1. Nĩ kĩũria kĩrĩkũ tũngĩĩyũria twecũrania ũhoro wa wĩtĩkio wa Iburahimu?

 O NA gũtuĩka andũ aingĩ manaigua atĩ nĩ kwarĩ Iburahimu, aingĩ ao moĩ o ũhoro mũnini ũmwĩgiĩ. O na kũrĩ ũguo, wee nĩ ũĩ maũndũ maingĩ megiĩ Iburahimu. Kwa ngerekano, nĩ ũĩ atĩ Iburahimu nĩ eetirũo “ithe wa arĩa othe marĩ na wĩtĩkio.” (Rom. 4:11) Ĩndĩ no wĩyũrie, ‘Hihi no hote gũthiĩra makinya-inĩ ma Iburahimu na ngorũo na wĩtĩkio ta ũrĩa aarĩ naguo?’ Ĩĩ no ũhote.

2. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata gũthuthuria kĩonereria kĩa Iburahimu? (Jakubu 2:​22, 23)

² Ũndũ ũmwe ũngĩtũteithia gũkũria wĩtĩkio ta wa Iburahimu nĩ gũthuthuria kĩonereria gĩake. Iburahimu nĩ aathĩkĩire watho ũrĩa aaheirũo nĩ Ngai, agĩthamĩra bũrũri wa kũraya, agĩtũũra mĩaka mĩingĩ hema-inĩ, na o na nĩ eehaarĩirie kũruta mũrũwe Isaaka arĩ igongona. Iburahimu eekire maũndũ macio tondũ aarĩ na wĩtĩkio mũrũmu. Wĩtĩkio na ciĩko cia Iburahimu nĩ ciatũmire etĩkĩrĩke nĩ Ngai na atuĩke mũrata wake. (Thoma Jakubu 2:​22, 23.) Jehova nĩ endaga ithuothe tũkenere irathimo ta icio, nginya o nawe. Nĩkĩo aatongoririe Paulo na Jakubu kwandĩka ũhoro wĩgiĩ kĩonereria kĩa Iburahimu Bibilia-inĩ. Rekei twarĩrĩrie maũndũ marĩa magwetetwo megiĩ Iburahimu thĩinĩ wa Aroma mũrango wa 4 na Jakubu mũrango wa 2. Mĩrango ĩyo ĩĩrĩ nĩ ĩgwetete ũndũ wa bata wĩgiĩ Iburahimu.

3. Nĩ rĩandĩko rĩrĩkũ Paulo na Jakubu magwetete ciugo ciarĩo?

 ³ Paulo na Jakubu nĩ maagwetire ciugo ici irĩ thĩinĩ wa Kĩambĩrĩria 15:6: “[Iburahimu] akĩgĩa na wĩtĩkio harĩ Jehova, na Agĩtara ũndũ ũcio atĩ nĩ ũthingu harĩ we.” Mũndũ mũthingu nĩ ũrĩa ũkoragwo etĩkĩrĩkĩte nĩ Jehova na akonwo atarĩ na ũcuke. Nĩ ũndũ wa magegania kuona atĩ Ngai nĩ onaga andũ matarĩ akinyanĩru marĩ andũ matarĩ na ũcuke. Hatarĩ nganja no wende Ngai akuonage na njĩra ĩyo, na ũcio nĩ ũndũ ũngĩhoteka. Nĩguo tũmenye ũrĩa twagĩrĩirũo gwĩka, tũrabatara kwamba gũtaũkĩrũo kĩrĩa gĩatũmire Iburahimu etwo mũthingu.

4. Nĩ kĩĩ kĩgiragĩrĩria andũ gũkorũo marĩ athingu?

⁴ Marũa-inĩ marĩa Paulo aandĩkĩire Aroma, aaugire atĩ andũ othe nĩ ehia. (Rom. 3:23) Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, mũndũ angĩtuo atĩa mũthingu kana mũndũ ũtarĩ na ũcuke na kwoguo etĩkĩrĩke nĩ Ngai? Paulo nĩ aateithirie Akristiano othe kuona macokio ma kĩũria kĩu, akĩhũthĩra kĩonereria kĩa Iburahimu.

5. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jehova auge atĩ Iburahimu aarĩ mũthingu? (Aroma 4:​2-4)

⁵ Jehova aatuire Iburahimu mũthingu rĩrĩa aatũũraga bũrũri-inĩ wa Kanaani. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jehova amũtue mũthingu? Hihi nĩ tondũ Iburahimu nĩ aathĩkagĩra biũ Watho wa Musa? Aca. (Rom. 4:13) Watho ũcio waheanirũo kũrĩ rũrĩrĩ rwa Isiraeli makĩria ma mĩaka 400 thutha wa Ngai gũtua Iburahimu mũthingu. Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, nĩ kĩĩ gĩatũmire Ngai auge atĩ Iburahimu aarĩ mũthingu? Jehova nĩ kuonia oonirie Iburahimu ũtugi mũnene na akĩmũtua mũthingu nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wake.—Thoma Aroma 4:​2-4.

6. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga mũndũ mwĩhia atuo mũthingu nĩ Jehova?

⁶ Paulo aaugire atĩ rĩrĩa mũndũ onania wĩtĩkio harĩ Ngai, “wĩtĩkio [wake] ũtuagwo atĩ nĩ ũthingu.” (Rom. 4:5) Aacokire akiuga: “O ta ũrĩa Daudi o nake aragia ũhoro wa gĩkeno kĩa mũndũ ũrĩa Ngai atuaga mũthingu hatarĩ ciĩko: ‘Gũkena nĩ arĩa moheirũo ciĩko ciao cia uuni-watho na arĩa mehia mao mahumbĩrĩtwo; gũkena nĩ mũndũ ũrĩa Jehova atakaaririkana mehia make o rĩ o rĩ.’” (Rom. 4:​6-8; Thab. 32:​1, 2) Ngai nĩ ohagĩra kana akahumbĩra mehia ma arĩa othe monanagia wĩtĩkio harĩ we. Amohagĩra biũ na ndacokaga kũririkana mehia mao rĩngĩ. Amonaga marĩ andũ matarĩ ũcuke na athingu nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wao.

7. Athathaiya ehokeku a tene maatuirũo athingu nĩkĩ?

⁷ O na gũtuĩka Iburahimu, Daudi, na athathaiya angĩ ehokeku a Ngai nĩ maatuirũo athingu, maarĩ o andũ matarĩ akinyanĩru. No tondũ nĩ maarĩ na wĩtĩkio, Ngai aamonaga marĩ andũ matarĩ na ũcuke, makĩria maringithanĩtio na andũ arĩa mataamũthathayagia. (Ef. 2:12) Marũa-inĩ marĩa Paulo aandĩkĩire Aroma, oonanirie atĩ no mũhaka tũkorũo na wĩtĩkio nĩguo tũgĩe na ũrata wa hakuhĩ hamwe na Jehova. Ũguo nĩguo Iburahimu na Daudi meekire, na o na ithuĩ noguo tũrabatara gwĩka.

8-9. Andũ amwe makoragwo na mawoni marĩkũ mahĩtanu megiĩ ciugo cia Paulo na Jakubu, na nĩ kĩĩ gĩtũmĩte makorũo na mawoni ta macio?

