1. Taarĩria ũrĩa gwathiĩte rĩrĩa Jesu aaringire kĩama gĩake kĩa mbere.

 TA HŨŨRA mbica ũndũ ũrĩa wekĩkire kĩambĩrĩria-inĩ kĩa ũtungata wa Jesu mwaka wa 29 Mahinda Maitũ (M.M.). Jesu na nyina Mariamu, na arutwo amwe a Jesu nĩ maanyitĩtwo ũgeni iruga-inĩ rĩa ũhiki itũũra-inĩ rĩa Kana, rĩrĩa rĩarĩ rũgongo rwa taũni ya Nazarethi kũrĩa Jesu aarereirũo. Mariamu aarĩ mũrata wa famĩlĩ ĩyo na no kũhoteke nĩ aateithagĩrĩria kũrũmbũiya ageni. No hĩndĩ ya iruga rĩu, kũrĩ na thĩna woimĩrire ũngĩaconorithirie famĩlĩ ĩyo hamwe na acio maahikanagia tondũ ndibei nĩ yathirire. b No kũhoteke ageni nĩ maaingĩhire gũkĩra arĩa meerĩgagĩrĩrũo. O rĩmwe Mariamu agĩthiĩ harĩ mũrũwe na akĩmwĩra: “Matirĩ na ndibei.” (Joh. 2:1-3) Jesu eekire atĩa? Eekire ũndũ wa magegania, akĩringa kĩama akĩgarũra maĩ magĩtuĩka “ndibei ĩrĩa njega.”—Joh. 2:9, 10.

2-3. (a) Jesu aahũthĩrire atĩa hinya wa kũringa ciama? (b) Gũthuthuria ciama cia Jesu kũngĩtũguna atĩa?

² Jesu nĩ aaringire ciama ingĩ nyingĩ ũtungata-inĩ wake. c Nĩ aahũthĩrire hinya wake wa kũringa ciama gũteithia andũ makiri maingĩ. Kwa ngerekano, ciama-inĩ ciake igĩrĩ iria aahũnirie arũme 5,000 na thutha ũcio arũme 4,000, kwahoteka andũ othe arĩa maahũnirio maarĩ makĩria ma 27,000 maturanĩirũo  nginya atumia na ciana. (Mat. 14:15-21; 15:32-38) Ningĩ Jesu nĩ aahonirie andũ aingĩ arĩa maarĩ arwaru rĩrĩa aaringire ciama icio. (Mat. 14:14; 15:30, 31) No mũhaka andũ makorũo nĩ maagegirio mũno nĩ ciama icio Jesu aaringire cia kũmahonia na kũmahe irio.

³ No twĩrute maũndũ maingĩ kuumana na ciama cia Jesu. Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ, tũkwarĩrĩria maũndũ mamwe ma gwĩkĩra wĩtĩkio hinya kuumana na ciama iria Jesu aaringire. Nĩ tũgũcoka twarĩrĩrie ũrĩa tũngĩĩgerekania na wĩnyihia na tha cia Jesu, ngumo iria oonanirie akĩringa ciama.

4. Ciama cia Jesu itũrutaga maũndũ ma gwĩkĩra wĩtĩkio hinya megiĩ a?

⁴ Ciama cia Jesu nĩ itũrutaga maũndũ ma gwĩkĩra wĩtĩkio hinya mamwĩgiĩ na megiĩ Ithe. Gĩtũmi nĩ tondũ Jehova nĩwe warĩ Kĩhumo kĩa hinya ũrĩa wahotithagia Jesu kũringa ciama. Atũmwo 10:38 ĩtwĩraga ũũ: “Ngai aaitĩrĩirie [Jesu] maguta kũgerera roho mũtheru na hinya, na agĩthiũrũrũka bũrũri agĩkaga maũndũ mega na akĩhonagia arĩa othe maahinyĩrĩirio nĩ Mũcukani, tondũ Ngai aarĩ hamwe nake.” Ningĩ ririkana atĩ maũndũ-inĩ mothe marĩa Jesu ooigaga na ageka hamwe na ciama iria aaringire, nĩ eegerekanirie biũ na mwĩcirĩrie wa Ithe na mwĩkĩre wake wa maũndũ. (Joh. 14:9) Rekei tuone maũndũ matatũ tũngĩĩruta kuumana na ciama cia Jesu.

5. Nĩ kĩĩ gĩatindĩkaga Jesu kũringa ciama? (Mathayo 20:30-34)

⁵ Wa mbere, Jesu na Ithe nĩ matwendete mũno. Rĩrĩa Jesu aarĩ gũkũ thĩ, nĩ oonanirie atĩ nĩ endete andũ mũno na njĩra ya kũhũthĩra hinya wake wa kũringa ciama kũmehereria mĩnyamaro yao. Hĩndĩ ĩmwe, arũme erĩ arĩa maarĩ atumumu nĩ maamũthaithire amateithie. (Thoma Mathayo 20:30-34.) Ta rora wone atĩ Jesu ‘aaringirũo nĩ thaʼ na akĩmahonia. Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũrĩtwo “akĩringwo nĩ tha” kĩonanagia tha nyingĩ iria mũndũ aiguaga na kũu thĩinĩ. Tha ta icio nyingĩ, iria Jesu oonanagia nĩ ũndũ wa wendo, ningĩ nĩ ciamũtindĩkire kũhe andũ irio na kũhonia mũndũ ũmwe mangũ. (Mat. 15:32; Mar. 1:41) No tũkorũo na ma atĩ Jehova, Ngai ũrĩ “ũcayanĩri mũingĩ,” marĩ na Mũrũwe nĩ matwendete mũno na nĩ maiguaga ũũru rĩrĩa tũranyamarĩka. (Luk. 1:78; 1 Pet. 5:7) No mũhaka makorũo nĩ meriragĩria mũno kwehereria andũ mathĩna mao mothe.

6. Nĩ hinya ũrĩkũ Ngai aheete Jesu?

⁶ Wa kerĩ, Ngai nĩ aheete Jesu hinya wa kũniinĩra andũ mathĩna mothe. Kũgerera ciama iria aaringire, Jesu nĩ oonanirie atĩ arĩ na hinya wa gũtwehereria mathĩna mothe marĩa tũtangĩhota gũtooria na hinya witũ. Kwa ngerekano, arĩ na hinya wa gũtũkũũra kuumana na kĩhumo kĩa mathĩna ma andũ, na nĩkĩo mehia marĩa twagaire marĩa marehaga mĩrimũ na gĩkuũ. (Mat. 9:1-6; Rom. 5:12, 18, 19) Ciama ciake nĩ cioonanirie atĩ no ahote kũhonia mĩrimũ ya “mĩthemba yothe” na nginya ariũkie arĩa makuĩte. (Mat. 4:23; Joh. 11:43, 44) Ningĩ arĩ na hinya wa kũhooreria ihuhũkanio nene na gũtooria maroho moru. (Mar. 4:37-39; Luk. 8:2) Na githĩ ti ũndũ wa gwĩkĩra ngoro mũno kũmenya atĩ Jehova nĩ aheete Mũrũ wake hinya ta ũcio!

7-8. (a) Ciama cia Jesu itũheaga ũũma ũrĩkũ? (b) Hihi nĩ kĩama kĩrĩkũ wee wĩriragĩria mũno kuona gĩgĩkĩka thĩinĩ wa thĩ njerũ?

⁷ Wa gatatũ, no tũkorũo na ma biũ atĩ irathimo cia mahinda mokĩte rungu rwa Ũthamaki wa Ngai nĩ ikaahinga. Ciama iria Jesu aaringire rĩrĩa aarĩ gũkũ thĩ, nĩ itũrutaga ũrĩa ageeka na gĩkĩro kĩnene arĩ Mũthamaki wa Ũthamaki wa Ngai kũrĩa igũrũ. Ta wĩcirie maũndũ  marĩa tũgũkenera ica ikuhĩ rungu rwa wathani wa Kristo! Nĩ tũgaakenera ũgima mwega wa mwĩrĩ tondũ nĩ akeeheria mĩrimũ yothe na mawathe mothe magũmĩire andũ. (Isa. 33:24; 35:5, 6; Kũg. 21:3, 4) Tũtikaahũtaga kana tũthĩnĩke nĩ ũndũ wa icanjama cia ndũire. (Isa. 25:6; Mar. 4:41) Nĩ tũgaakorũo na gĩkeno kĩnene mũno tũkĩnyita ũgeni endwa aitũ makĩriũkio kuuma “thĩinĩ wa mbĩrĩra.” (Joh. 5:28, 29) Hihi nĩ kĩama kĩrĩkũ wee wĩriragĩria mũno kuona gĩgĩkĩka thĩinĩ wa thĩ njerũ?

⁸ Rĩrĩa Jesu aaringaga ciama, nĩ oonanagia ngumo ya wĩnyihia na ũcayanĩri na njĩra nene, ngumo iria o na ithuĩ tũngĩenda gũkũria. Rekei twarĩrĩrie ciama igĩrĩ tũkĩambĩrĩria na kĩrĩa aaringire iruga-inĩ rĩa ũhiki itũũra-inĩ rĩa Kana.

9. Jesu aaringire kĩama iruga-inĩ rĩa ũhiki nĩkĩ? (Johana 2:6-10)

⁹ Thoma Johana 2:6-10. Rĩrĩa ndibei yathirire iruga-inĩ rĩa ũhiki, hihi harĩ ũndũ Jesu eerĩgagĩrĩrũo eke? Aca. Gũtirĩ ũrathi woonanĩtie atĩ Mesia nĩ angĩkaaringa kĩama gĩa gũthondeka ndibei. No ta hũũra mbica ũrĩa ũngĩigua indo cia kũnyua ithirĩte ũhiki-inĩ waku mwene. No kũhoteke Jesu nĩ aaiguĩrĩire famĩlĩ ĩyo tha, na makĩria mũhiki na mũhikania, na nĩ eendaga kũmehereria gĩconoko. Kwoguo, nĩ aaringire kĩama o ta ũrĩa hekũgwetetwo kĩambĩrĩria-inĩ. Akĩgarũra maĩ kĩndũ rita 390 magĩtuĩka ndibei ĩrĩa njega. No kũhoteke aathondekire ndibei nyingĩ ũguo ũndũ ĩngĩatigarire ĩhũthĩrũo hĩndĩ ĩngĩ kana  yendio nĩ ũndũ wa mabataro ma famĩlĩ ĩyo njerũ. No mũhaka akorũo acio maahikanagia nĩ maakenire mũno nĩ ũndũ wa ũndũ ũcio.

10. Nĩ maũndũ marĩkũ ma bata meyumĩrĩtie thĩinĩ wa Johana mũrango wa 2? (Ningĩ rora mbica.)

¹⁰ Ta rora maũndũ mamwe ma bata meyumĩrĩtie thĩinĩ wa Johana mũrango wa 2. Hihi nĩ wona atĩ Jesu tiwe wekĩrire ndigithũ icio maĩ? Handũ ha kwĩyonania, eerire ndungata ciyũrie ndigithũ icio maĩ arĩ cio. (Mũhari wa 6, 7) Na rĩrĩa Jesu aagarũrire maĩ magĩtuĩka ndibei, tiwe mwene watahire ndibei ĩyo agĩtwarĩra mũrũgamĩrĩri wa iruga. Handũ ha ũguo, eerire ndungata ciĩke ũguo. (Mũhari wa 8) Ningĩ Jesu ndoire gĩkombe kĩa ndibei ĩyo na igũrũ arĩ mbere ya ageni na akĩĩgana akiuga, ‘Ta camai ndibei ĩrĩa ndathondeka!’

11. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na kĩama kĩa Jesu?

¹¹ Tũreruta atĩa kuumana na kĩama kĩa Jesu gĩa kũgarũra maĩ magatuĩka ndibei? Tũreruta ũhoro wĩgiĩ wĩnyihia. Jesu ndeganire nĩ ũndũ wa kĩama kĩu, na gũtirĩ hĩndĩ eeganire nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa aahingĩtie. Ngũrani na ũguo, arĩ na wĩnyihia hingo ciothe aacokagia rũgooco ruothe kũrĩ Ithe. (Joh. 5:19, 30; 8:28) Tũngĩĩgerekanagia na Jesu na njĩra ya gũkoragwo tũrĩ enyihia, tũtirĩĩganaga nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa tũrahingia. O na tũngĩhingia maũndũ maingĩ ũtungata-inĩ wa Jehova, tũtiagĩrĩirũo kwĩraha nĩ ũndũ witũ ene, no twagĩrĩirũo kwĩraha nĩ ũndũ wa Ngai ũrĩa tũtungatagĩra. (Jer. 9:23, 24) Twagĩrĩirũo kũmũheaga rũgooco ruothe, tondũ gũtirĩ ũndũ tũngĩhota kũhingia tũtarĩ na ũteithio wa Jehova.—1 Kor. 1:26-31.

12. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ ĩngĩ tũngĩonania wĩnyihia ta wa Jesu? Heana ngerekano.

