GĨCUNJĨ KĨA WĨRUTI KĨA 21
RWĨMBO NA. 107 Kĩonereria kĩa Ngai kĩa Wendo
Ũrĩa Ũngĩona Mũndũ wa Kũhikania Nake
“Mũtumia ngatha-rĩ, nũũ ũngĩmuona? Thogora wake nĩ mũnene mũno gũkĩra wa tũhiga twa goro twa iria-inĩ.”—THIM. 31:10.
ŨNDŨ ŨRĨA WARĨRĨIRIO
Nĩ tũkuona motaaro ma Bibilia marĩa mangĩteithia Mũkristiano kuona mũndũ mwega wa kũhikania nake, na tuone ũrĩa andũ arĩa angĩ kĩũngano-inĩ mangĩrũmbũyania na arĩa mangĩenda kũingĩra kĩhiko-inĩ.
1-2. (a) Nĩ maũndũ marĩkũ Mũkristiano ũtarĩ kĩhiko-inĩ agĩrĩirũo gwĩciria ũhoro wamo atanatuma ndũgũ na mũndũ? (b) “Gũtuma ndũgũ” kũrĩa kũrarĩrĩrio gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ nĩ gwĩka atĩa? (Rora kohoro ga “Gũtaarĩria Ciugo.”)
HIHI nĩ wendaga kũingĩra kĩhiko-inĩ? O na gũtuĩka to nginya mũndũ aingĩre kĩhiko-inĩ nĩguo agĩe na gĩkeno, Akristiano aingĩ ethĩ na akũrũ arĩa matarĩ kĩhiko-inĩ nĩ meriragĩria kuona mũndũ mangĩhikania nake. No ũtanambĩrĩria ndũgũ, nĩ wagĩrĩirũo gũkorũo wĩhaarĩirie nĩ ũndũ wa kĩhiko na njĩra ya kũgĩa na ũrata mũrũmu hamwe na Jehova, kwĩmenya wega, na gũkorũo na ũhoti wa kĩĩmbeca wa kũhingia mabataro marĩa mokanagia na kĩhiko. a (1 Kor. 7:36) Ũngĩka ũguo, no ũgĩe na kĩhiko kĩrĩ na gĩkeno.
2 O na kũrĩ ũguo, rĩmwe ti ũndũ mũhũthũ kuona mũndũ mwega wa kũhikania nake. (Thim. 31:10) O na kũngĩkinya nĩ wona mũndũ ũngĩenda mũmenyane makĩria, no ũkorũo ũtarĩ ũndũ mũhũthũ kũmũũria kana no ende mũtume ndũgũ nake. b Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ, tũkwarĩrĩria kĩrĩa kĩngĩteithia Akristiano arĩa matarĩ kĩhiko-inĩ kuona mũndũ mwega wa kũhikania nake na ũrĩa mangĩambĩrĩria ndũgũ. Ningĩ nĩ tũkuona ũrĩa andũ thĩinĩ wa kĩũngano mangĩrũmbũyania na arĩa mangĩenda kũingĩra kĩhiko-inĩ.
ŨRĨA ŨNGĨONA MŨNDŨ MWEGA WA KŨHIKANIA NAKE
3. Nĩ maũndũ marĩkũ Mũkristiano agĩrĩirũo gwĩcũrania rĩrĩa aracaria mũndũ wa kũhikania nake?
3 Angĩkorũo no wende kũingĩra kĩhiko-inĩ, nĩ wega kwamba kũmenya ngumo iria ũngĩenda mũndũ ũrĩa mũkũhikania nake akorũo nacio mũtanambĩrĩria ndũgũ na mũndũ. Ũngĩaga gwĩka ũguo, no wĩkore ũkĩrega mũndũ mũngĩaganĩrĩrũo nake kana o na ũtume ndũgũ na mũndũ mũtaraganĩrĩrũo. Ririkana atĩ mũndũ ũrĩa mũngĩhikania nake agĩrĩirũo gũkorũo arĩ Mũkristiano mũbatithie. (1 Kor. 7:39) No ũguo ti kuuga atĩ mũndũ o wothe mũbatithie no akorũo arĩ mwega wa kũhikania nake. Kwoguo nĩ wega kwĩyũria ũũ: ‘Nĩ mĩoroto ĩrĩkũ ngoragwo nayo ũtũũro-inĩ? Nĩ ngumo irĩkũ nyonaga irĩ cia bata ingĩenda mũndũ ũrĩa tũkũhikania nake akorũo nacio? Hihi maũndũ marĩa ndĩrerĩgĩrĩra nĩ makĩrĩtie njano?’
4. Nĩ maũndũ ta marĩkũ andũ amwe magwetaga mahoya-inĩ mao?
4 Angĩkorũo nĩ wendaga kũingĩra kĩhiko-inĩ, no nginya akorũo nĩ ũhoyaga igũrũ rĩgiĩ ũndũ ũcio. (Afil. 4:6) Ma nĩ atĩ, Jehova ndakoragwo eranĩire atĩ nĩ egũtũhe mũndũ wa kũhikania nake. No nĩ arũmbũyagia mabataro maitũ mothe nginya ũrĩa tũraigua ngoro-inĩ, na kwoguo no agũteithie rĩrĩa ũracaria mũndũ wa kũhikania nake. Nĩ ũndũ ũcio, thiĩ na mbere kũmũmenyithia merirĩria maku na wendi waku wa ngoro-inĩ. (Thab. 62:8) Mũhoe agũteithie gũkorũo na wetereri na ũũgĩ. (Jak. 1:5) Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe ũtarĩ kĩhiko-inĩ wĩtagwo John, c kuuma Amerika (US), aaugire ũũ agĩtaarĩria maũndũ marĩa agwetaga mahoya-inĩ make: “Nĩ njĩraga Jehova ngumo iria ingĩenda mũndũ ũrĩa tũkaahikania nake akorũo nacio. Nĩ hoyaga ngĩe na mĩeke ingĩona mũndũ tũngĩaganĩrĩrũo nake. Ningĩ nĩ hoyaga Jehova andeithie gũkũria ngumo iria ingĩndeithia gũtuĩka mũthuri mwega.” Nake mwarĩ wa Ithe witũ Tanya kuuma Sri Lanka aaugire: “O ngĩcaragia mũndũ wa kũhikania nake, nĩ hoyaga Jehova andeithie gũikara ndĩ mwĩhokeku harĩ we na ndĩ na gĩkeno.” O na ihinda iraihu rĩngĩhĩtũka ũtarĩ ũrona mũndũ wa kũhikania nake, Jehova akwĩrĩire atĩ nĩ egũthiĩ na mbere kũrũmbũiya mabataro maku ma kĩĩmwĩrĩ na ma ngoro-inĩ.—Thab. 55:22.
5. Nĩ ta rĩ Mũkristiano ũtarĩ kĩhiko-inĩ angĩgĩa na mweke wa gũcemania na andũ angĩ mendete Jehova? (1 Akorintho 15:58) (Ningĩ rora mbica.)
5 Bibilia ĩtwĩkĩraga ngoro tũkorũo na “maũndũ maingĩ ma gwĩka wĩra-inĩ wa Mwathani.” (Thoma 1 Akorintho 15:58.) Ũngĩkoragwo na maũndũ maingĩ ma gwĩka ũtungata-inĩ wa Jehova, na ũhũthĩre mahinda na aarĩ na ariũ a Ithe witũ matiganĩte, nĩ ũrĩkenagĩra kũnyitanĩra hamwe nao, na makĩria ma ũguo, ũgakorũo na mĩeke ya gũcemania na andũ angĩ matarĩ kĩhiko-inĩ arĩa maigĩte ũtungata wa Jehova mbere o tawe. Na wathiĩ na mbere kwĩrutanĩria biũ gũkenia Jehova, nĩ ũrĩkoragwo na gĩkeno kĩa ma.
Ũngĩkoragwo na maũndũ maingĩ ma gwĩka ũtungata-inĩ wa Jehova na ũhũthĩre mahinda na aarĩ na ariũ a Ithe witũ matiganĩte, no ũcemanie na Akristiano angĩ arĩa o nao mangĩenda kũingĩra kĩhiko-inĩ (Rora kĩbungo gĩa 5)