⁸ Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, ndini iria ciĩĩtaga cia Gĩkristiano ikoretwo igĩkararanĩria ũrĩa wĩtĩkio ũkonainie na ciĩko. Ahunjia amwe a ndini marutanaga atĩ ũndũ ũrĩa mũndũ abataraga gwĩka nĩguo ahonokio no gwĩtĩkia Mwathani Jesu. Kwahoteka wanaigua makiuga, “Ĩtĩkia Jesu na nĩ  ũkũhonoka.” Amwe o na nĩ magwetaga ciugo ici cia Paulo “Ngai atuaga [mũndũ] mũthingu hatarĩ ciĩko.” (Rom. 4:6) O na kũrĩ ũguo, angĩ maugaga atĩ mũndũ no “ehonokie” na njĩra ya gũthiaga kũndũ kwamũre gwa kĩĩndini na gwĩkaga ciĩko njega. Nĩguo manyite mbaru mawoni mao, no mahũthĩre ciugo ici cia Jakubu 2:24: “Mũndũ atuagwo mũthingu nĩ ũndũ wa ciĩko no ti ũndũ wa wĩtĩkio wiki.”

⁹ Mawĩtĩkio macio matiganĩte, matũmaga andĩki amwe a maũndũ ma kĩĩndini makorũo na mawoni ma atĩ Paulo na Jakubu matiaiguithanagĩria ũhoro wĩgiĩ ũrĩa wĩtĩkio ũkonainie na ciĩko. Ahunjia a ndini no mauge atĩ Paulo eetĩkĩtie atĩ mũndũ atuagwo mũthingu nĩ ũndũ wa wĩtĩkio hatarĩ ciĩko, nake Jakubu aarutanire atĩ no mũhaka mũndũ onanie wĩtĩkio wake kũgerera ciĩko nĩguo etĩkĩrĩke nĩ Ngai. Profesa ũmwe wa maũndũ ma kĩĩndini aaugire ũũ: “Jakubu ndaataũkĩirũo kĩrĩa gĩatũmaga Paulo atĩtĩrithie atĩ [mũndũ atuagwo mũthingu] kũgerera wĩtĩkio wiki na ti kũgerera ciĩko.” No Jehova nĩwe watongoririe Paulo na Jakubu kwandĩka ũhoro ũrĩa maandĩkire. (2 Tim. 3:16) Kwoguo no mũhaka akorũo nĩ harĩ na gĩtũmi kĩega kĩrĩa gĩatũmire magwete maũndũ merĩ ngũrani. Gũthuthuria ũhoro ũrĩa ũthiũrũrũkĩirie ciugo ciao no gũtũteithie.

10. Nĩ “ciĩko” irĩkũ Paulo aaragĩrĩria? (Aroma 3:​21, 28) (Ningĩ rora mbica.)

¹⁰ Nĩ “ciĩko” irĩkũ Paulo aaragĩrĩria thĩinĩ wa Aroma mũrango wa 3 na wa 4? Aaragĩrĩria “ciĩko cia watho” ũrĩa waheanirũo kũgerera Musa. (Thoma Aroma 3:​21, 28.) Kuonekaga atĩ matukũ-inĩ ma Paulo, Akristiano amwe Ayahudi nĩ maaritũhagĩrũo gũtiga kũrũmĩrĩra Watho wa Musa. Nĩkĩo Paulo aahũthĩrire kĩonereria kĩa Iburahimu kuonania atĩ mũndũ ndarabatara gwĩka “ciĩko cia watho” nĩguo  atuo mũthingu maitho-inĩ ma Ngai, ĩndĩ arabatara kuonania wĩtĩkio. Ũndũ ũcio nĩ wa gwĩkĩra ngoro tondũ nĩ ũratuonia atĩ o na ithuĩ no tũhote gũkorũo na mũrũgamo mwega maitho-inĩ ma Ngai. Ũronania atĩ tũngĩkũria wĩtĩkio harĩ Ngai na Kristo no twĩtĩkĩrĩke harĩ Ngai.

11. Jakubu aaragĩrĩria “ciĩko” cia mũthemba ũrĩkũ?

¹¹ Ngũrani na ũguo, “ciĩko” iria ciarĩrĩirio thĩinĩ wa Jakubu mũrango wa 2 ti “ciĩko cia watho” iria igwetetwo nĩ Paulo. Jakubu aaragĩrĩria ciĩko kana maũndũ marĩa Akristiano mekaga ũtũũro-inĩ wao wa o mũthenya. Ciĩko ta icio nĩ cionanagia kana Mũkristiano arĩ na wĩtĩkio wa ma harĩ Ngai. Rekei tũthuthurie ngerekano igĩrĩ iria Jakubu aahũthĩrire.

