1. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gũkenera kwĩruta morathi ma Bibilia?

 HIHI wee nĩ wendete kwĩruta ũrathi wa Bibilia? Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe mwĩthĩ wĩtagwo Ben aaugire ũũ: “Nĩ nyendete kwĩruta morathi ma Bibilia.” Hihi no wĩtĩkanie nake? Kana wee nĩ ũiguaga morathi ma Bibilia magĩkũritũhĩra? No gũkorũo o na nĩ ũiguaga ũkĩnogio nĩ gũthoma morathi. O na kũrĩ ũguo, ũngĩĩruta kĩrĩa gĩatũmire Jehova andĩkithie morathi Kiugo-inĩ gĩake, o nawe no wambĩrĩrie gũkenio nĩmo.

2. Tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

² Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ, nĩ tũkwarĩrĩria twagĩrĩirũo kwĩruta morathi ma Bibilia nĩkĩ, na ũrĩa tũngĩka ũguo. Nĩ tũgũcoka twarĩrĩrie morathi merĩ marĩ ibuku-inĩ rĩa Danieli nĩguo tuone ũrĩa gũtaũkĩrũo nĩmo kũngĩtũteithia ihinda-inĩ rĩrĩ.

3. Tũrabatara gwĩka atĩa nĩguo tũtaũkĩrũo nĩ ũrathi wa Bibilia?

³ Nĩ tũrabatara kũhoya ũteithio nĩguo tũtaũkĩrũo nĩ morathi ma Bibilia. Ta wĩcirie ngerekano ĩno. Ta hũũra mbica mũthiĩte gũceera kũndũ ũtoĩ mũrĩ na mũrata waku, no mũrata waku agakorũo nĩ oĩ kũndũ kũu wega. Nĩ aramenya kũrĩa mũrĩ, na nĩ oĩ kũrĩa o barabara yerekeire. Hatarĩ nganja, no ũcokie ngatho nĩ ũndũ wa mũrata waku gwĩtĩkĩra gũthiĩ nawe. Ũndũ ũmwe na ũcio, Jehova nĩ oĩ wega mahinda marĩa tũratũũra na maũndũ marĩa marĩ mbere itũ. Kwoguo nĩguo tũtaũkĩrũo nĩ ũrathi wa Bibilia, no mũhaka tũmũhoe ũteithio.—Dan. 2:28; 2 Pet. 1:19, 20.

4. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jehova andĩkithie morathi Kiugo-inĩ gĩake? (Jeremia 29:11) (Ningĩ rora mbica.)

⁴ O ta mũciari o wothe mwega, Jehova endaga ciana ciake igaakorũo na ũtũũro mwega ihinda-inĩ rĩũkĩte. (Thoma Jeremia 29:11.) No ngũrani na mũciari ta ũcio, Jehova no ahote kũratha ũhoro wĩgiĩ ihinda rĩũkĩte atekũhĩtia. Nĩ aandĩkithirie  morathi Kiugo-inĩ gĩake, nĩguo tũhotage kũmenya ũhoro wĩgiĩ maũndũ ma bata matanekĩka. (Isa. 46:10) Morathi ma Bibilia nĩ kĩheo kĩa wendo tũheetwo nĩ Ithe witũ wa igũrũ. No nĩ kĩĩ kĩngĩgũteithia gũkorũo na ma atĩ morathi ma Bibilia nĩ makaahinga?

