwega hamwe na Jehova Ngai, na ngĩmũhoya kaingĩ andeithie, nĩ ndahotire gũtiga kũnyua thigara.”

Thĩinĩ wa gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, nĩ tũkwarĩrĩria maũndũ mangĩ maigana ũna marĩa mangĩgũteithia gũkorũo na gĩkeno thutha wa gũtiga kũnyua thigara.

[Gathandũkũ]

MBAKĨ YA MŨTHEMBA O WOTHE NĨ ŨGWATI

Mbakĩ nĩ ĩhũthagĩrũo na njĩra nyingĩ. Indo imwe ithondeketwo na mbakĩ o na nĩ ciendagio nduka-inĩ imwe cia irio na cia ndawa cia mĩtĩ. O na kũrĩ ũguo, Kĩama kĩa Ũgima wa Mwĩrĩ gĩa Thĩ kiugaga atĩ, mĩthemba yothe ya mbakĩ nĩ ũgwati mũno. Mbakĩ no ĩrehe mĩrimũ ta kansa na mĩrimũ ya ngoro. Mũtumia ũranyua thigara no athũkie ũgima wa mwĩrĩ wa mwana wake ũtarĩ mũciare. Hihi mbakĩ ĩhũthagĩrũo na njĩra ta irĩkũ?

Cigar: Ĩthondekagwo na mbakĩ ĩgathogotwo na ithangũ rĩa mbakĩ kana iratathi rĩthondeketwo na mbakĩ. Ũrĩa cigar ĩthondekagwo nĩ ĩhotithagia mũndũ kũgucia nicotine kũgerera kanua o na ĩngĩkorũo ĩtagwatĩtio.

Kreteks: Ici ikoragwo ithondeketwo na gĩcunjĩ kĩa 60 harĩ igana kĩa mbakĩ na gĩcunjĩ kĩa 40 harĩ igana kĩa mũtukanio wa indo ingĩ ciĩtagwo cloves. Nĩ iheaga mũndũ nicotine nyingĩ na carbon monoxide gũkĩra thigara.

Gĩĩko: Kũguucia gĩĩko ti kwegega gũkĩra kũnyua thigara tondũ cierĩ no itũme mũndũ arware kansa kana mĩrimũ ĩngĩ.

Mbakĩ ĩtarĩ ndogo: Ĩno nĩ mbakĩ ĩrĩa andũ matanukaga, kana makaguucia na maniũrũ. Nicotine ĩingĩraga thakame-inĩ kũgerera kanua. Kũhũthĩra mbakĩ na njĩra ĩyo nĩ ũgwati o ta mbakĩ ĩngĩ o yothe.

Shisha: Mũndũ akĩhũthĩra shisha, ndogo ya mbakĩ ĩgeragĩra maĩ-inĩ ĩtanaguucio. O na kũrĩ ũguo, ũndũ ũcio ndũnyihanyihagia indo iria ingĩrehe kansa iria cingĩraga mahũri-inĩ.

[Gathandũkũ]

ŨRĨA ŨNGĨTEITHIA MŨNDŨ ŨNGĨ GŨTIGA KŨNYUA THIGARA

● Korũo na muonere mwega. Kũgaathĩrĩria mũndũ no gũteithie mũndũ gũkĩra gũikara ũkĩmũrutaga mahĩtia. No ũteithie mũndũ ũngĩmwĩra, “No ũhote ũngĩgeria rĩngĩ” gũkĩra ũngĩmwĩra, “Nĩ waremwo o rĩngĩ!”

● Ohanagĩra. Koragwo na wetereri rĩrĩa warĩrio ciugo itarĩ cia ũtugi nĩ mũndũ ũrageria gũtiga kũnyua thigara. Hũthagĩra ciugo cia ũtugi ta, “Nĩ njũĩ ũndũ ũyũ ti mũhũthũ, no nĩ ngenetio nĩwe nĩ ũndũ wa kwĩrutanĩria.” Ndũkanere mũndũ, “Warĩ mwega makĩria rĩrĩa wanyuaga thigara!”

● Tuĩka mũrata wa ma. Bibilia yugaga ũũ: “Mũrata wa ma onanagia wendo hingo ciothe, na aciarĩtwo atuĩke mũrũ wa nyina na mũndũ hĩndĩ ya mĩtangĩko.” (Thimo 17:17) “Hingo ciothe” wĩrutanagĩrie gũkoragwo na wetereri na wendo kwerekera mũndũ ũrageria gũtiga kũnyua thigara.