12. Jakubu oonanirie atĩa atĩ wĩtĩkio nĩ ũkonainie na ciĩko? (Ningĩ rora mbica.)

¹² Thĩinĩ wa ngerekano ya mbere, Jakubu aarĩrĩirie bata wa Akristiano kwaga mũthutũkanio rĩrĩa mararũmbũyania na andũ arĩa angĩ. Aatĩtĩrithirie ũndũ ũcio na njĩra ya kũheana ngerekano ya mũndũ wonanagia ũtugi harĩ mũndũ mũtongu no akaga kũrũmbũiya mũndũ mũthĩni. Jakubu oonanirie atĩ mũndũ ta ũcio no auge atĩ arĩ na wĩtĩkio, ĩndĩ ciĩko ciake itironania ũguo. (Jak. 2:1-5, 9) Thĩinĩ wa ngerekano ya kerĩ, Jakubu aagwetire mũndũ wonete ‘mũrũ kana mwarĩ wa Ithe atarĩ na gĩa kwĩhumba kana irio’ no akaga kũmũteithia. O na mũndũ ũcio angiuga atĩ arĩ na wĩtĩkio, ciĩko ciake itironania ũguo. O ta ũrĩa Jakubu aaugire, “wĩtĩkio mũtheri ũtarĩ na ciĩko, nĩ mũkuũ.”—Jak. 2:​14-17.

13. Jakubu aahũthĩrire kĩonereria kĩrĩkũ kuonania atĩ nĩ tũrabatara gũkorũo na wĩtĩkio ũrĩ na ciĩko? (Jakubu 2:​25, 26)

¹³ Jakubu aaugire atĩ Rahabu aarĩ kĩonereria kĩega kĩa mũndũ woonanirie wĩtĩkio wake  kũgerera ciĩko. (Thoma Jakubu 2:​25, 26.) Rahabu nĩ aaiguĩte ũhoro wĩgiĩ Jehova na akamenya atĩ nĩ aateithagĩrĩria Aisiraeli. (Josh. 2:​9-11) Nĩ oonanirie wĩtĩkio wake kũgerera ciĩko rĩrĩa aagitĩrire athigani erĩ Aisiraeli rĩrĩa maarĩ ũgwati-inĩ. Nĩ ũndũ ũcio, o na gũtuĩka Rahabu ndaarĩ Mũisiraeli na ndaarĩ mũkinyanĩru, nĩ aatuirũo mũthingu o ta Iburahimu. Kĩonereria gĩake nĩ kĩonanagia bata wa kuonania wĩtĩkio kũgerera ciĩko.

14. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ ciugo cia Paulo itihĩngĩcanaga na cia Jakubu?

¹⁴ Andĩki acio erĩ a Bibilia, Paulo na Jakubu, maaragĩrĩria ũhoro ngũrani wĩgiĩ wĩtĩkio na ciĩko. Paulo eeraga Akristiano Ayahudi atĩ matingĩetĩkĩrĩkire nĩ Jehova nĩ ũndũ wa kũrũmĩrĩra Watho wa Musa. Nake Jakubu aatĩtĩrithagia bata wa Akristiano othe kuonania wĩtĩkio wao na njĩra ya gwĩka ciĩko njega.

