1. Mũgate warĩ wa bata na gĩkĩro kĩrĩkũ mahinda-inĩ ma Bibilia?

 MŨGATE nĩguo warĩagwo mũno mahinda-inĩ ma Bibilia. (Kĩam. 14:18; Luk. 4:4) Nĩ wahũthĩkaga mũno ũũ atĩ rĩmwe Bibilia nĩ ĩhũthagĩra kiugo “mũgate” ĩkĩaria ũhoro wa irio. (Mat. 6:11) O na Jesu nĩ aahũthĩrire mĩgate akĩringa ciama igĩrĩ ciũĩkaine mũno. (Mat. 16:​9, 10) Kĩama kĩmwe gĩa icio kĩrĩ thĩinĩ wa Johana mũrango wa 6. Tũgĩthuthuria kĩama kĩu nĩ tũkuona maũndũ marĩa tũngĩĩruta.

2. Gwathiĩte atĩa andũ kĩrĩndĩ kĩnene makĩbatara irio?

² Hĩndĩ ĩmwe thutha wa atũmwo a Jesu kũhunjia nĩ maabataraga kũhurũka, na kwoguo magĩthiĩ hamwe na Jesu na gatarũ makĩringa mũrĩmo ũrĩa ũngĩ wa Iria rĩa Galili. (Mar. 6:​7, 30-32; Luk. 9:10) Magĩkinya handũ hataarĩ andũ itũũra-inĩ rĩa Bethisaida. No kĩrĩndĩ gĩkĩmarũmĩrĩra, na thutha wa ihinda inini nĩ gĩakinyĩte harĩa maarĩ. Jesu aamũkĩrire andũ acio wega na akĩambĩrĩria kũmaruta ũhoro wĩgiĩ Ũthamaki wa Ngai na akĩhonia arĩa maarĩ arwaru. Rĩrĩa gwakinyire hwaĩ-inĩ, arutwo nĩ maarigagwo kũrĩa andũ acio othe mangĩarutire irio. Kwahoteka amwe ao nĩ meekuĩire tũirio tũnini, no aingĩ ao nĩ mangĩabatarire gũthiĩ icagi-inĩ makegũrĩre irio. (Mat. 14:15; Joh. 6:​4, 5) Hihi Jesu eekire atĩa?

JESU NĨ AAHEANIRE MĨGATE NA NJĨRA YA KĨAMA

3. Jesu eerire atũmwo ake meke atĩa? (Ningĩ rora mbica.)

³ Jesu eerire atũmwo ake ũũ: “Matirabatara gũthiĩ, inyuĩ mahei kĩndũ gĩa kũrĩa.” (Mat. 14:16) Ũndũ ũcio woonekaga ta  ũtangĩahotekire tondũ maarĩ arũme ta 5,000, na hihi magĩtaranĩrio na atumia na ciana maarĩ andũ ta 15,000. (Mat. 14:21) Andrea aaugire ũũ: “Haha harĩ na kahĩĩ karĩ na mĩgate ĩtano ya cairi na tũthamaki twĩrĩ tũnini. No icio nĩ kĩĩ harĩ kĩrĩndĩ kĩnene ũũ?” (Joh. 6:9) Mĩgate ya cairi nĩ yarĩagwo kaingĩ matukũ-inĩ macio, na no kũhoteke tũthamaki tũu twarĩ twĩkĩre cumbĩ na tũkomithio. No mĩgate ĩyo ĩtano na tũthamaki tũu twĩrĩ itingĩaiganire kũhũnia andũ acio othe.

4. Tũreruta atĩa kuumana na Johana 6:​11-13? (Ningĩ rora mbica.)

⁴ Tondũ Jesu nĩ eendaga kuonia andũ acio ũtaana, aameerire maikare thĩ nyeki-inĩ marĩ ikundi. (Mar. 6:​39, 40; thoma Johana 6:​11-13.) Thutha ũcio agĩcokeria Ithe ngatho nĩ ũndũ wa mĩgate na thamaki icio. Warĩ ũndũ mwagĩrĩru gũcokeria Ngai ngatho tondũ nĩwe wamaheete irio icio. Nĩ ũndũ mwega kũrũmĩrĩra kĩonereria kĩa Jesu na njĩra ya kũhoyaga tũtanarĩa irio, akorũo tũrĩ oiki kana tũrĩ andũ-inĩ. Jesu aacokire akĩneana irio icio igaĩrũo andũ, na andũ makĩrĩa nginya makĩhũna. O na nĩ kũrĩ irio ciatigarire, na tondũ Jesu ndeendaga ciũre, akiuga ciũnganio hihi nĩguo irĩo thutha-inĩ. Jesu nĩ aatũigĩire kĩonereria kĩgiĩ kũhũthĩra wega indo iria twĩ nacio. Angĩkorũo ũrĩ mũciari-rĩ, na githĩ to ũhũthĩre rũgano rũu kũruta ciana ciaku bata wa kũhoyaga matanarĩa irio, gũtuĩka anyitani ũgeni, na ataana?

5. Andũ meendaga gwĩka atĩa thutha wa kuona ciama cia Jesu, no Jesu eekire atĩa?

⁵ Andũ nĩ maagegagio nĩ njĩra ya Jesu ya kũrutana na ciama iria aaringaga. Tondũ  nĩ maamenyaga Musa nĩ eeranĩire atĩ Ngai nĩ angĩkaarahũra mũnabii wa mwanya, kwahoteka nĩ meeyũragia kana Jesu nĩwe warĩ mũnabii ũcio. (Gũcok. 18:​15-18) No gũkorũo moonaga ta angĩtuĩka mũtongoria wa magegania, ũngĩhota nginya kũhe rũrĩrĩ ruothe rwa Isiraeli irio. Nĩ ũndũ ũcio, andũ acio meendaga kũnyita Jesu “nĩguo mamũtue mũthamaki.” (Joh. 6:​14, 15) Angĩametĩkĩririe meke ũguo, angĩakorirũo akĩĩingĩrania na maũndũ ma ũteti ma Ayahudi arĩa hĩndĩ ĩyo maarĩ rungu rwa wathani wa Roma. No hihi eekire atĩa? Bibilia yugaga atĩ ‘nĩ kũũra oorire agĩthiĩ kĩrĩma-inĩ.’ Kwoguo o na thutha wa kũhatĩkwo nĩ andũ arĩa angĩ, ndeetĩkĩrire kwĩingĩrania na maũndũ ma ũteti. Na githĩ ũcio ti ũndũ wa bata tũreruta?

6. Tũngĩĩgerekania atĩa na kĩonereria kĩa Jesu? (Ningĩ rora mbica.)

⁶ Ma nĩ atĩ, andũ matingĩtwĩra tũringe kĩama gĩa kũmahe irio kana gĩa kũhonania, o na kana matũtue mũthamaki wao. Ĩndĩ no matũtindĩkĩrĩrie twĩingĩranie na maũndũ ma ũteti na njĩra ya gũikĩria kura mũndũ marona ta angĩagagĩria maũndũ kana tuonanie atĩ nĩ tũramũnyita mbaru. No Jesu nĩ aatũigĩire kĩonereria kĩega tondũ nĩ aaregire kwĩingĩrania na maũndũ ma ũteti, na o na thutha-inĩ akiuga ũũ: “Ũthamaki wakwa ti wa thĩ ĩno.” (Joh. 17:14; 18:36) Tũrĩ Akristiano nĩ tũbatiĩ gũkorũo na mwĩcirĩrie ta wa Jesu na kũrũmĩrĩra  kĩonereria gĩake. O take, tũnyitaga mbaru Ũthamaki wa Ngai, tũkahunjia ũhoro waguo, na tũkahoya ũũke. (Mat. 6:10) Rekei rĩu tũcoke ũhoro-inĩ wĩgiĩ kĩama kĩa Jesu gĩa kũhe andũ mĩgate na tuone maũndũ mangĩ tũngĩĩruta.

“MATIATAŨKĨIRŨO NĨ ŨHORO WA MĨGATE”

7. Jesu eekire atĩa, na atũmwo ake maahutirio atĩa nĩ ũndũ ũcio? (Johana 6:​16-20)

⁷ Thutha wa Jesu kũhe andũ irio, eerire atũmwo ake macoke Kaperinaumu na gatarũ, nake akĩũrĩra kĩrĩma-inĩ nĩguo etheme andũ acio meendaga kũmũtua mũthamaki. (Thoma Johana 6:​16-20.) Atũmwo ake marĩ gatarũ-inĩ, nĩ kwagĩire kĩhuhũkanio kĩrĩa gĩatũmire kũgĩe na rũhuho rũnene na makũmbĩ. Nake Jesu agĩthiĩ kũrĩ o agereire maĩ igũrũ, na agĩta mũtũmwo Petero o nake agere maĩ igũrũ. (Mat. 14:​22-31) Rĩrĩa Jesu aaingĩrire gatarũ-inĩ kau, rũhuho rũkĩhoorera. Arutwo ake nĩ maagegirio nĩ ũndũ ũcio nginya makiuga ũũ: “Wee kũna ũrĩ Mũrũ wa Ngai.” a (Mat. 14:33) Nĩ ũndũ wa kũgegania kuona atĩ matiaugire ciugo ta icio rĩrĩa aaringire kĩama gĩa kũhũnia andũ na mĩgate. Mariko aandĩkire ũũ ũhoro-inĩ wĩgiĩ kĩama kĩu: “[Atũmwo] makĩgega mũno, nĩ gũkorũo matiataũkĩirũo nĩ ũhoro wa mĩgate ĩrĩa aaheanĩte, ĩndĩ ngoro ciao ciathiire na mbere kwaga ũtaũku.” (Mar. 6:​50-52) Nĩ maagĩte gũtaũkĩrũo nĩ hinya mũingĩ ũrĩa Jehova aaheete Jesu wa kũringa ciama. No thutha wa ihinda inini Jesu nĩ aarĩrĩirie kĩama kĩu gĩa kũhe andũ mĩgate, na harĩ o na ũndũ ũngĩ tũngĩĩruta kuumana nakĩo.

8-9. Kĩrĩndĩ gĩathiĩte gũcaria Jesu nĩkĩ? (Johana 6:​26, 27)

⁸ Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire, kĩrĩndĩ kĩu nĩ gĩathiire harĩa Jesu aakĩhereire irio, no Jesu na atũmwo ake nĩ meeherete ho. Kwoguo andũ acio makĩingĩra tũtarũ tũrĩa twaumĩte Tiberia, magĩthiĩ Kaperinaumu gũcaria Jesu. (Joh. 6:​22-24) Hihi meekire ũguo tondũ nĩ meendaga kwĩruta ũhoro makĩria wĩgiĩ Ũthamaki? Aca. Ũndũ ũrĩa mũnene meendaga no kũheo mĩgate nĩ Jesu. Tũmenyaga ũguo atĩa?

⁹ Ta wĩcirie ũrĩa gwathiire rĩrĩa andũ acio moonire Jesu hakuhĩ na Kaperinaumu. Jesu aameerire atĩ maamũcaragia no ũndũ tu nĩ meendaga kũhingĩrio mabataro mao ma kĩĩmwĩrĩ. O na gũtuĩka ‘maarĩire mĩgate makĩhũna,’ Jesu aaugire atĩ icio nĩ “irio iria ithũkaga.” Nĩ ũndũ ũcio akĩmekĩra ngoro marutagĩre wĩra “irio iria itũũraga nĩ ũndũ wa muoyo wa tene na tene.” (Thoma Johana 6:​26, 27.) No kũhoteke andũ acio nĩ maagegire mũno rĩrĩa maaiguire atĩ nĩ kũrĩ irio ingĩatũmire magĩe na muoyo wa tene na tene. Hihi irio icio nĩ irĩkũ, na athikĩrĩria a Jesu mangĩacionire atĩa?

10. Ayahudi acio maabatiĩ gwĩka atĩa nĩguo makaagĩa na muoyo wa tene na tene?

¹⁰ Ayahudi acio nĩ meendire kũmenya nĩ mawĩra kana nĩ maũndũ marĩkũ maabatiĩ gwĩka nĩguo magĩrĩre kũheo irio icio. No kũhoteke meeciragia atĩ marabatara gwĩka maũndũ marĩa maarĩ Watho-inĩ wa Musa. No Jesu aameerire ũũ: “Ũyũ nĩguo wĩra wa Ngai, atĩ muonanie wĩtĩkio harĩ ũrĩa aatũmire.” (Joh. 6:​28, 29) Kwoguo nĩguo mũndũ “akaagĩa na muoyo wa tene na tene,” no mũhaka onanie wĩtĩkio harĩ ũrĩa ũtũmĩtwo nĩ Ngai. Harĩ o na ihinda rĩngĩ mbere ĩyo Jesu aarĩrĩirie ũndũ ũcio. (Joh. 3:​16-18, 36) Na o na thutha ũcio, Jesu nĩ aarĩrĩirie ũhoro ũcio makĩria wĩgiĩ ũrĩa mũndũ abatiĩ gwĩka nĩguo akoona muoyo wa tene na tene.—Joh. 17:3.

11. Ayahudi moonanirie atĩa atĩ meeciragia o ũhoro wa irio cia kĩĩmwĩrĩ? (Thaburi 78:​24, 25)

 ¹¹ Ayahudi acio matietĩkanirie na ũndũ ũrĩa Jesu aamarutire wĩgiĩ kuonania wĩtĩkio harĩ we. Maamũũririe ũũ: “Nĩ kĩama kĩrĩkũ ũkũringa tuone nĩguo tũgwĩtĩkie?” (Joh. 6:30) Maaugire atĩ maithe mao ma tene matukũ-inĩ ma Musa nĩ maaheagwo maana marĩa mangĩringithanio na mũgate. (Neh. 9:15; thoma Thaburi 78:​24, 25.) Hatarĩ nganja, meeciragia o ũhoro wĩgiĩ irio. Na rĩrĩa Jesu aaririe ũhoro wa “mũgate ũrĩa wa ma kuuma igũrũ,” ũrĩa ngũrani na maana ũngĩamahotithirie kuona muoyo wa tene na tene, matiamwĩrire amathathaũrĩre ũhoro ũcio. (Joh. 6:32) Meeciragia mũno ũhoro wa mabataro mao ma kĩĩmwĩrĩ ũũ atĩ matiatindanĩire na maũndũ ma kĩĩroho marĩa Jesu aageragia kũmaruta. Tũngĩĩruta atĩa kuumana na ũhoro ũcio?

MAŨNDŨ MARĨA TŨBATIĨ KUONA MARĨ MA BATA MAKĨRIA

12. Jesu oonanirie atĩa ũndũ ũrĩa wa bata makĩria?

¹² Ũndũ ũrĩa mũnene tũreruta thĩinĩ wa Johana mũrango wa 6, nĩ atĩ twagĩrĩirũo kuona maũndũ ma kĩĩroho marĩ ma bata makĩria. Jesu nĩ oonanirie ũndũ ũcio rĩrĩa aageragio nĩ Shaitani. (Mat. 4:​3, 4) Na Mahunjio-inĩ make ma Kĩrĩma-inĩ, nĩ aatĩtĩrithirie bata wa kũrũmbũiya mabataro maitũ ma kĩĩroho. (Mat. 5:3) Nĩ ũndũ ũcio no twĩyũrie ũũ: ‘Hihi mũtũũrĩre wakwa nĩ wonanagia atĩ maũndũ ma kĩĩroho nĩmo njigaga mbere ya maũndũ ma kĩĩmwĩrĩ?’

13. (a) Nĩkĩ ti ũũru gũkenera irio? (b) Nĩ ũtaaro ũrĩkũ tũbatiĩ kuoya na ũritũ? (1 Akorintho 10:​6, 7, 11)

¹³ Ti ũũru kũhoya tũhingĩrio mabataro maitũ ma kĩĩmwĩrĩ kana o na gũkenera maũndũ macio. (Luk. 11:3) Bibilia yugaga atĩ ti ũũru mũndũ “kũrĩa na kũnyua na gũkenera wĩra wake mũritũ,” na ĩkonania atĩ ũndũ ũcio uumanĩte na “guoko kwa Ngai ũrĩa wa ma.” (Koh. 2:24; 8:15; Jak. 1:17) No nĩ tũbatiĩ kwĩmenyerera, nĩguo indo cia kĩĩmwĩrĩ itigakorũo irĩ cia bata makĩria ũtũũro-inĩ witũ. No twĩrute ũndũ ũcio kuumana na ũrĩa mũtũmwo Paulo aandĩkĩire Akristiano arĩa maatũũraga mũthia-inĩ wa mũtabarĩre wa Kĩyahudi. Nĩ aagwetire maũndũ mamwe Aisiraeli meekire, nginya ũrĩa gwathiire marĩ hakuhĩ na Kĩrĩma gĩa Sinai. Nĩ aataarire Akristiano ‘matikerirĩrie maũndũ moru, ta ũrĩa Aisiraeli acio maamerirĩirie.’ (Thoma 1 Akorintho 10:​6, 7, 11.) Aisiraeli maagĩire na merirĩria matarĩ mega ma irio, nginya makĩambĩrĩria kuona irio iria Jehova aamaheaga na njĩra ya kĩama irĩ ‘njũru.’ (Ndar. 11:​4-6, 31-34) Na rĩrĩa maathathayagia njaũ ya thahabu, nĩ moonanirie atĩ ũndũ ũrĩa meekagĩrĩra mũno nĩ kũrĩa na kũnyua na gwĩkenia. (Tham. 32:​4-6) Paulo aahũthĩrire kĩonereria kĩao kĩrĩ mũkaana kũrĩ Akristiano arĩa maatũũraga matukũ-inĩ ma mũthia wa mũtabarĩre wa Kĩyahudi, ũrĩa wathirire mwaka-inĩ wa 70 M.M. Tondũ tũratũũra matukũ-inĩ ma mũthia ma mũtabarĩre ũyũ wa maũndũ, nĩ twagĩrĩirũo kuoya na ũritũ ũtaaro ũcio wa Paulo.

