1-2. (a) Paulo aarĩ kũ akĩandĩkĩra Aefeso marũa, na aamandĩkĩire nĩkĩ? (b) Nĩ ciũria irĩkũ tũkwarĩrĩria?

 MŨTŨMWO Paulo arĩ kĩoho-inĩ kĩa nyũmba itũũra-inĩ rĩa Roma, nĩ eendaga gwĩkĩra Akristiano arĩa angĩ ngoro. No tondũ ndangĩahotire kũmaceerera, nĩ aamandĩkĩire marũa. Marũa mamwe harĩ macio nĩ marĩa aandĩkĩire Aefeso kĩndũ mwaka-inĩ wa 60 kana 61 M.M.—Ef. 1:1; 4:1.

² Hakuhĩ mĩaka ikũmi mbere ĩyo, Paulo nĩ aaikarĩte itũũra-inĩ rĩa Efeso kwa ihinda akĩhunjia na akĩrutana ũhoro ũrĩa mwega. (Atũm. 19:​1, 8-10; 20:​20, 21) Nĩ eendete Akristiano arĩa angĩ mũno na nĩ eendaga kũmateithia gũtũũra marĩ ehokeku harĩ Jehova. No nĩ kĩĩ gĩatũmire andĩkĩre Akristiano acio aitĩrĩrie maguta ũhoro wĩgiĩ nduma na ũtheri? Na nĩ maũndũ marĩkũ Akristiano othe mangĩĩruta kuumana na ũtaaro ũcio? Rekei tuone macokio ma ciũria icio.

KUUMA NDUMA-INĨ GŨTHIĨ ŨTHERI-INĨ

3. Nĩ ngerekano ĩrĩkũ Paulo aahũthĩrire marũa-inĩ marĩa aandĩkĩire Aefeso?

³ Paulo aandĩkĩire Akristiano a Efeso ũũ: “Harĩ hĩndĩ mwarĩ nduma no rĩu mũrĩ ũtheri.” (Ef. 5:8) Paulo aahũthĩrire ngerekano ĩyo ya nduma na ũtheri gũtaarĩria ũrĩa Aefeso maagarũrũkĩte na njĩra nene. Rekei tuone kĩrĩa gĩatũmire Paulo auge atĩ kũrĩ hĩndĩ Aefeso maarĩ “nduma.”

4. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Aefeso maarĩ nduma-inĩ ya kĩĩroho?

⁴ Nduma ya kĩĩroho. Aefeso mataneruta ũhoro wa ma na gũtuĩka Akristiano, maarĩ ũkombo-inĩ wa ndini cia maheeni  na maũndũ ma ũgo. Itũũra-inĩ rĩa Efeso, nĩkuo kwarĩ na hekarũ ĩrĩa yoĩkaine mũno ya ngai yetagwo Aritemi, ĩrĩa hĩndĩ ĩyo andũ aingĩ moonaga ĩrĩ ĩmwe ya mĩako ĩrĩa ya magegania mũno thĩinĩ wa thĩ. Andũ nĩ maathiaga kuo gũthathaiya mĩhianano. Biacara ya kwendia mĩcongo ya tũhekarũ twa Aritemi nĩ yagaacĩrĩte mũno. (Atũm. 19:​23-27) Makĩria ma ũguo, itũũra rĩu nĩ rĩoĩkaine na maũndũ ma ũragũri.—Atũm. 19:19.

5. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Aefeso maarĩ nduma-inĩ ya kĩĩmĩtugo?