15. Nĩ na njĩra ta irĩkũ tũngĩonania wĩtĩkio witũ kũgerera ciĩko? (Ningĩ rora mbica.)

¹⁵ Jehova ndaugaga atĩ no mũhaka twĩke ciĩko ta iria Iburahimu eekire nĩguo tũtuo athingu. Ma nĩ atĩ, nĩ kũrĩ njĩra nyingĩ cia kuonania wĩtĩkio witũ kũgerera ciĩko. Kwa ngerekano, no tũnyite ũgeni ageni arĩa moka mĩcemanio-inĩ, tũteithie aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa marabatara ũteithio, na twĩke andũ aitũ a famĩlĩ maũndũ mega. Maũndũ macio mothe no matũme twĩtĩkĩrĩke nĩ Ngai na twamũkĩre irathimo ciake. (Rom. 15:7; 1 Tim. 5:​4, 8; 1 Joh. 3:18) Njĩra ĩmwe ya bata makĩria tũngĩonania wĩtĩkio witũ nayo nĩ kũhunjia na kĩyo ũhoro ũrĩa mwega. (1 Tim. 4:16) Ithuothe no tũhote kuonania na ciĩko atĩ nĩ twĩtĩkĩtie atĩ ciĩranĩro cia Ngai nĩ ikaahinga na atĩ njĩra yake ya gwĩka maũndũ nĩyo njega makĩria. Tweka ũguo, nĩ tũrĩkoragwo na ma atĩ  Ngai nĩ arĩtũtuaga athingu na tũtuĩke arata ake.

16. Kĩĩrĩgĩrĩro gĩekĩrire hinya atĩa wĩtĩkio wa Iburahimu?

¹⁶ Aroma mũrango wa 4 nĩ ĩtuonagia ũndũ ũngĩ wa bata tũngĩĩruta kuumana na Iburahimu: bata wa kĩĩrĩgĩrĩro. Jehova eeranĩire atĩ Iburahimu nĩ angĩgaatuĩka “ithe wa ndũrĩrĩ nyingĩ,” na kũgerera harĩ we “ndũrĩrĩ nyingĩ” nĩ ingĩkaarathimwo. Na githĩ kĩu ti kĩĩranĩro kĩa magegania Iburahimu eerĩirũo! (Kĩam. 12:3; 15:5; 17:4; Rom. 4:17) No o na Iburahimu akinyĩtie mĩaka 100 na Sara mĩaka 90, matiagĩte mwana ũrĩa meerĩirũo. Kũringana na muonere wa andũ, nĩ kũngĩonekire ta gũtangĩahotekire Iburahimu na Sara kũgĩa na mwana. Rĩu rĩarĩ igerio inene harĩ Iburahimu. No “we aarĩ na wĩtĩkio wehocetie harĩ kĩĩrĩgĩrĩro atĩ nĩ angĩgaatuĩka ithe wa ndũrĩrĩ nyingĩ.” (Rom. 4:18, 19) Na hatarĩ nganja ũndũ ũcio eerĩirũo nĩ wahingire thutha wa kũwĩrĩgĩrĩra ihinda iraihu, rĩrĩa aagĩire mũrũwe Isaaka.—Rom. 4:20-22.

17. Tũmenyaga atĩa atĩ o na ithuĩ no tũtuo athingu na tũtuĩke arata a Ngai?

¹⁷ O na ithuĩ no twĩtĩkĩrĩke nĩ Ngai na tũtuo athingu na arata wa Ngai o ta Iburahimu. Paulo nĩ oonanirie ũndũ ũcio rĩrĩa aaugire ũũ: “Ciugo ‘ũndũ ũcio ũgĩtarũo harĩ we’ itiandĩkirũo nĩ ũndũ [wa Iburahimu] wiki, no ciaandĩkirũo nginya nĩ ũndũ witũ, ithuĩ arĩa tũgaatarĩrũo ũndũ ũcio, tondũ nĩ twĩtĩkĩtie Ũrĩa wariũkirie Jesu.” (Rom. 4:23, 24) O ta Iburahimu, tũrabatara gũkorũo na wĩtĩkio wĩ na ciĩko hamwe na kĩĩrĩgĩrĩro. Paulo nĩ aarĩrĩirie makĩria ũhoro wĩgiĩ kĩĩrĩgĩrĩro gitũ thĩinĩ wa Aroma mũrango wa 5, na ũndũ ũcio nĩguo tũkaarĩrĩria thĩinĩ wa gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire.