1. Ababuloni maakenirio nĩ mũnabii Danieli nĩkĩ?

 MŨNABII DANIELI aarĩ mũndũ mwĩthĩ rĩrĩa aarutirũo Jerusalemu na agĩtwarũo Babuloni arĩ mĩgwate. O na gũtuĩka Danieli aarĩ mwĩthĩ, nĩ aakenirie anene a Babuloni. Tondũ maarorire “kĩrĩa kĩroneka na maitho,” nĩ moonire atĩ Danieli aarĩ mwanake ‘ũtaarĩ na kawathe, mũthaka,’ na waumĩte famĩlĩ-inĩ ĩrĩ na igweta. (1 Sam. 16:7) Nĩ ũndũ ũcio, Ababuloni nĩ maamũmenyeririe nĩguo atungatage nyũmba-inĩ ya mũthamaki.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Jehova oonaga Danieli atĩa? (Ezekieli 14:14)

² Jehova ndeendete Danieli nĩ ũndũ wa ũrĩa oonekaga atariĩ na nja kana nĩ ũndũ wa gũkorũo na gaturũa kwa mũthamaki, no aamwendete tondũ nĩ aathuurĩte gũkorũo arĩ mwĩhokeku harĩ Jehova. O na no kũhoteke Danieli aarĩ na kĩndũ mĩaka 20 rĩrĩa Jehova aaugire atĩ aatariĩ o ta Nuhu na Ayubu. Kwoguo o na gũtuĩka Danieli aarĩ mwĩthĩ, Jehova aamuonaga arĩ mũthingu o ta Nuhu na Ayubu arĩa maamũtungatĩire marĩ na wĩhokeku mĩaka mĩingĩ. (Kĩam. 5:32; 6:9, 10; Ayub. 42:16, 17; thoma Ezekieli 14:14.) Na Jehova nĩ aathiire na mbere kwenda Danieli ũtũũro-inĩ wake wothe.—Dan. 10:11, 19.

3. Tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

³ Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ, tũkwarĩrĩria ngumo igĩrĩ iria Danieli oonanirie, iria ciatũmire Jehova amwende. Tũkwambĩrĩria na gũtaarĩria o ngumo na twarĩrĩrie mahinda marĩa aamĩonanirie. Tũcoke tuone kĩrĩa gĩateithirie Danieli gũkũria ngumo icio. Na mũthia-inĩ, twarĩrĩrie ũrĩa tũngĩĩgerekania nake. O na gũtuĩka gĩcunjĩ  gĩkĩ kĩhaarĩrĩirio nĩ ũndũ wa andũ ethĩ, ithuothe no twĩrute kuumana na kĩonereria kĩa Danieli.

4. Danieli oonanirie ũmĩrĩru atĩa? Heana ngerekano.

⁴ O na mũndũ ũrĩ na ũmĩrĩru no aigue agĩtigĩra, no ndarekaga ũndũ ũcio ũmũgirĩrĩrie gwĩka ũrĩa kwagĩrĩire. Danieli aarĩ mwanake ũrĩ na ũmĩrĩru mũnene. Ta wĩcirie mahinda-inĩ merĩ marĩa oonanirie ũmĩrĩru. Ihinda-inĩ rĩa mbere, no kũhoteke kwarĩ kĩndũ mĩaka ĩĩrĩ thutha wa Ababuloni kwananga Jerusalemu. Mũthamaki Nebukadineza wa Babuloni nĩ aarotire kĩroto kĩamũtangaga mũno kĩgiĩ mũhianano mũnene. Nĩ eehĩtĩte kũũraga arũme othe ogĩ o hamwe na Danieli, mangĩagire kũmwĩra kĩroto kĩu aarotete na ũrĩa kĩaugĩte. (Dan. 2:3-5) Danieli aangĩagire kuoya ikinya na ihenya, andũ aingĩ nĩ mangĩakuire. Kwoguo “akĩingĩra kũrĩ mũthamaki na akĩmũũria amũhe ihinda nĩgetha amũtaarĩrie kĩroto kĩu.” (Dan. 2:16) Ũndũ ũcio ũronania atĩ Danieli aarĩ na ũmĩrĩru na wĩtĩkio, tondũ hatirĩ handũ tũthomaga atĩ Danieli nĩ aataũrĩte iroto mbere ĩyo. Eerire arata ake atatũ arĩa maheetwo marĩĩtwa nĩ Ababuloni mageetwo Shadraka, Meshaki, na Abedinego, “mahoe Ngai wa igũrũ amaiguĩre tha ũhoro-inĩ wĩgiĩ hitho ĩyo.” (Dan. 2:18) Jehova nĩ aacokirie mahoya macio. Danieli nĩ aahotire gũtaũra kĩroto kĩa Nebukadineza agĩteithio nĩ Ngai. Kwoguo Danieli na arata ake makĩhonoka gĩkuũ.

5. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩ watũmire Danieli abatare kuonania ũmĩrĩru?

⁵ Ihinda rĩna thutha wa Danieli gũtaũra kĩroto kĩu kĩgiĩ mũhianano mũnene, nĩ aabatarire kuonania ũmĩrĩru rĩngĩ. Nebukadineza nĩ aarotire kĩroto kĩngĩ gĩatũmaga atangĩke. Kĩroto-inĩ kĩu oonire mũtĩ mũnene. Danieli arĩ na ũmĩrĩru nĩ aataarĩirie mũthamaki ũcio ũrĩa kĩroto kĩu kĩaugĩte, o na akĩmũtaarĩria atĩ nĩ angĩorirũo nĩ meciria na ehererio ũthamaki kwa ihinda. (Dan. 4:25) Nĩ ũngĩarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ mũthamaki kuona ndũmĩrĩri ĩyo ta arĩ ya kũmũũkĩrĩra, na hihi oragithie Danieli. O na kũrĩ ũguo, Danieli nĩ oonanirie ũmĩrĩru mũnene na akĩmũtaarĩria kĩroto kĩu.

6. Nĩ kĩĩ kĩngĩkorũo gĩateithirie Danieli gũkorũo na ũmĩrĩru?

⁶ Nĩ kĩĩ kĩngĩkorũo gĩateithirie Danieli gũkorũo na ũmĩrĩru ũtũũro-inĩ wake wothe? Hatarĩ nganja, Danieli arĩ mũnini nĩ eerutire kuumana  na kĩonereria gĩa aciari ake. No mũhaka makorũo nĩ maathĩkagĩra motaaro marĩa Jehova aahete aciari Aisiraeli, na nĩ maarutĩte Danieli Watho wa Ngai. (Gũcok. 6:6-9) Danieli nĩ ooĩ Maathani Marĩa Ikũmi, no ningĩ nĩ ooĩ maũndũ maingĩ megiĩ Watho. Kwa ngerekano, nĩ ooĩ ũrĩa Watho waugĩte igũrũ rĩgiĩ kĩrĩa Mũisiraeli angĩarĩire na kĩrĩa atangĩarĩire. b (Alaw. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Ningĩ Danieli nĩ eerutĩte ũhoro wĩgiĩ historĩ ya andũ a Ngai na nĩ ooĩ ũrĩa gwathiaga mangĩagire gwathĩkĩra Jehova. (Dan. 9:10, 11) Maũndũ marĩa Danieli eeyoneire ũtũũro-inĩ wake nĩ maatũmĩte akorũo na ma atĩ o na angĩacemanirie na ũndũ ũrĩkũ, Jehova na araika Ake marĩ hinya nĩ mangĩamũteithirie.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Nĩ kĩĩ kĩngĩ gĩateithirie Danieli gũkorũo na ũmĩrĩru? (Ningĩ rora mbica.)

⁷ Danieli nĩ aathomaga maandĩko ma anabii a Ngai o hamwe na morathi ma Jeremia. Thutha wa gũthoma morathi macio, Danieli nĩ aataũkĩirũo atĩ ihinda rĩrĩa Ayahudi mangĩaikarire mĩgwate Babuloni rĩarĩ hakuhĩ gũthira. (Dan. 9:2) Hatarĩ nganja, thutha wa kuona morathi ma Bibilia makĩhinga Danieli nĩ eehokire Jehova makĩria. Arĩa mehokaga Ngai biũ nĩ makoragwo na ũmĩrĩru mũnene. (Ringithania Aroma 8:31, 32, 37-39) Ũndũ wa bata o na makĩria nĩ atĩ Danieli nĩ aahoyaga Jehova kaingĩ. (Dan. 6:10) Nĩ ooimbũragĩra Jehova mehia make na akamwĩra ũrĩa araigua. Ningĩ Danieli nĩ aahoyaga ũteithio. (Dan. 9:4, 5, 19) Tondũ aarĩ mũndũ o ta ithuĩ, ndaaciarĩtwo arĩ na ũmĩrĩru. No aakũririe ngumo ĩyo kũgerera kwĩruta, kũhoya, na kwĩhoka Jehova.

