1-2. (a) Tũiguaga atĩa rĩrĩa twecũrania igũrũ rĩgiĩ ũtũũro na ũtungata wa Jesu? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

 RĨRĨA mũndũ twendete akua nĩ tũiguaga ihooru mũno. Kĩambĩrĩria-inĩ no tũigue ruo rũingĩ rwa ngoro tweciria thikũ ciake cia mũico atanakua, makĩria angĩkorũo atanakua nĩ aanyarirĩkire. O na kũrĩ ũguo, thutha wa ihinda no tũcokererũo nĩ gĩkeno rĩrĩa tweciria kaũndũ aatũrutire kana agĩtwĩkĩra kana akiuga gagĩtũũmĩrĩria kana gagĩtũma tũkene.

² Ũndũ ũmwe na ũcio, nĩ tũiguaga kĩeha twathoma igũrũ rĩgiĩ kũnyarirĩka na gũkua kwa Jesu. Ihinda-inĩ rĩa Kĩririkano, nĩ tuoyaga ihinda gwĩcũrania bata wa igongona rĩa Jesu. (1 Kor. 11:24, 25) O na kũrĩ ũguo, nĩ tũgĩaga na gĩkeno kĩnene rĩrĩa twecũrania maũndũ mothe marĩa Jesu aaugire na agĩka rĩrĩa aarĩ gũkũ thĩ. Ningĩ nĩ twĩkĩragwo ngoro rĩrĩa tweciria igũrũ rĩgiĩ maũndũ marĩa areka rĩu, na marĩa agaatwĩkĩra mahinda mokĩte. Gwĩcũrania maũndũ macio na wendo ũrĩa atuonetie no gũtũtindĩke kuonania ngatho citũ na njĩra itiganĩte, o ta ũrĩa tũkuona gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ.

3. Tũrĩ na itũmi irĩkũ cia gũkorũo na ngatho harĩ ũkũũri?

³ Nĩ tũiguaga twĩna ngatho twecũrania igũrũ rĩgiĩ ũtũũro wa Jesu na gĩkuũ gĩake. Ũtungata-inĩ wake wothe arĩ gũkũ thĩ, Jesu nĩ aarutire andũ igũrũ rĩgiĩ irathimo iria Ũthamaki wa Ngai ũngĩkaarehe. Nĩ tũkenagĩra mũno ma icio cia Bibilia ciĩgiĩ Ũthamaki. Nĩ tũcokagia ngatho nĩ ũndũ wa ũkũũri, tondũ  nĩ ũtũhingũragĩra njĩra ya gũkenera ũrata wa hakuhĩ hamwe na Jehova na Jesu. Arĩa makũragia wĩtĩkio harĩ Jesu ningĩ nĩ marĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgaatũũra tene na tene na gũkaanona endwa ao arĩa makuĩte. (Joh. 5:28, 29; Rom. 6:23) Hatirĩ ũndũ twĩkĩte wa gũtũma twagĩrĩre kwamũkĩra irathimo icio, na o na tũtingĩhota kũrĩha Jehova na Jesu nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa matwĩkĩire. (Rom. 5:8, 20, 21) No no tũmonie ngatho citũ. Na njĩra ĩrĩkũ?

4. Mariamu Mũmagidali oonanirie atĩa ngatho nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa Jesu aamwĩkĩire? (Rora mbica.)

⁴ Ta wĩcirie kĩonereria kĩa mũtumia ũmwe Mũyahudi wetagwo Mariamu Mũmagidali. Nĩ aanyamarĩkaga mũno tondũ aarĩ na ndaimono mũgwanja ciamũthĩnagia. No mũhaka akorũo aaiguaga ta gũtarĩ mũndũ ũngĩamũteithirie. Ta wĩcirie ũrĩa aaiguire arĩ na ngatho nyingĩ Jesu amwehereria ndaimono icio! Nĩ aatindĩkirũo nĩ ngatho gũtuĩka ũmwe wa arũmĩrĩri a Jesu na akĩhũthĩra mahinda, hinya, hamwe na indo ciake gũteithĩrĩria Jesu ũtungata-inĩ. (Luk. 8:1-3) O na gũtuĩka Mariamu nĩ aacokirie ngatho mũno nĩ ũrĩa Jesu aamwĩkĩire, no kũhoteke ndaamenyaga atĩ Jesu nĩ angĩamwĩkĩire maũndũ manene makĩria ihinda rĩũkĩte. Nĩ angĩkaaruta muoyo wake nĩ ũndũ wa andũ “nĩguo mũndũ o wothe ũrĩonanagia wĩtĩkio harĩ we” akaagĩa na muoyo wa tene na tene. (Joh. 3:16) O na kũrĩ ũguo, Mariamu nĩ oonanirie ngatho na njĩra ya gũkorũo arĩ mwĩhokeku harĩ Jesu. Rĩrĩa Jesu aanyarirĩkaga mũtĩ-inĩ, Mariamu aarũgamĩte hau hakuhĩ tondũ nĩ aarũmbũyagia Jesu, na nĩ eendaga kũũmĩrĩria arĩa angĩ. (Joh. 19:25) Thutha wa Jesu gũkua, Mariamu na atumia angĩ erĩ nĩ maarehire mahuti maanungaga wega harĩa Jesu aathikirũo. (Mar. 16:1, 2) Tondũ Mariamu aarĩ mwĩhokeku harĩ Jesu, Jehova nĩ aamũheire ngerenwa nene. Nĩ aakeneire mweke wa gũcemania na kwaria na Jesu thutha wake kũriũka, mweke arutwo aingĩ mataagĩire naguo.—Joh. 20:11-18.

5. Tũngĩonania atĩa ngatho citũ nĩ ũndũ wa maũndũ mothe marĩa Jehova na Jesu matwĩkĩire?

 ⁵ O na ithuĩ no tuonanie ngatho citũ nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa mothe Jehova na Jesu matwĩkĩire, na njĩra ya kũhũthĩra mahinda, hinya, na mbeca citũ harĩ gũtungatĩra Jehova. Kwa ngerekano, no twĩrutĩre gũteithĩrĩria gwaka na kũmenyerera nyũmba iria tũthathayagĩria.

6. Nĩkĩ no tuuge atĩ ũkũũri nĩ kĩheo harĩ o ũmwe witũ?

⁶ Rĩrĩa twecũrania ũrĩa Jehova na Jesu matwendete, nĩ tũtindĩkagwo kũmenda. (1 Joh. 4:10, 19) Nĩ tũmendaga o na makĩria, rĩrĩa twamenya atĩ Jesu aakuire nĩ ũndũ wa o ũmwe witũ. Mũtũmwo Paulo nĩ aamenyaga ũndũ ũcio, na akĩonania ngatho ciake na ciugo ici aandĩkĩire Agalatia akiuga: “Mũrũ wa Ngai nĩ aanyendire na akĩĩneana we mwene nĩ ũndũ wakwa.” (Gal. 2:20) Tondũ Jesu nĩ aakuire nĩ ũndũ witũ, Jehova no akũgucĩrĩrie kũrĩ we ũtuĩke mũrata wake. (Joh. 6:44) Na githĩ ndũkenaga mũno kũmenya atĩ Jehova nĩ onete kĩndũ kĩega thĩinĩ waku, na nĩ aarutire irĩhi rĩa goro mũno nĩgetha ũtuĩke mũrata wake? No mũhaka akorũo ũndũ ũcio nĩ wĩkĩraga hinya wendo waku harĩ Jehova na Jesu. Kwoguo nĩ twagĩrĩirũo kwĩyũria, ‘Wendo ũcio ũkũndindĩka gwĩka atĩa?’

7. O ta ũrĩa mbica ĩronania-rĩ, ithuothe tũngĩonania wendo witũ harĩ Jehova na Jesu atĩa? (2 Akorintho 5:14, 15; 6:1, 2)

⁷ Wendo witũ harĩ Ngai na Kristo nĩ ũtũtindĩkaga kuonia arĩa angĩ wendo. (Thoma 2 Akorintho 5:14, 15; 6:1, 2.) Njĩra ĩmwe tũngĩonania wendo witũ nayo nĩ kũnyitanĩra na kĩyo wĩra-inĩ wa kũhunjia. Twĩrutanagĩria kwaria na arĩa othe twacemania nao. Tũtithutũkanagia mũndũ o wothe nĩ ũndũ wa rangi wake, rũrĩrĩ rwake, ũhoti wa kĩĩmbeca, kana gĩthomo gĩake. Na njĩra ĩyo tũkoragwo  tũgĩka kũringana na wendi wa Jehova wa atĩ “andũ a mĩthemba yothe mahonokio na magĩe na ũmenyo wa ma wĩgiĩ ũhoro wa ma.”—1 Tim. 2:4.

8. Tũngĩonia aarĩ na ariũ a Ithe witũ wendo na njĩra irĩkũ?

⁸ Njĩra ĩngĩ tuonanagia nayo wendo witũ harĩ Ngai na Kristo nĩ kuonia aarĩ na ariũ a Ithe witũ wendo. (1 Joh. 4:21) Nĩ twĩciragia ũhoro wao, na tũkamateithia rĩrĩa marĩ na moritũ. Nĩ tũmomagĩrĩria rĩrĩa makuĩrũo nĩ mũndũ mendete, rĩrĩa marwara tũkamaceerera, na tũgeka ũrĩa wothe tũngĩhota kũmomĩrĩria rĩrĩa makuĩte ngoro. (2 Kor. 1:3-7; 1 Thes. 5:11, 14) Nĩ tũikaraga tũkĩmahoyagĩra, tondũ nĩ tũĩ atĩ “ithaithana rĩa mũndũ mũthingu nĩ rĩrĩ ũhoti mũnene.”—Jak. 5:16.

9. Tũngĩonia aarĩ na ariũ a Ithe witũ wendo na njĩra ĩrĩkũ ĩngĩ?

⁹ Ningĩ, nĩ tuonagia aarĩ na ariũ a Ithe witũ wendo na njĩra ya kwĩrutanĩria gũkorũo na thayũ hamwe nao. Nĩ twĩrutanagĩria kwĩgerekania na kĩonereria kĩa Jehova gĩa kuohanĩra. Angĩkorũo Jehova nĩ eehaarĩirie kũruta Mũrũ wake akue nĩ ũndũ wa mehia maitũ-rĩ, githĩ o na ithuĩ tũtiagĩrĩirũo gũkorũo twĩhaarĩirie kuohera aarĩ na ariũ a Ithe witũ rĩrĩa matũhĩtĩria? Tũtingĩenda gũkorũo tũhaana ta ngombo njũru ĩrĩa ĩgwetetwo ngerekano-inĩ ĩmwe ya Jesu. O na thutha wa mwathi wayo kũmĩehereria thiirĩ wayo mũnene, ngombo ĩyo nĩ yaregire kuohera ngombo ĩrĩa ĩngĩ thiirĩ warĩ mũnini. (Mat. 18:23-35) Angĩkorũo harĩ mũndũ mũtaraiguithania nake kĩũngano-inĩ-rĩ, hihi no woe ikinya rĩa mbere gũcokia thayũ ũtanathiĩ Kĩririkano? (Mat. 5:23, 24) Gwĩka ũguo no kuonanie wendo waku mũnene harĩ Jehova na Jesu.

10-11. Athuri a kĩũngano mangĩonania atĩa wendo harĩ Jehova na Jesu? (1 Petero 5:1, 2)

¹⁰ Athuri a kĩũngano mangĩonania atĩa atĩ nĩ mendete Jehova na Jesu? Njĩra ĩmwe ya bata mũno mangĩka ũguo nayo nĩ kũrũmbũiya mabataro ma ngʼondu cia Jesu. (Thoma 1 Petero 5:1, 2.) Jesu nĩ oonanirie bata wa ũndũ ũcio rĩrĩa aaragia na mũtũmwo Petero. Thutha wa gũkaana Jesu maita matatũ, no kũhoteke Petero nĩ aarĩ na wendi mũnene wa kuonia Jesu atĩ nĩ amwendete. Thutha wa Jesu kũriũkio, nĩ ooririe Petero ũũ: “Simoni mũrũ wa Johana, nĩ ũnyendete?” No tũkorũo na ma atĩ Petero nĩ angĩekire ũndũ o wothe kuonania wendo wake harĩ Mwathi wake. Jesu aamwĩrire ũũ: “Rĩithagia tũgondu twakwa.” (Joh. 21:15-17) Ũtũũro-inĩ wake wothe, Petero nĩ aarũmbũirie ngʼondu cia Mwathani na njĩra ya wororo, na kwoguo akĩonania wendo wake harĩ Jesu.

¹¹ Athuri a kĩũngano, ihinda-inĩ rĩa Kĩririkano-rĩ, mũngĩonania atĩa atĩ ciugo cia Jesu kũrĩ Petero nĩ cia bata harĩ inyuĩ? No muonanie wendo wanyu harĩ Jehova na Jesu na njĩra ya gwetha mahinda hingo ciothe kũũmĩrĩria aarĩ na ariũ a Ithe witũ, na kwĩrutanĩria gũteithia arĩa mahwererekeire kĩĩroho macokerere Jehova. (Ezek. 34:11, 12) Ningĩ no mwĩrutanĩrie gwĩkĩra ngoro arutwo a Bibilia na ageni arĩa mokĩte Kĩririkano, na mwĩke ũrĩa wothe mũngĩhota nĩguo arutwo acio maigue marĩ anyite ũgeni.

12. Nĩkĩ gwĩcũrania ciugo iria Jesu aaririe ũtukũ wa mũico atanakua no gũtũhe ũmĩrĩru? (Johana 16:32, 33)

¹² Ũtukũ wa mũico Jesu atanakua, eerire arutwo ake ũũ: “Nĩ mũrĩkoragwo na thĩna thĩinĩ wa thĩ, no gĩai na ũmĩrĩru. Niĩ nĩ ndooretie thĩ.” (Thoma Johana 16:32, 33.) Nĩ kĩĩ gĩateithirie Jesu gũkorũo arĩ na ũmĩrĩru o na akĩnyariragwo nĩ thũ ciake na gũtũũria  wĩhokeku nginya gĩkuũ gĩake? Nĩ eehokete Jehova. Tondũ nĩ aamenyaga atĩ arũmĩrĩri ake nĩ mangĩacemanirie na magerio o ta macio, Jesu aahoire Jehova amagitagĩre. (Joh. 17:11) Ũndũ ũcio ũratũhe ũmĩrĩru nĩkĩ? Nĩ tondũ Jehova arĩ na hinya gũkĩra thũ citũ o ciothe. (1 Joh. 4:4) Gũtirĩ ũndũ atonaga. Tũrĩ na ma atĩ twehoka Jehova, no atũteithie gũtooria guoya na kuonania ũmĩrĩru.

13. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Jusufu wa Arimathea oonanirie ũmĩrĩru?

¹³ Ta wĩcirie kĩonereria kĩa Jusufu wa Arimathea. Aarĩ mũndũ waheetwo gĩtĩo nĩ Ayahudi. Aarĩ wa kĩama gĩa Sanhedrini, igooti inene rĩa Ayahudi. O na kũrĩ ũguo, hĩndĩ ya ũtungata wa Jesu gũkũ thĩ, Jusufu ndaarĩ na ũmĩrĩru. Johana aaugire atĩ Jusufu aarĩ “mũrutwo wa Jesu na hitho nĩ ũndũ wa gwĩtigĩra Ayahudi.” (Joh. 19:38) O na gũtuĩka Jusufu nĩ aakenagio nĩ ndũmĩrĩri ya Ũthamaki, ndeendaga andũ arĩa angĩ mamenye atĩ nĩ eetĩkĩtie Jesu. No kũhoteke nĩ eetigagĩra atĩ andũ nĩ mangĩatigire kũmũhe gĩtĩo mangĩamenyire atĩ aarĩ mũrutwo wa Jesu. O na kũrĩ ũguo, Bibilia ĩtwĩraga atĩ thutha wa Jesu gũkua, Jusufu nĩ “[eeyũmĩrĩirie] akĩingĩra kũrĩ Pilato na akĩhoya anengerũo mwĩrĩ wa Jesu.” (Mar. 15:42, 43) Jusufu ndaageririe rĩngĩ kũhitha atĩ aarĩ mũrutwo wa Jesu.

14. Wagĩrĩirũo gwĩka atĩa angĩkorũo nĩ wĩtigagĩra andũ?

¹⁴ Hihi nĩ wĩtigĩraga andũ o ta Jusufu? Ũrĩ cukuru kana wĩra-inĩ-rĩ, rĩmwe nĩ ũiguaga ũconokete kwĩmenyithania atĩ ũrĩ Mũira wa Jehova? Hihi nĩ ũratĩrĩria gũtuĩka mũhunjia kana kũbatithio tondũ nĩ ũramaka mũno ũrĩa andũ arĩa angĩ megwĩciria igũrũ rĩaku? Ndũkareke kũigua ũguo gũtũme wage gwĩka ũrĩa kwagĩrĩire. Hoya Jehova kuuma ngoro. Mũhoe akũhe ũmĩrĩru wa gwĩka wendi wake. Wona Jehova agĩcokia mahoya maku, nĩ ũrĩkoragwo na hinya na ũmĩrĩru makĩria.—Isa. 41:10, 13.

15. Thutha wa Jesu kuumĩrĩra arutwo ake-rĩ, gĩkeno kĩao kĩamatindĩkire gwĩka atĩa? (Luka 24:52, 53)

¹⁵ Rĩrĩa Jesu aakuire, arutwo ake nĩ maarĩ na kĩeha kĩingĩ. Ta wĩcirie ũrĩa maaiguaga. To mũrata wa hakuhĩ moorĩtwo nĩwe, no ningĩ nĩ maaiguaga matarĩ na mwĩhoko. (Luk. 24:17-21) O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa Jesu aamaumĩrĩire, nĩ ooire ihinda kũmateithia gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa aahingirie morathi ma Bibilia. Ningĩ nĩ aamaheire wĩra wa bata wa kũruta. (Luk. 24:26, 27, 45-48) Na gũkinyĩria rĩrĩa Jesu aambataga igũrũ thikũ 40 thutha wa kũriũkio,  kĩeha kĩrĩa arutwo maarĩ nakĩo gĩacenjetie gĩgatuĩka gĩkeno. Nĩ maakenire mũno kũmenya atĩ Jesu aarĩ muoyo na nĩ angĩamateithirie kũruta wĩra ũrĩa aamahete. Gĩkeno kĩao kĩamatindĩkire kũgooca Jehova mategũtigithĩria.—Thoma Luka 24:52, 53; Atũmwo 5:42.

16. Tũngĩĩgerekania atĩa na arutwo a Jesu?

¹⁶ Tũngĩĩgerekania atĩa na arutwo a Jesu? No tũkorũo na gĩkeno tũgĩthathaiya Jehova, to ihinda-inĩ rĩa Kĩririkano no nĩ nginya mwaka wĩ wothe. Nĩguo tũhote gwĩka ũguo, tũrabatara kũiga Ũthamaki wa Ngai mbere ũtũũro-inĩ witũ. Kwa ngerekano, andũ aingĩ nĩ magarũrĩire mũtaratara wao wa wĩra nĩgetha manyitanĩre harĩ kũhunjia, gũthiĩ mĩcemanio, na gwĩka ũthathaiya wa famĩlĩ mategũtĩrĩria. Amwe o na nĩ matuĩte itua rĩa kwaga gũkinyĩra indo cia gũkũ thĩ iria andũ angĩ monaga irĩ cia bata, nĩgetha mahũthĩke kĩũngano-inĩ makĩria kana matungate kũrĩa kũrĩ na bata mũnene wa ahunjia. O na gũtuĩka nĩ tũbataraga ũkirĩrĩria nĩguo tũthiĩ na mbere gũtungatĩra Jehova, atwĩrĩire nĩ arĩtũrathimaga mũno twaiga maũndũ ma Ũthamaki mbere ũtũũro-inĩ witũ.—Thim. 10:22; Mat. 6:32, 33.

17. Ũtuĩte itua rĩa gwĩka atĩa ihinda-inĩ rĩrĩ rĩa Kĩririkano? (Rora mbica.)

¹⁷ Nĩ tũrerĩgĩrĩra mũno gũthiĩ Kĩririkano mũthenya wa Njumaine, Ĩpuro 4. O na kũrĩ ũguo, tũtiagĩrĩirũo gweterera nginya hĩndĩ ĩyo nĩgetha twĩcũranie ũtũũro wa Jesu na gĩkuũ gĩake na wendo ũrĩa we na Jehova matuonetie. Hũthĩra mweke o wothe ũngĩona ihinda-inĩ rĩrĩ rĩa Kĩririkano gwĩcũrania maũndũ macio. Kwa ngerekano, banga ihinda rĩa gũthoma na gwĩcũrania maũndũ marĩa mandĩkĩtwo gĩcunjĩ-inĩ kĩa Ũhoro Muongerere B12, rungu rwa kĩongo “Kiumia kĩa Mũico kĩa Ũtũũro wa Jesu Gũkũ Thĩ,” thĩinĩ wa Bibilia ya New World Translation. Ũgĩka ũguo, caria mĩhari ya Bibilia ĩrĩa ĩngĩgũteithia kũgĩa na ngatho makĩria, na gwĩkĩra hinya wendo waku, ũmĩrĩru, na gĩkeno gĩaku. Thutha ũcio, geria gwetha njĩra iria ũngĩonania nacio ngatho ciaku cia kuuma ngoro. No ũkorũo na ma atĩ Jesu nĩ egũkena nĩ maũndũ marĩa mothe ũgwĩka ũkĩmũririkana ihinda-inĩ rĩrĩ rĩa Kĩririkano.—Kũg. 2:19.