⁵ Nduma ya kĩĩmĩtugo. Itũũra rĩa Efeso rĩaiyũrĩte waganu na mĩtugo ĩngĩ ya ũũra-thoni. Kaingĩ nĩ kwaaragio mĩario ya ũũra-thoni ihaaro-inĩ cia mathaako o na nginya mambura-inĩ ma kĩĩndini. (Ef. 5:3) Aefeso aingĩ nĩ maatigĩte kũigua “thoni o na hanini,” ciugo iria ingĩtaũrũo kiugo gwa kiugo, “nĩ maatigĩte kũigua ruo” ngoro-inĩ rĩrĩa meka ũndũ mũũru. (Ef. 4:​17-19) Aefeso mataneruta ithimi cia Jehova ciĩgiĩ wega na ũũru, thamiri ciao itiamathumbũraga mangĩekire ũndũ mũũru, na ningĩ matiatindanagĩra na ũrĩa Jehova aaiguaga nĩ ũndũ wa ciĩko ciao. Nĩkĩo Paulo aaugire atĩ maarĩ “nduma-inĩ kĩĩmeciria na [makamũranio] na muoyo ũrĩa Ngai aheanaga.”

6. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Paulo ere Aefeso, “rĩu mũrĩ ũtheri”?

⁶ O na kũrĩ ũguo, Aefeso amwe matiatũũrire nduma-inĩ. Nĩkĩo Paulo aaugire, “Rĩu mũrĩ ũtheri ũhoro-inĩ wa Mwathani.” (Ef. 5:8) Nĩ meetĩkĩrire ũtheri wa ũhoro wa ma. (Thab. 119:105) Aefeso acio nĩ maatiganĩte na ndini cia maheeni na mĩtugo ya waganu. Nĩ ‘meegerekanagia na Ngai’ na makerutanĩria gũthathaiya Jehova na kũmũkenia.—Ef. 5:1.

7. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ maũndũ maitũ mahaanaine na ma Akristiano aingĩ a Efeso?

⁷ O na ithuĩ tũtaneruta ũhoro wa ma, twarĩ nduma-inĩ ya kĩĩroho na ya kĩĩmĩtugo. Amwe aitũ nĩ maakũngũyagĩra thigũkũ cia ndini cia maheeni na angĩ makeingĩria mĩtugo-inĩ ya waganu. No rĩrĩa twamenyire ithimi cia Jehova cia wega na ũũru, nĩ twekire mogarũrũku tũkĩambĩrĩria gũtũũra kũringana na  ithimi ciake cia ũthingu. Gwĩka ũguo nĩ gũtũmĩte tũgunĩke na njĩra nene. (Isa. 48:17) No ti hingo ciothe ũkoragwo ũrĩ ũndũ mũhũthũ kũregana na nduma ĩrĩa twatigire na thutha, na ‘gũtũũra tũthiaga ta ciana cia ũtheri.’ Hihi nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia?

REGANAGAI NA NDUMA

8. Kũringana na Aefeso 5:​3-5, nĩ maũndũ marĩkũ Aefeso maabataraga gwĩthema?

⁸ Thoma Aefeso 5:​3-5. Nĩgetha Akristiano a Efeso mahote gũikara haraya na nduma ya kĩĩmĩtugo, maabataraga gũthiĩ na mbere kũregana na mĩtugo ĩrĩa ĩtakenagia Jehova. Mĩtugo ĩyo yahutĩtie ngomanio itagĩrĩire o hamwe na mĩario ya ũũra-thoni. Paulo aaririkanirie Aefeso atĩ no nginya mangĩethemire maũndũ ta macio nĩguo magĩe na “igai . . . thĩinĩ wa Ũthamaki wa Kristo na wa Ngai.”

9. Twagĩrĩirũo gwĩthema ũndũ o wothe ũhutanĩtie na mĩtugo ĩtarĩ mĩega nĩkĩ?

⁹ O na ithuĩ no mũhaka tũthiĩ na mbere kũregana “na mawĩra ma nduma matarĩ na maciaro.” (Ef. 5:11) Kaingĩ nĩ kuonekete atĩ o ũrĩa mũndũ arerorera, kana agathikĩrĩria, kana akaria ũhoro wĩgiĩ maũndũ matarĩ matheru na ma waganu, noguo arĩ ũndũ mũhũthũ harĩ we kũgwa mehia-inĩ. (Kĩam. 3:6; Jak. 1:​14, 15) Bũrũri-inĩ ũmwe, gĩkundi kĩnene kĩa Aira a Jehova nĩ maathondekire ngurubu ya kwaranagĩria nenda-inĩ cia ũkinyanĩria. Aingĩ ao maambĩrĩirie na kwaragĩrĩria maũndũ ma kĩĩroho. No thutha wa ihinda, mĩario yao ĩgĩthiĩ ĩcenjetie, makĩambĩrĩria kwaragĩrĩria maũndũ megiĩ ngomanio. Thutha-inĩ amwe ao maaugire atĩ mĩario ĩyo ya ũũra-thoni nĩ yatũmire meingĩrie ngomanio-inĩ itagĩrĩire.

10. Shaitani ageragia gũtũhĩtithia atĩa? (Aefeso 5:6)

¹⁰ Thĩ ĩno ya Shaitani ĩgeragia gũtũhĩtithia twĩtĩkie atĩ mĩtugo ĩrĩa Jehova akaananĩtie ti mĩũru. (2 Pet. 2:19) Ũcio ti ũndũ wa kũgegania tondũ njĩra ĩmwe Mũcukani akoretwo akĩhũthĩra nĩ gũtumumaria andũ nĩgetha matikahote gũkũũrana ũndũ ũrĩa mwega na ũrĩa mũũru. (Isa. 5:20; 2 Kor. 4:4) Nĩkĩo ũkoraga thenema nyingĩ, tabarĩra cia TV, na ũhoro mũingĩ ũrĩa ũrekĩrũo Intaneti-inĩ, igaathagĩrĩria maũndũ marĩa mareganaga na ithimi cia Jehova cia ũthingu. Shaitani ageragia gũtũhĩngĩca twĩcirie atĩ mũtũũrĩre wa waganu na mĩtugo ya ũũra-thoni nĩ maũndũ metĩkĩrĩku na ma gũcanjamũra, na matingĩtũingĩria thĩna-inĩ.—Thoma Aefeso 5:6.

11. Ngerekano ya Angela ĩronania atĩa bata wa kũrũmĩrĩra ũtaaro wa Aefeso 5:7? (Ningĩ rora mbica.)

¹¹ Shaitani endaga tũgĩe ũrata na andũ arĩa mangĩtũma ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ harĩ ithuĩ gwathĩkĩra ithimi cia Jehova. Nĩkĩo Paulo eerire Aefeso: “Mũtikanyitanagĩre nao,” ũguo nĩ kuuga andũ arĩa mekaga maũndũ marĩa moru maitho-inĩ ma Ngai. (Ef. 5:7) No ithuĩ tũbatiĩ kwĩmenyerera o na makĩria gũkĩra Aefeso tondũ mahinda-inĩ maya, andũ arĩa tũngĩgĩa ũrata nao to arĩa tu tuonanaga nao ũthiũ kwa ũthiũ, no nĩ nginya arĩa tũnyitanagĩra nao nenda-inĩ cia ũkinyanĩria. Angela, a ũrĩa ũikaraga Asia, nĩ eeyoneire mogwati marĩa moimanaga na nenda cia ũkinyanĩria. Aaugire: “No ikorũo irĩ mũtego tondũ ithiaga igarũrĩte mwĩcirĩrie waku o kahora. Ndaakinyĩte handũ itaamakaga kũgĩa ũrata na andũ mataatĩĩte ithimi cia Bibilia. Mũthia-inĩ ngĩambĩrĩria kuona ta  atarĩ ũũru gũikara mũtũũrĩre ũtarakenia Jehova.” No athuri a kĩũngano nĩ maateithirie Angela na njĩra ya wendo gwĩka mogarũrũku marĩa maabataranagia. Aaugire: “Rĩu hũthagĩra mahinda maingĩ ngĩciria maũndũ ma kĩĩroho, handũ ha gũtahwo nĩ nenda cia ũkinyanĩria.”

12. Nĩ kĩĩ kĩrĩtũteithagia kũrũmia ithimi cia Jehova ciĩgiĩ wega na ũũru?

¹² No mũhaka tũregane na mawoni ma thĩ ĩno ma atĩ mĩtugo ya ũũra-thoni ti mĩũru, tondũ nĩ tũĩ ũcio ti ũhoro wa ma. (Ef. 4:​19, 20) Nĩ wega twĩyũrie ciũria ta ici: ‘Hihi nĩ ndĩthemaga kũingĩrana mũno na andũ arĩa tũrutithanagia wĩra nao, arĩa tũthomaga nao, kana andũ angĩ matatĩĩte ithimi cia Jehova? Hihi nĩ ngoragwo na ũmĩrĩru wa kũrũmia ithimi cia Jehova o na andũ amwe mangĩnyũrũria mũrũgamo wakwa?’ Ningĩ o ta ũrĩa 2 Timotheo 2:​20-22 yonanĩtie, no tũbatare gũthuura arata na ũũgĩ nginya thĩinĩ wa kĩũngano. Nĩ wega kũririkana atĩ amwe no mage gũtũteithia gũikara tũrĩ ehokeku harĩ Jehova.

THIAGAI “TA CIANA CIA ŨTHERI”

13. ‘Gũtũũra tũthiaga ta ciana cia ũtheri’ nĩ kuuga atĩa? (Aefeso 5:​7-9)

¹³ Paulo to gwĩkĩra eekĩrire Akristiano a Efeso ngoro mareganage na nduma, no nĩ nginya ‘matũũre mathiaga ta ciana cia ũtheri.’ (Thoma Aefeso 5:​7-9.) Ũguo nĩ kuuga atĩa? Nĩ gũkoragwo na mĩthiĩre ĩraganĩrĩra na Mũkristiano hĩndĩ ciothe. Ũndũ ũmwe ũngĩtũteithia gwĩka ũguo nĩ gũthomaga na kwĩruta Bibilia na kĩyo o hamwe na mabuku maitũ. Na makĩria nĩ ũndũ wa bata gũthuthuria kĩonereria na morutani ma Jesu Kristo, o we “ũtheri wa thĩ.”—Joh. 8:12; Thim. 6:23.

14. Roho mũtheru ũngĩtũteithia atĩa?

¹⁴ Ningĩ nĩ tũrabatara ũteithio wa roho mũtheru wa Ngai nĩgetha tũhote gũthiĩ na mbere gũikara “ta ciana cia ũtheri.” Nĩkĩ? Tondũ ti ũndũ mũhũthũ gũikara tũrĩ atheru kĩĩmĩtugo thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩiyũire mĩtugo mĩũru. (1 Thes. 4:​3-5, 7, 8) Roho mũtheru no ũtũteithie kũregana na mwĩcirĩrie wa thĩ ĩno, o hamwe na irĩra na mawoni marĩa mareganaga  na mwĩcirĩrie wa Ngai. Ningĩ roho mũtheru no ũtũteithie kũgĩa na maciaro ma “mĩthemba yothe ya wega na ũthingu.”—Ef. 5:9.

15. Tũngĩka atĩa nĩguo twamũkĩre roho mũtheru? (Aefeso 5:​19, 20)

¹⁵ Ũndũ ũmwe tũngĩka nĩguo twamũkĩre roho mũtheru, nĩ kũhoya tũheo roho ũcio. Jesu aaugire atĩ Jehova nĩ arĩheaga “arĩa mamũhoyaga roho mũtheru.” (Luk. 11:13) Ningĩ nĩ twamũkagĩra roho mũtheru rĩrĩa twagooca Jehova tũrĩ hamwe mĩcemanio-inĩ ya Gĩkristiano. (Thoma Aefeso 5:​19, 20.) Ũgucania mwega wa roho mũtheru wa Ngai nĩ ũrĩtũteithagia gũtũũra na njĩra ĩrakenia Ngai.

16. Nĩ kĩĩ kĩrĩtũteithagia gũtua matua ma ũũgĩ? (Aefeso 5:​10, 17)

¹⁶ Rĩrĩa tũrenda gũtua matua ma bata ũtũũro-inĩ, tũbatiĩ kwamba gũtaũkĩrũo “wendi wa Jehova nĩ ũrĩkũ” tũcoke twĩke kũringana naguo. (Thoma Aefeso 5:​10, 17.) Rĩrĩa twacaria motaaro ma Bibilia marĩa tũrabatara, tũkoragwo tũkĩenda gũtaũkĩrũo nĩ mwĩcirĩrie wa Ngai ũndũ-inĩ ũcio. Na rĩrĩa twarũmĩrĩra motaaro make, nĩ tũrĩhotaga gũtua matua mega.

17. Tũngĩhũthĩra mahinda maitũ atĩa na njĩra ya ũũgĩ? (Aefeso 5:​15, 16) (Ningĩ rora mbica.)

¹⁷ Paulo ningĩ nĩ aataarire Akristiano a Efeso mahũthagĩre mahinda mao na ũũgĩ. (Thoma Aefeso 5:​15, 16.) “Ũrĩa mũũru,” o we thũ itũ Shaitani, no atũme tũhũthagĩre mahinda maingĩ tũgĩthingata maũndũ ma thĩ ĩno nginya twage mahinda ma gũtungatĩra Ngai. (1 Joh. 5:19) Mũkristiano no ekore agĩkĩrĩra mũno indo cia kĩĩmwĩrĩ, gĩthomo, kana wĩra, handũ ha gũcaria mĩeke ya kwandandũra ũtungata wake harĩ Jehova. Gwĩkĩrĩra maũndũ macio kuonanagia atĩ mũndũ nĩ ahutĩtio nĩ mwĩcirĩrie wa thĩ. Ma nĩ atĩ, maũndũ macio mo mene ti moru, no tũtiagĩrĩirũo kũmaiga mbere ũtũũro-inĩ witũ. Nĩguo tũthiage “ta ciana cia ũtheri,” tũrabatara ‘kũhũthagĩra mahinda maitũ wega biũ,’  na njĩra ya kũigaga maũndũ marĩa ma bata makĩria mbere ũtũũro-inĩ witũ.

18. Nĩ atĩa Donald eekire nĩguo ahote kũhũthĩra mahinda make wega biũ?

¹⁸ Caragia mĩeke ya kwandandũra ũtungata waku harĩ Jehova. Ũguo nĩguo Donald, kuuma South Africa eekire. Aaugire: “Ndathuthuririe maũndũ makwa na ngĩthaitha Jehova andeithie kwandandũra ũtungata wakwa. Ndamũhoire andeithie kuona wĩra ũngĩatũmire ngĩe na mahinda maingĩ ma kũhunjia. Na Jehova nĩ aandeithirie ngĩona wĩra ta ũcio. Kwoguo tũrĩ na mũtumia wakwa tũkĩingĩra ũtungata-inĩ wa mahinda mothe.”

19. Tũngĩka atĩa nĩguo tũthiage “ta ciana cia ũtheri” hĩndĩ ciothe?

¹⁹ No mũhaka akorũo marũa macio Paulo aandĩkĩire Aefeso nĩ maamateithirie gũikara marĩ ehokeku harĩ Jehova. Na ũtaaro ũcio no ũtũteithie o na ithuĩ. O ta ũrĩa tuona, no ũtũteithie gũthuura na njĩra ya ũũgĩ maũndũ ma gwĩkenia na andũ arĩa tũrĩhũthagĩra mahinda nao. Ũtaaro ũcio no ũtũteithie gũthiĩ na mbere gũikara ũtheri-inĩ wa ũhoro wa ma, na njĩra ya kwĩrutaga Bibilia tũtegũtĩĩrĩria. Ningĩ nĩ watĩtĩrithia ũrĩa roho mũtheru ũrĩ wa bata harĩ gũtũteithia gũkũria ngumo njega. Kũhũthĩra motaaro macio Paulo aandĩkire, no gũtũteithie gũtua matua ma ũũgĩ marĩa mararingana na mwĩcirĩrie wa Jehova. Tweka maũndũ macio, nĩ tũrĩhotaga kũregana na nduma ya thĩ ĩno na tũgatwarana na ũtheri!