6. Akristiano arĩa matarĩ kĩhiko-inĩ magĩrĩirũo kũririkana ũndũ ũrĩkũ o magĩcaragia mũndũ wa kũhikania nake?
6 O na kũrĩ ũguo, wĩmenyerere ndũkaige meciria maku mothe harĩ gũcaria mũndũ wa kũhikania nake. (Afil. 1:10) Gĩkeno kĩa ma kiumanaga na gũkorũo na ũrata mwega hamwe na Jehova, no ti kana ũrĩ kĩhiko-inĩ kana ndũrĩ kĩhiko-inĩ. (Mat. 5:3) Na ihinda-inĩ rĩrĩ ũtarĩ kĩhiko-inĩ, no ũkorũo ũrĩ na mweke mwega wa kwandandũra ũtungata waku. (1 Kor. 7:32, 33) Kwoguo hũthĩra ihinda rĩrĩ wega. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe kuuma Amerika (US) wĩtagwo Jessica, ũrĩa wahikire arĩ hakuhĩ gũkinyia mĩaka 40 aaugire ũũ: “Itanahika nĩ nderutanagĩria mũno ũtungata-inĩ, na ũndũ ũcio nĩ wandeithagia kũigua njiganĩire o na gũtuĩka nĩ ndendaga kũhika.”
AMBA ŨTUĨRIE WEGA ŨRĨA MŨNDŨ ŨCIO ATARIĨ
7. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa ũũgĩ kwamba gũtuĩria mũndũ wega ũtanamwĩra ũrĩa ũraigua ngoro-inĩ? (Thimo 13:16)
7 Ĩ angĩkorũo nĩ harĩ mũndũ ũrona ta mũngĩaganĩrĩrũo nake? Hihi nĩ wagĩrĩirũo kũmũmenyithia o rĩo ũrĩa ũraigua? Bibilia yugaga atĩ mũndũ mũũgĩ ambaga kũgĩa na ũmenyo atanoya ikinya. (Thoma Thimo 13:16.) Kwoguo nĩ wega kwamba kũhũthĩra ihinda gũtuĩria mũndũ ũcio na njĩra ya ũũgĩ ũtanamwĩra ũrĩa ũraigua. Mũrũ wa Ithe witũ Aschwin kuuma Netherlands aaugire ũũ: “Nĩ ũndũ mũhũthũ kũgucĩrĩrio nĩ mũndũ, ĩndĩ ũndũ ũcio no ũthire thutha wa ihinda inini. Kwoguo kwĩhe ihinda nĩguo wambe ũtuĩrie mũndũ wega no gũgũteithie kwaga kwambĩrĩria ndũgũ no ũndũ tu wa ũrĩa ũraigua ngoro-inĩ.” Makĩria ma ũguo, thutha wa gũtuĩria mũndũ wega no ũkinyĩrĩre kuona atĩ o na mũtiaganĩrĩirũo.
8. Mũkristiano angĩtuĩria atĩa mũndũ nĩguo one kana nĩ maraganĩrĩrũo? (Ningĩ rora mbica.)
8 Hihi ũngĩtuĩria mũndũ atĩa na njĩra ya ũũgĩ? Rĩrĩa mũrĩ mĩcemanio-inĩ ya kĩũngano kana rĩrĩa andũ macemanĩtie nĩguo makenanĩre, no ũgĩe na mweke wa kuona maũndũ mangĩgũteithia kũmenya mũndũ ũcio atariĩ atĩa kĩĩroho, ngumo ciake, na mĩthiĩre yake. Tuĩria arata ake nĩa na maũndũ marĩa aragĩrĩria mũno. (Luk. 6:45) Nĩ wega kũrora kana mĩoroto yake nĩ ĩratwarana na yaku. Ningĩ no warie na athuri a kĩũngano kĩao kana Akristiano angĩ agimaru kĩĩroho arĩa mamũĩ wega. (Thim. 20:18) No ũmeere magũtaarĩrie ũrĩa oĩkaine, na mĩthiĩre yake. (Ruth 2:11) No o na ũgĩtuĩragia mũndũ ũcio, nĩ wega gwĩka ũguo na njĩra ĩronania atĩ nĩ ũramũtĩa na ndũraingĩrĩra ũtũũro wake mũno.
Nĩ ũndũ wa ũũgĩ gũtuĩria mũndũ wega ũtanamũũria kana no mũgĩe ndũgũ nake (Rora kĩbungo kĩa 7-8)
9. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũbatiĩ gũkorũo na ma naguo ũtanoria mũndũ kana no mũtume ndũgũ?
9 Hihi wagĩrĩirũo kuoya ihinda rĩigana atĩa gũtuĩria mũndũ ũtanamũũria kana no mũtume ndũgũ? Ũngĩmũũria na ihenya mũno no woneke ta ũrĩ mũndũ wa gũtengʼerera maũndũ. (Thim. 29:20) No ningĩ ũngĩikara mũno no woneke ta wĩkũruragia ũgĩgatua matua, makĩria angĩkorũo mũndũ ũcio nĩ onete atĩ nĩ ũragucĩrĩrio nĩwe. (Koh. 11:4) Ũgĩtua itua rĩa kũũria mũndũ ũcio, ririkana atĩ to nginya ũkorũo na ma atĩ nĩ mũkũhikania nake. No nĩ wagĩrĩirũo gũkorũo na ma atĩ nĩ wĩhaarĩirie kũingĩra kĩhiko-inĩ na atĩ no mwaganĩrĩrũo na mũndũ ũcio.
10. Wagĩrĩirũo gwĩka atĩa ũngĩmenya atĩ mũndũ mũna nĩ aragucĩrĩrio nĩwe ĩndĩ wee tiguo ũraigua?
10 Ĩ ũngĩmenya atĩ mũndũ mũna nĩ aragucĩrĩrio nĩwe? Angĩkorũo ndũragucĩrĩrio nĩwe, reke ciĩko ciaku cionanie ũguo. No ũkorũo ũtarĩ ũndũ wa wendo gũtũma mũndũ ũcio ecirie atĩ o nawe no wende mwambĩrĩrie ndũgũ na tiguo kũrĩ.—1 Kor. 10:24; Ef. 4:25.
11. Ũngĩũrio ũcarĩrie mũrata kana mũndũ wa famĩlĩ mũndũ wa kũhikania nake-rĩ, nĩ maũndũ marĩkũ wagĩrĩirũo gwĩciria ũhoro wamo?
11 Mabũrũri-inĩ mamwe, aciari kana andũ angĩ agima no merĩgĩrĩrũo gũcarĩria mũndũ wao mũndũ wa kũhikania nake. Nakuo kũndũ kũngĩ, andũ a famĩlĩ kana arata macaragĩria mwanake kana mũirĩtu mũndũ wa kũhikania nake, magacoka makabanga ũrĩa mangĩcemania marĩ eerĩ nĩguo mone kana nĩ maganĩrĩirũo. Ũngĩũrio wĩke mũbango ta ũcio, nĩ wega kũmenya o ũmwe wao angĩenda mũndũ ũhaana atĩa. Ũngĩona mũndũ maraganĩrĩrũo na ũrĩa ũracarĩria, geria gũtuĩria mũndũ ũcio wega, ũmenye ngumo ciake, na ũndũ wa bata o na makĩria, ũrĩa atariĩ kĩĩroho. Ũndũ ũrĩa wa bata makĩria nĩ mũndũ gũkorũo na ũrata wa hakuhĩ hamwe na Jehova, no ti gũkorũo na mbeca, gĩthomo, kana igweta. No ririkana atĩ mũrũ na mwarĩ wa Ithe witũ acio nĩo magĩrĩirũo gwĩtuĩra kana nĩ mekũhikania.—Gal. 6:5.
ŨRĨA ŨNGĨAMBĨRĨRIA NDŨGŨ NA MŨNDŨ
12. Ũngĩka atĩa nĩguo ũmenyithie mũndũ atĩ no wende mũtume ndũgũ nake?
12 Ũngĩka atĩa ũngĩenda kwambĩrĩria ndũgũ na mũndũ mũna? d No ũbange kwaranĩria na mũndũ ũcio, hihi mũcemanie handũ ha mũingĩ kana mwaranĩrie kũgerera thimũ. Mwĩre ũtekũhithĩrĩra atĩ no wende mũtume ndũgũ nake. (1 Kor. 14:9) Mũndũ ũcio angĩbatara ihinda rĩa gwĩciria ũrĩa egũcokia, mũhe ihinda. (Thim. 15:28) Na angĩkorũo mũndũ ũcio ndangĩenda mũtume ndũgũ, tĩa itua rĩake.