5. Mũkristiano mwĩthĩ angĩĩruta atĩa kuumana na kĩonereria kĩa Max?

⁵ Mabũrũri-inĩ maingĩ, andũ ethĩ marĩ cukuru makoragwo mathiũrũrũkĩirio nĩ andũ matatĩĩte Bibilia. Maũndũ marĩa andũ ta acio maugaga na mageka, no matũme Mũkristiano mwĩthĩ ekĩrĩre wĩtĩkio wake nganja. Ta wĩcirie ũhoro wa mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Max. Aaugire ũũ: “Ndĩ cukuru, nĩ ndambĩrĩirie gwĩkĩrĩra nganja kana ũhoro ũrĩa aciari akwa maandutaga nĩ wa ma na kana Bibilia nĩ Kiugo kĩa Ngai.” Aciari ake meekire atĩa? Aaugire ũũ: “Maanjarĩirie mahooreire, o na gũtuĩka nĩ njũĩ ũndũ ũcio nĩ watũmaga matangĩke.” Aciari a Max maamũcokeirie ciũria ciake kũgerera Bibilia. No o nake Max harĩ ũndũ eekire. Aaugire ũũ: “Nĩ ndathuthuririe morathi ma Bibilia niĩ mwene, na nĩ ndaragĩrĩria na andũ angĩ ethĩ maũndũ marĩa nderuta.” Maumĩrĩro maarĩ marĩkũ? Max aaugire ũũ: “Thutha wa gwĩka ũguo, nĩ ndagĩire na ma atĩ Bibilia nĩ Kiugo kĩa Ngai!”

6. Wagĩrĩirũo gwĩka atĩa ũngĩigua ũrĩ na nganja, na nĩkĩ?

⁶ Ũngĩambĩrĩria gwĩkĩrĩra nganja kana ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Bibilia nĩ wa ma o ta Max, ndwagĩrĩirũo kwĩhũũra. No nĩ ũrabatara kuoya ikinya na ihenya. Nganja ihaana gutu. Gutu ũngĩrekererio no ũthũkie kĩndũ gĩa bata o kahora. Nĩguo wambĩrĩrie kweheria nganja iria ingĩthũkia wĩtĩkio waku, nĩ ũrabatara kwĩyũria, ‘Hihi nĩ njĩtĩkĩtie ũhoro ũrĩa Bibilia yugaga wĩgiĩ ihinda rĩũkĩte?’ Ũngĩigua atĩ ndũrĩ na ma, nĩ ũrabatara kwĩruta morathi ma Bibilia marĩa mahingĩte. Ũngĩka ũguo atĩa?

7. Danieli aaigire kĩonereria kĩrĩkũ kĩgiĩ ũrĩa tũngĩĩruta morathi? (Danieli 12:10) (Ningĩ rora mbica.)

⁷ Danieli nĩ aatũigĩire kĩonereria kĩega kĩgiĩ ũrĩa tũngĩĩruta ũrathi wa Bibilia. Eerutaga ũrathi wa Bibilia arĩ na muoroto ũrĩa wagĩrĩire, wa kũmenya ũhoro wa ma. Ningĩ Danieli aarĩ mwĩnyihia. Nĩ aamenyaga atĩ Jehova nĩ angĩamũteithirie gũtaũkĩrũo nĩ morathi, angĩatũũrire hakuhĩ nake na amwathĩkĩre. (Dan. 2:27, 28; thoma Danieli 12:10.) Danieli nĩ oonanirie atĩ aarĩ mwĩnyihia na njĩra ya kwĩhoka Jehova amũteithie. (Dan. 2:18) Ningĩ Danieli nĩ eerutaga na kinyi. Nĩ aathuthuragia Maandĩko ma Bibilia marĩa maarĩ kuo hĩndĩ ĩyo. (Jer. 25:11, 12; Dan. 9:2) Ũngĩĩgerekania atĩa na Danieli?

8. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga andũ amwe marege gwĩtĩkia atĩ Bibilia nĩ Kiugo kĩa Ngai, no ithuĩ twagĩrĩirũo gwĩka atĩa?

⁸ Thuthuria muoroto waku. Hihi ũreruta ũrathi wa Bibilia ũrĩ na wendi mũnene wa kũmenya ũhoro wa ma? Angĩkorũo ũcio nĩguo muoroto waku, Jehova nĩ egũgũteithia. (Joh. 4:23, 24; 14:16, 17) O na kũrĩ ũguo, andũ amwe no merute Bibilia nĩ ũndũ wa itũmi ingĩ. Amwe no merute marĩ na muoroto wa kwenda kuonania atĩ Bibilia ti Kiugo kĩa Ngai. Kwoguo mageciria atĩ tondũ Bibilia ti Kiugo  kĩa Ngai, no meigĩre ithimi o ene cia ũndũ ũrĩa mwega na ũrĩa mũũru. O na kũrĩ ũguo, nĩ tũrabatara gũkorũo na muoroto ũrĩa wagĩrĩire tũkĩĩruta. Makĩria ma ũguo, harĩ ngumo ĩmwe ya bata twagĩrĩirũo gũkorũo nayo nĩguo tũtaũkĩrũo nĩ ũrathi wa Bibilia.

9. Tũrabatara ngumo ĩrĩkũ nĩguo tũtaũkĩrũo nĩ ũrathi wa Bibilia? Taarĩria.

⁹ Koragwo ũrĩ mwĩnyihia. Jehova eranĩire atĩ nĩ arĩteithagia andũ arĩa enyihia. (Jak. 4:6) Kwoguo nĩ tũrabatara kũmũhoya ũteithio nĩguo tũtaũkĩrũo nĩ ũrathi wa Bibilia. Ningĩ no mũhaka twĩtĩkĩre ũteithio ũrĩa ngombo ĩrĩa njũgĩ na njĩhokeku ĩheanaga, tondũ nĩyo Jehova ahũthagĩra gũtũhe irio cia kĩĩroho cia ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire. (Luk. 12:42) Tondũ Jehova nĩ Ngai ũrĩ mĩbango, no twĩrĩgĩrĩre atĩ ahũthagĩra o ithondeka rĩmwe gũtũteithia gũtaũkĩrũo nĩ ma iria irĩ Kiugo-inĩ gĩake.—1 Kor. 14:33; Ef. 4:4-6.

10. Ũreruta atĩa kuumana na kĩonereria kĩa Esther?

¹⁰ Wĩrutage na kinyi. No wambĩrĩrie na gũthuthuria ũrathi ũmwe ũrĩa ũgũkenagia. Ũguo nĩguo mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Esther eekire. Nĩ aakenagio nĩ morathi marĩa maarathĩte ũhoro wa gũka kwa Mesia. Aaugire ũũ: “Ndĩ na mĩaka 15, nĩ ndambĩrĩirie gũthuthuria ũira wa kana morathi macio maandĩkĩtwo mbere ya Jesu okĩte.” Maũndũ marĩa eerutire thutha wa gũthuthuria ũhoro wĩgiĩ Ikũnjo cia Iria rĩa Cumbĩ nĩ maatũmire akorũo na ma. Aaugire ũũ: “Imwe ciacio ciaandĩkĩtwo mbere ya mahinda ma Kristo, kwoguo morathi marĩa marĩ thĩinĩ wacio no mũhaka makorũo mooimĩte kũrĩ Ngai.” Esther aaugire atĩ nĩ aabataraga gũthoma maũndũ mamwe maita maigana ũna nĩguo ataũkĩrũo nĩmo. No nĩ akenaga nĩ ũndũ wa gwĩkĩra kĩyo na njĩra ĩyo. Thutha wa gũthuthuria morathi maigana ũna ma Bibilia na kinyi, aaugire ũũ: “Niĩ mwene nĩ ndeyoneire wega atĩ Bibilia nĩ ya ma.”

11. Tũgunĩkaga atĩa rĩrĩa twethuthurĩria ũira wa atĩ Bibilia nĩ ya ma?

¹¹ Rĩrĩa tuona ũrĩa morathi mamwe ma Bibilia mahingĩte, nĩ tũhotaga kwĩhoka Jehova makĩria na kwĩhoka ũtongoria wake. Makĩria ma ũguo, morathi ma Bibilia nĩ matũteithagia gũkorũo na kĩĩrĩgĩrĩro kĩega kĩa mahinda mokĩte, gũtekũmakania moritũ marĩa tũragerera ihinda-inĩ rĩrĩ. Rekei twarĩrĩrie na njĩra nguhĩ morathi merĩ maandĩkirũo nĩ Danieli, marĩa marahinga ihinda-inĩ rĩrĩ. Gũtaũkĩrũo nĩmo no gũtũteithie gũtua matua mega.

12. Makinya ma “kĩgera gĩtukanĩte na rĩũmba rĩororo” marũgamĩrĩire kĩ? (Danieli 2:41-43)

¹² Thoma Danieli 2:41-43. Thĩinĩ wa kĩroto kĩrĩa Danieli aataũrĩire Mũthamaki Nebukadineza, makinya ma mũhianano ũcio mũthamaki oonire maathondeketwo na “kĩgera gĩtukanĩte na rĩũmba rĩororo.” Thutha wa kũringithania ũrathi ũcio na morathi mangĩ marĩ thĩinĩ wa ibuku rĩa Danieli na rĩa Kũguũrĩrio, nĩ tũtaũkagĩrũo atĩ makinya macio marũgamĩrĩire thirikari nene ya thĩ ĩrĩa ĩrathana ihinda-inĩ rĩrĩ ya Ngeretha na Amerika. Ũhoro-inĩ wĩgiĩ  thirikari ĩyo nene ya thĩ, Danieli aaugire atĩ “ũthamaki ũcio ũgaakorũo na hinya maũndũ-inĩ mamwe na maũndũ-inĩ mangĩ ũkaga hinya.” Ũngĩkaaga hinya maũndũ-inĩ mamwe nĩkĩ? Tondũ andũ a kĩrathi gĩa thĩ, arĩa marũgamĩrĩirũo nĩ rĩũmba rĩororo, nĩ matũmaga ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ harĩ thirikari ĩyo gwathana na hinya ta wa kĩgera. b

13. Nĩ maũndũ marĩkũ ma bata tũreruta kuumana na ũrathi ũcio?

¹³ Nĩ twĩrutaga maũndũ ma bata kuumana na ũrĩa Danieli aataarĩirie mũhianano ũcio warĩ kĩroto-inĩ, na makĩria makinya maguo. Wa mbere, Thirikari ya Thĩ ya Ngeretha na Amerika nĩ yonanĩtie atĩ ĩrĩ na hinya na njĩra imwe. Kwa ngerekano, nĩ yarĩ na itemi inene harĩ kũhootana Mbaara ya Mbere ya Thĩ na Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ. O na kũrĩ ũguo, thirikari ĩyo nene ya thĩ nĩ yagithĩtio hinya nĩ ngucanio iria ikoragwo gatagatĩ-inĩ ka raia ayo na no ĩgũthiĩ na mbere kwagithio hinya. Wa kerĩ, thirikari ĩyo nene ya thĩ nĩyo ĩgaakorũo ĩrĩ ya mũico gwathana rĩrĩa Ũthamaki wa Ngai ũkaaniina mothamaki mothe ma gũkũ thĩ. O na gũtuĩka mabũrũri marĩa mangĩ no makorũo makĩgeria gũcindana na Thirikari ya Thĩ ya Ngeretha na Amerika, matikoya ithenya rĩayo. Tũmenyaga ũguo tondũ “ihiga” rĩrĩa rĩrũgamĩrĩire Ũthamaki wa Ngai rĩkaamemenda makinya ma mũhianano ũcio, marĩa marũgamĩrĩire thirikari ya thĩ ya Ngeretha na Amerika.—Dan. 2:34, 35, 44, 45.

14. Gũtaũkĩrũo nĩ ũrathi wĩgiĩ makinya ma kĩgera gĩtukanĩte na rĩũmba kũngĩtũteithia atĩa gũtua matua ma ũũgĩ?

¹⁴ Hihi nĩ wĩtĩkĩtie atĩ ũrathi wa Danieli wĩgiĩ makinya ma kĩgera na rĩũmba nĩ wa ma? Angĩkorũo nĩ wĩtĩkĩtie ũguo, ũndũ ũcio nĩ ũrĩonekaga ũtũũro-inĩ waku. Ndũrĩigaga meciria mũno harĩ gũcaria indo cia gũkũ thĩ, iria igũka kũniinwo ihinda rĩtarĩ kũraihu. (Luk. 12:16-21; 1 Joh. 2:15-17) Gũtaũkĩrũo nĩ ũrathi ũcio ningĩ no gũgũteithie kuona bata wa wĩra wa kũhunjia na kũrutana. (Mat. 6:33; 28:18-20) Rĩu thutha wa gũthuthuria ũrathi ũcio-rĩ, githĩ to wĩyũrie kĩũria gĩkĩ: ‘Hihi matua marĩa nduaga nĩ monanagia atĩ nĩ njĩtĩkĩtie Ũthamaki wa Ngai nĩ ũgũka kũniina thirikari ciothe cia gũkũ thĩ ihinda rĩtarĩ kũraihu?’

15. “Mũthamaki wa mwena wa rũgongo” na “mũthamaki wa mwena wa mũhuro” nĩa ũmũthĩ? (Danieli 11:40)

¹⁵ Thoma Danieli 11:40. Danieli mũrango wa 11 nĩ yarĩtie ũhoro wa athamaki erĩ kana thirikari igĩrĩ nene, iria icindanaga nĩguo ciathane thĩinĩ wa thĩ. Kũringithania ũrathi ũcio na morathi mangĩ marĩ thĩinĩ wa Bibilia, nĩ gũtũteithagia gũtaũkĩrũo atĩ “mũthamaki wa mwena wa rũgongo” arũgamĩrĩire Russia na mabũrũri marĩa manyitanagĩra nayo, na “mũthamaki wa mwena wa mũhuro” arũgamĩrĩire Thirikari ya Thĩ ya Ngeretha na Amerika. c

16. Andũ arĩa maikaraga rungu rwa wathani wa “mũthamaki wa mwena wa rũgongo” macemanagia na moritũ marĩkũ?

¹⁶ Andũ a Ngai arĩa makoragwo rungu rwa wathani wa “mũthamaki wa mwena wa rũgongo,” nĩ manyariragwo nĩ mũthamaki ũcio. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ amwe nĩ mahũũrĩtwo na magaikio njera nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wao. Handũ ha aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio gwĩtigĩra, ciĩko cia ‘mũthamaki ũcio wa rũgongo’ itũmaga magĩe na wĩtĩkio makĩria. Gĩtũmi nĩ tondũ  nĩ mamenyaga atĩ kũnyarirũo kũu kwa andũ a Ngai nĩ kũhingagia ũrathi ũrĩa ũrĩ ibuku-inĩ rĩa Danieli. d (Dan. 11:41) Kũmenya ũguo no gũtũteithie gũtũũria kĩĩrĩgĩrĩro gitũ kĩrĩ kĩrũmu na gũikara tũrĩ ehokeku harĩ Jehova.

17. Andũ a Ngai macemanĩtie na moritũ marĩkũ rungu rwa wathani wa “mũthamaki wa mwena wa mũhuro”?

¹⁷ Mahinda-inĩ mahĩtũku, “mũthamaki wa mwena wa mũhuro” o nake ananyarira andũ a Jehova. Kwa ngerekano, kĩambĩrĩria-inĩ gĩa karine ya 20, ariũ a Ithe witũ aingĩ nĩ maaikirio njera nĩ ũndũ wa kwaga kũnyita mbaru mwena o wothe maũndũ-inĩ ma gĩũteti, na ciana imwe ciatungatagĩra Jehova ikĩingatwo cukuru no ũndũ wa gĩtũmi kĩu. No mĩaka-inĩ ya ica ikuhĩ, ndungata cia Jehova iria cikaraga rungu rwa wathani wa mũthamaki ũcio, nĩ icemanĩtie na tharĩkĩro itarĩ cia ĩmwe kwa ĩmwe iria igeragia wĩhokeku wacio harĩ Ũthamaki wa Ngai. Kwa ngerekano, hĩndĩ ya kambĩini cia ithurano, Mũkristiano  no aigue akĩgucĩrĩrio kũnyita mbaru mwena ũmwe wa gĩũteti kana mũtongoria mũna wa gĩũteti. No age gũthiĩ gũthuurana, ĩndĩ meciria-inĩ make na ngoro-inĩ yake akorũo akĩnyita mbaru mwena ũmwe. Ũkĩrĩ ũndũ wa bata mũno harĩ ithuĩ gwĩthema kũnyita mbaru mwena o wothe, to kũgerera ciĩko tu, no nĩ nginya meciria-inĩ maitũ na ngoro-inĩ citũ.—Joh. 15:18, 19; 18:36.

18. Twagĩrĩirũo kũigua atĩa rĩrĩa tweciria ũhoro wa ngucanio gatagatĩ-inĩ ka “mũthamaki wa mwena wa rũgongo” na “mũthamaki wa mwena wa mũhuro”? (Ningĩ rora mbica.)

¹⁸ Andũ arĩa matakoragwo na wĩtĩkio harĩ morathi ma Bibilia, no matangĩke mũno rĩrĩa mona “mũthamaki wa mwena wa mũhuro” ‘agĩtindĩkana’ na “mũthamaki wa mwena wa rũgongo.” (Dan. 11:40) Athamaki acio erĩ nĩ makoragwo na matharaita ma niukilia, marĩa marĩ hinya ũngĩniina thĩ ngʼima. No nĩ tũĩ atĩ gũtirĩ hĩndĩ Jehova angĩtĩkĩria ũndũ ta ũcio wĩkĩke. (Isa. 45:18) Kwoguo handũ ha gũtangĩka meciria nĩ ũndũ wa ngucanio ya “mũthamaki wa mwena wa rũgongo” na “mũthamaki wa mwena wa mũhuro,” ũndũ ũcio wagĩrĩirũo gwĩkĩra wĩtĩkio witũ hinya. Nĩ ũtũheaga ũũma atĩ mũthia wa mũtabarĩre ũyũ wa maũndũ ũrĩ hakuhĩ.

19. Nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩirũo kũririkana wĩgiĩ morathi ma Bibilia?

¹⁹ Tũtiũĩ ũrĩa morathi mamwe ma Bibilia makaahinga. O na mũnabii Danieli ndaataũkagĩrũo nĩ maũndũ mothe marĩa aandĩkire. (Dan. 12:8, 9) Ĩndĩ gũkorũo atĩ tũtirataũkĩrũo nĩ ũrĩa ũrathi mũna ũkaahinga ti kuuga atĩ ndũkaahinga. No tũkorũo na ma atĩ Jehova nĩ agaatũteithia gũtaũkĩrũo nĩ maũndũ marĩa tũrabatara kũmenya o ihinda-inĩ rĩrĩa rĩagĩrĩire, ta ũrĩa eekire mahinda-inĩ ma tene.—Amos. 3:7.

20. Nĩ morathi marĩkũ ma Bibilia tũkuona makĩhinga ica ikuhĩ, na twagĩrĩirũo gũthiĩ na mbere gwĩka atĩa?

²⁰ Ica ikuhĩ, nĩ gũkaanĩrĩrũo “thayũ na ũgitĩri.” (1 Thes. 5:3) Thutha ũcio, thirikari cia gĩũteti nĩ igookĩrĩra ndini cia maheeni na iciniine biũ. (Kũg. 17:16, 17) Thirikari icio nĩ igaacoka itharĩkĩre andũ a Ngai. (Ezek. 38:18, 19) Maũndũ macio makaarĩkĩrĩria na mbaara ya Hari–Magedoni. (Kũg. 16:14, 16) No tũkorũo na ma atĩ maũndũ macio nĩ megwĩkĩka ihinda-inĩ rĩtarĩ haraihu. Mbere ya hĩndĩ ĩyo, rekei tũthiĩ na mbere kuonanagia ngatho harĩ Ithe witũ wa igũrũ ũtwendete, na njĩra ya gwĩciragia ũhoro wa morathi ma Bibilia na gũteithia andũ arĩa angĩ o nao gwĩka ũguo.