¹² Wĩcirie njĩra ĩngĩ tũngĩĩgerekania na wĩnyihia wa Jesu. Ta hũũra mbica ũndũ ũyũ: Mũthuri wa kĩũngano, akahũthĩra mahinda maingĩ gũteithia mũrũ wa Ithe witũ mwĩthĩ ndungata ya kĩũngano kũhaarĩria mĩario yake ya mbere ya andũ othe. Nĩ ũndũ wa ũteithio ũcio, mũrũ wa Ithe witũ ũcio mwĩthĩ akaruta mĩario ya gwaka mũno, na kĩũngano gĩgakena. Thutha wa mũcemanio, mũndũ ũmwe agathiĩ harĩ mũthuri ũcio wa kĩũngano akamwĩra: ‘Mũrũ wa Ithe witũ ngʼania nĩ aruta mĩario mĩega mũno.’ Hihi mũthuri ũcio wa kĩũngano nĩ arabatara kuuga: ‘Ĩĩ, no nĩ ndĩrahũthĩrire mahinda maingĩ mũno ngĩmũteithia’? Kana hihi no auge ũũ arĩ na wĩnyihia: ‘Ĩĩ, nĩ aruta mĩario mĩega. Nĩ angenia mũno.’ Tũngĩkoragwo na wĩnyihia, tũtirĩĩrahaga nĩ ũndũ wa maũndũ mega marĩa tũrekĩra andũ arĩa angĩ. Nĩ tũrĩiganagĩra nĩ kũmenya atĩ Jehova nĩ onaga na agakenio nĩ maũndũ marĩa twĩkaga. (Ringithania Mathayo 6:2-4; Ahib. 13:16) Hatarĩ nganja, nĩ tũkenagia Jehova rĩrĩa twegerekania na Jesu harĩ kuonania wĩnyihia.—1 Pet. 5:6.

13. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jesu oonire hakuhĩ na taũni ya Naini, na eekire atĩa? (Luka 7:11-15)

¹³ Thoma Luka 7:11-15. Ta hũũra mbica ũndũ ũyũ wahaanĩkire mwaka wa 31 M.M. Jesu aathiĩte taũni ya Naini, gĩcigo-inĩ kĩa Galili ĩrĩa ĩtaarĩ kũraihu na Shunemu, kũrĩa mũnabii Elisha aariũkĩtie kahĩĩ ka mũtumia ũmwe mĩaka ta 900 mbere ĩyo. (2 Ath. 4:32-37) Jesu aakuhĩrĩria kĩhingo gĩa itũũra rĩu, akĩona kĩrĩndĩ kĩa andũ gĩkiuma itũũra-inĩ gĩgĩthiĩ mathiko. Warĩ ũndũ wa kĩeha tondũ mathiko maarĩ ma mũriũ wa mũmwe wa mũtumia wa ndigwa. Mũtumia ũcio warĩ na kĩeha ndaarĩ wiki, tondũ aarĩ hamwe na andũ kĩrĩndĩ kĩnene kuuma itũũra-inĩ rĩu. Jesu akĩmarũgamia na agĩka ũndũ wa mwanya mũno harĩ mũtumia ũcio wacakayaga—akĩriũkia mũrũwe. Kĩu kĩarĩ kĩama kĩa mbere harĩ iria ithatũ Jesu  aaringire cia kũriũkania iria igwetetwo thĩinĩ wa mabuku ma Injiri.

14. Nĩ maũndũ marĩkũ ma bata marĩ thĩinĩ wa rũgano rũu rũrĩ thĩinĩ wa Luka mũrango wa 7? (Ningĩ rora mbica.)

¹⁴ Reke twĩcirie maũndũ mamwe ma bata marĩ rũgano-inĩ rũu rũrĩa rũrĩ thĩinĩ wa Luka mũrango wa 7. Hihi nĩ wona atĩ thutha wa Jesu ‘kuona’ mũtumia ũcio wacakayaga nĩ ‘aamũiguĩrĩire tha’? (Mũhari wa 13) No kũhoteke Jesu oonire mũtumia ũcio akĩrĩra arĩ mbere ya andũ arĩa maakuuĩte mwĩrĩ wa mũriũ wake na akĩmũiguĩra tha. Jesu to tha tu aaiguĩrĩire mũtumia ũcio, no nĩ aatindĩkirũo nĩ tha kũmuonia ũcayanĩri. Nĩ aamwarĩirie, hihi na njĩra ya kũmũũmĩrĩria, akĩmwĩra: “Tiga kũrĩra.” Agĩcoka agĩka ũndũ wa gũteithia mũtumia ũcio. Akĩriũkia mwanake ũcio na “akĩmũneana kũrĩ nyina.”—Mũhari wa 14, 15.

15. Kĩama kĩa Jesu kĩngĩtũruta atĩa?

¹⁵ Nĩ atĩa tũngĩĩruta kuumana na kĩama kĩa Jesu gĩa kũriũkia mũriũ wa mũtumia wa ndigwa? Tũreruta atĩ nĩ twagĩrĩirũo kuonania tha harĩ andũ arĩa maracakaya. Ma nĩ atĩ tũtingĩhota kũriũkia arĩa makuĩte ta ũrĩa Jesu eekire. No o ta Jesu, no tuonie andũ arĩa maracakaya tha na njĩra ya gũkorũo tũrĩ maitho nĩguo tũmenye maũndũ marĩa maragerera. Ningĩ no tuoe ikinya rĩa kuonania tha na njĩra ya kuuga kana gwĩka ũrĩa wothe tũngĩhota nĩguo tũmateithie na tũmomĩrĩrie. d (Thim. 17:17; 2 Kor. 1:3, 4; 1 Pet. 3:8) O na ciugo na ciĩko nini cia ũtugi no imomĩrĩrie na imekĩre ngoro mũno.

16. O ta ũrĩa mbica yonanĩtie-rĩ, ũreruta atĩa kuumana na rũgano rwa mũtumia ũcio wakuĩrĩirũo nĩ mwana wake?

¹⁶ Ta wĩcirie ũndũ ũyũ wonetwo. Mĩaka ĩigana ũna mĩhĩtũku hĩndĩ ya mũcemanio wa kĩũngano, mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe nĩ oonire mũtumia warĩ hakuhĩ nake akĩrĩra makĩina rwĩmbo rwa Ũthamaki. Rwĩmbo rũu rwagwetaga kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũka, na mũtumia ũcio nĩ aakoretwo akuĩrũo nĩ kairĩtu gake. Tondũ mwarĩ wa Ithe witũ ũcio nĩ aamenyaga kĩrĩa gĩatũmaga arĩre, o rĩo agĩthiĩ harĩ we na akĩmũnyita  na guoko na makĩina rwĩmbo rũu marĩ hamwe. Thutha-inĩ mũtumia ũcio aaugire ũũ: “Nĩ ndaiguire ndenda aarĩ na ariũ a Ithe witũ mũno.” Nĩ aakenire mũno nĩ gũkorũo nĩ aathiĩte mũcemanio ũcio. Aaugire ũũ: “Nyũmba-inĩ ya Ũthamaki, kũu nĩkuo twamũkagĩra ũteithio.” No tũkorũo na ma atĩ Jehova nĩ onaga na nĩ akenagio nĩ ciĩko citũ nini iria twĩkaga nĩguo tuonie tha arĩa “mahehenjekete roho” nĩ ũndũ wa gũcakaya.—Thab. 34:18.

17. Tweruta maũndũ marĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

¹⁷ Nĩ twĩkĩragwo ngoro mũno rĩrĩa tweruta ũhoro wĩgiĩ ciama cia Jesu iria irĩ thĩinĩ wa Bibilia. Ciama icio itũrutaga atĩ Jehova na Jesu nĩ matwendete mũno, na atĩ Jesu arĩ na hinya wa kwehereria andũ mathĩna mothe, na igatũhe ũũma atĩ irathimo iria twĩrĩirũo rungu rwa Ũthamaki wa Ngai nĩ irĩhinga ica ikuhĩ. Tũkĩĩruta ũhoro wa cio, no twĩcirie ũrĩa tũngĩĩgerekania na ngumo cia Jesu. Na githĩ to tũbange gũthuthuria ciama icio ingĩ cia Jesu hĩndĩ ya wĩruti witũ kĩũmbe kana Ũthathaiya-inĩ wa Famĩlĩ? Rora wone maũndũ marĩa ũngĩĩruta, ũcoke wĩre andũ arĩa angĩ maũndũ macio. Gwĩka ũguo no gũtũme ũgĩe na ndeereti nyingĩ njega hamwe nao.—Rom. 1:11, 12.

18. Nĩ maũndũ marĩkũ tũkaarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

¹⁸ Jesu atigĩtie ihinda inini arĩkie ũtungata wake gũkũ thĩ, nĩ aariũkirie mũndũ wa gatatũ harĩ andũ atatũ arĩa aariũkirie magwetetwo thĩinĩ wa Bibilia. No ũriũkio ũcio warĩ ngũrani tondũ aariũkirie mũrata wake wa hakuhĩ, ũrĩa waniinĩte thikũ inya kuuma akua. Hihi nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩĩruta kuumana na kĩama kĩu? Na tũngĩkĩra wĩtĩkio witũ hinya atĩa harĩ kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũka? Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ gĩkaarĩrĩria ciũria icio.