13. Ũngĩka atĩa mũndũ angĩkũũria kana no mũtume ndũgũ nake? (Akolosai 4:6)
13 Ĩ mũndũ angĩkũũria kana no mũtume ndũgũ nake? Nĩguo mũndũ oke akũũrie, no nginya akorũo nĩ abatarire ũmĩrĩru mũnene, na kwoguo nĩ wega kũmũcokeria na njĩra ya ũtugi na gĩtĩo. (Thoma Akolosai 4:6.) Angĩkorũo no ũbatare ihinda rĩa gwĩciria kana nĩ ũgwĩtĩkĩra kwambĩrĩria ndũgũ nake, mũmenyithie. No nĩ wega kũmũhe macokio na ihenya o ũrĩa kwahoteka. (Thim. 13:12) Angĩkorũo ndũngĩenda mũtume ndũgũ, mũtaarĩrie na njĩra ya ũtugi ũtekũhithĩrĩra. Ta rora ũrĩa mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Hans wa kuuma Austria aarũmbũyanirie na mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wamũũrĩtie kana no matume ndũgũ. Aaugire: “Ndamũtaarĩirie itua rĩakwa na njĩra ya ũtugi itekũhithĩrĩra. Ndekire ũguo o na ihenya tondũ ndieendaga one ta ndĩragucĩrĩrio nĩwe. Kuuma hĩndĩ ĩyo nĩ ndemenyagĩrĩra ndikoige kana njĩke ũndũ ũngĩtũma ecirie atĩ ndahota kwĩricũkwo.” No angĩkorũo no wende mũtume ndũgũ na mũndũ ũcio, mũmenyithie itua rĩaku na mwarĩrĩrie ũrĩa mũgũtwarithia maũndũ ndũgũ-inĩ yanyu. Mũkĩarĩrĩria ũndũ ũcio no mwĩkore mũrĩ na mawoni ngũrani gũkĩringana na ũndũire wanyu kana maũndũ mangĩ.
ARĨA ANGĨ MANGĨRŨMBŨYANIA ATĨA NA AKRISTIANO ARĨA MATARĨ KĨHIKO-INĨ?
14. Tũngĩonania atĩa atĩ nĩ tũrarũmbũiya Akristiano arĩa matarĩ kĩhiko-inĩ kũgerera ciugo citũ?
14 Twagĩrĩirũo kũrũmbũyania atĩa na Akristiano arĩa mangĩenda kũingĩra kĩhiko-inĩ? Ũndũ ũmwe nĩ kũrora ciugo iria tũraria. (Ef. 4:29) No twĩyũrie ũũ: ‘Hihi nĩ njaragia mĩario ya itherũ ĩngĩtuurithia arĩa mangĩenda kũingĩra kĩhiko-inĩ? Rĩrĩa ndona mũrũ na mwarĩ wa Ithe witũ matarĩ kĩhiko-inĩ makĩaranĩria-rĩ, hihi nĩ ndĩihũragĩria atĩ me na ndũgũ?’ (1 Tim. 5:13) Ningĩ tũtiagĩrĩirũo gũtũma Akristiano arĩa matarĩ kĩhiko-inĩ meigue ta me na gathĩna atĩ tondũ matirĩ kĩhiko-inĩ. Hans aaugire: “Akristiano amwe no makwĩre ũũ, ‘Ũraga kũhikania nĩkĩ? Nĩ ũĩ mĩaka no ĩrathiĩ!’ Ciugo ta icio no itũme andũ arĩa matarĩ kĩhiko-inĩ meigue ta matarĩ kĩene na maigue mahatĩkĩtwo o na makĩria kũingĩra kĩhiko-inĩ.” Na githĩ ũndũ ũrĩa mwega ti gũcaria mĩeke ya kũgaathĩrĩria Akristiano arĩa matarĩ kĩhiko-inĩ?—1 Thes. 5:11.
15. (a) Kũringana na ũtaaro wa Aroma 15:2, nĩ atĩa twagĩrĩirũo gwĩciria tũtanateithĩrĩria Mũkristiano gũcaria mũndũ wa kũhikania nake? (Ningĩ rora mbica.) (b) Nĩ maũndũ marĩkũ ũreruta kuumana na video ĩyo?
15 Ĩũngĩona ta mũrũ wa Ithe witũ ngʼania maganĩrĩirũo na mwarĩ wa Ithe witũ mũna? Bibilia ĩtwĩraga twĩciragie ũhoro wa mawoni ma andũ arĩa angĩ. (Thoma Aroma 15:2.) Akristiano aingĩ matarĩ kĩhiko-inĩ matiendaga gũcarĩrio mũndũ, na nĩ twagĩrĩirũo gũtĩa wendi wao. (2 Thes. 3:11) Angĩ nao no mende gũteithĩrĩrio, ĩndĩ tũtiagĩrĩirũo gwĩka ũguo tiga akorirũo nĩ matũhoete ũteithio. e (Thim. 3:27) Amwe nao nĩ mendaga gũteithĩrĩrio, ĩndĩ ti na njĩra ya ĩmwe kwa ĩmwe. Mwarĩ wa Ithe witũ ũtarĩ kĩhiko-inĩ wĩtagwo Lydia kuuma Njĩrĩmani aaugire ũũ: “No ũnyite ũgeni mũrũ na mwarĩ wa Ithe witũ acio hamwe na gĩkundi kĩa Akristiano angĩ. Thutha wa kũmathondekera mweke ũcio wa gũcemania, reke o metuĩre kana no mende kũmenyana makĩria.”
Gũcemania handũ mũrĩ gĩkundi nĩguo mũkenanĩre no kuumĩrie mweke wa kuonana na Akristiano angĩ matarĩ kĩhiko-inĩ (Rora kĩbungo gĩa 15)
16. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Akristiano arĩa matarĩ kĩhiko-inĩ mabatiĩ kũririkana?
16 Ithuothe gũtekũmakania kana tũrĩ kĩhiko-inĩ kana tũtirĩ kĩhiko-inĩ, no tũkorũo na ũtũũro mwega ũrĩ na gĩkeno! (Thab. 128:1) Kwoguo angĩkorũo nĩ wendaga kũingĩra kĩhiko-inĩ no ndũrĩ ũrona mũndũ wa kũhikania nake, thiĩ na mbere gũtungatĩra Jehova na kĩyo. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe kuuma Macao wĩtagwo Sin Yi aaugire ũũ: “Ihinda rĩrĩa ũgũkorũo ũtarĩ kĩhiko-inĩ nĩ inini mũno rĩkĩringithanio na rĩrĩa mũkaahũthĩra hamwe na mũthuri kana mũtumia waku thĩinĩ wa Paradiso. Kenera ihinda rĩrĩ ũtarĩ kĩhiko-inĩ na ũrĩhũthĩre wega.” Ĩ angĩkorũo nĩ wonete mũndũ mũngĩaganĩrĩrũo nake na mũkambĩrĩria ndũgũ? Gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ tũkaarĩrĩria ũrĩa mũngĩka nĩguo mũgaacĩrithie ndũgũ yanyu.
RWĨMBO NA. 137 Aarĩ a Ithe Witũ Ehokeku
a Nĩguo ũhote kũmenya kana nĩ wĩhaarĩirie kũingĩra kĩhiko-inĩ, thoma gĩcunjĩ kĩa “Urafiki wa Kimapenzi—Sehemu ya 1: Je, Niko Tayari Kuanzisha Urafiki wa Kimapenzi?” thĩinĩ wa jw.org/sw.
b GŨTAARĨRIA CIUGO: Gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ na kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, ciugo “gũtuma ndũgũ” irarĩrĩria ihinda rĩrĩa mwanake na mũirĩtu mamenyanaga wega nĩguo mone kana no maganĩrĩre kũhikania. Ndũgũ ĩyo yambagĩrĩria rĩrĩa mwanake na mũirĩtu maranĩria na metĩkanĩria atĩ no mende kũmenyana makĩria, na ĩthiaga na mbere nginya rĩrĩa magaatua itua rĩa kũhikania kana kũniina ndũgũ ĩyo.
c Marĩĩtwa mamwe nĩ macenjetio.
d Ũndũire-inĩ ũmwe, mũrũ wa Ithe witũ nĩwe ũragia mwarĩ wa Ithe witũ kana no ende matume ndũgũ. No mwarĩ wa Ithe witũ ndangĩkorũo ahĩtĩtie angĩoya ikinya rĩa kũũria mũrũ wa Ithe witũ. (Ruth 3:1-13) Nĩguo wone ũhoro makĩria, rora gĩcunjĩ kĩa “Vijana Huuliza . . . Nitamwambiaje Jinsi Ninavyohisi?” ngathĩti-inĩ ya Amkeni! ya Oktomba 22, 2004.