8. Tũngĩka atĩa nĩguo tũkũrie ũmĩrĩru?

⁸ Tũrabatara gwĩka atĩa nĩguo tũkũrie ũmĩrĩru? Aciari aitũ no matwĩkĩre ngoro tũkorũo na ũmĩrĩru no matingĩtũgaĩra ũmĩrĩru ta arĩ igai. Gũkũria ũmĩrĩru nĩ ta kwĩruta ũndũ mwerũ. Ũndũ ũmwe tũngĩka nĩguo twĩrute ũndũ ũcio mwerũ nĩ kũrora na kinyi ũrĩa mũndũ ũrĩa ũratũruta areka, tũcoke twĩgerekanie nake. Na njĩra o ta ĩyo, twĩrutaga gũkorũo na ũmĩrĩru na njĩra ya kũrora na kinyi ũrĩa arĩa angĩ maronania ngumo ĩyo tũgacoka tũkegerekania na kĩonereria kĩao. Kwoguo tweruta atĩa kuumana na Danieli? O take, nĩ tũrabatara kũmenya Kiugo kĩa Ngai wega. No mũhaka tũkũrie ũrata wa hakuhĩ na Jehova na njĩra ya kwaranagĩria nake kaingĩ na kũmwĩra ũrĩa tũraigua. Na nĩ tũrabatara kwĩhokaga Jehova na gũkorũo na ma atĩ nĩ arĩtũteithagia. Tũngĩka ũguo nĩ tũrĩhotaga kuonania ũmĩrĩru rĩrĩa wĩtĩkio witũ wagerio.

9. Tũgunĩkaga atĩa nĩ ũndũ wa gũkorũo na ũmĩrĩru?

⁹ Nĩ tũgunĩkaga na njĩra itiganĩte nĩ ũndũ wa gũkorũo na ũmĩrĩru. Ta wĩcirie ũhoro wa kĩonereria kĩa Ben. Aathomeire cukuru-inĩ ĩmwe bũrũri-inĩ wa Njĩrĩmani, ĩrĩa andũ othe meetĩkĩtie ũhoro wa indo kwĩyumĩria na moonaga atĩ rũgano rwa Bibilia rwĩgiĩ ũũmbi nĩ rwa maheeni. Mũthenya ũmwe, Ben nĩ aaheirũo mweke wa kũrũgama mbere ya andũ arĩa angĩ kĩrathi-inĩ ataarĩrie kĩrĩa gĩatũmaga etĩkie atĩ indo iria irĩ muoyo nĩ kũũmbwo ciombirũo. Nĩ aataarĩirie wĩtĩkio wake arĩ na ũmĩrĩru. Maumĩrĩro maarĩ marĩkũ? Ben aaugire ũũ: “Mwarimũ witũ nĩ aathikĩrĩirie na kinyi, na akĩrutithia kobĩ cia ũhoro ũrĩa ndahũthĩrire gũtaarĩria wĩtĩkio wakwa akĩhe o mũrutwo kobĩ.” Arutwo arĩa angĩ maaiyũkirie ũhoro ũcio atĩa? Ben aaugire ũũ: “Aingĩ ao nĩ maathikĩrĩirie na makĩnjĩra atĩ nĩ makenio nĩ niĩ.” O ta ũrĩa kĩonereria kĩu kĩa Ben kĩronania, kaingĩ andũ arĩa marĩ ũmĩrĩru nĩ maheagwo gĩtĩo nĩ arĩa angĩ. Ningĩ no mateithie andũ arĩa marĩ na ngoro njega kũmenya Jehova.  Hatarĩ nganja, tũrĩ na itũmi njega cia gũkũria ũmĩrĩru.

10. Wĩhokeku nĩ kĩĩ?

¹⁰ Thĩinĩ wa Bibilia, kiugo gĩa Kĩhibirania kĩa “wĩhokeku,” kana “wendo mwĩhokeku,” kaingĩ kĩonanagia wendo ũrĩa Ngai onagia ndungata ciake. Kiugo kĩu ningĩ nĩ kĩhũthagĩrũo gũtaarĩria wendo ũrĩa ndungata cia Ngai cionanagia gatagatĩ-inĩ gacio. (2 Sam. 9:6, 7) Wĩhokeku witũ no ũthiĩ ũrũmĩte o ũrĩa mahinda marathiĩ. Rekei tuone ũrĩa wĩhokeku wa Danieli wathiire ũgĩte na hinya.

11. Wĩhokeku wa Danieli wageririo atĩa arĩ mũkũrũ? (Rora mbica ngothi-inĩ.)

¹¹ Wĩhokeku wa Danieli harĩ Jehova nĩ wageririo maita maingĩ ũtũũro-inĩ wake. No igerio rĩmwe inene rĩokire arĩ na makĩria ma mĩaka 90. Gũkinyĩria hĩndĩ ĩyo, Babuloni nĩ yatahĩtwo nĩ Amedi na Aperisia, na Mũthamaki Dario nĩwe wathanaga. Anene arĩa maatungataga kwa mũthamaki matiendete Danieli, na matiatĩĩte Ngai ũrĩa aathathayagia. Kwoguo makĩbanga njama ya kũũragithia Danieli. Meerire mũthamaki arute watho, ũrĩa watũmire Danieli abatare gũtua kana egũkorũo arĩ mwĩhokeku harĩ Ngai kana harĩ mũthamaki. Ũndũ ũrĩa tu Danieli aabataraga gwĩka nĩguo onanie wĩhokeku wake harĩ mũthamaki na etheme kũherithio, nĩ kwaga kũhoya Jehova ihinda-inĩ rĩa thikũ 30. Danieli ndaathĩkĩire watho ũcio. Nĩ ũndũ ũcio, agĩikio irima-inĩ rĩa mĩrũthi. No Jehova nĩ aarathimire wĩhokeku wa Danieli na njĩra ya kũmũhonokia kuuma tũnua-inĩ twa mĩrũthi. (Dan. 6:12-15, 20-22) Tũngĩhota atĩa gũkũria wĩhokeku ta ũcio mũrũmu harĩ Jehova o ta Danieli?

12. Danieli aahotire atĩa gũkũria wĩhokeku mũrũmu harĩ Jehova?

¹² Nĩguo tũkorũo tũrĩ ehokeku harĩ Jehova, no mũhaka tũkorũo na wendo mũnene kũmwerekera. Danieli aahotire gũtũũria wĩhokeku tondũ aarĩ na wendo mũnene kwerekera Jehova. No mũhaka gũkorũo Danieli aakũririe wendo ũcio nĩ ũndũ wa gwĩcũranagia igũrũ rĩgiĩ ngumo cia Jehova na ũrĩa Jehova aacionanagia. (Dan. 9:4) Ningĩ Danieli nĩ eecũranagia igũrũ rĩgiĩ maũndũ mothe mega marĩa Jehova aamwĩkĩire na agekĩra andũ Ake, na agacokia ngatho nĩ ũndũ wamo.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Andũ ethĩ macemanagia na magerio marĩkũ mangĩgeria wĩhokeku wao? Heana ngerekano. (Ningĩ rora mbica.) (b) O ta ũrĩa video yonanĩtie-rĩ, ũngiuga atĩa andũ mangĩkũũria kana Aira a Jehova nĩ manyitaga mbaru andũ arĩa mathuuraga kũingĩra ihiko-inĩ cia andũ a mũthemba ũmwe?

 ¹³ O ta Danieli, andũ ethĩ ũmũthĩ mathiũrũrũkĩirio nĩ andũ matatĩĩte Jehova o hamwe na ithimi ciake. Andũ ta acio no makorũo mamenete mũndũ o wothe ũkoragwo na wĩtĩkio ngũrani na wao. O na amwe nĩ mogitaga andũ ethĩ makĩgeria gũtũma mathũkie wĩhokeku wao harĩ Jehova. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũrĩa gwathiire harĩ mwanake ũmwe wĩtagwo Graeme, ũrĩa ũikaraga Australia. Nĩ aacemanirie na ũndũ mũritũ arĩ cukuru ya sekondarĩ. Mwarimũ wao ooririe arutwo kĩrathi-inĩ kĩao ũrĩa mangĩekire mũrata wao angĩamoimbũrĩire atĩ angĩenda kũingĩra kĩhiko-inĩ kĩa andũ a mũthemba ũmwe. Mwarimũ wao eerire arutwo arĩa othe mangĩnyita mbaru mũrata wao akĩĩingĩrania na mũtũũrĩre ta ũcio marũgame mwena ũmwe wa kĩrathi, nao arĩa matangĩmũnyita mbaru marũgame mwena ũcio ũngĩ. Graeme aaugire ũũ: “Arutwo othe maarũgamire mwena ũrĩa wanyitaga mbaru mũtũũrĩre ũcio, tiga niĩ na mũrutwo ũngĩ ũrĩa warĩ Mũira wa Jehova.” Ũndũ ũrĩa wacokire gwĩkĩka nĩ wageririe na njĩra nene wĩhokeku wa Graeme harĩ Jehova. Aaugire ũũ: “Ihinda rĩrĩa rĩatigarĩte rĩa kĩrathi kĩu, arutwo acio angĩ o na nginya mwarimũ no gũtũnyũrũria maatũnyũrũragia. Nĩ ndekire ũrĩa wothe ingĩahotire gũtetera wĩtĩkio wakwa na njĩra ya ũhooreri, no matiathikĩrĩirie o na hanini.” Graeme aaiguire atĩa thutha ũcio? Aaugire ũũ: “Nĩ ndaiguire ũũru nĩ ũndũ wa kũnyũrũrio nĩ arutwo arĩa angĩ, no nĩ ndakenire mũno tondũ nĩ ndahotire gũikara ndĩ mwĩhokeku harĩ Jehova na ngĩhota gũtetera wĩtĩkio wakwa.” c

14. Ũngĩkũria wĩhokeku mũrũmu harĩ Jehova na njĩra ĩrĩkũ ĩmwe?

¹⁴ O ta Danieli, o na ithuĩ no tũhote gũkũria wĩhokeku mũrũmu harĩ Jehova tũngĩkorũo na wendo mũnene kũmwerekera. Tũkũragia wendo ta ũcio na njĩra ya kwĩruta igũrũ rĩgiĩ ngumo cia Jehova. Kwa ngerekano, no twĩrute ũhoro wĩgiĩ indo iria ombĩte. (Rom. 1:20) Angĩkorũo no wende kũrikĩria wendo waku harĩ Jehova na gĩtĩo kũmwerekera, no ũthome icunjĩ nguhĩ iria irĩ kĩrũmanĩrĩrio-inĩ kĩrĩ na kĩongo ““Hihi Nĩ Kũũmbwo Ciombirũo?” kana wĩrorere video iria irĩ kĩrũmanĩrĩrio-inĩ kĩu. Ningĩ no ũthome ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa broshua ya Uhai—Ulitokana na Muumba? na ya Maswali Matano Muhimu Kuhusu Chanzo cha Uhai. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe mwĩthĩ kuuma Denmark wĩtagwo Esther aaugire ũũ igũrũ rĩgiĩ broshua icio: “Nĩ iheanĩte ihooto wega mũno. Broshua icio itikwĩraga ũrĩa wagĩrĩirũo gwĩtĩkia, no ikũheaga ihooto cia ma nawe ũgetuĩra itua.” Nake Ben ũrĩa ũkũgwetetwo na hau mbere, aaugire ũũ: “Maũndũ marĩa ndathomire thĩinĩ wa icunjĩ icio na Broshua icio nĩ meekĩrire wĩtĩkio wakwa hinya. Nĩ maandeithirie gũkorũo na ma atĩ Ngai nĩwe wombire indo iria irĩ muoyo.” Ũngĩthuthuria ũhoro ũcio wĩgiĩ ũũmbi, kwahoteka o nawe no wĩtĩkanie na ciugo ici cia Bibilia: “Wee Jehova Ngai witũ, nĩ wagĩrĩire kwamũkĩra riri na gĩtĩo o na hinya, nĩ gũkorũo nĩwe wombire indo ciothe.”—Kũg. 4:11. d

15. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩ ũngĩtũteithia gũkũria wendo mũnene kwerekera Jehova?

¹⁵ Ũndũ ũngĩ ũngĩtũteithia gũkũria wendo mũnene harĩ Jehova nĩ gũthuthuria ũtũũro wa Mũrũ wake Jesu. Ũguo nĩguo mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe mwĩthĩ wĩtagwo Samira ũikaraga Njĩrĩmani eekire. Aaugire ũũ: “Ndamenyire Jehova  wega makĩria kũgerera Jesu.” Arĩ mũnini, Samira nĩ aaritũhagĩrũo gũtaũkĩrũo nĩ rĩciria rĩa atĩ Jehova no atuĩke mũrata wake na atĩ nĩ amwendete. No nĩ aahotaga gũtaũkĩrũo nĩ Jesu. Aaugire ũũ: “Nĩ ndendete Jesu tondũ nĩ ndonaga arĩ mũndũ ũrĩ na ũrata na nĩ eendete ciana.” O ũrĩa Samira eerutaga ũhoro wĩgiĩ Jesu, noguo aamenyaga Jehova na akamwenda. Nĩkĩ? Aaugire ũũ: “O kahora nĩ ndathiire ndaũkĩirũo atĩ Jesu eegerekanagia biũ na Ithe. Nĩ mahaanaine mũno. Nĩ ndataũkĩirũo atĩ gĩtũmi kĩmwe kĩrĩa gĩatũmire Jehova atũme Jesu gũkũ thĩ, nĩ andũ mahote kũmenya Jehova wega makĩria.” (Joh. 14:9) Angĩkorũo nĩ ũrenda gwĩkĩra hinya ũrata waku hamwe na Jehova, hũthĩra mahinda kwĩruta maũndũ maingĩ o ũrĩa ũngĩhota megiĩ Jesu. Ũngĩka ũguo, wendo waku harĩ Jehova na wĩhokeku waku harĩ we nĩ irĩgĩaga na hinya makĩria.

16. Tũgunĩkaga atĩa nĩ ũndũ wa gũkorũo tũrĩ ehokeku? (Thaburi 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Andũ arĩa makoragwo marĩ ehokeku kaingĩ nĩ mahotaga gũtũũria ũrata wa hakuhĩ na andũ arĩa angĩ. (Ruth 1:14-17) Makĩria ma ũguo, andũ arĩa makoragwo marĩ ehokeku harĩ Jehova nĩ maiguaga marĩ na thayũ wa ngoro. Gĩtũmi nĩ tondũ Jehova eranĩire atĩ nĩ arĩkoragwo arĩ mwĩhokeku harĩ arĩa ehokeku harĩ we. (Thoma Thaburi 18:25; Mika 6:8.) Ta wĩcirie ũndũ ũyũ: O na gũtuĩka tũrĩ anini mũno tũringithanĩtio na Mũũmbi witũ, o we Mwene-Hinya-Wothe, nĩ akoragwo ehaarĩirie gũtuonia wendo hingo ciothe! Na rĩrĩa eka ũguo, gũtirĩ igerio rĩngĩhota gũtũtigithũkania na wendo ũcio, o na kana gĩkuũ, o na kana mũndũ o wothe. (Dan. 12:13; Luk. 20:37, 38; Rom. 8:38, 39) Na githĩ ndũkĩrĩ ũndũ wa bata mũno twĩgerekanie na Danieli na njĩra ya gũikara tũrĩ ehokeku harĩ Jehova?

17-18. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ ĩngĩ tũngĩĩruta kuumana na Danieli?

¹⁷ Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ, twarĩrĩria o ngumo igĩrĩ tu cia Danieli. Ĩndĩ no twĩrute maũndũ mangĩ maingĩ kuumana nake. Kwa ngerekano, Jehova nĩ oonirie Danieli cioneki irũmanĩrĩire na iroto na akĩmũhe ũhoti wa gũtaũra ndũmĩrĩri cia ũrathi. Morathi maingĩ harĩ macio nĩ marĩkĩtie kũhinga. Namo mangĩ nĩ maheanĩte ũhoro wĩgiĩ maũndũ marĩa mageekĩka ihinda-inĩ rĩũkĩte marĩa makaahutia mũndũ wothe thĩinĩ wa thĩ.

¹⁸ Gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, nĩ tũkaarĩrĩria morathi merĩ maandĩkirũo nĩ Danieli. Gũtaũkĩrũo nĩmo no gũtũteithie ithuothe tũrĩ ethĩ kana tũrĩ akũrũ gũtua matua ma ũũgĩ ihinda-inĩ rĩrĩ. Morathi macio ningĩ no matũteithie gwĩkĩra hinya ũmĩrĩru witũ na wĩhokeku witũ nĩguo tũkoragwo twĩhaarĩirie nĩ ũndũ wa moritũ marĩa tũngĩcemania namo ihinda-inĩ rĩũkĩte.