14. Bibilia yugaga atĩa ũhoro-inĩ wĩgiĩ irio thĩinĩ wa thĩ njerũ?

¹⁴ Rĩrĩa Jesu aaugire tũhoyage igũrũ rĩgiĩ “mũgate witũ wa gũtũigana ũmũthĩ,” ningĩ nĩ aaugire tũhoyage wendi wa Ngai wĩkwo “gũkũ thĩ o ta kũu igũrũ.” (Mat. 6:​9-11) Ũgwĩciria thĩ ĩgaakorũo ĩhaana atĩa wendi ũcio wekĩka? Bibilia yonanagia atĩ wendi ũmwe wa Ngai nĩ atĩ thĩ ĩkorũo na irio njega. O ta ũrĩa Isaia 25:​6-8 yonanagia, nĩ gũgaakorũo na irio nyingĩ njega rungu rwa Ũthamaki wa Ngai. Nayo Thaburi 72:16 yugaga ũũ: “Nĩ gũgaakorũo na ngano nyingĩ thĩinĩ wa thĩ; ĩgaakorũo ĩrĩ nyingĩ  mũno irĩma igũrũ.” Hihi nĩ wĩriragĩria gũkaahũthĩra ngano ĩyo kũruga mũgate ũrĩa wendete kana irio cia mũthemba ũngĩ ũtarĩ waruga? Ũndũ ũngĩ ũngĩrĩgĩrĩra gũgeeka nĩ kũhanda mĩgũnda ya mĩthabibũ na ũkenere maciaro mayo. (Isa. 65:​21, 22) Arĩa othe magaakorũo thĩinĩ wa thĩ nĩ magaakenera maũndũ macio.

15. Andũ arĩa makaariũkio makaarutwo maũndũ marĩkũ? (Johana 6:35)

¹⁵ Thoma Johana 6:35. Hihi gũgaathiĩ atĩa harĩ arĩa maarĩire mĩgate na thamaki iria Jesu aaheanire? No kũhoteke nĩ tũgaacemania na amwe ao thutha wa kũriũkio. O na gũtuĩka hĩndĩ ĩyo mationanirie wĩtĩkio, no gũkorũo nĩ makaariũkio. (Joh. 5:​28, 29) No nĩ makaabatara gũtaũkĩrũo nĩ ciugo ici cia Jesu: “Nĩ niĩ mũgate wa muoyo. Mũndũ o wothe ũũkaga kũrĩ niĩ ndarĩ hĩndĩ akaahũta.” Nĩ makaabatara gũkũria wĩtĩkio harĩ igongona rĩa Jesu rĩa ũkũũri, na metĩkie atĩ nĩ aarutire muoyo wake nĩ ũndũ wao. Hĩndĩ ĩyo nĩ gũgaakorũo na mũbango wa kũruta arĩa makaariũkio na ciana iria hihi igaaciarũo hĩndĩ ĩyo ũhoro wĩgiĩ Jehova na muoroto wake. Na githĩ tũtigakenera mũno kũnyita itemi wĩra-inĩ ũcio wa kũrutana? Wĩra ũcio wa gũteithia arĩa angĩ makuhĩrĩrie Jehova nĩ ũgatũrehera gĩkeno kĩnene gũkĩra kĩrĩa gĩkaumana na kũrĩa irio njega.

16. Tũkaarĩrĩria ũndũ ũrĩkũ gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

¹⁶ Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ nĩ twarĩrĩria maũndũ mamwe marĩ thĩinĩ wa Johana mũrango wa 6, no nĩ harĩ maũndũ mangĩ maingĩ Jesu aarutanire megiĩ “muoyo wa tene na tene.” Ayahudi arĩa Jesu aaragĩria nĩ maabatiĩ gũthikĩrĩria maũndũ macio na kinyi, na o na ithuĩ noguo. Nĩ tũgaathiĩ na mbere kwarĩrĩria Johana mũrango wa 6 gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire.